Kapitulli 15: Krijimi

Krijimi

Përse, si dhe kur e krijoi Perëndia universin?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET^[1]

Si e krijoi Perëndia botën? A krijoi Ai drejtpërsëdrejti çdo lloj bime dhe kafshe, apo përdori ndonjë lloj procesi evolucionar duke drejtuar zhvillimin e gjallesave nga më e thjeshta tek më e ndërlikuara? Gjithashtu, sa shpejt e realizoi krijimin Perëndia? A përfundoi i gjithi përbrenda gjashtë ditësh njëzetekatër orëshe, apo përdori mijëra ose ndoshta miliona vite? Sa e vjetër është toka, dhe sa e vjetër është raca njerëzore?

Ne përballemi me këto pyetje kur merremi me doktrinën e krijimit. Në ndryshim nga pjesa më e madhe e materialit të mëparshëm të këtij libri, ky kapitull trajton një sërë çështjet në të cilat të krishterët ungjillorë kanë këndvështrime të ndryshme, e nganjëherë të mbrojtura me vendosmëri.

Ky kapitull është organizuar në një mënyrë të atillë për të kaluar nga ato aspekte të krijimit të cilat janë dhënë mësim më qartë në Shkrim dhe në të cilat pothuajse të tërë ungjillorët do të ishin të një mendjeje (krijimi nga asgjëja, krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës, si dhe që universi u krijua i mirë), tek aspekte të tjera të krijimit rreth të cilave ungjillorët kanë patur mosmarrëveshje (nëse Perëndia përdori një proces evolucioni për të sjellë në ekzistencë këtë krijim, si dhe se sa e vjetër është bota dhe raca njerëzore).

Doktrinën e krijimit, ne mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia e krijoi të tërë universin nga hiçi, e ai fillimisht ishte shumë i mirë; gjithashtu, Ai e krijoi atë për të përlëvduar Veten.

A. Perëndia e krijoi universin nga hiçi

1. Prova Biblike për krijimin nga hiçi. Bibla në mënyrë të qartë kërkon prej nesh të besojmë që Perëndia e krijoi universin nga hiçi. (Nganjëherë, fraza latine ex nihilo “nga hiçi” është ajo që përdoret; kësisoj thuhet që Bibla na mëson për krijimin ex nihilo.) Kjo do të thotë që përpara se Perëndia të fillonte të krijonte universin, nuk ekzistonte asgjë tjetër me përjashtim të Perëndisë Vetë.^[2]2

Ky është nënkuptimi i “Zanafilla” 1:1, që thotë: “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” Fraza “qiejt dhe tokën” përfshin të tërë universin. “Psalmi” 33 na thotë gjithashtu se: “Qiejt u bënë me anë të fjalës së Zotit dhe tërë ushtria e tyre me anë të frymës së gojës së tij....Sepse ai foli dhe gjëja u bë; ai urdhëroi dhe gjëja u shfaq” (Psa. 33:6, 9). Në Besëlidhjen e Re, ne gjejmë një deklaratë universale në fillim të ungjillit të Gjonit: “Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës) dhe pa atë nuk u bë as edhe një nga ato që janë bërë” (Gjoni 1:3). Fraza “Të gjitha” është më mirë të merret si referencë ndaj të tërë universit (kr. Veprat 17:24; Heb. 11:3). Pali flet më shkoqur tek “Kolosianëve” 1 ku ai specifikon të tëra pjesët e universit, si gjërat e dukshme ashtu edhe të padukshme: “sepse në të u krijuan të gjitha, ato që janë në qiej dhe ato mbi dhé, ato që duken dhe ato që nuk duken: frone, zotërime, principata dhe pushtete; të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16). Kënga e njëzetekatër pleqve në parajsë, pohon po kështu këtë të vërtetë:

“I denjë je, o Zot,

të marrësh lavdinë, nderimin dhe fuqinë,

sepse ti i krijove të gjitha gjërat

dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan.” (Zbu. 4:11)

Në frazën e fundit, vullneti i Perëndisë thuhet se është arsyeja përse gjërat madje “erdhën në ekzistencë” tek e fundit, si dhe përse ato “u krijuan.”

Fakti që Perëndia krijoi si qiejt ashtu edhe tokën bashkë me gjithçka që ato përmbajnë, pohohet edhe shumë herë të tjera në Besëlidhjen e Re. Për shembull, “Veprat” 4:24 flet për Perëndinë si “Zoti Sovran i Cili bëri qiellin, dheun, detin dhe gjithçka që është në ta.” Një nga mënyrat e para të identifikimit të Perëndisë, është të thuash që Ai është Ai i Cili krijoi të tëra gjërat. Barnaba dhe Pali i shpjegojnë audiencës pagane në Listra, që ata janë lajmëtarë të “Perëndisë së gjallë që ka bërë qiellin dhe dheun dhe detin dhe gjithçka në ta” (Veprat 14:15). Po kështu, kur Pali po u drejtohet filozofëve paganë grekë në Athinë, ai e identifikon Perëndinë e vërtetë si “Perëndia, që bëri botën dhe të gjitha sa janë në të” dhe thotë se ky Perëndi “u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” (Veprat 17:24–25; kr. Isa. 45:18; Zbu. 10:6).

“Hebrenjve” 11:3 thotë: “Me anë të besimit ne kuptojmë se botët u përgatitën me fjalën e Perëndisë, kështu që ato që shihen nuk u bënë prej gjërave që shihen”. Ky përkthim i NASB (bashkë me atë të NIV-it) pasqyron më me saktësi tekstin në greqisht.^[3]3 Paçka se ky tekst nuk është se na mëson plotësisht doktrinën e krijimit nga hiçi, është gjithsesi afër kësaj përderisa thotë se Perëndia nuk e krijoi universin nga ndonjë gjë që është e dukshme. Ideja disi e çuditshme që universi mund të ketë qenë krijuar nga diçka e padukshme me shumë mundësi nuk është ajo që autori ka në mendje. Ai po kontradikton idenë e krijimit nga materie ekzistuese paraprakisht, dhe për atë qëllim, vargu është mjaft i qartë.

“Romakëve” 4:17 nënkupton gjithashtu që Perëndia krijoi nga hiçi, paçka se nuk deklaron ekzaktësisht këtë gjë. Teksti në greqisht flet fjalë për fjalë për Perëndinë si Dikush që “thërret gjërat që nuk janë sikur të ishin.” Përkthimi ^[4]RSV i Biblës në anglisht, “thërret në ekzistencë gjëra që nuk ekzistojnë” (në mënyrë të ngjashme edhe NASB) është i pazakontë por i mundshëm gjithsesi gramatikisht,^[5]4 dhe ai bën një afirmim të shkoqur të krijimit nga hiçi. Megjithëkëtë, edhe sikur ta përkthejmë në atë mënyrë që fjala greqisht ὡς të marrë kuptimin e saj të zakonshëm “si,” ky varg thotë që Perëndia “ thërret ato që nuk ekzisojnë, sikur të ekzistonin” (NASB ^[6]mgj.). Por nëse Perëndia i flet apo thërret diçka që nuk ekziston, sikur të eksitonte realisht, atëherë çfarë nënkuptohet me këtë? Nëse Ai thërret gjërat të cilët nuk ekzistojnë a thua se ato ekzistonin, kjo duhet të thotë se ato shumë shpejt do të ekzistojnë, e do të thirren në ekzistencë në mënyrë të pakundërshtueshme.

Ngaqë ishte Perëndia Ai që e krijoi të tërë universin nga hiçi, atëherë nuk ka asnjë materie në univers që të jetë e përjetshme. Gjithçka që ne shikojmë, malet, oqeanet, yjet dhe edhe toka vetë, të tëra erdhën në ekzistencë kur Perëndia i krijoi. Ishte një kohë kur ato nuk ekzistonin:

“Para se të kishin lindur malet,

dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën,

madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia.” (Psa. 90:2)

Kjo na kujton që Perëndia sundon mbi të gjithë universin dhe që asgjë në këtë krijim nuk duhet të adhurohet në vend të Perëndisë apo krahas Tij. Megjithëkëtë, nëse do të mohonim krijimin nga asgjëja, do të na duhej të thoshim që një pjesë e materies ka ekzistuar gjithnjë dhe se ajo pjesë është e përjetshme ashtu sikurse Perëndia. Kjo ide do të sfidonte pavarësinë e Perëndisë, sovranitetin e Tij, si dhe faktin që adhurimi i përket vetëm Atij. Nëse materia do të ekzistonte veçmas Perëndisë, atëherë çfarë të drejte të brendaqenësishme do të kishte Perëndia për të sunduar mbi të dhe për ta përdorur për lavdinë e Tij? Gjithashtu, çfarë bindjeje do mund të kishim ne për faktin që çdo aspekt i universit në fund do të përmbushte qëllimet e Perëndisë po qe se disa pjesë të tij nuk u krijuan prej Tij?

Ana pozitive e faktit që Perëndia krijoi universin nga hiçi, është që universi ka një kuptim dhe një qëllim. Perëndia, në mençurinë e Tij, e krijoi atë për një arsye. Ne duhet të përpiqemi ta kuptojmë atë qëllim dhe ta përdorim krijimin në mënyra që i shkojnë për shtat atij qëllimi, konkretisht, për t’i sjellë lavdi Perëndisë Vetë.^[7]5 Për më tepër, kurdoherë që krijimi na sjell gëzim (kr. 1 Tim. 6:17), ne duhet të falënderojmë Perëndinë që e bëri të tërë atë.

2. Krijimi i universit shpirtëror. Ky krijim i të tërë universit përfshin krijimin e një lëmi ekzistence që nuk shikohet e që është shpirtëror. Perëndia krijoi engjëjt dhe lloje të tjera qeniesh qiellore, si dhe kafshët dhe njeriun. Ai krijoi gjithashtu edhe qiellin si një vend ku prania e Tij është veçanërisht e dukshme. Krijimi i botës shpirtërore nënkuptohet padyshim në të tëra vargjet e mësipërme të cilat flasin për Perëndinë që krijon jo vetëm tokën por gjithashtu “qiellin dhe gjërat që janë në të” (Zbu. 10:6; kr. Vep. 4:24), por kjo gjithashtu afirmohet shkoqur në një sërë vargjesh të tjerë. Lutja e Ezdrës e thotë shumë qartë: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6). The “ushtria e qiejve” në këtë varg, duket se i referohet engjëjve si dhe krijesave të tjera qiellore përderisa Ezdra thotë që ato përfshihen në veprimtarinë e adhurimit të Perëndisë (i njëjti term ushtri është përdorur për të folur për engjëjt të cilët adhurojnë Perëndinë tek “Psa.” 103:21 dhe 148:2).^[8]6

Në Besëlidhjen e Re, Pali specifikon që tek Krishti “sepse në të u krijuan të gjitha, ato që janë në qiej dhe ato mbi dhé, ato që duken dhe ato që nuk duken: frone, zotërime, principata dhe pushtete; të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16; kr. Psa. 148:2–5). Këtu, krijimi i qenieve të padukshme qiellore pohohet shkoqur gjithashtu.

3. Krijimi i drejtpërdrejtë i Adamit dhe Evës. Bibla gjithashtu na mëson që Perëndia e krijoi Adamin dhe Evën në një mënyrë të veçantë e personale. “Atëherë Zoti Perëndi formoi njeriun nga pluhuri i tokës, i fryu në vrimat e hundës një frymë jete dhe njeriu u bë një shpirt i gjallë” (Zan. 2:7). Pas kësaj, Perëndia e krijoi Evën nga trupi i Adamit: “Atëherë Zoti Perëndi e futi në një gjumë të thellë njeriun, të cilin e zuri gjumi; dhe mori një nga brinjët e tij dhe e mbylli mishin në atë vend. Pastaj Zoti Perëndi me brinjën që i kishte hequr njeriut formoi një grua dhe e çoi te njeriu” (Zan. 2:21–22). Duket se Perëndia i bëri me dije Adamit diçka rreth asaj që kishte ndodhur, sepse Adami tha:

“Kjo tashmë është kocka e kockave të mia

dhe mishi i mishit tim;

Ajo do të quhet grua,

sepse është nxjerrë nga burri.” (Zan. 2:23)

Siç edhe do ta shikojmë më poshtë, të krishterët kanë mendime të ndryshme për se cilat zhvillime evolucionare mund të kenë ndodhur pas krijimit, ndoshta (sipas disave) që çuan në zhvillimin e organizmave gjithnjë e më kompleksë. Megjithëse ka mospërputhje mendimesh të mbrojtura me sinqeritet rreth kësaj çështjeje ndër disa të krishterë për sa i takon botës bimore dhe shtazore, këto tekste janë kaq të shkoqur saqë do të ishte shumë e vështirë për dikë që të besojë për vërtetësinë e plotë të Shkrimit dhe krahas kësaj të besojë që qeniet njerëzore janë rezultat i një procesi të gjatë evolucionar. Kjo vjen për shkak se kur Shkrimi thotë që Zoti “formoi njeriun nga pluhuri i tokës” (Zan. 2:7), nuk duket e mundshme që me këtë të kuptohet që Ai e realizoi këtë përgjatë një procesi që zgjati miliona vjet dhe që kërkoi zhvillimin e rastësishëm të mijëra organizmash gjithnjë e më shumë kompleksë.^[9]7 Madje edhe më i pamundur për t’u pajtuar me një pikëpamje evolucionare, është fakti që ky tregim e portretizon qartësisht Evën si pa prind femër. Ajo u krijua drejtpërsëdrejti nga brinja e Adamit ndërkohë që Adami flinte (Zan. 2:21). Por nga një pikëpamje qartësisht evolucionare, kjo gjë nuk do të ishte e mundur, sepse edhe “qenia njerëzore” e parë femër do të kishte rrjedhur nga disa krijesa afërsisht njerëzore që do të ishin gjithsesi shtazore. Besëlidhja e Re ripohon vërtetësinë historike të këtij krijimi të veçantë të Evës nga Adami kur Pali thotë: “sepse burri nuk është nga gruaja, por gruaja nga burri, edhe sepse burri nuk u krijua për gruan, por gruaja për burrin” (1 Kor. 11:8–9).

Krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës tregojnë se, paçka se ne mund të jemi si kafshët nga shumë anë në trupat tanë fizikë, pavarësisht kësaj ne jemi shumë të ndryshëm nga kafshët. Ne jemi krijuar “sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë,” kurora e krijimit që Perëndia bëri, më shumë si Perëndia sesa cilado krijesë tjetër, e caktuar për të sunduar mbi pjesën tjetër të krijimit. Edhe shkurtësia e tregimit të “Zanafillës” për krijimin, thekson në mënyrë të mrekullueshme rëndësinë e njeriut në dallim nga pjesa tjetër e universit. Kësisoj kjo i reziston prirjeve moderne për ta parë njeriun si të pakuptimtë në krahasim me hapësirën e pamatë të universit. Derek Kidner vëren që Shkrimi ka një qëndrim kundër çdo prirjeje për ta zbrazur historinë njerëzore nga të paturit domethënie....në paraqitjen e veprave të jashtëzakonshme të krijimit si thjesht një ngritje sipari në dramën që me shpaloset gradualisht përgjatë gjithë Biblës. Prologu mbaron në një faqe; me mijëra të tjera janë ato që vijojnë.

Në kontrast me këtë, Kidner vëren që shpjegimi shkencor moderne që ka të bëjë me universin, sado i vërtetë që mund të jetë, na kaplon me statistika të cilat reduktojnë rëndësinë tonë të dukshme aq sa e zhdukin fare atë. Nuk është më prologu, por vetë historia e njerëzimit ajo që tani është faqja e vetme në një mijë të tilla, dhe i tërë volumi i kësaj bote është i humbur ndër miliona të tjerë të pakatologuar.^[10]8

Shkrimi na jep pikëpamjen e rëndësisë njerëzore që Perëndia synon që ne të kemi. (Ky fakt do të diskutohet në më shumë detaje në kapitullin 21 më poshtë.)

4. Krijimi i kohës. Një aspekt tjetër i krijimit nga Perëndia, është krijimi i kohës (njëpasnjëshmëria e momenteve). Kjo ide u diskutua në lidhje me atributin e përjetësisë së Perëndisë në kapitullin 11,^[11]9 dhe këtu na duhet që vetëm ta përmbledhim. Kur flasim për ekzistencën e Perëndisë “përpara” krijimit të botës, ne nuk duhet ta mendojmë Perëndinë sikur ekziston në një shtrirje të pafundme kohore. Përkundrazi, përjetësia e Perëndisë do të thotë që Ai ka një lloj ndryshe ekzistence, një ekzistencë pa kalimin e kohës, një lloj ekzistence që është e vështirë për ne që madje ta përfytyrojmë. (Shiko Jobi 36:26; Psa. 90:2, 4; Gjoni 8:58; 2 Pjetri 3:8; Zbu. 1:8). Fakti që Perëndia krijoi kohën, na kujton për zotësinë e Tij mbi të, si dhe detyrimin tonë për ta përdorur atë për lavdinë e Tij.

5. Vepra e Birit dhe e Frymës së Shenjtë në krijim. Perëndia Atë ishte faktori kryesor veprues në nisjen e aktit të krijimit, por Perëndia Bir dhe Frymë e Shenjtë ishin gjithashtu veprues. Biri përshkruhet shpesh herë si Ai “përmes” të Cilit u realizua krijimi. “Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës) dhe pa atë nuk u bë as edhe një nga ato që janë bërë” (Gjoni 1:3). Pali thotë se ka “një Perëndi, Ati nga i cili janë të gjitha gjërat dhe ne në të” (1 Kor. 8:6), dhe, “të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16). Lexojmë gjithashtu që Biri është Ai “përmes të cilit” Perëndia “krijoi dhe gjithësinë” (Heb. 1:2). Këto pasazhe na japin një tablo të njëtrajtshme të Birit si faktori veprues që vë në zbatim planet dhe udhëzimet e Atit.

Fryma e Shenjtë qe gjithashtu në punë në krijim. Ai në përgjithësi paraqitet si përfundues, mbushës dhe dhënës së jetës ndaj krijimit që Perëndia ka bërë. Tek “Zanafilla” 1:2, “Fryma e Perëndisë lëvizte mbi sipërfaqen e ujërave,” gjë që nënkupton një funksion jetë-dhënës, mbështetës së ekzistencës si dhe drejtues. Jobi thotë: “Fryma e Perëndisë më ka krijuar dhe hukatja e të Plotfuqishmit më jep jetë” (Jobi 33:4). Në një sërë pasazhesh të Besëlidhjes së Vjetër, është e rëndësishme që të kuptojmë se e njëjta fjalë hebraike (רוּחַ, H8120) në kontekste të ndryshme mund të nënkuptojë, “shpirt,” apo “frymë,” apo “erë.” Por në shumë raste, këto përbëjnë kuptime shumë të ndryshme, sepse edhe nëse dikush vendos t’i përkthejë disa fraza si “fryma e Perëndisë” apo madje “era e Perëndisë,” do të dukej gjithsesi të ishte një mënyrë figurative e referimit ndaj veprimtarisë së Frymës së Shenjtë në krijim. Kështu, psalmisti kur flet për larminë e madhe të krijesave të tokës dhe në det, thotë: “Ti dërgon frymën tënde dhe ata krijohen” (Psa. 104:30; vini re gjithashtu, mbi veprën e Frymës së Shenjtë, “Jobi” 26:13; “Isa.” 40:13; “1 Kor.” 2:10). Sidoqoftë, dëshmia e Shkrimit ndaj veprimtarisë specifike të Frymës së Shenjtë në krijim, është e rrallë. Veprës së Frymës së Shenjtë i është dhënë një vend me rëndësi shumë më të madhe në lidhje me frymëzimin e autorëve të Shkrimit dhe me zbatimin e punës shpenguese të Krishtit ndaj njerëzve të Perëndisë.^[12]10

B. Krijimi është veçantë Perëndisë e megjithëkëtë është i varur prej Perëndisë

Mësimi i Shkrimit rreth marrëdhënies mes Perëndisë dhe krijimit është i pashoq në krahasim me fetë e botës. Bibla na mëson që Perëndia nuk është pjesë e krijimit që ka bërë. Ai nuk është pjesë e krijimit, sepse Ai e ka bërë dhe sundon mbi të. Termi i përdorur shpesh për të thënë se Perëndia është shumë më i madh sesa krijimi, është fjala transhendent. E thënë shumë thjeshtë, kjo ka kuptimin që Perëndia është shumë më “lart” krijimit në kuptimin që Ai është më i madh sesa krijimi, dhe se është i pavarur prej tij.

Perëndia është gjithashtu shumë i përfshirë në krijimin që ka bërë sepse krijimi në mënyrë të vazhdueshme është i varur prej Tij për ekzistencën dhe funksionimin e vet. Termi teknik i përdorur për të folur për përfshirjen e Perëndisë në krijim, është fjala imanent që do të thotë “mbetja brenda” krijimit. Perëndia i Biblës nuk është një hyjni abstrakte e shkëputur dhe e painteresuar nga krijimi që ka bërë. Bibla është historia e përfshirjes së Perëndisë tek krijimi që ka bërë, dhe veçanërisht tek njerëzit në të. Jobi pohon që edhe kafshët dhe bimët varen nga Perëndia: “Ai ka në dorë jetën e çdo gjallese dhe frymën e çdo qenieje njerëzore” (Jobi 12:10). Në Besëlidhjen e Re, Pali pohon se Perëndia “u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” dhe se “në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Veprat 17:25, 28). Me të vërtetë që tek Krishti “të gjitha qëndrojnë” (Kol. 1:17), dhe Ai është vazhdimisht “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3). Transhendenca dhe imanenca e Perëndisë, janë pohuar të dyja në një varg të vetëm kur Pali flet për “një Perëndi dhe Atë i të gjithëve, që është përmbi të gjithë, përmes të gjithëve dhe në ju të gjithë” (Efe. 4:6).

Fakti që krijimi është veçan nga Perëndia, e që megjithëkëtë gjithnjë varet prej Perëndisë, që Perëndia është shumë më lart krijimit, e megjithëkëtë gjithnjë i përfshirë në të (me pak fjalë, që Perëndia është edhe transhendent dhe imanent), mund të paraqitet si tek figura 15.1.

Figura: PERËNDIA  

KRIJIMI

Figura 15.1: Krijimi është veçantë Perëndisë, e megjithëkëtë, gjithnjë i varur nga Perëndia (Perëndia është edhe Transhendent edhe Imanent)

Kjo është qartësisht ndryshe materializmit që është filozofia më e zakontë e jobesimtarëve sot, dhe që mohon tërësisht ekzistencën e Perëndisë. Materializmi do të thoshte që universi material është gjithçka që ekziston. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.2.

Figura: UNIVERSI

Figura 15.2: Materializmi

Të krishterët sot të cilët i përqendrojnë pothuajse të tëra përpjekjet e jetës së tyre si e si të fitojnë më shumë para dhe të shtojnë zotërimet e tyre, bëhen materialistë “praktikues” në veprimtarinë e tyre përderisa jeta e tyre nuk do të ishte shumë ndryshe edhe sikur të mos besonin fare në Perëndi.

Tregimi i Shkrimit për marrëdhënien e Perëndisë me krijimin e Tij, është gjithashtu i ndryshëm nga panteizmi. Fjala greqisht πᾶν (nga πᾶς, G4246) do të thotë “të gjitha” ose “çdo,” dhe panteizëm është ideja që gjithçka, i tërë universi, është Perëndi, apo është pjesë e Perëndisë. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.3.

Figura: PERËNDIA

Figura 15.3: Panteizmi

Panteizmi mohon një sërë aspektesh thelbësore të karakterit të Perëndisë. Nëse i tërë universi është Perëndi, atëherë Perëndia nuk ka një personalitet të veçantë. Perëndia nuk është më i pandryshueshëm, për shkak se ndërkohë që universi ndryshon, atëherë edhe Perëndia i bie të ndryshojë. Për më tepër, Perëndia nuk është më i shenjtë për shkak se e keqja në univers është gjithashtu pjesë e Perëndisë. Një vështirësi tjetër është që në fund, sistemet më panteiste (si Budizmi ashtu dhe shumë fe të tjera lindore), si përfundim mohojnë rëndësinë e personaliteteve individuale njerëzore: përderisa gjithçka është Perëndi, qëllimi i një individi duhet të jetë që të bëhet pjesë e universit dhe të bashkohet gjithnjë e më shumë me të, duke e humbur kësisoj veçanësinë individuale të tij apo të saj. Nëse Perëndia Vetë (si person apo si objekt) nuk ka një identitet të veçantë personal, veçmas universit, atëherë edhe ne padyshim që nuk duhet të përpiqemi të kemi një personalitet gjithashtu. Kësisoj, panteizmi shkatërron jo vetëm identitetin personal të Perëndisë, por gjithashtu, në fund, edhe të qenieve njerëzore gjithashtu.

Çdo filozofi që e shikon krijimin si një “zënie fill” prej Perëndisë (që është diçka që del prej Perëndisë por që ende është pjesë e Perëndisë dhe jo veçantë Tij) do të ishte e ngjashme me panteizmin në pjesën më të madhe apo nga të gjitha anët që aspektet e karakterit të Perëndisë janë mohuar.

Tregimi biblik, përjashton gjithashtu edhe dualizmin. Dualizmi është ideja që si Perëndia ashtu edhe universi material kanë ekzistuar përjetësisht krah për krah. Kësisoj, në univers ka dy forca kryesore, Perëndia dhe materia. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.4.

Figura: PERËNDIA

                                        UNIVERSI

Figura 15.4: Dualizmi

Problemi me dualizmin, është se ai nënkupton një konflikt të përjetshëm mes Perëndisë dhe aspekteve të këqija të universit material. A do të fitojë në fund Perëndia mbi të keqen në univers? Për këtë nuk mund të jemi të sigurt, sepse si Perëndia ashtu edhe e keqja me sa duket kanë ekzistuar gjithnjë krah për krah. Kjo filozofi do të mohonte si zotësinë përfundimtare të Perëndisë mbi krijimin nga njëra anë, ashtu edhe që krijimi u bë si pasojë e vullnetit të Perëndisë nga ana tjetër, e që ky krijim duhet të përdoret vetëm për qëllimet e Tij, dhe se ai shërben vetëm për përlëvdimin e Tij. Kjo pikëpamje do të mohonte gjithashtu që i gjithë universi qe krijuar i mirë në vetvete (Zan. 1:31) dhe do t’i inkurajonte njerëzit ta shikonin realitetin material si disi të keq në vetvete, gjë që bie në kontrast me një rrëfim të mirëfilltë biblik të një krijimi të cilin Perëndia e bëri të mirë, dhe mbi të cilin Ai sundon sipas qëllimeve të veta.

Një shembull i kohëve të fundit i dualizmit në kulturën moderne, është seriali filmik Luftërat e Yjeve (Star Wars), i cili merr si të mirëqenë ekzistencën e një “Force” universale që ka si një anë të mirë, ashtu edhe një të keqe. Nuk ekziston koncepti i një Perëndie të shenjtë dhe transcendent i Cili sundon mbi të gjithë dhe që padyshim do të ngadhënjejë mbi gjithçka. Kur jo të krishterët sot fillojnë të bëhen të vetëdijshëm për një aspekt shpirtëror të universit, ata shpesh kthehen në dualistë, duke thjesht pranuar se bota mbinatyrore apo shpirtërore përmban aspekte të mirë e të këqij. Pjesa më e madhe e fesë së quajtur “Epoka e Re” është dualiste. Sigurisht, Satani e ka për kënaqësi t’i bëjë njerëzit të mendojnë se ekziston një forcë e keqe në univers e cila është ndoshta e barabartë me Perëndinë Vetë.

Pikëpamja e krishterë e krijimit, është gjithashtu ndryshe nga këndvështrimi i deizmit. Deizmi është pikëpamja sipas të cilës Perëndia tani nuk është i lidhur drejtpërsëdrejti me krijimin. Kjo mund të tregohet si në figurën 15.5.

Figura: PERËNDIA

                  KRIJIMI

Figura 15.5: Deizmi

Deizmi në përgjithësi është i pikëpamjes se Perëndia e krijoi universin dhe se Ai është shumë më i madh sesa universi (Perëndia është “transcendent”). Disa deistë gjithashtu janë të një mendjeje që Perëndia ka standarde morale dhe si përfundim do t’u kërkojë njerëzve llogari në një ditë gjykimi. Por ata e mohojnë përfshirjen e tanishme të Perëndisë në botë, duke mos lënë kështu vend për imanencën e Tij në rendin e krijuar. Perëndia shikohet si një sahatxhi hyjnor i Cili e kurdisi “orën” e krijimit në fillim por pastaj e la atë të xhironte vetë.

Ndërkohë që deizmi e pohon transhendencën e Perëndisë në disa mënyra, ai mohon pothuajse të tërë historinë e Biblës, që është historia e përfshirjes aktive të Perëndisë në botë. Shumë të krishterë të “vakët” apo thjesht sa për emër, sot janë faktikisht, praktikant të deizmit përderisa ata jetojnë një jetë pothuajse tërësisht të zbrazur nga lutjet, adhurimi apo frikë e mirëfilltë ndaj Perëndisë, apo një mirëbesimi moment pas momenti tek Perëndia, i Cili kujdeset për nevojat që dalin.

C. Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij

Është e qartë që Perëndia i krijoi njerëzit e Tij për lavdinë e Tij, sepse Ai flet për bijtë dhe bijat e Tij si ata “që kam krijuar për lavdinë time, që kam formuar dhe bërë gjithashtu” (Isa. 43:7). Por nuk janë vetëm qeniet njerëzore ata që Perëndia i krijoi për këtë qëllim. I tërë krijimi ka për qëllim të tregojë lavdinë e Perëndisë. Edhe pjesa jofrymore e krijimit, yjet, dielli, hëna dhe qielli, dëshmojnë për madhështinë e Perëndisë, “Qiejt tregojnë lavdinë e Perëndisë dhe kupa qiellore shpall veprën e duarve të tij. Një ditë i flet ditës tjetër dhe një natë ia tregon tjetrës” (Psa. 19:1–2). Kënga e adhurimit qiellor tek “Zbulesa” 4 e lidh krijimin e gjithçkaje prej Perëndisë me faktin që Ai është i denjë të marri lavdi prej tyre:

“I denjë je, o Zot,

të marrësh lavdinë, nderimin dhe fuqinë,

sepse ti i krijove të gjitha gjërat,

dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan.” (Zbu. 4:11)

Çfarë tregon krijimi rreth Perëndisë? Në radhë të parë, ai tregon fuqinë dhe mençurinë e Tij të madhe, shumë më e madhe nga ç’mund të përfytyrojë cilado krijesë.^[13]11 “Ai bëri tokën me fuqinë e tij, ka vendosur botën me urtësinë e tij dhe ka shpalosur qiejt me zgjuarsinë e tij” (Jer. 10:12). Ne kontrast me njerëz injorantë si dhe idhujt “e pavlerë” që ata bëjnë, Jeremia thotë: “Pjesa e Jakobit nuk është si ata, sepse Ai ka formuar tërë gjërat... Emri i tij është Zoti i ushtrive” (Jer. 10:16). Një vështrim tek dielli apo yjet do të mjaftonte për të na bindur për fuqinë e pafundme të Perëndisë. Madje edhe një inspektim i shkurtër i cilësdo gjetheje të një peme apo e mrekullisë së dorës njerëzore, apo të cilësdo qelize të gjallë, na bind për mençurinë e madhe të Perëndisë. Kush do mund ta bënte të tërë këtë? Kush do mund ta bënte nga hiçi? Kush do mund ta mbante atë ditë pas dite për vite të tëra të pafundme në ekzistencë? Një fuqi e tillë e pafundme, një aftësi e tillë e ndërlikuar, është tërësisht përtej asaj që ne mund të kuptojmë. Kur ne përsiatemi rreth kësaj, të mrekulluar i japim lavdi Perëndisë.

Kur pohojmë se Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij, është e rëndësishme që të kuptojmë që Ai nuk e kishte të nevojshme krijimin e gjithësisë. Ne nuk duhet të mendojmë që Perëndia kishte nevojë për më shumë lavdi sesa ç’kishte përbrenda Trinisë përgjatë gjithë përjetësisë, apo se Ai ishte disi i paplotë pa lavdinë që do të merrte nga universi i krijuar. Kjo do të nënkuptonte mohimin e pavarësisë së Perëndisë dhe do të nënkuptonte gjithashtu që Perëndia e kishte të nevojshëm universin me qëllim për të qenë tërësisht Perëndi.^[14]12 Përkundrazi, ne duhet të pohojmë se krijimi i universit qe një akt tërësisht i lirë i Perëndisë. Nuk qe një akt i domosdoshëm, por diçka që Perëndia zgjodhi që të bënte. “Ti i krijove të gjitha gjërat, dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan” (Zbu. 4:11). Perëndia dëshiroi ta krijonte universin për të demonstruar shkëlqyeshmërinë e Tij. Krijimi tregon mençurinë dhe fuqinë e Tij të madhe, dhe në fund, tregon edhe të tëra atributet e Tij të tjera.^[15]13 Duket se Perëndia e krijoi universin, për t’u kënaqur me krijimin që kishte bërë, sepse deri në atë masë që krijesa tregon aspektet e ndryshme të karakterit të Perëndisë, deri në atë masë Ai gjen kënaqësi në të.

Kjo shpjegon arsyen përse ne gjejmë kënaqësi spontane në tërë sojet e veprimtarive krijuese vetë. Njerëzit me aftësi artistike, muzikore apo letrare, kënaqen me krijimin, shikimin, dëgjimin apo peshimin mirë e mirë të veprave të tyre krijuese. Perëndia na ka bërë në atë mënyrë që ne të kënaqemi me imitimin në nivelin e krijesave, të veprimtarisë së Tij krijuese. Gjithashtu, një nga aspektet mahnitëse të njerëzimit, në dallim nga pjesa tjetër e krijimit, është aftësia jonë për të krijuar gjëra të reja. Kjo shpjegon gjithashtu përse ne gjejmë kënaqësi në lloje të tjera veprimtarie “krijuese”: shumë njerëz kënaqen me gatimin, apo dekorimin e shtëpisë së tyre, në punën me dru apo me materiale të tjera, apo me krijimin e shpikjeve shkencore, apo me gjetjen e zgjidhjeve të reja ndaj problemeve në prodhimet industriale. Edhe fëmijët kënaqen me ngjyrosjen e figurave apo ndërtimin me blloqe lodrash të shtëpive. Në të tëra këto veprimtari, ne pasqyrojmë në një masë të vogël, veprimtarinë krijuese të Perëndisë, dhe ne duhet të gjejmë kënaqësi në këtë dhe ta falënderojmë atë për këtë.

D. Universi që Perëndia krijoi qe “Shumë i Mirë”

Kjo pikë rrjedh nga pikat e mëparshme. Nëse Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij, atëherë ne do të prisnim që universi do të përmbushte qëllimin për të cilin u krijua. Në fakt, kur Perëndia e përfundoi veprën e Tij të krijimit, Ai gjeti kënaqësi në të. Në fund të secilës fazë të krijimit, Perëndia pa se ajo që kishte bërë, qe e “mirë” (Zan. 1:4, 10, 12, 18, 21, 25). Pastaj, në fund të gjashtë ditëve të krijimit, “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31). Perëndia gjeti kënaqësi në krijimit që kishte bërë, pikërisht ashtu sikurse kishte patur për qëllim.

Paçka se në botë tani ka mëkat, krijimi material është ende i mirë në sytë e Perëndisë dhe duhet të shikohet si i “mirë” edhe nga ne gjithashtu. Kjo njohuri do të na çlirojë nga një asketizëm i rremë i cili e shikon si diçka të gabuar përdorimin dhe shijimin e krijimit material. Pali thotë se ata të cilët “ndalojnë martesën,” dhe “urdhërojnë të mos hani ushqimet që Perëndia i krijoi, të merren me falënderim nga ata që besojnë dhe e njohin të vërtetën” (1 Tim. 4:1–3) po i kushtojmë kësisoj vëmendje “mësimeve të demonëve.” Ky apostull merr një pozitë kaq të prerë për shkak se ai e kupton se “çdo krijesë e Perëndisë është e mirë dhe asgjë s'është për t'u hedhur, nëse merret me falënderim, sepse është shenjtëruar përmes fjalës së Perëndisë dhe lutjes” (1 Tim. 4:4–5). Përmendja prej Palit e “fjalës së Perëndisë” e cila kushton apo “shenjtëron” ushqimet si dhe gjërat e tjera që ne shijojmë në krijimin material, me shumë mundësi është një referencë ndaj bekimit të Perëndisë për të cilin flitet tek “Zanafilla” 1:31, “ishte shumë mirë.”

Paçka se rendi i krijuar mund të përdoret në mënyra të mëkatshme apo egoiste dhe mund t’i largojë ndjenjat tona të ngrohta prej Perëndisë, megjithëkëtë, ne nuk duhet ta lëmë rrezikun e abuzimit të krijimit që Perëndia ka bërë të na pengojë ta përdorim atë në një mënyrë pozitive, me mirënjohje e gëzim për kënaqësinë tonë si dhe për të mirën e mbretërisë së Tij. Jo shumë kohë pasi Pali ka dhënë paralajmërime kundër dëshirës për të qenë të pasur dhe “dashurisë për para”” (1 Tim. 6:9–10), ai pohon se është Perëndia Vetë Ai që “na jep gjithçka bujarisht për ta gëzuar” (1 Tim. 6:17). Ky fakt përligj për të krishterët inkurajimin e zhvillimit të përshtatshëm industrial dhe teknologjik (bashkë me kujdesin për mjedisin), si dhe përdorimin e gëzueshëm dhe me mirënjohje të të tëra produkteve të tokës së bollëkshme që Perëndia ka krijuar, si nga vetja jonë, ashtu edhe nga ata me të cilët ne duhet të ndajmë me bujari prej të mirave tona materiale (shqyrtoni “1 Tim.” 6:18). Megjithëkëtë, në të tërë këtë, ne duhet të mos harrojmë që pronat materiale, janë vetëm të përkohshme, jo të përjetshme. Shpresën tonë ne duhet ta varim tek Perëndia (shiko Psa. 62:10; 1 Tim. 6:17) dhe tek marrja e një mbretërie e cila nuk mund të tundet (Kol. 3:1–4; Heb. 12:28; 1 Pjetrit 1:4).

E. Marrëdhënia mes Shkrimit dhe gjetjeve të shkencës moderne

Në kohë të ndryshme të historisë, të krishterët e kanë gjetur veten në pozitë mospajtuese ndaj gjetjeve të pranuara të shkencës bashkëkohore. Në pjesën më të madhe të rasteve, besimi i të krishterëve të sinqertë dhe mirëbesimi i patundur tek Bibla, i kanë çuar shkencëtarët në zbulimin e fakteve të reja rreth universit të Perëndisë, dhe këto zbulime kanë ndryshuar mendimin shkencor për të tërë historinë vijuese. Jeta e Isak Njutonit (Isaac Newton), Galileo Galileit (Galileo Galilei), Johan Keplerit (Johannes Kepler), Bleiz Paskalit (Blaise Pascal), Robert Boilit (Robert Boyle), Majkëll Faradeit (Michael Faraday), Xheims Klërk Maksvellit (James Clerk Maxwell), si dhe e shumë të tjerëve, janë shembuj të kësaj.^[16]14

Nga ana tjetër, ka patur raste kur mendimet e pranuara shkencore kanë qenë në konflikt me kuptimin e njerëzve rreth asaj që Bibla tha. Për shembull, kur astronomi italian Galileo (1564–1642) filloi të jepte mësim që toka nuk qe qendra e universit, por që toka si dhe planetët e tjerë rrotulloheshin përreth diellit (duke ndjekur kësisoj teoritë e astronomit polak Kopernik [1472–1543]), ai u kritikua dhe si përfundim, shkrimet e Tij u dënuan nga Kisha Katolike Romake. Kjo ndodhi për shkak se shumë njerëz menduan se Bibla na mësonte që dielli rrotullohej rreth tokës. Në fakt, Bibla nuk e mëson aspak këtë gjë, por qe astronomia e Kopernikut ajo gjë i bëri njerëzit ta shqyrtonin sërish Shkrimin për të vënë re nëse aty me të vërtetë jepet mësim ajo që ata mendonin se jepej. Në fakt, përshkrimet e diellit që lind e pastaj perëndon (Pred. 1:5; etj.) janë thjesht portretizime të ngjarjeve ashtu sikurse duken nga pikëpamja e një vëzhguesi njerëzor, dhe nga kjo pikëpamje, ato japin një përshkrim të saktë. Por ato nuk nënkuptojnë asgjë rreth lëvizjes relative të tokës dhe diellit, dhe Bibla nuk shpjegon asgjëkund atë që e bën diellin të “zbresë” nga këndvështrimi i vëzhguesit njerëzor. Shkrimi nuk thotë gjë prej gjëje për nëse toka apo dielli apo ndonjë trup tjetër qiellor është “qendra” e universit apo e sistemit diellor, kjo nuk është një pyetje të cilës Shkrimi i jep përgjigje. Megjithëkëtë, mësimi i Galileos, i cili u detyrua që të tërhiqte mbrapsht mësimet e tij dhe të cilit iu desh që të jetonte në arrest shtëpie vitet e fundit të jetës së vet, duhet të na kujtojë  që vëzhgimi i kujdesshëm i botës natyrore, mund të na bëjë t’i kthehemi Shkrimit dhe të rishqyrtojmë për të parë nëse Shkrimi jep aktualisht ato mësime të cilat ne mendojmë se ai jep. Nganjëherë, pas një shqyrtimi më nga afër të tekstit, mund të gjejmë se interpretimet tona të mëparshme kanë qenë të pasakta.

Hulumtimet shkencore i kanë ndihmuar të krishterët të bëjnë një rivlerësim të asaj që brezat e mëparshëm kanë menduar për shembull për sa i takon moshës së tokës, kështu që asnjë studiues ungjillor sot nuk mbështet idenë që bota u krijua në vitin 4004 përpara K. Megjithëkëtë, kjo datë dikur besohej gjerësisht se ishte data e krijimit për shkak të shkrimeve të kryepeshkopit irlandez Xheims Ashër (James Ussher) (1581–1656), një prej studiuesve të mëdhenj të kohës së tij, i cili me kujdes mblodhi datat në gjenealogjitë e Biblës dhe gjeti se kur u krijua Adami. Sot, është pranuar gjerësisht që Bibla nuk na tregon me saktësi datën e krijimit të tokës apo të racës njerëzore (shiko më poshtë).

Nga ana tjetër, shumë njerëz në komunitetin e krishterë, kanë refuzuar prerazi të bien dakord me mendimet mbizotëruese të shkencëtarëve sot në lidhje me evolucionin. Në këtë çështje, me mijëra të krishterë e kanë shqyrtuar Shkrimin vazhdimisht në hollësi, dhe shumë syresh kanë dalë në përfundimin që Shkrimi nuk është se nuk flet për procesin përmes të cilit organizmat e gjallë erdhën në jetë. Për më tepër, një shqyrtim i kujdesshëm i fakteve të universit të krijuar, ka prodhuar një mosmarrëveshje të përhapur gjerësisht në lidhje me teoritë e evolucionit (si nga shkencëtarët të cilët janë të krishterë, ashtu edhe nga një sërë shkencëtarësh jo të krishterë gjithashtu).^[17]15 Kështu, si mbi bazën biblike ashtu edhe atë shkencore, teoritë e evolucionit janë sfiduar nga të krishterët.

Ne duhet që gjithashtu të mbajmë mend që çështja e krijimit të universit është ndryshe nga shumë çështje të tjera shkencore për shkak se krijimi nuk është diçka e cila mund të përsëritet në një eksperiment laboratorik, e as nuk kishte vëzhgues njerëzorë të ndodhjes së tij. Për rrjedhojë, deklaratat e shkencëtarëve rreth krijimit dhe historisë së hershme të tokës, janë në rastin më të mirë spekulime të arsyetuara në mënyrë të rrafinuar. Sidoqoftë, nëse jemi të bindur që i vetmi vëzhgues i këtyre ngjarjeve (Perëndia Vetë) na i ka dëftuar ato përmes fjalëve të besueshme të Biblës, atëherë, ne duhet t’i kushtojmë vëmendje të posaçme tregimit biblik.

Në seksionin vijues, kemi renditur disa parime me anë të të cilave mund të trajtohet marrëdhënia mes krijimit dhe gjetjeve të shkencës moderne.

1. Nëse të tëra faktet kuptohen siç duhet, nuk do të ketë “Konflikt Përfundimtar” mes Shkrimit dhe shkencës natyrore. Fraza “nuk do të ketë ‘Konflikt Përfundimtar’,” është marrë nga një libër shumë i dobishëm shkruar nga Francis Schaeffer, Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict).^[18]16 Në lidhje me pyetjet rreth krijimit të universit, Schaeffer rendit një sërë fushash në të cilat, sipas tij, ka vend për mosmarrëveshje ndër të krishterë të cilët besojnë të tërë në vërtetësinë totale të Shkrimit:

1.     Ekziston mundësia që Perëndia të ketë krijuar një univers të “rritur”.

2.     Eksiton mundësia e ndarjes mes “Zanafillës” 1:1 dhe 1:2 apo mes 1:2 dhe 1:3.

3.     Ekziston mundësia e një dite të gjatë tek “Zanafilla” 1.

4.     Ekziston mundësia që përmbytja pati ndikim tek të dhënat gjeologjike.

5.     Përdorimi i fjalës “lloje” tek “Zanafilla” 1 mund të jetë mjaft i gjerë.

6.     Ekziston mundësia e ngordhjes së kafshëve edhe përpara rënies në mëkat.

7.     Atje ku nuk përdoret fjala hebraike בָּרָא, H1343, ekziston mundësia e sekuencës nga gjërat ekzistuese të mëparshme.^[19]17

Schaeffer e bën të qartë se ai nuk po thotë që ndonjë nga pozicionet e lartpërmendura është e vetja; por vetëm që ato janë të mundshme teorikisht. Ajo që kryesisht është duke thënë Schaeffer është se edhe në kuptimin tonë të botës natyrore, edhe në kuptimin tonë të Shkrimit, njohuria jonë nuk është e përsosur. Por ne mund t’i qasemi si studimit shkencor ashtu edhe atij biblik me bindjen që kur të tëra faktet të kuptohen siç duhet, dhe kur ta kemi kuptuar siç duhet Shkrimin, gjetjet tona nuk do jenë kurrë në konflikt me njëra tjetrën: nuk do të ketë “konflikt përfundimtar.” Kjo ngaqë Perëndia, i Cili flet në Shkrimin, i di të gjitha faktet, dhe Ai nuk ka folur në një mënyrë e cila do të kontradiktonte ndonjë fakt të vërtetë në univers.

Kjo është një pikëpamje shumë e dobishme me të cilën i krishteri duhet të fillojë cilindo studim të krijimit si dhe shkencës moderne. Ne nuk duhet të kemi frikë hetimin në mënyrë shkencore të fakteve të botës së krijuar, por duhet ta bëjmë këtë me zell dhe me sinqeritet të plotë, të bindur që kur faktet kuptohen siç duhet, ato gjithmonë do të dalin të përputhshme me fjalët e pagabueshme të Perëndisë në Bibël. Po kështu, ne duhet t’i qasemi studimit të Shkrimit me zell si dhe me bindjen që, kur kuptohet ashtu sikurse duhet, Shkrimi nuk do të kontradiktojë kurrë faktet e botës natyrore.^[20]18

Ndokush do të kundërshtonte duke thënë se i tërë ky diskutim është i pavend, sepse Bibla na është dhënë për të na mësuar çështje fetare dhe etike e se ajo nuk ka për qëllim që të japë mësim lëndë “shkencore.” Sidoqoftë, siç kemi vërejtur në kapitullin 5 më lart, Shkrimi vetë nuk vë një kufizim të tillë për sa i takon temave të cilat trajton. Paçka se sigurisht që Bibla nuk është një tekst shkollor i lëndëve shkencore në kuptimin formal të fjalës, ajo gjithsesi përmban shumë pohime rreth botës natyrore, si për shembull rreth origjinës, qëllimit dhe fatit të saj përfundimtar, si dhe deklarata të shumta rreth mënyrës se si ajo funksionon dita ditës. Nëse marrim seriozisht idenë që është Perëndia Vetë (si dhe autorët njerëzore) që flet të tëra fjalët e Shkrimit, atëherë ne duhet që këto deklarata t’i marrim seriozisht dhe që gjithashtu t’i besojmë ato. Me të vërtetë që Shkrimi thotë se kuptimi ynë i disa fakteve “shkencore” është çështje e besimit tonë! “Hebrenjve” 11:3 na thotë “Me anë të besimit kuptojmë se bota është krijuar me fjalën e Perëndisë, kështu që ato që shihen nuk u bënë prej gjërave që shihen”.

2. Disa teori rreth krijimit duken qartësisht të papërputhshme me mësimet e Shkrimit. Në këtë seksion ne do të shqyrtojmë tre tipe shpjegimi rreth origjinës së universit që duken qartësisht të papërputhshme me Shkrimin.

a. Teoritë shekullare: Për hir të plotësisë, këtu përmendim vetëm shkurtimisht faktin që vetëm teoritë qartësisht shekullare rreth origjinës së universit do të ishin të papranueshme për ata që besojnë Shkrimin. Teoria “shekullare” është cilado teori e origjinës së universit, e cila nuk konkludon në ekzistencën e një Perëndie pafundësisht personal, përgjegjës për krijimin e universit përmes një plani inteligjent. Kësisoj, teoria e “shpërthimit të madh (big bang)” (në një formë shekullare sipas të cilës Perëndia nuk ka të bëjë me të), apo cilado prej teorive të cilat janë të mendimit që materia ka ekzistuar gjithnjë, do të ishte e papërputhshme me mësimin e Shkrimit sipas të cilit Perëndia e krijoi universin nga asgjëja, dhe që këtë Ai e bëri për lavdinë e Vet. (Kur evolucioni darvinian mendohet në një kuptim tërësisht materialist, siç edhe ndodh rëndom, edhe ajo do t’i takonte gjithashtu kësaj kategorie.)^[21]19

b. Evolucioni teistik: Që prej botimit të librit të Çarlls Darvinit (Charles Darwin) Origjina e Specieve Nëpërmjet Përzgjedhjes Natyrore (Origin of Species by Means of Natural Selection) (1859), disa të krishterë kanë propozuar që organizmat e gjallë erdhën në jetë nëpërmjet procesit të evolucionit që Darvini propozoi, por që Perëndia ishte Ai që e drejtoi atë proces, në mënyrë që rezultati të ishte ekzaktësisht ajo që ai dëshironte të ishte. Kjo pikëpamje është quajtur evolucioni teistik për shkak se ajo mbron besimin tek Perëndia (është ‘teistike’) dhe në evolucion gjithashtu. Shumë prej atyre të cilët mbështetin evolucionin teistik, do të propozonin që Perëndia ndërhyri në këtë proces në disa pika kulmore, zakonisht, tek (1) krijimi i materies në fillim, (2) krijimi i formave më të thjeshta të jetës, dhe (3) krijimi i njeriut. Por, me përjashtimin e mundshëm të këtyre pikave të ndërhyrjes, evolucionistët teistikë janë të mendimit që evolucioni vazhdoi në mënyrat e zbuluara tashmë nga shkencëtarët natyralistë, dhe se ky ishte procesi të cilin Perëndia vendosi të përdorë duke lejuar të tëra format e jetës në tokë që të zhvillohen. Ata besojnë se mutacionet e pakontrolluara të gjallesave, çuan në evolucionin e formave më të larta të jetës përmes faktit që ata të cilët kishin një “përparësi adaptimi” (një mutacion i cili i mundësonte të ishin më të fortë për të mbijetuar në mjedisin e tyre), jetuan ndërkohë që të tjerët jo.

Evolucionistët teistikë, janë mjaft të përgatitur për të ndryshuar pikëpamjet e tyre rreth mënyrës se si u zhvillua evolucioni, sepse, sipas këndvështrimit të tyre, Bibla nuk specifikon se si ndodhi kjo gjë. Për rrjedhojë, varet prej nesh që ta diskutojmë këtë përmes hetimeve të zakonshme shkencore. Ata do të thoshin që ndërkohë që ne mësojmë gjithnjë e më shumë rreth mënyrës në të cilën evolucioni ndodhi, ne do jemi thjeshtë duke mësuar gjithnjë e më shumë rreth procesit që Perëndia përdori për të shkaktuar zhvillimin e formave të jetës.

Kundërshtimet ndaj evolucionit teistik, janë si më poshtë:

1. Mësimi i qartë i Shkrimin sipas të cilit ka një qëllim në veprën krijuese të Perëndisë duket i papërputhshëm me zhvillimin rastësor që kërkohet nga teoria e evolucionit. Kur Shkrimi raporton që Perëndia tha: “Të prodhojë toka qenie të gjalla sipas llojit të vet: kafshë, rrëshqanorë dhe bisha të tokës, sipas llojit të vet” (Zan. 1:24), kësisoj e paraqet Perëndinë duke bërë gjëra në mënyrë të qëllimshme, si dhe duke patur një qëllim për çdo gjë që bën. Por kjo është e kundërta e lejimit të mutacioneve të ecin përpara në një mënyrë tërësisht rastësore pa asnjë qëllim për milionat e mutacioneve që do duhej të ndodhnin, sipas teorisë evolucioniste, përpara se të dilte një specie e re.

Dallimi themelor mes një pikëpamjeje biblike rreth krijimit nga njëra anë dhe evolucionit teistik nga ana tjetër, gjendet këtu: forca shtytëse që shkakton ndryshimin si dhe zhvillimin e specieve të reja, në të tëra skemat evolucionariste, është rastësia. Pa mutacionin rastësor të organizmave, nuk do të kesh aspak evolucion në kuptimin modern shkencor të fjalës. Mutacioni rastësor, është forca bazë që shkakton zhvillimin eventual nga format e jetës më e thjeshtë, tek ato më të ndërlikuarat. Por forca shtytëse në zhvillimin e organizmave të rinj sipas Shkrimit, është projekti inteligjent i Perëndisë. Perëndia krijoi “kafshët e mëdha ujore dhe çdo qenie të gjallë që lëviz dhe që gjallëron ujërat, secili sipas llojit të vet, e çdo shpend fluturues sipas llojit të vet” (Zan. 1:21). “Perëndia bëri egërsirat e tokës sipas llojit të vet, kafshët sipas llojit të vet dhe të gjithë rrëshqanorët e tokës sipas llojit të vet. Dhe Perëndia pa që kjo ishte mirë” (Zan. 1:25). Këto deklarata duken si të papërputhshme me idenë që Perëndia krijoi, drejtoi apo mbajti nën vëzhgim miliona mutacione rastësore, ku asnjëra syresh nuk ishte “shumë e mirë” siç e donte Ai të ishte, asnjëra prej të cilave nuk ishte me të vërtetë ai lloj i bimëve apo kafshëve që Ai dëshironte të ishin në botë. Në vend të një tregimi të drejtpërdrejtë biblik rreth krijimit që Perëndia bëri, pikëpamjes së evolucionit teistik i duhet t’i marrë ngjarjet sikur diçka e tillë të ketë ndodhur:

Dhe Perëndia tha: “Të prodhojë toka qenie të gjalla sipas llojit të vet .” Dhe pas tetëdhjeteshtatë milion e katërqindenëntëdhjetedymijë e tetëqindeshtatëdhjetenjë përpjekjesh, Perëndia më në fund bëri një mi të saktë.

Ky mund të duket një shpjegim i çuditshëm, por është ekzaktësisht ajo që evolucionisti teistik duhet të marrë si të mirëqenë për secilën prej qindra mijërash lloje të ndryshme bimësh dhe kafshësh në tokë: të tëra ato u zhvilluan përmes një procesi mutacionesh rastësore përgjatë miliona vjetësh, duke u rritur gradualisht në kompleksitetin e tyre ndërkohë që mutacionet rastësore rezultonin dobiprurëse për krijesën në fjalë.

Një evolucionist teistik mund të kundërshtojë duke thënë se Perëndia ndërhyri në proces dhe e drejtoi atë në shumë pika të ndryshme në drejtimin që Ai dëshironte që ky proces të shkonte. Por sapo ky mendim të pranohet, atëherë pranohet edhe se ka qëllim dhe plan inteligjent në proces. Atëherë nuk kemi më aspak evolucion, për shkak se nuk ka më mutacione rastësore (në pikat e ndërhyrjes hyjnore). Asnjë evolucionarist shekullar nuk do ta pranonte një ndërhyrje të tillë nga një Krijues inteligjent dhe i qëllimshëm. Por, sapo një i krishterë bie dakord për një plan aktiv e të qëllimshëm nga Perëndia, atëherë nuk ka më asnjë nevojë për rastësi apo ndonjë zhvillim që të burojë nga mutacionet rastësore. Kësisoj ne mund të pranojmë fare mirë që Perëndia krijoi aty për aty secilën krijesë të veçantë, pa mijëra përpjekje të dështuara paraprake.

2. Shkrimi e paraqet fjalën krijuese të Perëndisë si diçka që sjell një reagim të menjëhershëm. Kur Bibla flet për fjalën krijuese të Perëndisë, ajo thekson fuqinë e fjalës së Tij si dhe aftësinë e saj për të realizuar qëllimin e Tij.

Qiejt u bënë me anë të fjalës së Zotit,

dhe tërë ushtria e tyre me anë të frymës së gojës së tij

...Sepse ai foli dhe gjëja u bë;

ai udhëroi dhe gjëja u shfaq. (Psa. 33:6, 9)

Kjo lloj deklarate duket e papërputhshme me idenë që Perëndia foli dhe pas miliona vjetësh mutacionesh rastësore tek gjërat e gjalla, fuqia e Tij dha rezultatet që Ai kishte kërkuar. Përkundrazi, sapo Perëndia thotë: “Të mbijë toka gjelbërimin,” fjalia menjëherë pas kësaj na thotë: “Dhe kështu u bë” (Zan. 1:11).

3. Kur Shkrimi na thotë se Perëndia bëri bimët dhe kafshët që të riprodhoheshin “sipas llojit të vet” (Zan. 1:11, 24), ajo sugjeron që Perëndia krijoi shumë lloje të ndryshme bimësh dhe kafshët dhe se, paçka se do të kishte disa dallime mes tyre (vini re madhësitë, racat, karakteristika personale të ndryshme ndër qeniet njerëzore!), megjithëkëtë do të kishte disa kufij të ngushtë për llojin e ndryshimit që do të ndodhte përmes mutacioneve gjenetike.^[22]20

4. Roli aktiv i tanishëm i Perëndisë në krijim apo në formimin e çdo gjallese që vjen tani në ekzistencë, është vështirë për t’u pajtuar me llojin e mbikëqyrjes nga larg e “pa përfshirje” të evolucionit që propozohet nga evolucioni teistik. Davidi është në gjendje që të rrëfejë: “Po, ti ke formuar të përbrendshmet e mia, ti më ke endur në barkun e nënës sime” (Psa. 139:13). Dhe Perëndia i tha Moisiut: “Kush e ka bërë gojën e njeriut, ose kush e bën njeriun të pagojë, të shurdhër, me sy ose të verbër? A nuk jam unë vallë, ZOTI?” (Eks. 4:11). Perëndia bën barin të rritet (Psa. 104:14; Mat. 6:30) dhe Ai ushqen zogjtë (Mat. 6:26) si dhe krijesat e tjera të pyllit (Psa. 104:21, 27–30). Nëse Perëndia është kaq i përfshirë në shkaktimin e rritjes si dhe të zhvillimit të çdo hapi të çdo gjallese edhe tani, a do të dukej atëherë e përputhshme me Shkrimin sikur të thoshim se këto forma jete u shkaktuan fillimisht nga një proces evolucionar i drejtuar nga mutacione rastësore e jo nga krijimi i drejtpërsëdrejtë dhe i qëllimshëm prej Perëndisë, dhe se vetëm pasi ato qenë krijuar Ai filloi përfshirjen aktive në drejtimin e tyre çdo moment?

5. Krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës prej Tij, është një arsye e fortë për t’u ndarë nga evolucioni teistik. Këta evolucionistë teistikë të cilët ngrenë zërin për një krijim të veçantë të Adamit dhe Evës për shkak të deklaratave të “Zanafillës” 1–2 janë ndarë aktualisht nga teoria evolucionare në pikën që ka më tepër rëndësi tek e fundit për qeniet njerëzore. Por, nëse mbi bazën e Shkrimit, ne këmbëngulim për ndërhyrjen e veçantë të Perëndisë në pikën e krijimit të Adamit dhe Evës, atëherë çfarë do të paralajmëronte faktin që Perëndia do të ndërhynte, në një mënyrë të ngjashme, në krijimin e organizmave të gjallë?

Ne duhet të kuptojmë që krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës i dokumentuar në Shkrim, i tregon ata të jenë shumë të ndryshëm nga krijesat pothuajse shtazore, e gati njerëzore të cilat evolucionistët do të thoshin se ishin njerëzit e parë, krijesa të cilat rodhën nga pararendësit që ishin krijesa tepër të zhvilluara jonjerëzore e të ngjashëm me majmunin. Shkrimi paraqet burrin dhe gruan e parë, Adamin dhe Evën, si zotëronjës aftësish tejet të zhvilluara gjuhësore, morale dhe shpirtërore që prej momentit që ato u krijuan. Ata mund të flasin me njëri tjetrin. Ata madje mund të flasin me Perëndinë. Ata janë shumë të ndryshëm nga njerëzit e parë të cilët sipas teorisë së evolucionit, ishin pothuajse shtazarakë e me prejardhje nga krijesa jonjerëzore të ngjashme me majmunët.

Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se “Zanafilla” 1–2 nuk ka për qëllim t’i portretizojë Adamin dhe Evën si individë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, por (a) tregimi historik tek “Zanafilla” rrjedh pa ndërprerje në një material të dukshëm historik rreth Abrahamit (Zan. 12), duke treguar se autori kishte për qëllim që i tërë seksioni i atjeshëm të ishte historik,^[23]21 dhe (b) tek “Romakëve” 5:12–21 dhe “1 Korintasve” 15:21–22, 45–49, Pali pohon ekzistencën e “një njeriu të vetëm” Adamit, përmes të cilit mëkati erdhi në botë, dhe e bazon diskutimin e tij rreth veprës përfaqësuese të Krishtit i Cili e fitoi shpëtimin tonë sipas modelit të mëparshëm historik të Adamit si një përfaqësues i njerëzimit gjithashtu. Për më tepër, Besëlidhja e Re, qartësisht e kupton gjetiu Adamin dhe Evën si figura historike (kr. Luka 3:38; Veprat 17:26; 1 Kor. 11:8–9; 2 Kor. 11:3; 1 Tim. 2:13–14). Besëlidhja e Re lë të kuptohet gjithashtu vërtetësia historike të bijve të Adamit dhe Evës, Kainit (Heb. 11:4; 1 Gjonit 3:12; Juda 11) dhe Abelit (Mat. 23:35; Luka 11:51; Heb. 11:4; 12:24).

6. Ka shumë probleme shkencore me teorinë evolucionare (shiko seksionin e mposhtëm). Numri në rritje i pyetjeve rreth vlefshmërisë së teorisë së evolucionit, të cilat ngrihen madje edhe nga jo të krishterë në disiplina të ndryshme shkencore, nënkupton se kushdo që pretendon se është i detyruar të besojë në evolucion për shkak se “faktet shkencore” nuk të lënë opsion tjetër, thjesht nuk i ka shqyrtuar të tëra provat që ka ana tjetër. Të dhënat shkencore nuk të detyrojnë ta pranosh evolucionin, dhe nëse dëshmia e Shkrimeve argumenton në mënyrë bindëse kundër saj gjithashtu, nuk duket se kjo është një teori e vlefshme për t’u adoptuar nga një i krishterë.

Më e përshtatshmja duket se është të dalësh në përfundimin e shprehur nga gjeologu Davis A. Young, “Pozita e evolucionizmit teistik, siç është e shprehur nga disa prej ithtarëve të saj, nuk është një pozitë e përputhshme me krishterimin. Nuk është një pozitë me të vërtetë biblike, për shkak se ajo bazohet pjesërisht mbi parimet të cilat janë të importuara në krishterim.”^[24]22 Sipas Louis Berkhof-it “evolucioni teistik është me të vërtetë një fëmijë që të turpëron, që përfshin Perëndinë në intervale periodike, për të ndihmuar natyrën tek toka që dridhej nën këmbët e saj. Kjo nuk është as doktrina biblike e krijimit, e as një teori konsekuente evolucioni.”^[25]23

c. Shënime mbi teorinë darviniane të evolucionit: Fjala evolucion mund të përdoret në mënyra të ndryshme. Nganjëherë ajo përdoret për t’iu referuar “mikro-evolucionit—zhvillimeve të vogla përbrenda një specieje, kështu që ne shikojmë mizat apo mushkonjat që krijojnë imunitet ndaj insekticideve, apo qenie njerëzore që zgjaten apo që dalin ngjyra të ndryshme si dhe variete trëndafilash. Shembuj të panumërt “mikro-evolucionesh” të tilla janë evidente sot, dhe askush nuk e mohon ekzistencën e tyre.^[26]24 Por nuk është ky kuptimi në të cilin fjala evolucion përdoret zakonisht kur diskutojmë teoritë e krijimit dhe evolucionit.

Termi evolucion përdoret më rëndom për t’iu referuar “makro-evolucionit—d.m.th. “teorisë së përgjithshme të evolucionit” apo pikëpamjes sipas të cilës “substanca jo e gjallë krijoi materialin e parë të gjallë, i cili për pasojë u riprodhua dhe u bë i shumëllojshëm derisa prodhoi të tërë organizmat e zhdukur si dhe ato të ruajtur deri më sot.”^[27]25 Në këtë kapitull, kur përdorim fjalën evolucion, ajo përdoret për t’iu referuar makro-evolucionit apo teorisë së përgjithshme të evolucionit.

(1) Sfidat e sotme me të cilat përballet evolucioni: 

Qëkurse Çarlls Darvini botoi për herë të parë Origjinën e Specieve Përmes Përzgjedhjes Natyrore (Origin of Species by Means of Natural Selection) më 1859, teoria e tij është sfiduar si nga të krishterët ashtu edhe jo të krishterët. Teoria neo-darviniane e kohës së sotme, është ende rrënjësisht e ngjashme me pozitën fillestare të Darvinit, por me përpunime dhe modifikime të cilat kanë ardhur në sajë të qindra viteve hulumtime. Në teorinë moderne evolucionare darviniane, historia e zhvillimit të jetës filloi me një çorbë kimikatesh të pranishme në tokë, kimikate të cilat në mënyrë spontane prodhuan një formë jete shumë të thjeshtë, me shumë mundësi një-qelizore. Kjo qelizë e gjallë e riprodhoi veten dhe si përfundim ndodhën disa mutacione apo ndryshime tek qelizat e reja të prodhuara. Këto mutacione çuan në zhvillimin e formave më të ndërlikuara të jetës. Një mjedis armiqësor nënkuptonte që shumë prej tyre do të zhdukeshin, por ato të cilat ishin më të përshtatura për mjedisin e tyre, do të mbijetonin dhe shumoheshin. Kësisoj, natyra ushtroi një proces “përzgjedhjeje natyrore” në të cilën, organizmat e ndryshuar më të përshtatura me mjedisin, mbijetuan. Si përfundim, gjithnjë e më shumë mutacione u zhvilluan duke formuar gjithnjë e më shumë variete gjallesash, kështu që nga organizmat shumë të thjeshtë, të tëra format komplekse të jetës në tokë, si përfundim u zhvilluan përmes këtij procesi mutacioni dhe përzgjedhjeje natyrore.

Kritika më e fundit, dhe me shumë mundësi më shkatërrimtarja ndaj teorisë së tanishme darviniane, vjen nga Fillip E. Xhonsën (Philp E. Johnson), një profesor jurisprudence i specializuar në analizimin e logjikës së argumenteve. Në librin e tij Darvini Përpara Gjyqit (Darwn on Trial)^[28]26 ai citon gjerësisht teoricienë evolucionaristë të kohës, për të demonstruar që:

1. Pas më shumë se njëqind vitesh mbarështimi eksperimentalë të llojeve të ndryshme të kafshëve dhe bimëve, numri i variacioneve të cilat mund të prodhohen (madje edhe me mbarështim të qëllimshëm, jo rastësor) është skajshmërisht i kufizuar, për shkak të gamës së kufizuar të variacionit gjenetik në secilin lloj gjallese: qentë të cilët janë kryqëzuar në mënyrë të përzgjedhur për breza të tërë, janë prapë qenër, mizat e frutave janë prapë miza frutash, etj. Dhe kur lejohen të kthehen në gjendjen e tyre të egër, “kryqëzimet më të specializuara, shpejt zhduken dhe mbijetuesit i kthehen tipit fillestar të egër.” Ai del në përfundimin që “përzgjedhja natyrore,” e pretenduar nga darvinistët se shpjegon mbijetesën e organizmave të rinj, është në të vërtetë një forcë konservatore e cila punon për të ruajtur përshtatshmërinë gjenetike të një popullate, e jo të ndryshojë karakteristikat e saj.^[29]27

2. Në argumentet e tanishme evolucionare, ideja e “mbijetesës së më të fortit” (apo “përzgjedhja natyrore”) mendohet gjerësisht se nënkupton që ato kafshë karakteristikat e ndryshme të të cilave u japin atyre një përparësi krahasimisht me të tjerat, do të mbijetojnë, ndërsa të tjerat do të shfarosen. Por, praktikisht, pothuajse cilado karakteristikë mund të argumentohet se është ose një përparësi ose një mangësi.^[30]28 Atëherë, nga e dinë darvinistët se cilat karakteristika kanë dhënë një avantazh në mbijetesë për kafshë të caktuara? Duke vërejtur se cilat lloje mbijetojnë. Por kjo do të thotë që përzgjedhja natyrore, shpesh herë tek e fundit nuk është një kuptim i ri e i fuqishëm për ato që ndodhin në natyrë, por thjesht një tautologji (një përsëritje e pakuptimtë e të njëjtës ide), përderisa e përmbledhur ajo thotë se kafshët më të “forta” janë ato që kanë më shumë pasardhës. Në këtë kuptim, përzgjedhja natyrore do të thotë: kafshët të cilat kanë më shumë pasardhës, kanë më shumë pasardhës.^[31]29Por kjo gjë nuk vërteton asgjë rreth mutacioneve të supozuara për të prodhuar pasardhës më të fortë gjatë një periudhe prej disa brezash.

3. Mutacionet e shumta dhe të ndërlikuara që nevojiten për të prodhuar organe komplekse të tilla si syri apo krahu i një zogu (apo qindra organe të tjera) nuk do mund të kishin ndodhur përmes mutacionesh të vogla të akumuluara përmes mijëra brezash, për shkak se pjesët individuale të organeve janë të padobishme (dhe nuk japin “përparësi”) nëse i tërë organi nuk është në funksionim. Por, probabiliteti matematikor i mutacioneve të tilla rastësore që ndodhin së bashku në një brez, është praktikisht zero. Darvinistëve u mbetet të thonë se duhet të ketë ndodhur sepse ka ndodhur.^[32]30

Një shembull zbavitës i nevojës që të tëra pjesët e një sistemi kompleks organik të zënë vend njëherësh, tregohet nga Robert Kofahl si dhe Kelly Segraves në librin e tyre Shpjegimi i Krijimit: Një Alternativë Shkencore ndaj Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution.)^[33]31 Ato përshkruajnë “Brumbullin Bombardues,” që i zmbraps armiqtë duke lëshuar një ngarkesë të nxehtë kimikatesh nga dy tuba me fund të rrotullueshëm në pjesën e fundit të trupit. Kimikatet e lëshuara nga ky brumbull shpërthejnë në mënyrë spontane kur përzihen në laborator, por me sa duket, ky brumbull ka një substancë penguese e cila e bllokon reaksionin shpërthyes derisa brumbulli të nxjerrë çurg një pjesë të këtij lëngu në “dhomëzat e tij të djegies,” në të cilat shtohet një enzimë për të kanalizuar reaksionin. Ndodh një shpërthim dhe kimikati zmbrapsës i armikut lëshohet me një temperaturë prej 100 gradësh C drejt armiqve të brumbullit. Kofahl dhe Segraves ngrenë me të drejtë pyetjen nëse ka ndonjë shpjegim evolucionar për këtë mekanizëm të mahnitshëm:

Vini re që një shpjegim racional evolucionar për zhvillimin e këtij krijimi, duhet të japë një lloj përparësie adaptuese për secilën prej miliona fazave hipotetike të ndërmjetme në procesin e ndërtimit. Por, a do të kishin përftuar ndonjë përparësi fazat e përfundimit të një të katërtës, gjysmë apo dy të tretave, për shembull? Tek e fundit pushka nuk ka ndonjë dobi nëse nuk i ka të tërë pjesët përbërëse funksionale....Përpara se ky mekanizëm mbrojtës të mund t’i ofrojë ndonjë mbrojtje brumbullit, të tëra pjesën e tij, së bashku me përzierjen e duhur shpërthyese të kimikateve, plus sjelljen instinktive që nevojitet për përdorimin e saj, do duhej që të mblidheshin tek insekti në fjalë. Tërësia e organeve të zhvilluara pjesërisht, do të ishte e pavlerë. Për rrjedhojë, në përputhje me parimet e teorisë evolucionare, nuk do të ekzistonte një trysni përzgjedhëse për ta bërë këtë sistem të evoluonte nga një fazë pjesërisht e përfunduar drejt sistemit të përfunduar përfundimisht....Nëse një teori nuk arrin të shpjegojë të dhënat në çfarëdo shkence qoftë, ajo teori, ose duhet rishikuar, ose zëvendësuar me një teori e cila është në përputhje me të dhënat.^[34]32

Në këtë rast, sigurisht, pyetja zbavitëse është: Çfarë do të ndodhte nëse çorba kimike do të zhvillohej tek brumbulli pa ndarësin e kimikateve?

4. Të dhënat fosile përbënin problemin më të madh të Darvinit më 1859, dhe që prej asaj kohe, ky problem është bërë edhe më i madh. Në kohën e Darvinit, me qindra fosile ishin të disponueshme, duke treguar kësisoj ekzistencën e shumë llojeve të ndryshme të kafshëve dhe bimëve në të kaluarën e largët. Por Darvini nuk ishte në gjendje të gjente ndonjë formë fosile nga “tipet e ndërmjetëm” për të mbushur hendeqet që ekzistonin mes llojeve të ndryshme të kafshëve – fosile të cilat tregonin disa karakteristika të një kafshe dhe ca karakteristika të llojit tjetër zhvillimor për shembull. Faktikisht, shumë fosile të lashtë i përngjajnë ekzaktësisht kafshëve të kohës së sotme—duke treguar (sipas supozimeve kronologjike të kësaj pikëpamjeje) se një numër i madh kafshësh kanë vazhduar për miliona vjet të ekzistojnë në thelb pa u ndryshuar. Darvini e kuptoi që mungesa e “tipeve tranzitore” në të dhënat fosile, e dobësonin teorinë e tij, por ai mendoi se kjo vinte për shkak të faktit që nuk ishin zbuluar fosile të mjaftueshme dhe qe i bindur se zbulimet e mëtejshme do të nxirrnin në dritë shumë tipe transitive kafshësh. Megjithëkëtë, 130 vitet pasuese të një veprimtarie intensive arkeologjike, nuk kanë arritur ende të japin një shembull bindës të një tipi tranzitor.^[35]33

Johnson citon evolucionistin e njohur Stephen Jay Gould të Harvardit që thotë se ka dy karakteristika të të dhënave fosile të cilat janë të papërputhshme me idenë e ndryshimit gradual përgjatë brezave:

1.     Stasis. Pjesa më e madhe e specieve nuk tregojnë një ndryshim të drejtuar gjatë qëndrimit të tyre në tokë. Ato duken në të dhënat fosile pak a shumë njëlloj si në kohën ku ato u zhdukën; ndryshimi morfologjik është zakonisht i kufizuar dhe i pa orientuar.

2.     Shfaqja e papritur. Në cilëndo zonë rajonale, speciet nuk dalin gradualisht përmes një transformimi të pandërprerë të paraardhësve të vet, por shfaqen menjëherë dhe “plotësisht të formuara.”^[36]34

Ky problem është kaq i vështirë për evolucionin darvinian saqë pjesa më e madhe e shkencëtarëve evolucionistë sot, propozojnë që evolucioni erdhi me kërcime të papritura në forma të reja të jetës, në mënyrë që secila prej tridhjetedy rendeve të njohura të gjitarëve, për shembull, u shfaqën mjaft befas në historinë e Evropës.^[37]35

Por si do mundeshin qindra mijëra ndryshime gjenetike të ndodhnin menjëherë? Për këtë nuk është dhënë asnjë shpjegim përveçse është thënë se duhet të ketë ndodhur sepse ka ndodhur. (Një vështrim tek vijat e ndërprera në tekstet shkollore të biologjisë së sotme, të cilat tregojnë tranzicionin e supozuar nga njëri lloj kafshe tek një tjetër, tregon për natyrën e hendeqeve të pambushur edhe pas 130 vitesh hulumtimesh.) Rëndësia e këtij problemi është demonstruar me forcë në një libër të kohëve të fundit nga një shkrimtar jo i krishterë, Michael Denton, Evolucioni: Një Teori në Krizë (Evolution: A Theory in Crisis).^[38]36 Denton-i vetë nuk propozon ndonjë shpjegim alternativ për lindjen e jetës në formën e saj të tanishme mbi tokë, por ai vëren që qysh prej kohës së Darvinit,

Asnjë prej dy aksiomave themelore të teorisë makroevolucinare të Darvinit: koncepti i vazhdimësisë së natyrës, që është ideja e një vazhdimësi funksionale e të tëra formave të jetës që lidhin së bashku të tëra speciet e si përfundim çon në një qelizë të hershme, si dhe besimi që i tërë projekti adaptues i jetës ka rezultuar nga një proces i verbër rastësor, nuk është vërtetuar qoftë edhe nga një zbulim i vetëm empirik apo përparim shkencor që prej vitit 1859.^[39]37

5. Strukturat molekulare të organizmave të gjalla, tregojnë lidhje mes tyre, por darvinistët thjesht supozojnë që këto marrëdhënie nënkuptojnë një prejardhje të përbashkët, një pretendim ky që padyshim nuk është vërtetuar. Për më tepër, ka dallime të jashtëzakonshme molekulare mes gjallesave, dhe asnjë shpjegim i kënaqshëm për origjinën e këtyre dallimeve nuk është ofruar.^[40]38

Sigurisht që ngjashmëria në projektin në çfarëdo niveli (përfshi këtu nivelet përmbi nivelin molekular) janë përdorur shpesh herë si një argument për evolucionin. Supozimi i evolucionistëve është që ajo ngjashmëri e projektit midis dy specieve nënkupton që speciet “e ulëta” evoluan në specie “më të larta”, por prova për këtë supozim nuk është dhënë kurrë. Gleason Archer e ilustron mirë këtë duke supozuar që dikush shkon të vizitojë muzeun e shkencës dhe industrisë, dhe shikon atje një stendë ku tregohet se si qeniet njerëzore evoluan nga krijesa të mëparshme të ngjashme me majmunin, në qenie gjithnjë e më të ngjashme me qeniet njerëzore dhe si përfundim u kthyen në njeriun modern. Por ai me të drejtë vëren që:

një vazhdimësi e projektit bazë nuk përbën aspak provë që ndonjë specieje “më e ulët” kalon në një specie “më të lartë” përmes ndonjë lloj dinamike të brendshme si ç’kërkon evolucioni që të ketë ndodhur. Kjo sepse nëse ky vizitor i muzeut do të shkonte në një pjesë tjetër të po këtij muzeu të shkencës dhe industrisë, do të gjente aty një seri tërësisht analoge të automobilave, që nisin që nga viti 1900 dhe që vazhdojnë deri në dekadën e sotme. Fazë pas faze, nivel pas niveli, ai mund të gjurmojë zhvillimin e Fordit nga prototipi më i parë i tij Model-T, deri tek LTD-të e mëdha e luksoze të viteve 1970.^[41]39

Sigurisht që një shpjegim shumë më i mirë për ngjashmëritë në modelet e ndryshme të automjeteve të Fordit, është fakti që një projektues inteligjent (apo një grup projektuesish) përdorën struktura të ngjashme në automobilë gjithnjë e më të ndërlikuar. Nëse mekanizmi i timonit funksionon mirë në një model, nuk është nevoja të shpiket një lloj tjetër mekanizmi drejtimi për një model tjetër. Në po të njëjtën mënyrë, ngjashmëritë në projekt ndër gjërat e gjalla, mundet që po kështu të merren si prova të punës së një kryemjeshtri inteligjent, Krijuesi Vetë.

6. Ndoshta, vështirësia më e madhe për të tërë teorinë e evolucionit, është shpjegimi se si ndonjë formë jete mund të ketë filluar në krye të herës. Prodhimi spontan i madje edhe organizmit më të thjeshtë të gjallë të aftë për jetë të pavarur (qeliza bakteriale prokariote) nga materiale jo organike të tokës, nuk mund të ndodhë përmes përzierjes rastësore të kimikateve: ajo kërkon një projekt inteligjent dhe ustallëk aq të ndërlikuar saqë asnjë laborator shkencor i përparuar në botë nuk ka qenë në gjendje që ta realizojë. Johnson-i citon një metaforë që tani është bërë e famshme: “Që një organizëm i gjallë i dalë rastësisht nga një çorbë para-biotike, ka po aq të ngjarë sa edhe që një tornado që kalon përmes një varreze makinash, të mund të ndërtojë një Boeing 747 nga materialet e atyshme. Bashkimi rastësor është thjesht një mënyrë natyraliste e të thënurit “mrekulli.”^[42]40

Në një nivel mendimi praktik, një ilustrim i thjeshtë do ta tregojë këtë. Po të merrja orën time shifrore, t’ia jepja dikujt e t’i thosha se e gjeta afër një miniere hekuri në Minesotën e Veriut, dhe se besoja që ora ishte bërë vetë thjesht përmes veprimit të lëvizjeve rastësore dhe forcave mjedisore (plus ca energji nga ca rrufe, ndoshta), nuk do kalonte shumë e do të më merrnin për të çmendur. Megjithëkëtë, cilado qelizë e gjallë në një gjethe peme, apo cilado qelizë e vetme e trupit njerëzor, është mijëra herë më e ndërlikuar sesa ora ime shifrore. Edhe sikur t’i japësh 4.5 miliard vjet “shans” që qoftë edhe një qelizë e gjallë të dalë në mënyrë spontane, shanset, për të tëra qëllimet praktike për këtë, janë zero.

Në fakt, janë bërë disa përpjekje për të përllogaritur probabilitetin e jetës të dalë në mënyrë spontane kësisoj. Kofahl dhe Segraves ofrojnë një model statistikor në të cilin ata fillojnë me një supozim shumë bujar: që çdo metër katror i tokës të jetë njëfarësoj i mbuluar me 43 kilogramë molekulash proteinike të cilat do mund të përziheshin lirisht, dhe të cilat zëvendësohen të tëra me proteina të freskëta çdo vit, e kjo për një miliard vjet. Pastaj ato vlerësojnë se probabiliteti që edhe një molekulë enzime të zhvillohej në secilin prej një miliard viteve të historisë së tokës. Probabiliteti është 1.2 herë 10-11 apo një shans në 80 miliardë. Megjithëkëtë, ata vërejnë që edhe me supozimin bujar dhe me nisjen e një proteine të re për çdo vit gjatë një miliardi vjet, gjetja e një molekule enzime, nga cilado anë praktike që ta marrësh, është një detyrë e pamundur e që nuk do ta zgjidhte aspak problemin:

Probabiliteti i gjetjes së dy prej molekulave aktive, do të ishte rreth 10 në fuqi të deri 22të, dhe mundësia që ato të ishin identike, do të ishte 10 në fuqi të 70të. Dhe a do mundej jeta të fillonte me një molekulë enzime të vetme? Për më tepër, cila është mundësia që një molekulë enzime aktive, sapo të formohet, të gjejë rrugën përmes mijëra kilometrash dhe miliona vitesh tek ajo molekulë ARN apo ADN-je e cila përmban kodin për atë sekuencë të caktuar aminoacide të enzimës, në mënyrë që kopje të reja të vetes së saj të mund të prodhohen? Nga cilado anë praktike që ta marrësh, këto gjasa do të ishin zero.^[43]41

Kofahl dhe Segrave-i raportojnë një studim nga një shkencëtar evolucionist i cili formuloi një model për përllogaritjen e probabilitetit të formimit të jo thjesht një molekule një enzimëshme, por edhe të gjallesës më të vogël të mundshme të një organizmi të gjallë përmes një procesi të rastësishëm. Ai vjen me një probabilitet të një mundësie të 10tës në fuqi të 340,000,000, kjo do të thotë një shans në 10 me 340 milion zero nga pas! Por Kofahl dhe Segraves-i vëren: “Megjithëkëtë, Dr. Morowitz dhe shkencëtarët kolegë evolucionaristë të tij, besojnë gjithsesi që kjo gjë ndodhi!”^[44]42

Nëse dikush do të më kërkonte që t’ia besoja jetën atij duke e lënë të më merrte për një xhiro me aeroplan duke më shpjeguar paraprakisht se kompania ajrore i kryente me sukses fluturimet e saj një herë në 10 në fuqi të 340,000,000, apo madje një herë në 80 miliard fluturime, unë padyshim që nuk do hipja në të, e po kështu asnjë që e ka mendjen në vend. Megjithëkëtë, është tragjike që mendimi i zakonshëm i paraqitur në shumë tekste shkencore shkollore sot, është që evolucioni është një “fakt” i vërtetuar, ka vazhduar të bindë shumë njerëz që ata nuk duhet të marrin në konsideratë vërtetësinë totale të Biblës si një këndvështrim i pranuar nga ana intelektuale që duhet përkrahur nga njerëzit e përgjegjshëm e mendimtarë të sotëm. Legjenda që “evolucioni e ka hedhur poshtë si të pavërtetë Biblën” vazhdon ende të trumbetohet dhe nuk lejon shumëkënd për ta konsideruar krishterimin si një opsion të vlefshëm.

Por po sikur një ditë prej ditësh jeta faktikisht të “krijohet” në laborator nga shkencëtarët? Këtu, është e rëndësishme që të kuptojmë se çfarë nënkuptohet me këtë. Së pari, kjo nuk do të ishte “krijim” në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, përderisa të tëra eksperimentet laboratorike fillojnë me një materie ekzistuese apo një tjetër. Kjo nuk do të jepte një shpjegim rreth origjinës së materies tek e fundit, e as nuk do të ishte ai lloj krijimi për të cilin Bibla thotë se Perëndia realizoi. Së dyti, përpjekjet më të mëdha bashkëkohore për të “krijuar jetë” janë vetëm hapa shumë të vegjël në procesin gjigant të kalimit nga materialet jojetësore tek një organizëm i gjallë i pavarur, qoftë edhe të një syresh i përbërë nga vetëm një qelizë. Ndërtimi i një molekule proteinike apo i një aminoacidi, nuk i përafrohet askund kompleksitetit të një qelize të vetme të gjallë, por ajo që është më e rëndësishmja, çfarë do të demonstronte ajo nëse puna e përbashkët e mijëra shkencëtarësh nga më inteligjentët në botë, me pajisjet laboratorike më të shtrenjta dhe të ndërlikuara të mundshme, që punojnë për disa dekada me radhë, të arrinin faktikisht të prodhonin një organizëm të gjallë? A do të “vërtetonte” kjo gjë që nuk ishte Perëndia që e krijoi jetën? Përkundrazi, kjo do të demonstronte që jeta thjesht nuk lind rastësisht, por duhet që të krijohet qëllimisht nga një projektues inteligjent. Të paktën teorikisht, nuk është e pamundur që qeniet njerëzore, të krijuara sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë dhe duke përdorur inteligjencën e tyre të dhënë nga Perëndia, të mundeshin një ditë të krijonin një organizëm të gjallë nga substanca jo të gjalla (paçka se kompleksiteti i kësaj detyre tejkalon ku e ku çfarëdolloj teknologjie që ekziston sot). Por kjo do të tregonte vetëm që Perëndia na bëri për të qenë “të ngjashëm me Perëndinë—që në hulumtimet biologjike, ashtu sikurse në shumë fusha të tjera të jetës, ne në një mënyrë shumë të ngushtë, të mund të imitojmë veprimtarinë e Perëndisë. I tërë kërkimi shkencor në këtë drejtim, duhet vërtetë të bëhet i motivuar nga një përnderim për Perëndinë, dhe me mirënjohje për aftësinë shkencore me të cilën Ai na ka pajisur.

Shumë shkencëtarë jobesimtarë, janë ndikuar kaq shumë nga forca e bashkuar e kundërshtive të ngritura kundër evolucionit, saqë ata haptazi kanë mbrojtur pozita të reja për një pjesë a një tjetër të zhvillimit të propozuar evolucionarisht të gjallesave. Francis Crick, i cili fitoi çmimin Nobel për ndihmën që dha në zbulimin e strukturës së molekulave të ADN-së, propozoi më 1973 që jeta mund të jetë dërguar këtu nëpërmjet një anijeje kozmike nga një planet i largët, një teori kjo të cilën Crick e quan “Panspermi e Drejtuar.”^[45]43 Për autorin e këtij teksti të këtushëm, duket ironike që shkencëtarë brilantë mund të mbrojnë një teori kaq të pabazuar, pa patur as edhe një fije prove në favor të saj, ndërkohë që refuzojnë shpjegimin e drejtpërdrejtë të dhënë nga i vetmi libër në historinë e botës, që nuk është vërtetuar kurrë si i gabuar, që ka ndryshuar jetën e miliona njerëzve, që është besuar krejtësisht nga shumë prej studiuesve më inteligjentë të cilitdo brez, dhe që ka qenë një forcë më e madhe për të mirë sesa cilido libër tjetër në historinë e botës. Përse atëherë njerëz që njihen si inteligjentë në të tjera gjëra, përkushtohen ndaj bindjeve që duken kaq shumë të paarsyeshme? Duket sikur ata janë të gatshëm që të besojnë çfarëdo gjëje qoftë, për sa kohë që nuk bëhet fjalë për besimin në Perëndinë vetor të Shkrimit, i Cili na bën thirrje që ta braktisim krenarinë tonë, ta përulim veten përpara Tij, t’i kërkojmë falje që nuk kemi arritur t’u bindemi standardeve morale të Tij, dhe t’ia nënshtrojmë veten urdhëresave të Tij morale për gjithë pjesën tjetër të jetës tonë. Është e paarsyeshme të refuzosh ta bësh këtë, por, siç do ta shikojmë në këtë kapitull mbi mëkatin, i gjithë mëkati është i paarsyeshëm në rrënjën e vet.

Sfida të tjera ndaj teorisë së evolucionit, janë botuar në njëzet apo tridhjetë vitet e fundit, dhe padyshim që edhe shumë të tjera do të botohen. Mundet që vetëm të shpresojmë që nuk do të kalojë shumë e komuniteti shkencor publikisht do të pranojë papranueshmërinë e teorisë së evolucionit, dhe tekstet shkollore të shkruara për nxënësit e gjimnazeve dhe kolegjeve, të pranojnë haptas që evolucioni, thjesht nuk është një shpjegim i kënaqshëm për sa i takon origjinës së jetës në tokë.

(2) Ndikimet shkatërrimtare të teorisë evolucionare në mendimin modern: 

Është e rëndësishme që të kuptojmë ndikimet e pabesueshme shkatërrimtare që teoria evolucionare ka patur tek mendimi modern. Nëse faktikisht jeta nuk u krijua nga Perëndia, dhe nëse qeniet njerëzore në veçanti nuk janë krijuar nga Perëndia e as janë përgjegjës përpara Tij, por janë thjesht rezultati i ndodhive rastësore në univers, atëherë ç’rëndësi ka jeta njerëzore? Ne jemi thjesht produkt i materies plus kohë plus rastësi, dhe kështu, të mendosh që ne kemi një rëndësi të përjetshme, apo sadopak rëndësi reale përballë një universi të stërmadh, do të thotë që thjesht ta mashtrojmë veten. Një reflektim i sinqertë mbi këtë nocion, duhet t’i shtyjë njerëzit drejt një ndjenje të thellë dëshpërimi.

Për më tepër, nëse e tërë jeta mund të shpjegohet përmes teorisë së evolucionit, shkëputur nga Perëndia, dhe nëse nuk është Perëndia që na krijoi (apo të paktën, nëse ne nuk mund të dimë asgjë me siguri rreth Tij), atëherë nuk ka asnjë Gjykatës suprem për të na kërkuar llogari nga ana morale. Për rrjedhojë nuk ka absolutizma moralë në jetën njerëzore dhe idetë morale të njerëzve janë vetëm preferenca subjektive, ndoshta të mira për to, por jo të imponueshme tek të tjerët. Faktikisht, në një rast të tillë, e vetmja gjë e ndaluar është të thuash se ndokush e di se disa gjëra janë të duhura dhe se disa gjëra të caktuara janë të gabuara.

Ka edhe një pasojë tjetër ogurzezë për sa i takon teorisë së evolucionit: Nëse procesi i pashmangshëm i përzgjedhjes natyrore vazhdon të shkaktojë përmirësime në format e jetës në tokë përmes mbijetimit të më të fortit, atëherë përse u dashka që ne ta pengojmë këtë proces me përkujdesjen që tregojmë për ata të cilët janë të dobët, apo më pak në gjendje për t’u vetëmbrojtur? A nuk duhet që përkundrazi t’i lejojmë të vdesin pa u riprodhuar, në mënyrë që ne të mund të shkojmë drejt një forme të re, më të lartë të njerëzimit, madje drejt një “race supreme”? Në fakt, Marksi, Niçe dhe Hitleri, e justifikuan që të tre luftën mbi pikërisht këto linja mendimi.^[46]44

Për më tepër, nëse qeniet njerëzore janë në mënyrë të vazhdueshme duke evoluar për më mirë, atëherë mençuria e brezave të mëparshëm (dhe veçanërisht e besimeve të mëparshme fetare) nuk ka të ngjarë të jetë po aq e çmuar sa mendimi modern. Përveç kësaj, efekti i evolucionit darvinian mbi mendimet e njerëzve për besueshmërinë e Shkrimeve, ka qenë shumë negativ.

Teoritë bashkëkohore sociologjike dhe psikologjike që i konsiderojnë njerëzit si thjesht forma më të larta shtazore, janë një rezultat tjetër i mendimit evolucionarit. Gjithashtu skajshmëritë e lëvizjes moderne për “të drejtat e kafshëve” të cilat kundërshtojnë të gjitha vrasjet e kafshëve (për ushqim, apo për xhaketa lëkure apo për kërkime mjekësore për shembull) rrjedhin gjithashtu natyrshëm nga mendimi evolucionarist.

d. Teoria e “Hendekut” mes “Zanafillës” 1:1 dhe 1:2: Disa ungjillorë kanë propozuar që ekziston një hendek prej miliona vitesh mes “Zanafillës” 1:1 (“Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën”) dhe “Zanafilla” 1:2 (“Toka ishte pa trajtë, e zbrazët dhe errësira mbulonte sipërfaqen e humnerës”). Sipas kësaj teorie, Perëndia bëri një krijim të mëhershëm, por në të pati si përfundim një kryengritje kundër Perëndisë (ndoshta e lidhur me kryengritjen e Satanit vetë), dhe Perëndia e gjykoi botën aq sa ajo “Toka ishte pa trajtë, e zbrazë” (si alternativë, por një përkthim i dyshimtë i propozuar për “Zan.” 1:2).^[47]45 Ajo që lexojmë tek “Zanafilla” 1:3–2:3 është faktikisht krijimi i dytë prej Perëndisë, në gjashtë ditë realisht njëzetekatër orëshe, gjë që ka ndodhur vetëm së fundmi (ndoshta 10,000 deri 20,000 vjet më parë). Fosilet e lashtë që gjenden në tokë, për shumë prej të cilave thuhet se janë miliona vjeçare, burojnë nga krijimi i parë (4,500,000,000 vjet më parë), gjë që përmendet vetëm tek “Zanafilla” 1:1.

Argumenti kryesor biblik për këtë teori, është që fjalët “pa trajtë, e zbrazët” si dhe “errësira” tek “Zanafilla” 1:2 krijojnë tablonë e një bote e cila ka vuajtur pasojat e gjykimit prej Perëndisë: errësira gjetiu në Besëlidhjen e Vjetër, është shpesh herë shenjë e gjykimit prej Perëndisë, dhe fjalët hebraike תֹּהוּ, H9332 (“pa trajtë”) dhe בֹּהוּ, H983 (“e zbrazët, zbrazëtirë”) në vargje të tilla si “Isaia” 34:11 dhe “Jeremia” 4:23 u referohen vendeve të tilla si shkretëtirat të cilat kanë pësuar pasojat shkretuese të gjykimit nga Perëndia.

Por këto argumente nuk na duken aq të fortë sa të na bindin që “Zanafilla” 1:2 krijon një tablo të botës si të shkretuar pas gjykimit prej Perëndisë. Nëse Perëndia në fillim formon botën (v. 1) dhe pastaj më vonë krijon dritën (v. 3), i bie që të ketë patur errësirë mbi tërë botën në vargun 2. Kjo nënkupton që krijimi është në progres, e jo praninë e ndonjë të keqeje. Përveç kësaj, çdo ditë ka një “mbrëmje,” dhe ka “errësirë” të pranishme gjatë gjashtë ditëve të krijimit (vgj. 5, 8, 13, 18–19, etj.), pa sugjerim për ligësi apo për mosaprovim prej Perëndisë ndaj kësaj (kr. “Psa.” 104:20). Për sa i takon frazës “pa trajtë, e zbrazët,” ideja është që toka nuk ishte ende e përshtatshme për t’u banuar duke qenë se puna përgatitore e Perëndisë nuk ishte kryer ende. Sigurisht që kur Perëndia e mallkon një shkretëtirë, ajo bëhet e papërshtatshme për banim, por ne nuk duhet t’ia veshim shkakun e asaj papërshtatshmërie në njërin rast (mallkimin prej Perëndisë në një shkretëtirë) tek një rast tjetër, krijimi, ku shkaku për papërshtatshmërinë për të banuar, është thjesht fakti që vepra e Perëndisë është ende në progres. Përgatitja për njeriun nuk është ende e plotë.^[48]46 (Nuk është e përshtatshme që rrethanat e lidhura me një fjalë në një vend, t’ia veshësh përdorimit të asaj fjale në një vend tjetër kur kuptimi dhe përdorimi i asaj fjale në kontekstin e dytë, nuk kërkojnë domosdoshmërisht po ato rrethana.)

Përveç faktit që “Zanafilla” 1:2 nuk e mbështet këtë pikëpamje, ka edhe disa argumente të tjerë të cilat flasin me forcë kundër teorisë së hendekut:

1. Nuk ka asnjë varg në Shkrim që të flasë shkoqur për një krijim të mëparshëm. Kështu, kësaj teorie i mungon qoftë edhe një varg nga Shkrimi që t’i japë mbështetje të drejtpërdrejtë.

2. Tek “Zanafilla” 1:31, kur Perëndia e përfundoi punën e Tij të krijimit, lexojmë se: “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë.” Por sipas teorisë së hendekut, Perëndia do të shikonte tokën përplot pasojat e kryengritjes, konfliktit dhe gjykimit të tmerrshëm hyjnor. Ai do të shikonte gjithashtu tërë qeniet demonike, hordhitë e Satanit që kishin ngritur krye kundër Tij, e megjithëkëtë, do ta quante “shumë të mirë” gjithçka. Është e vështirë të besojmë se pavarësisht faktit se kishte kaq shumë ligësi, dhe kaq shumë prova për rebelimin dhe gjykimin në botë, e megjithëkëtë, Perëndia ende të mund të thoshte që krijimi qe shumë i mirë.

Për më tepër, “Zanafilla” 2:1 thotë, në një përbledhje të dukshme të gjithçkaje që ka ndodhur tek “Zanafilla” 1, “Kështu përfunduan qielli dhe toka si dhe tërë ushtria e tyre.” Këtu nuk është vetëm vepra e Perëndisë në botë, por gjithçka që Ai bëri në qiej për të cilën thuhet se ka përfunduar, në tregimin tek “Zanafilla” 1. Kjo nuk do të lejonte që pjesë të mëdha të qiellit dhe tokës të kenë përfunduar shumë përpara gjashtë ditëve të krijimit.

3. Në një përshkrim të mëvonshëm të veprës së krijimit që Perëndia bëri, e cila haset tek Dhjetë Urdhëresat, lexojmë: “sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi; prandaj ZOTI e ka bekuar ditën e shabatit dhe e ka shenjtëruar atë” (Eks. 20:11). Këtu, krijimi si i qiellit ashtu dhe i tokës, dhe bërja e “gjithçka që është në ta,” i është atribuuar veprës së Perëndisë në gjashtë ditët e krijimit. Pavarësisht nëse këto i marrim si ditë njëzetekatër orëshe apo si periudha më të gjata kohore, nga cilado pikëpamje, krijimi i të tërë qiejve dhe tokës si dhe gjithçka që është në ta është vendosur brenda këtyre gjashtë ditëve. Por ithtarëve të teorisë së hendekut do t’u duhej të thoshin se ka shumë gjëra në tokë (si për shembull mbetjet e fosilizuara të kafshëve të ngordhura, dhe edhe bota vetë) si dhe në qiej (si për shembull yjet), që Perëndia nuk i bëri në gjashtë ditët e specifikuara tek “Eksodi” 20:11, një pikëpamje kjo e cila duket tërësisht në kundërshtim me atë që pohohet në këtë varg.

Për më tepër, ndërkohë që disa pasazhe të Shkrimit flasin vërtetë për gjykimin prej Perëndisë mbi engjëjt kryengritës, apo rreth gjykimit prej Tij të tokës në raste të ndryshme (shiko Isa. 24:1; Jer. 4:23–26; 2 Pjetrit 2:4), asnjë prej këtyre pasazheve nuk e vë këtë gjykim në një kohë përpara tregimit të krijimit që kemi tek “Zanafilla” 1:2–31.

4. Kjo teori duhet të supozojë që të tëra fosilet e kafshëve nga miliona vite më parë, të cilat u përngjajnë shumë kafshëve të sotme, tregojnë se krijimi i parë i Perëndisë i mbretërisë shtazore dhe bimore, rezultoi i dështuar. Këto kafshë dhe bimë, nuk e përmbushën qëllimin fillestar të Perëndisë, kështu që Ai i shkatërroi ato, por në krijimin e dytë, Ai bëri të tjera të cilat ishin ekzaktësisht njëlloj me to. Për më tepër, përderisa Adami dhe Eva ishin burri dhe gruaja e parë, kjo teori duhet të supozojë se ka patur një krijim të mëparshëm prej Perëndisë, i cili ekzistoi për miliona vjet por të cilit i mungoi aspekti më i lartë i punës krijuese të Perëndisë, konkretisht: njeriu vetë. Por si mosarritja prej Perëndisë për realizimin e qëllimeve të Tij me mbretërinë e parë bimore dhe shtazore, ashtu dhe mosarritja nga ana e Perëndisë për ta kurorëzuar krijimin me krijesën e Tij më të lartë, njeriun, duket e papërputhshme me tablonë biblike të Perëndisë ku paraqitet si Një që i realizon gjithnjë qëllimet që i ka vënë Vetes, në gjithçka që bën. Kështu, teoria e hendekut, nuk duket si një alternativë e pranueshme për të krishterët ungjillorë sot.

3. Mosha e Tokës: Disa faktorë paraprakë. Deri në këtë pikë, diskutimet në këtë kapitull kanë mbrojtur përfundime të cilat ne shpresojmë se do të gjejnë një pranim të gjerë ndër të krishterët ungjillorë. Por tani të paktën vijmë tek një çështje e ndërlikuar për të cilën të krishterë që i besojnë Biblës kanë patur mendime të ndryshme mes tyre për vite me radhë, e nganjëherë me shumë shpoti. Pyetja është thjesht kjo: cila është mosha e botës?

Është e udhës që këtë pyetje ta trajtojmë pas tërë çështjeve pararendëse, për shkak se ajo në të vërtetë është shumë më pak e rëndësishme sesa doktrinat e shqyrtuara më lart. Këto çështje të mëhershme, mund të përmblidhen si vijon: (1) Perëndia e krijoi universin nga asgjëja; (2) krijimi është veçan Perëndisë, e megjithëkëtë, gjithnjë i varur prej Perëndisë; (3) Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij; (4) universi që Perëndia krijoi qe shumë i mirë; (5) nuk do të ketë konflikt përfundimtar mes Shkrimit dhe shkencës; (6) teoritë shekullare të cilat e mohojnë Perëndinë si krijues, përfshi këtu evolucionin darvinian, janë dukshëm të papërputhshme me besimin në Bibël.

Çështja e moshës së tokës, është gjithashtu më pak e rëndësishme sesa çështjet të cilat do të trajtohen në kapitujt vijues, konkretisht (7) krijimi i botës engjëllore dhe (8) krijimi i njeriut në shëmbëlltyrën e Perëndisë (kapitujt 19, 21, dhe 22). Është e rëndësishme që t’i mbajmë parasysh këto gjëra, për shkak se ekziston rreziku që të krishterët të kalojnë tepër shumë kohë duke debatuar rreth moshës së tokës, dhe lënë pas dore përqendrimin tek aspekte të tjera shumë më të rëndësishme dhe të qartë të mësimit të përgjithshëm të Biblës mbi krijimin.

Dy opsionet që kemi për të zgjedhur për një datë të botës, janë pozita e “tokës së mplakur”, sipas të cilës, qëndrimi njëzëri i shkencës moderne që toka është 4,500,000,000 vjeçare, si dhe pozita e “tokës së re”, e cila thotë se toka është 10,000 deri 20,000 vjeçare, dhe se skemat shkencore shekullare për datimin, janë të pasakta. Ndryshimi mes këtyre dy pikëpamjeve, është i jashtëzakonshëm: 4,499,980,000 vjet!

Përpara se të marrim në shqyrtim argumentet specifikë për të dyja këto pozita, ne do të shqyrtojmë disa pyetje paraprake rreth gjenealogjive të Biblës, vlerësimeve të tanishme për moshën e racës njerëzore, pikëpamjeve të ndryshme rreth datës së dinozaurve, si dhe gjatësisë së gjashtë ditëve të krijimit tek “Zanafilla” 1.

a. Në gjenealogjitë e Biblës, ka boshllëqe: Kur lexon listën e emrave në Shkrim bashkë me moshën përkatëse të atyre njerëzve, duket sikur do mund të jemi në gjendje që të mbledhim bashkë moshën e të tërë njerëzve të historisë së shpengimit, nga Adami e deri tek Krishti, dhe të dalim me një datë të përafërt për krijimin e botës. Pa dyshim që kjo do të jepte një datë shumë të vonshme për krijimin (një datë si ajo e kryepeshkopit Ashër, 4004 para K.). Por një shqyrtim më nga afër i listave paralele të emrave në Shkrim, do të tregojë se Shkrimi vetë dëshmon faktin që gjenealogjitë renditin vetëm ato emra të cilat shkruesit biblikë menduan si të rëndësishëm për t’i dokumentuar për qëllimet e tyre. Në fakt, disa gjenealogji të cilat përfshijnë emra të cilat kanë mbetur të papërfshirë nga gjenealogjitë e tjera të vetë Shkrimit.

Për shembull, “Mateu” 1:8–9 na thotë se “Asas i lindi Jozafati; Jozafatit i lindi Jorami; Joramit i lindi Ozia. 9 Ozias i lindi Joatami; Joatamit i lindi Akazi.” Por nga “1 Kronikat” 3:10–12 (që përdor emrin alternativ Ahazia për Uziahun), mësojmë se tre breza janë lënë pa përmendur nga “Mateu”: Joasi, Amatsiahu, dhe Azariahu. Kështu, këto tekste mund të krahasohen në tabelën e mëposhtme:

Për rrjedhojë, kur “Mateu” thotë se Ozia ishte “i ati i Joatamit,” kjo mund të nënkuptojë që Ai ishte babai i dikujt që çoi brez pas brezi tek Joatami. “Mateu” i ka përzgjedhur këto emra të cilët dëshiron të theksojë për qëllimet e veta.^[49]47 Një fenomen i ngjashëm është i dukshëm tek “Mateu” 1:20 ku engjëlli i Zotit i flet Jozefit dhe e thërret: “Jozef, bir i Davidit.” Tani, Jozefi nuk është drejtpërsëdrejti biri i Davidit (sepse Davidi jetoi rreth vitit 1000 para K.), por Jozefi është pasardhës i Davidit dhe për rrjedhojë është quajtur “bir” i tij.

Një shembull tjetër gjendet tek “1 Kronikat” 26:24 në një listë oficerësh të caktuar nga mbreti David afër fundit të jetës së tij. Lexojmë se “Shebueli, bir i Gershonit, që ishte bir i Moisiut, ishte mbikëqyrës i thesareve” (1 Kron. 26:24). Tani, nga “Eksodi” 2:22 dimë që Gershoni ishte djali që i lindi Moisiut përpara Eksodit, diku rreth vitit 1480 para K. (apo, në një datë të vonë për eksodin, diku rreth vitit 1330 par K.). Por këta zyrtarë të përmendur tek “1 Kronikat” 26 u caktuan në kohën kur Davidi e bëri Salomonin mbret mbi Izrael, rreth vitit 970 para K. (shiko “1 Kron.” 23:1). Kjo do të thotë se tek “1 Kronikave” 26:24 Shebueli thuhet se është “bir i Gershonit,” i cili lindi 510 (ose të paktën 360) vjet më përpara. Dhjetë a më shumë breza janë lënë jashtë me këtë përcaktimin “bir i .”^[50]48

Duket e drejtë të dalim në përfundimin që gjenealogjitë e Shkrimit kanë disa boshllëqe, dhe se Perëndia bëri që të dokumentoheshin vetëm ato emra të cilët ishin të rëndësishëm për qëllimet e Tij. Sa boshllëqe ka dhe sa breza mungojnë nga tregimet e “Zanafillës,” këtë ne nuk e dimë. Jeta e Abrahamit mund të vendoset tek afërsisht viti 2000 para K., për shkak se mbretërit dhe vendet e renditura në historitë e jetës së Abrahamit (Zan. 12 e vazhdim) mund të lidhen me të dhënat arkeologjike data e të cilave mund të thuhet me mjaft siguri,^[51]49 por përpara Abrahamit, caktimi i datave është shumë i pasigurt. Duke patur parasysh jetëgjatësinë e jashtëzakonshme të raportuar për njerëzit përpara përmbytjes, nuk do të ishte e paarsyeshme që të mendonim që disa mijëra vjet janë anashkaluar në tregim. Kjo na jep një farë elasticiteti në mendim rreth datës në të cilën njeriu u shfaq për herë të parë në botë. (Sidoqoftë do të dukej të ishte një gjë tërësisht tjetër, dhe mjaft e huaj ndaj kuptimit të vazhdimësisë së tregimit po të mendoje që miliona vjet janë lënë jashtë, por që emrat dhe hollësitë e jetës së personave kyç janë mbajtur mend dhe transmetuar përgjatë një periudhe kaq të gjatë kohore.)

b. Mosha e Racës Njerëzore: Ndërkohë që vlerësimet e tanishme shkencore thonë se njeriu u shfaq për herë të parë në tokë rreth 2.5 milion vite më parë, është e rëndësishme që të kuptojmë se çfarë lloj “njeriu” është ky që pretendohet të ketë ekzistuar në ato kohë. Tabela e mëposhtme, është një udhëzues i përafërt i mendimit të tanishëm shkencor:^[52]50

Pavarësisht nëse të krishterët besojnë se toka është e re apo e vjetër, ata janë të tërë të një mendjeje që njeriu është padyshim në tokë aty rreth kohës së pikturave në shpella nga njeriu Kro-Magnon, piktura të cilat datojnë që prej rreth vitit 10,000 para K. Megjithëkëtë, për datimin e njeriut të Kro-Magnonit ekzistojnë disa variante, përderisa datimi i vendvarrimit të Kro-Magnonit në Siberi, është afërsisht 20,000 deri 35,000 para K. sipas provave gjeologjike të gjetura atje, por metoda e datimit me Karbon-14, jep një datë prej vetëm 9,000 vjetësh para K. apo 11,000 vjeçare që nga koha jonë.^[53]51 Më herët sesa pikturat nga njeriu Kro-Mganon, ka mospërputhje mendimesh. A ishte njeriu i Neandertalit vërtetë njeri, apo një krijesë e ngjashme me njeriun?^[54]52 Sa njerëzorë ishin krijesat e mëparshme të ngjashme me njeriun? (Forma më të larta të kafshëve, të tilla si shimpanzetë, mund të përdorin vegla pune, ndërsa varrosja e të vdekurve të sojit tënd, nuk është domosdoshmërisht një karakteristikë e pashoqe njerëzore.) Për më tepër, metodat e datimit të përdorura për periudhat e mëhershme, janë në një masë të madhe me përafërsi e me rezultate shpesh herë kontradiktore.^[55]53

Atëherë, sa kohë më parë u shfaq njeriu për herë të parë në tokë? Padyshim aty rreth vitit 10,000 para K. po qe se pikturat në shpellë të Kro-Magnonit janë datuar me saktësi. Por përpara kësaj, është vështirë të thuash.

c. A ngordhnin kafshët përpara rënies së njeriut në mëkat? Për përkrahësit e idesë së një toke të re, nuk është nevoja të shtrohet pyetja nëse ngordhnin apo jo kafshët përpara rënies në mëkat e kjo sepse kafshët dhe njeriu u krijuan të dy në ditën e gjashtë, dhe një kohë e shkurtër mund të ketë kaluar qëkurse Adami dhe Eva mëkatuan pas kësaj. Kjo gjë mund t’i kishte hapur derën vdekjes për botën shtazore gjithashtu, si pjesë e mallkimit të rënies në mëkat (Zan. 3:17–19; Rom. 8:20–23).

Por për përkrahësit e idesë së tokës së vjetër, kjo është një pyetje e rëndësishme. Në tokë duket se ka me miliona fosile të lashtë. A është e mundur që ato të kenë ardhur nga kafshë që jetuan dhe vdiqën për epoka të gjata përpara se të krijoheshin Adami dhe Eva? A është e mundur që Perëndia të ketë krijuar një botë shtazore e cila ra pre e vdekjes që prej momentit të krijimit? Kjo është mjaft e mundshme. Nuk ka dyshim se vdekja ekzistonte në botën bimore po qe se Adami dhe Eva ushqeheshin me bimë, dhe nëse Perëndia do të kishte bërë një krijim të parë në të cilin kafshët riprodhoheshin dhe gjithashtu jetonin përherë, atëherë bota nuk do të kalonte shumë e do të mbipopullohej, pa patur shpresë për të gjetur zgjidhje. Paralajmërimi që iu bë Adamit tek “Zanafilla” 2:17 ishte vetëm që ai do të vdiste po të hante frytin e ndaluar, e jo që për këtë shkak do të fillonin të ngordhnin edhe kafshët. Kur Pali thotë: “me anë të një njeriu të vetëm mëkati hyri në botë dhe me anë të mëkatit vdekja” (Rom. 5:12a), fraza vijuese e bën të qartë që ai po flet për vdekjen e qenieve njerëzore, e jo për bimët dhe kafshët, sepse menjëherë pas kësaj ai shton se: “po ashtu vdekja i arriti të gjithë njerëzit, sepse të gjithë mëkatuan” (Rom. 5:12b).

Nga informacioni që kemi në Shkrim, ne nuk mund të dimë nëse Perëndia i krijoi kafshët si të prekshme nga plakja dhe ngordhja, që prej fillimit fare, por kjo mbetet një mundësi reale.

d. Po dinozaurët?: Mendimi i tanishëm shkencor është se dinozaurët u shfarosën rreth 65 milion vite më parë, miliona vjet përpara se qeniet njerëzore të shfaqeshin në botë, por ata të cilët besojnë gjashtë ditët njëzetekatër orëshe të krijimit si dhe tek një tokë e re, do të thoshin që dinozaurët ishin ndër krijesat e krijuara nga Perëndia të njëjtën ditë që Ai krijoi edhe njeriun (dita e gjashtë). Për rrjedhojë, ata thonë se dinozaurët dhe qeniet njerëzore, jetuan në tokë në të njëjtën kohë dhe se dinozaurët më pas u zhdukën (ndoshta në kohën e përmbytjes). Mbrojtësit e teorisë së tokës së re sigurisht që do të përdornin të tjera metoda për të arritur në data të tilla kaq të lashta për dinozaurët.

Ndër ata të cilët besojnë një pikëpamje për një tokë të vjetër, disa syresh do të donin të thonin që dinozaurët qenë ndër krijesat të cilave Adami u vuri emrat tek “Zanafilla” 2:19–20, dhe se për pasojë ata u zhdukën (ndoshta me rastin e përmbytjes). Ata do ta pranonin që dinozaurët mund të kenë ekzistuar edhe më përpara, por ata do të thoshin se nuk u zhdukën deri pas kohës së Adamit dhe Evës. Të tjerë do të thoshin që dita e gjashtë e krijimit, qe me miliona vjet e gjatë dhe se dinozaurët tashmë ishin zhdukur kur Adami u krijua dhe u vuri emrin kafshëve. Në këtë rast, Adami nuk u vuri emrin dinozaurëve (Bibla nuk e thotë se ai e bëri këtë), por se ai u vuri emrin të tërë krijesave të cilat jetonin në kohën kur Perëndia i solli të tëra kafshët tek ai, që t’u vinte emrin (Zan. 2:19–20; shiko versionin ^[56]NIV). Sigurisht, kjo pikëpamje do të kërkonte që në botën shtazore të kishte vdekje përpara se të kishte mëkat (shiko seksionin e mëparshëm).

e. A janë gjashtë ditët e krijimit ditë njëzetekatër orëshe?: Një pjesë e mirë e polemikës mes përkrahësve të “tokës së re” dhe atyre të “tokës së vjetër” varet nga interpretimi rreth gjatësisë së “ditëve” tek “Zanafilla” 1. Mbështetësit e tokës së vjetër propozojnë që gjashtë “ditët” e “Zanafillës” 1 nuk i referohen periudhave njëzetekatër orëshe, por më tepër periudhave të gjata kohore, miliona vjeçare, gjatë të cilave, Perëndia kreu veprimtaritë krijuese të përshkruara tek “Zanafilla” 1. Ky propozim ka ndezur një debat të nxehtë me ungjillorët e tjerë, debat i cili është larg mbylljes përfundimtare qoftë nga njëra anë, qoftë nga ana tjetër.

Në favor të konsiderimit të gjashtë ditëve si periudha të gjata kohore, është fakti që fjala hebraike יׄום, H3427, “ditë,” përdoret nganjëherë për t’iu referuar një dite jo njëzetekatër orëshe por një periudhe më të gjatë kohore, këtë e shikojmë kur kjo fjalë përdoret tek “Zanafilla” 2:4, për shembull: “ditën që ZOTI Perëndi bëri tokën dhe qiellin,” frazë kjo e cila i referohet të tërë veprës krijuese të krijimit gjashtë ditor. Shembuj të tjerë të fjalës ditë të cilat kanë kuptimin e një periudhe kohore, janë “Jobi” 20:28 (“ditën e zemërimit të tij”); “Psalmi” 20:1 (“ZOTI të dhëntë përgjigje ditën e fatkeqësisë!”); “Fjalët e Urta” 11:4 (“Pasuritë nuk sjellin dobi ditën e zemërimit”); 21:31 (“Kali është gati për ditën e betejës”); 24:10 (“Po të lëshosh veten ditën e fatkeqësisë, forca jote është shumë e pakët”); 25:13 (“kohën  [יׄום] e korrjes”); “Predikuesi” 7:14 (“Në ditën e bollëkut ji i gëzuar, por në ditën e fatkeqësisë mendohu thellë. Perëndia ka bërë si njërën, ashtu dhe tjetrën”); shumë pasazhe që i referohen “ditës së ZOTIT” (të tilla si Isa. 2:12; 13:6, 9; Joeli 1:15; 2:1; Sof. 1:14); si dhe shumë pasazhe të tjerë të Besëlidhjes së Vjetër të cilat parashikojnë kohë gjykimi apo bekimi. Një renditës do të tregojë që ky është një kuptim i shpeshtë për fjalën ditë në Besëlidhjen e Vjetër.

Një argument shtesë për një periudhë të gjatë kohore në këto “ditë” është fakti që dita e gjashtë përfshin kaq shumë ngjarje saqë duhet të ketë qenë më e gjatë se njëzetekatër orë. Dita e gjashtë e krijimit (Zan. 1:24–31) përfshin krijimin e kafshëve si dhe krijimin si të burrit ashtu edhe të gruas (“Ai i krijoi mashkull e femër,” Zan. 1:27 ). Ishte gjithashtu në ditën e gjashtë që Perëndia e bekoi Adamin dhe Evën dhe u tha atyre: “Jini të frytshëm dhe shumëzohuni, mbushni tokën e nënshtrojeni dhe sundoni mbi peshqit e detit, mbi zogjtë e qiellit dhe mbi çdo qenie që lëviz mbi tokë” (Zan. 1:28). Por, kjo do të thotë që dita e gjashtë përfshinte krijimin prej Perëndisë të Adamit, vendosjen prej Perëndisë të Adamit në Kopshtin e Edenit që ta punonte dhe ta ruante, dhe dhënies ndaj Adamit të udhëzimeve në lidhje me pemën e njohurisë së të mirës dhe të keqes (Zan. 2:15–17), sjelljen prej Tij të të tëra kafshëve tek njeriu që ai t’u vinte emrin (Zan. 2:18–20), duke mos gjetur një ndihmës të përshtatshëm për Adamin (Zan. 2:20), dhe pastaj duke bërë që Adamin ta zinte një gjumë i thellë dhe krijimin e Evës nga brinja e tij (Zan. 2:21–25). Natyra e fundme e njeriut si dhe numri jashtëzakonisht i madh i kafshëve të krijuara prej Perëndisë, do duhej të kërkonte një periudhë shumë më të gjatë kohore sesa pjesa e një dite që do të nevojitej për të përfshirë kaq shumë ngjarje, ose të paktën ky do të ishte një kuptim i “zakonshëm” i pasazhit për një lexues të parë, një element që nuk është i parëndësishëm në një debat ku shpesh herë theksohet se në ç’konkluzion do t’i shpinte lexuesit e parë një lexim sipas kuptimit të zakonshëm i tekstit.^[57]54 Nëse dita e gjashtë, përmes elementësh tekstualë tregohet se është shumë më e gjatë sesa një ditë e zakonshme njëzetekatër orëshe, atëherë, a nuk favorizon edhe vetë konteksti kuptimin e një dite si thjesht një “periudhë kohore” e një kohëzgjatjeje të pakufizuar?

E lidhur me këtë është edhe një element tjetër. Dita e shtatë, duhet vërejtur, nuk përmbyllet me frazën “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes, dita e shtatë.” Teksti thotë vetëm që Perëndia “ditën e shtatë pushoi nga gjithë vepra që kishte kryer” dhe se “Perëndia e bekoi ditën e shtatë dhe e shenjtëroi” (Zan. 2:2–3). Mundësia, në mos nënkuptimi i sugjeruar prej kësaj, është që dita e shtatë po vazhdon ende. Ajo nuk përfundoi ndonjëherë, por është gjithashtu një “ditë” e cila është me të vërtetë një periudhë e gjatë kohore (kr. Gjoni 5:17; Heb. 4:4, 9–10).

Disa kanë kundërshtuar duke thënë se kurdoherë që fjala ditë i referohet një periudhe kohore ndryshe nga një dite jo njëzetekatër orëshe në Besëlidhjen e Vjetër, konteksti e bën të qartë që është kështu, por përderisa konteksti nuk e bën të qartë këtë tek “Zanafilla” 1 ne duhet të supozojmë që ditët e zakonshme janë ato që nënkuptohen këtu. Por, kësaj ne mund t’i përgjigjemi me faktin që kurdoherë që fjala ditë nënkupton një ditë njëzetekatër orëshe, konteksti e bën edhe këtë të qartë gjithashtu. Përndryshe, ne nuk do të mund ta dinim që një ditë njëzetekatër orëshe është ajo që nënkuptohet në atë kontekst. Kështu, ky nuk është një kundërshtim bindës. Ai thjesht pohon që të gjithë janë dakord me të, specifikisht, që konteksti na bën të aftë që të përcaktojmë se çfarë kuptimi do të marrë një fjalë kur ajo ka një sërë kuptimesh të mundshme.

Një tjetër kundërshtim që ngrihet, është se Bibla mund të kishte përdorur fjalë të tjera nëse një periudhë më e gjatë se një ditë njëzetekatër orëshe do ishte synuar të shprehej. Megjithëkëtë, nëse (siç është edhe qartësisht rasti) lexuesi fillestar do ta dinte që fjala ditë mund të nënkuptonte edhe një periudhë të gjatë kohore, atëherë nuk do të ishte nevoja të përdorej ndonjë fjalë tjetër, sepse fjala יׄום, H3427, e tejçonte më së miri kuptimin e synuar. Për më tepër, kjo qe një fjalë shumë e përshtatshme për t’u përdorur kur përshkruhen gjashtë periudha të njëpasnjëshme pune plus një periudhë çlodhjeje që do të krijonte një vazhdë për shtatë ditët e javës në të cilat njerëzit do të jetonin.

Kjo na kthen tek pyetja fillestare, konkretisht, çfarë nënkupton fjala ditë në kontekstin e “Zanafillës” 1? Fakti që kjo fjalë duhet t’i referohet një periudhe më të gjatë vetëm pak vargje më poshtë në të njëjtin tregim (Zan. 2:4) duhet të na paralajmërojë që të mos lëshojmë deklarata dogmatike të cilat lexuesit fillestarë padyshim që do t’i kishin ditur që autori ka për qëllim të thotë ditë njëzetekatër orëshe. Faktikisht, të dyja këto kuptime qenë kuptime të njohura gjerësisht në mendjen e lexuesve fillestarë të këtij tregimi.^[58]55

Është e rëndësishme që të kuptojmë që ata të cilët mbrojnë idenë e periudhave të gjata kohore të simbolizuara nga gjashtë “ditët” e krijimit, nuk po thonë me këtë që konteksti e bën të domosdoshme që këto të kuptohen si periudha kohore. Ato janë thjesht duke thënë se konteksti nuk e specifikon qartë për ne njërin apo tjetrin kuptim, dhe nëse të dhëna bindëse shkencore rreth moshës së tokës, të nxjerra nga shumë disiplina të ndryshme dhe dhënia e përgjigjeve të ngjashme, na bind që toka është një miliard vjeçare, atëherë ky interpretim i mundshëm i ditës si një periudhë e gjatë kohore, mund të jetë interpretimi më i mirë për t’u adoptuar. Kësisoj, situata është si ajo me të cilën u përballën ata që besonin se bota rrotullohet në boshtin e saj si dhe rreth diellit. Ata thonë se pasazhet që flasin për “ngritjen” apo “zbritjen” e diellit nuk kërkojnë me doemos prej nesh, që në kontekstet e tyre, të besojnë në një sistem diellor heliocentrik (të përqendruar tek dielli), por që ky është një kuptim i mundshëm i teksteve, duke i parë ato sikur flasin vetëm nga këndvështrimi i vëzhguesit. Provat vëzhgimore të marra nga shkenca, na informojnë që kjo është në fakt mënyra e duhur e interpretimit të atyre teksteve.

Nga ana tjetër e kësaj çështjeje, janë argumentet të cilat janë në favor të kuptimit të “ditës” si një ditë njëzetekatër orëshe tek “Zanafilla” 1:

1. Është domethënëse që secila prej ditëve të “Zanafillës” 1 përmbyllet me një shprehje të tillë si: “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes: dita e parë.” (Zan. 1:5). Fraza “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes” është përsëritur në vargjet 8, 13, 19, 23, dhe 31. Kjo duket se nënkupton sekuencën e ngjarjeve që shënojnë një ditë realisht njëzetekatër orëshe dhe sugjeron që lexuesit duhet ta kuptojnë atë po kështu.

Ky është një argument i fortë nga konteksti, dhe shumëkujt i është dukur bindës. Megjithëkëtë, ata të cilët besojnë se këto “ditë” përfaqësojnë një periudhë të gjatë kohore, mund të përgjigjeshin duke thënë : (a) që madje edhe mbrëmja dhe mëngjesi nuk përbëjnë një ditë të plotë, por vetëm fundin e një dite si dhe fillimin e një tjetre, kështu që vetë kjo shprehje mundet që thjesht të jetë pjesë e mënyrës së autorit për të na treguar që fundi i ditës së parë të krijimit (d.m.th., periudhës së gjatë kohore) ndodhi, dhe fillimi i “ditës” tjetër krijuese, kishte ardhur^[59]56 dhe gjithashtu, (b) që tre “ditët” e para krijuese, nuk mund të ishin shenjuar nga mbrëmja dhe mëngjesi të shkaktuara nga dielli që ndriçonte mbi botë, sepse diellit u krijua vetëm me ardhjen e ditës së katërt (Zan. 1:14–19). Kështu, konteksti vetë tregon që “mbrëmja dhe mëngjesi” në këtë kapitull, nuk i referohet mbrëmjes dhe mëngjesit të zakonshëm siç i njohim ne tani. Kështu, argumenti nga “mbrëmja dhe mëngjesi,” paçka se mund t’i japë peshë pikëpamjes njëzetekatër orëshe, nuk duket se e anon peshoren në mënyrë vendimtare në favorin e saj.

2. Dita e tretë e krijimit nuk mund të jetë shumë e gjatë, për shkak se dielli krijohet vetëm me ardhjen e ditës së katërt, dhe bimët nuk mund të jetojnë gjatë pa dritë. Si përgjigje ndaj kësaj, mund të thuhet që drita që Perëndia krijoi ditën e parë, u dha energji bimëve për miliona vjet, por kjo do të supozonte që Perëndisë t’i jetë dashur të krijonte një dritë që do duhej të ketë qenë ekzaktësisht si drita e diellit në ndriçim dhe fuqi, por megjithëkëtë, jo dritë dielli. Ky është një sugjerim i çuditshëm.

3. Është e vështirë të shmangim përfundimin që në Dhjetë Urdhëresat, fjala ditë është përdorur me kuptimin e ditëve njëzetekatër orëshe:

Mbaje mend ditën e shabatit për ta shenjtëruar. Puno gjashtë ditë dhe në ato bëj të gjithë punën tënde; por dita e shtatë është shabat, e shenjtë për ZOTIN, Perëndinë tënd;... sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi; prandaj Zoti e ka bekuar ditën e shabatit dhe e ka shenjtëruar atë.” (Ex. 20:8–11)

Padyshim që në atë tekst, “dita” e shabatit, është një ditë njëzetekatër orëshe. Dhe, a nuk duhet që ne të themi se vargu 11, i cili në të njëjtën fjali thotë se Zoti bëri qiellin dhe tokën në “gjashtë ditë,” e përdor fjalën “ditë” në të njëjtin kuptim? Ky është përsëri një argument me rëndësi, dhe për baraspeshë, ai jep një arsye tjetër bindëse për pozitën e atyre që janë për ditët njëzetekatër orëshe. Por, edhe një herë tjetër, nuk është shumë bindëse në vetvete, sepse dikush mund të thotë si përgjigje që lexuesit ishin të vetëdijshëm (nga një lexim i kujdesshëm i “Zan.” 1–2) që ditët e atjeshme qenë periudha të paspecifikuara kohore, dhe se urdhërimi i shabatit, thjesht po i tregonte popullit të Perëndisë që, njëlloj sikurse ai ndoqi një model gjashtë krijimit (gjashtë periudha pune të pasuara nga një periudhë pushimi), po kështu edhe ata duhej të ndiqnin një model gjashtë plus një në jetën e tyre (gjashtë ditë pune të pasuara nga një ditë pushimi; gjithashtu gjashtë vjet pune të pasuara nga një vit shabatik pushimi, si tek “Eks.” 23:10–11). Faktikisht, në vetë fjalinë tjetër të Dhjetë Urdhëresave, “ditë” do të thotë “një periudhë kohore”: “Ndero atin tënd dhe nënën tënde, me qëllim që ditët e tua të jenë të gjata mbi tokën që ZOTI, Perëndia yt, po të jep” (Eks. 20:12). Padyshim që këtu, premtimi nuk është për ditë reale të “gjata” (si për shembull ditë njëzetepesë apo njëzetegjashtë orëshe!), por më tepër që periudha e jetës së dikujt mund të zgjatet mbi këtë tokë.^[60]57

4. Ata të cilët argumentojnë për “ditën” si një ditë njëzetekatër orëshe, ngrenë gjithashtu pyetjen se a është përdorur ndokund tjetër në Biblën hebraike fjala “ditë” në shumës, veçanërisht kur një numër i është bashkëngjitur (si për shembull “gjashtë ditë”), duke iu referuar çfarëdo  gjëje tjetër por jo ditëve njëzetekatër orëshe. Ky argument nuk është bindës sidoqoftë, për shkak se (a) një shembull në shumës i “ditë” me nënkuptimin ‘periudha kohore’, gjendet tek “Eksodi” 20:12 i diskutuar në paragrafin e mëparshëm dhe (b) nëse fjala merr qartësisht kuptimin “periudhë kohore” në njëjtës (gjë që e bën, siç e pranojnë të tërë), pastaj, të flasësh për gjashtë “periudha” të tilla kohore, padyshim që do të ishte e kuptueshme për lexuesit, edhe nëse Besëlidhja e Vjetër, nuk do të kishte tjetërkund shembuj të një kuptimi të tillë. Fakti që një shprehje e tillë, nuk shfaqet tjetërkund, nuk mund të nënkuptojë asgjë më shumë sesa që nuk kishte rast për ta përdorur tjetërkund.

5. Kur Jezusi thotë: “por në fillim të krijimit, Perëndia i bëri mashkull e femër”’ (Marku 10:6), Ai nënkupton që Adami dhe Eva nuk u krijuan miliarda vjet pas fillimit të krijimit, por në fillim të krijimit. Ky argument ka gjithashtu një farë force, por mbrojtësit e idesë së tokës së vjetër mund të përgjigjen me argumentin që Jezusi është thjesht duke iu referuar të tërë “Zanafillës” 1–2 si “fillimi i krijimit,” në kontrast kjo me argumentin e marrë nga ligjet që iu dhanë Moisiut e tek të cilat mbështeteshin farisenjtë (v. 4).

Unë kam dhënë një përgjigje për secilin prej pesë argumenteve për një ditë njëzetekatër orëshe, por këto përgjigje mund të mos i bindin mbrojtësit e këtyre pozitave. Ata do t’i përgjigjeshin pozitës së “periudhës kohore” si vijon: (1) Sigurisht që është e vërtetë që ditë mund të ketë kuptimin “periudhë kohore” në shumë vende të Besëlidhjes së Vjetër, por kjo nuk tregon që ditë duhet të ketë pikërisht atë kuptim tek “Zanafilla” 1. (2) Dita e gjashtë e krijimit, nuk kishte përse të ishte më e gjatë sesa një ditë njëzetekatër orëshe, veçanërisht nëse Adami vetëm sa do të emërtonte llojet kryesore përfaqësuesve të zogjve dhe të “çdo kafshe të fushave” (Zan. 2:20). (3) Paçka se nuk kishte diell për të shënuar tre ditët e para të krijimit, megjithëkëtë, toka po rrotullohej gjithsesi në boshtin e saj me një shpejtësi fikse, dhe kishte “dritë” dhe “errësirë” të cilën Perëndia e krijoi në ditën e parë (Zan. 1:3–4), Dhe Perëndia e quajti dritën ``ditë'' dhe errësirën ``natë'' (Zan. 1:5). Kështu që Perëndia në një farë mënyre shkaktoi një ndryshim mes ditës dhe natës që prej ditës së parë të krijimit, sipas “Zanafillës” 1:3–5.

Në çfarë përfundimi do të dalim nga gjatësia e ditëve tek “Zanafilla” 1? Nuk duket aspak e lehtë që të marrim një vendim për këtë bazuar tek informacioni që kemi tani. Kjo nuk është thjesht një çështje “besimi tek Bibla” apo “mosbesimi tek Bibla,” e as nuk është gjithashtu një çështje e “dorëzimit përpara shkencës moderne” apo “refuzimi të përfundimeve të qarta të shkencës moderne.” Edhe për ata të cilët besojnë në vërtetësinë e plotë të Shkrimit (siç bëj edhe unë), dhe që rezervojnë ca dyshime rreth periudhave jashtëzakonisht të gjata kohore që shkencëtarët propozojnë për sa i takon moshës së tokës (si edhe autori i këtij libri), çështja nuk duhet se zgjidhet kollaj. Hë për hë, vlerësimi i fuqisë së fjalës krijuese të Perëndisë si dhe menjëhershmërisë me të cilën ajo duket se sjell përgjigje, fakti që “mbrëmja dhe mëngjesi” si dhe numërimi i ditëve sugjerojnë ende ditë njëzetekatër orëshe, si dhe fakti që Perëndia do dukej sikur nuk kishte për qëllim vonimin e krijimit të njeriut për mijëra apo miliona vjet, më duket si një argument i fortë në favor të pozitës së ditës njëzetekatër orëshe. Por edhe këtu ka argumente të mirë nga ana tjetër: Atij që jeton përgjithnjë, për të cilin “ një ditë është si një mijë vjet, dhe një mijë vjet si një ditë” (2 Pjetrit 3:8), që gjen kënaqësi që gradualisht të realizojë të tëra qëllimet e Veta me kalimin e kohës, ndoshta 15 miliard vjet është thjesht masa e duhur kohore për të kaluar në përgatitjen e universit për mbërritjen e njeriut si dhe 4.5 miliard vjet në përgatitjen e tokës. Prova e antikitetit të pabesueshëm në univers, do t’i shërbente paskëtaj si një kujtues i gjallë i natyrës edhe më mahnitëse të përjetësisë së Perëndisë, njëlloj sikurse edhe madhësia e pabesueshme e universit, na bën të mrekullohemi me gjithëpraninë dhe gjithëfuqinë edhe më të madhe të Perëndisë.

Për rrjedhojë, në lidhje me gjatësinë e ditëve tek “Zanafilla” 1, mundësia duhet lënë e hapur që Perëndia ka zgjedhur që të mos na japë informacion të mjaftueshëm për të dalë në një vendim të qartë rreth kësaj çështjeje, dhe testi real i besnikërisë ndaj Tij, mund të jetë shkalla në të cilën ne mund të veprojmë me dashamirësi ndaj atyre që me ndërgjegje të pastër dhe besim të plotë në Fjalën e Perëndisë, pozicionohen në një tjetër pikëpamje mbi këtë çështje.

4. Si teoria e “Botës së Vjetër” ashtu edhe ajo e “Botës së re”, janë opsione të vlefshme për të krishterët të cilët e besojnë Biblën sot. Pas diskutimit të një sërë argumentesh paraprakë në lidhje me moshën e tokës, në fund arrijmë tek argumentet specifikë për pikëpamjet e tokës së vjetër dhe tokës së re.

a. Teoria “Toka e vjetër” e krijimit: Në këtë kategori të parë, ne renditim dy këndvështrime të besuara nga ata që besojnë tek një tokë e vjetër me një moshë rreth 4.5 miliard vjeçare dhe një univers rreth 15 miliard vjeçar.

(1) Pikëpamja Ditë-Epokë: 

Shumë prej atyre të cilët besojnë se toka është shumë milion vjeçare, janë të mendimit se ditët tek “Zanafilla” 1 janë “epoka” skajshmërisht të gjata kohore.^[61]58 Argumentet e dhëna më lart për ditë të gjata tek “Zanafilla” 1 do të gjenin zbatim këtu, dhe, siç kemi argumentuar më lart, fjalët e tekstit hebraik, të lejojnë vërtetë të mendosh që ditët të jenë periudha të gjata kohore. Përparësia e dukshme e kësaj pikëpamjeje është se, nëse vlerësimi i tanishëm shkencor për një tokë 4.5 miliard vjeçare është i saktë, kjo shpjegon se si Bibla është e përputhshme me këtë fakt. Ndër ungjillorët të cilët mbajnë anën e një pikëpamjeje të tokës së vjetër, kjo është një pozitë e zakonshme. Kjo pikëpamje nganjëherë është quajtur pikëpamja “e akordit” për shkak se ajo kërkon dakordësi apo “akord” mes Biblës dhe përfundimeve shkencore rreth datimit.

Shumëkush është bërë për vete nga kjo pozitë për shkak të provave shkencore në lidhje me moshën e tokës. Një pasqyrë shumë e dobishme e pikëpamjeve të teologëve dhe shkencëtarëve në lidhje me moshën e tokës, duke filluar nga Greqia e lashtë e deri në shekullin e njëzet, gjenden në një libër të shkruar nga një gjeolog profesionist, i cili është gjithashtu një i krishterë ungjillor, i quajtur Davis A. Young, Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth).^[62]59 Young-u demonstron që në shekujt e nëntëmbëdhjetë dhe të njëzetë, shumë gjeologë të krishterë, nën peshën e provave në dukje kapluese, kanë dalë në përfundimin që bota është rreth 4.5 miliard vjeçare. Paçka se disa ithtarë të teorisë së “tokës së re” (shiko diskutimin e mëposhtëm) kanë deklaruar se teknikat e matjes radiometrike janë të pasakta për shkak të ndryshimeve që kanë ndodhur në tokë në kohën e përmbytjes, Young-u vëren që datimi radiometrik i shkëmbinjve nga hëna dhe meteoritëve të rënë kohët e fundit në tokë, të cilët nuk do mund të ishin ndikuar nga përmbytja e Noas, koinçidojnë me shumë prova të tjera radiometrike nga materiale të ndryshme të tokës, dhe se rezultati i këtyre provave, është “mbresëlënës duke treguar njëzëri për një moshë diku tek 4.5–4.7 miliard vjeçare.”^[63]60

Disa prej argumenteve më të fortë të Young-ut për një tokë të vjetër, përveç atyre të marra nga datimi radiometrik, përfshijnë kohën e nevojshme që magma e lëngshme të ftohet (rreth 1 milion vjet për një formacion të madh në Kaliforninë e jugut), kohën dhe trysninë e kërkuar për formimin e shumë shkëmbinjve metamorfik të cilët përmbajnë fosile të vegjël (disa dukshëm mund të formohen vetëm nga trysnia e krijuar nga groposja nëntëmbëdhjetë deri njëzetenëntë kilometra nën tokë dhe më pas të dalë në sipërfaqe, por kur do të kishte ndodhur kjo gjë në kuadrin e pikëpamjes së tokës së re?), lëvizja kontinentale (fushat me shkëmbinj të pasur me fosile afër bregdetit të Afrikës dhe Amerikës së Jugut, duket se më përpara ishin të bashkuara, e pastaj të ndara nga lëvizja kontinentale, diçka kjo e cila nuk do mund të kishte ndodhur brenda 20,000 vjetësh, duke llogaritur shkallën e tanishme prej dy centimetrash largim në vit),^[64]61 dhe gumat koralore (disa prej të cilave duket se do të kishin dashur me qindra mijëra vjet depozitimesh graduale për të arritur gjendjen e tyre aktuale).^[65]62 Edhe një sërë argumentesh të tjerë, veçanërisht nga astronomia, janë përmbledhur nga Robert C. Newman dhe Herman J. Eckelmann, i Riu, tek “Zanafilla” Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth). ^[66]63 Këto argumente favorizojnë pikëpamjen e një bote të vjetër, dhe teoria ditë-epokë është një pozitë tërheqëse për mbrojtësit e teorisë së tokës së vjetër.

Pikëpamja ditë-epokë është padyshim e mundshme, por ajo paraqet një sërë vështirësish: (1) Rrjedha e ngjarjeve tek “Zanafilla” 1 nuk korrespondon ekzaktësisht me kuptimin e tanishëm shkencor të zhvillimit të jetës, gjë që i vë krijesat detare (Dita 5) përpara pemëve (Dita 3), dhe insektet dhe kafshët e tjera të tokës (Dita 6), si dhe peshqit (Dita 5), përpara zogjve (Dita 5).^[67]64 (2) Vështirësia më e madhe për këtë pikëpamje, është se ajo e vë diellin, hënën dhe yjet (Dita 4) me miliona vjet pas krijimit të bimëve dhe pemëve (Dita 3). Kjo nuk ka fare kuptim sipas mendimit të tanishëm shkencor, që i konsideron yjet si të formuar shumë kohë përpara tokës apo cilësdo krijese tjetër të gjallë në tokë. Kjo gjithashtu nuk ka kuptim në lidhje me mënyrën se si toka funksionon tani, sepse bimët nuk rriten pa dritën e diellit, si dhe fakti që ka shumë bimë (Dita 3) që nuk pjalmohen pa ndihmën e zogjve apo insekteve fluturuese (Dita 5), dhe se ka shumë zogj (Dita 5) që jetojnë me insekte zvarranike (Dita 6). Për më tepër, si nuk do të ngrinin ujërat e tokës gjatë qëndrimit për miliona vite pa diell?

Si përgjigje, ata të cilët mbajnë anën e pikëpamjes së akordit, thonë se dielli, hëna dhe yjet, u krijuan në Ditën 1 (krijimi i dritës) apo përpara Ditës 1, kur “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” (Zan. 1:1), dhe se dielli, hëna dhe yjet vetëm sa u bënë të dukshme apo u zbuluan në Ditën 4 (Zan. 1:14–19). Por ky argument nuk është shumë bindës për shkak se të tëra pesë ditët e tjera të krijimit, përfshijnë mos zbulim të diçkaje që do të kishte qenë krijuar më përpara, por faktikisht krijimin e gjërave për herë të parë. Për më tepër, deklaratat e krijimit janë të ngjashme me ato të ditëve të tjera: “Pastaj Perëndia tha: "Të ketë ndriçues në kupën qiellore të qiellit për të ndarë ditën nga nata...të jenë si ndriçues në kupën qiellore për të ndriçuar tokën». Dhe kështu u bë” (Zan. 1:14–15). Kjo është forma e gjuhës së përdorur në vargjet 3, 6, 11, 20, dhe 24 për krijimin e gjërave, e jo për zbulimin e tyre. Për më tepër, krijimi (jo zbulimi) i diellit, hënës dhe yjeve, është saktësuar në fjalinë tjetër: “ Dhe Perëndia bëri dy ndriçues të mëdhenj: ndriçuesin e madh për qeverisjen e ditës dhe ndriçuesin e vogël për qeverisjen e natës; ai bëri gjithashtu yjet” (Zan. 1:16). Këtu, fjala “bëri” (Heb. עָשָׂה, H6913) është e njëjta fjalë e përdorur kur Perëndia bëri kupën qiellore, kafshët e tokës si dhe njeriun (Zan. 1:7, 25, 26)—Në një nga këto raste, ajo është përdorur për të folur për zbulimin e diçkaje të bërë më përpara. Fjala hebraike עָשָׂה, H6913, është gjithashtu fjala e përdorur si përmbledhje në vargun 31: “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë.” Ky përdorim i shpeshtë përgjatë gjithë “Zanafillës” 1, e bën shumë të pagjasë që “Zanafilla” 1:16 thjesht t’i referohet zbulimit të diellit, hënës si dhe yjeve.

Por, një modifikim i pikëpamjes ditë-epokë si përgjigje ndaj këtyre kundërshtive, duket e mundshme. Foljet tek “Zanafilla” 1:16 mund të merren si të kohës së kryer të plotë, duke lënë të nënkuptohet diçka të cilën Perëndia e kishte bërë më përpara: “Perëndia kishte bërë dy ndriçues të mëdhenj: ndriçuesin e madh për qeverisjen e ditës dhe ndriçuesin e vogël për qeverisjen e natës; ai kishte bërë^[68]65 edhe yjet gjithashtu.” Gramatikisht kjo është e mundshme (kjo është mënyra se si versioni në anglisht NIV përkthen të njëjtën formë foljore tek 2:8 dhe 2:19, për shembull). Kjo pikëpamje do të nënkuptonte që Perëndia kishte bërë diellin, hënën dhe yjet më përpara (në v. 1, krijimi i qiejve dhe i tokës, apo në v. 3, krijimi i dritës) por vetëm sa i vuri ato pranë tokës në Ditën 4, apo lejoi që ato të shikoheshin nga toka në Ditën 4 (vgj. 14–15, 17–18). Kjo lejon që fjala kishte bërë (עָשָׂה, H6913) të ketë domethënien e “i/e krijuar” dhe kësisoj shmang vështirësinë e përmendur më sipër me pikëpamjen që ajo do të thotë “i zbuluar” në vargun 16. Ky opsion mbetet si një mundësi reale për pikëpamjen ditë-epokë, dhe faktikisht, kjo pikëpamje është ajo që edhe mua më duket më bindësja, po qe se do adoptohet një pozitë për tokën e vjetër. Në lidhje me dritën e nevojshme për bimët dhe ngrohtësinë e nevojshme për ujërat, kishte dritë të disponueshme që nga Dita 1—paçka se mund të mos jemi të sigurt për nëse kjo dritë qe nga dielli dhe yjet, apo qe drita e lavdisë së Perëndisë (e cila do të zëvendësojë diellin në Jerusalemin e Ri, “Zbu.” 21:23).^[69]66

Një përgjigje tjetër nga pikëpamja ditë-epokë, mund të jetë që dita e katërt nuk është ekzaktësisht në sekuencë, paçka se një përvijim i përgjithshëm i veprës progresive të Perëndisë jepet aty. Megjithëkëtë, sapo ne fillojmë ta ndryshojmë sekuencën e ngjarjeve që është kaq e dukshme në këtë rrjedhë prej gjashtë ditësh krijimi, vihet në pikëpyetje nëse na duhet apo jo ta lejojmë tekstin të na tregojë ndonjë gjë tjetër përveç faktit të zhvoshkur që Perëndia krijoi gjërat—por në këtë rast, i tërë hulumtimi rreth moshës së tokës, është i panevojshëm. (Një diskutim i mëtejshëm për ndërprerjen në sekuencën e ditëve, jepet në seksionin tjetër)

(2) Pikëpamja e Interpretimit Strukturor: 

Një mënyrë tjetër e interpretimit të ditëve të “Zanafilla” 1 ka fituar një mbështetje të konsiderueshme ndër ungjillorët. Përderisa ajo mbështet faktin që “Zanafilla” 1 nuk na jep informacion rreth moshës së tokës, ajo do të ishte e përputhshme me vlerësimet e tanishme shkencore të një toke shumë të vjetër. Sipas kësaj pikëpamjeje, gjashtë ditët e “Zanafillës” 1 nuk kanë për qëllim të nënkuptojnë një sekuencë kronologjike të ngjarjeve, por më tepër një “strukturë letrare,” të cilën autori e përdor për të na mësuar rreth veprimtarisë krijuese të Perëndisë. Kjo strukturë është e ndërtuar me mjeshtëri, në mënyrë që tre ditët e para dhe tre ditët e dyta, t’i korrespondojnë njëra-tjetrës.^[70]67

Kësisoj vihet re një ndërtim paralel. Në Ditën 1, Perëndia ndan dritën nga errësira, ndërkohë që në Ditën 4 Ai vë diellin, hënën dhe yjet, në dritë dhe në errësirë. Në Ditën 2 Ai ndan ujërat nga qielli, ndërkohë që në Ditën 5 ai vë peshqit në ujë si dhe zogjtë në qiell. Në Ditën 3 ai ndan tokën e thatë dhe detet, dhe bën që bimët të rriten, ndërkohë që në Ditën 6, Ai vë kafshët dhe njeriun në tokë të thatë dhe për ushqim u jep bimët.

Sipas pikëpamjes së “strukturës” “Zanafilla” 1 nuk duhet të lexohet a thua se autori dëshironte të na informonte rreth sekuencës të ditëve apo rendit në të cilin u krijuan gjërat, e as sikur ai të kishte patur për qëllim që të na tregonte rreth gjatësisë së kohës që zuri krijimi. Përcaktimi i gjashtë “ditëve” është një figurë letrare që autori përdor për të na mësuar se Perëndia krijoi gjithçka. Gjashtë “ditët,” të cilët nuk janë as njëzetekatër orëshe, e as periudha të gjata kohore, na japin gjashtë “tablo” të ndryshme të krijimit, duke na treguar se Perëndia bëri të tëra aspektet e krijimit, e që kulmimi i veprimtarisë së Tij krijuese ishte njeriu, dhe se përmbi të tërë krijimin është Perëndia Vetë, i Cili pushoi ditën e shtatë dhe që për pasojë i bën thirrje njeriut që ta adhurojë Atë edhe në ditën e shabatit gjithashtu.^[71]68

Shprehur me fjalët e një mbrojtësi të kohëve të fundit të kësaj pikëpamjeje, “Kronologjia nuk ka vend këtu.”^[72]69 Pikat që e bëjnë tërheqëse këtë hipotezë, janë: (1) korrespondenca e dukshme mes çifteve të ditëve siç u tregua në tabelën më lart, (2) fakti që ajo shmang çfarëdo konflikti me shkencën moderne për sa i takon moshës së tokës si dhe moshës së krijesave të gjalla (përderisa nuk nënkuptohet asnjë kronologji), (3) mënyra se si kjo shmang konfliktin e sekuencës mes “Zanafilla” 1 dhe 2 në të cilën njeriu (Zan. 2:7) duket se është formuar përpara bimëve (Zan. 2:8) dhe kafshëve (Zan. 2:19), një sekuencë e ndryshme nga “Zanafilla” 1, dhe (4) fakti që “Zanafilla” 2:5 tregon se “ditët” e krijimit nuk ishin ditë të vërteta njëzetekatër orëshe, sepse thotë se nuk kishte bimë në tokë pasi nuk kishte rënë ende shi, diçka kjo që nuk do të kishte kuptim në një krijim gjashtë ditor, përderisa bimët pa dyshim që mund të mbijetojnë tre apo katër ditë pa shi.

Ndaj teorisë së strukturës mund të ngrihen disa argumente.

1. Së pari, korrespondenca e propozuar mes ditëve të krijimit nuk është dhe aq ekzakte sa ç’e kanë supozuar mbështetësit e saj. Dielli, hëna dhe yjet e krijuara në ditën e katërt si “ndriçues në kupën qiellore” (Zan. 1:14) janë vendosur jo në ndonjë hapësirë të krijuar në Ditën 1 por në “kupën qiellore” (Heb. רָקִיעַ, H8385) e cila u krijua në ditën e dytë. Faktikisht, korrespondenca në gjuhën e përdorur është mjaft e shkoqur: kjo “kupë qiellore” nuk është përmendur fare në Ditën 1, por pesë herë në Ditën 2 (Zan. 1:6–8) dhe tri herë në Ditën 4 (Zan. 1:14–19). Sigurisht që Dita 4 gjithashtu korrespondon me Ditën 1 (në lidhje me ditën dhe natën, dritën dhe errësirën), por nëse themi që treditëshi i dytë tregon krijimin e gjërave për të mbushur format apo hapësirat e krijuara në tre ditët e para, atëherë Dita 4 ka një mbivendosje të paktën po aq sa Dita 2 siç bën me Ditën 1.

Për më tepër, paralelizmi mes Ditës 2 dhe asaj 5 nuk është ekzakt, për shkak se në disa mënyra, përgatitja e një hapësire për peshqit dhe zogjtë e Ditës 5 nuk bëhet në Ditën 2 por në Ditën 3. Vetëm në Ditën 3 Perëndia mbledh ujërat bashkë dhe i quan “dete” (Zan. 1:10), dhe në Ditën 5 peshqit urdhërohen që të “mbushin ujërat e deteve” (Zan. 1:22). Përsëri, në vargjet 26 dhe 28 peshqit quhen “peshqit e detit,” duke i dhënë një theksim të përsëritur faktit që pjesa që popullojnë peshqit, u formua specifikisht në Ditën 3. Kësisoj, peshqit e formuar në Ditën 5 duket se i takojnë shumë më tepër vendit të përgatitur për to në Ditën 3 sesa ujërave të shpërndara gjerësisht poshtë kupës qiellore në Ditën 2. Ngritja e një paralelizmi mes Ditës 2 dhe Ditës 5 përballet me vështirësi të mëtejshme në atë që asgjë nuk krijohet në Ditën 5 për të populluar “ujërat që ishin sipër kupës qiellore,” dhe fluturakët e krijuar në këtë ditë (fjala hebraike e përdorur përfshin si insektet ashtu edhe zogjtë) jo vetëm që fluturojnë në qiellin e krijuar në Ditën 2, por gjithashtu jetojnë dhe shumohen në “tokë” apo në “tokën e thatë” të krijuar në Ditën 3. (Vini re urdhëresën e Perëndisë në Ditën 5: “Zogjtë të shumëzohen mbi tokë” [Zan. 1:22].) Së fundi, paralelizmi mes Ditës 3 dhe 6 nuk është preciz, sepse asgjë nuk krijohet në Ditën 6 për të mbushur detet të cilët u mblodhën në Ditën 3. Me të tëra këto pika korrespondencash jo precize dhe me mbivendosje mes vendeve dhe gjërave të krijuara për t’i mbushur ato, “struktura” e supozuar letrare, ndërkohë që ka një pamje të jashtme që në plan të parë duket se përkon, del gjithnjë e më pak bindës pas një leximi më të kujdesshëm të tekstit.

2. Përderisa të tëra propozimet për kuptimin e “Zanafillës” 1 përpiqen të sigurojnë shpjegime për të dhënat shkencore rreth moshës së tokës, ky nuk është një argument unik në favor të teorisë së strukturës. Megjithëkëtë, ne duhet të pranojmë që një aspekt që e bën tërheqëse këtë teori, është fakti që ajo i çliron ungjillorët nga barra e qoftë edhe përpjekjes për të pajtuar gjetjet shkencore me “Zanafillën” 1. Megjithëkëtë, e thënë me fjalët e një avokati të kësaj teorie: “Kaq e madhe është përparësia, dhe për disa lehtësimi që ajo sjell, saqë ajo përbën tundim.” Me mençuri ai shton: “Ne nuk duhet ta përkrahim këtë teori thjesht për komoditetin që ajo ofron, por vetëm nëse teksti na çon në atë drejtim.”^[73]70

3. Ata të cilët nuk kanë adaptuar teorinë e strukturës nuk kanë parë konflikt në sekuencës mes “Zanafilla” 1 dhe 2, sepse është kuptuar rëndom që “Zanafilla” 2 nuk nënkupton përshkrim të sekuencës në krijimin fillestar të kafshëve apo bimëve, por thjesht ritregon disa prej detajeve të “Zanafillës” 1 si të rëndësishme për tregimin specifik të krijimit të Adamit dhe Evës tek “Zanafilla” 2. Versioni NIV shmang shfaqjen e këtij konflikti duke e përkthyer: “Pastaj Zoti Perëndi mbolli një kopsht në Eden, në lindje” (Zan. 2:8) dhe “Dhe Zoti Perëndi formoi nga dheu tërë kafshët e fushës dhe tërë zogjtë e qiellit” (Zan. 2:19).

4. “Zanafilla” 2:5 faktikisht nuk thotë që bimët nuk ishin në tokë për shkak se toka ishte aq e thatë saqë nuk i mbante dot në jetë. Nëse adoptojmë këtë formë arsyetimi, do të na duhej që gjithashtu të thonim se nuk kishte bimë për shkak se “nuk kishte njeri për ta punuar tokën” (Zan. 2:5), sepse kjo është gjysma e dytë e komentit rreth mosrënies së shiut në tokë. Për më tepër, pjesa e mbetur e fjalisë thotë se toka ishte e kundërta e të qenurit tepër e thatë për të mbështetur jetën e bimëve: “Por nga toka ngjitej një avull që ujiste tërë sipërfaqen e tokës” (Zan. 2:6). Deklarata tek “Zanafilla” 2:5 duhet kuptuar thjesht si një shpjegim i kohës së përgjithshme në të cilën Perëndia krijoi njeriun. “Zanafilla” 2:4–6 hap siparin, duke na treguar se: “Nuk kishte ende mbi tokë asnjë shkurrëz në fushë dhe asnjë bar nuk kishte mbirë ende në fushë, sepse ZOTI Perëndi nuk kishte hedhur asnjë shi mbi tokë dhe nuk kishte njeri për ta punuar tokën. Por nga toka ngjitej një avull që ujiste tërë sipërfaqen e tokës.” Deklarata rreth mungesës së shiut dhe njeriut për të punuar tokën, nuk na japin arsyen fizike përse nuk kishte bimë, por vetëm sa shpjegon që vepra e krijimit që Perëndia po bënte nuk ishte e plotë. Kjo hyrje na kthen tek gjashtë ditët e para të krijimit si një suazë e përgjithshme—në “ditën që ZOTI Perëndi bëri tokën dhe qiellin” (Zan. 2:4). Pastaj, në atë suazë, ajo me shpejtësi paraqet pikën kryesore të kapitullit 2—krijimin e njeriut. Teksti hebraik nuk përfshin fjalën “pastaj” në fillim të vargut 7, por thjesht fillon me: “ ZOTI Perëndi formoi njeriun” (Zan. 2:7 ^[74]KJV).^[75]71

5. Së fundi, argumenti më i fortë kundër pikëpamjes së strukturës, si dhe arsyeja përse krahasimisht vetëm pak ungjillorë e kanë adaptuar atë, është se e tërë “Zanafilla” 1 sugjeron me forcë jo thjesht një strukturë letrare por edhe një rrjedhë kronologjike të ngjarjeve. Kur tregimi kalon nga aspektet më pak të ndërlikuara të krijimit (drita dhe errësira, ujërat, qielli dhe toka e thatë) tek aspektet më të ndërlikuara (peshqit dhe zogjtë, kafshët dhe njeriu) ne shikojmë një ndërtim progresiv dhe një rrjedhë të përcaktuar ngjarjesh të cilat janë tërësisht të kuptueshme në rënd kronologjik. Kur një varg numrash (1-2-3-4-5-6) i bashkëngjitet një grupi ditësh të cilat i korrespondojnë ekzaktësisht përvojës së zakonshme javore të qenieve njerëzore (Dita 1, Dita 2, Dita 3, Dita 4, Dita 5, Dita 6, Dita 7, me pushim në Ditën 7), rrjedhoja e sekuencës kronologjike në tregim është pothuajse e pashmangshme. Sekuenca e ditëve duket më qartë se është synuar sesa një strukturë letrare e cila nuk është shkoqitur askund në tekst, dhe në të cilin shumë detaje thjesht nuk përshtaten. Siç vëren edhe Derek Kidner:

Marshi i ditëve është një përparim aq madhështor saqë nuk mundet të mos ketë rrjedhoja për sekuencën e treguar; gjithashtu, duket tejet-e pa gjasa po të adaptojmë një pikëpamje të pasazhit e cila heq mënjanë një nga mbresat kryesore që ajo lë tek lexuesi i zakonshëm. Është një tregim, jo thjesht një deklaratë.^[76]72

6. Një sekuencë e ditëve nënkuptohet gjithashtu nga urdhëresa e Perëndisë ndaj qenieve njerëzore, që të imitojnë këtë model pune plus çlodhjeje: “Mbaje mend ditën e shabatit për ta shenjtëruar. Puno gjashtë ditë dhe në ato bëj të gjithë punën tënde; por dita e shtatë është shabat, e shenjtë për ZOTIN, Perëndinë tënd... sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi” (Eks. 20:8–11). Por, nëse nuk ishte Perëndia Ai që krijoi tokën duke punuar për gjashtë ditë dhe duke pushuar në të shtatën, atëherë, urdhëresa për ta imituar Atë do të ishte keqorientuese ose nuk do të kishte kuptim.

Si përfundim, ndërkohë që pikëpamja e “strukturës” nuk e mohon vërtetësinë e Shkrimit, ajo adopton një interpretim të Shkrimit, i cili, i shqyrtuar nga afër, duket shumë i pagjasë.

b. Teoritë e krijimi të një “toke të re”: Një grup interpretuesish ungjillorë, e refuzon sistemin datues që tani i japin një moshë prej miliona vitesh tokës dhe në vend të kësaj, argumentojnë që toka është mjaft e re, ndoshta 10,000 deri 20,000 vjeçare. Përkrahësit e tokës së re, kanë prodhuar një sërë argumentesh shkencorë për një krijim të kohëve të fundit të tokës.^[77]73 Ata të cilët janë në anën e një toke të re, mbrojnë një ose të dyja prej pozitave të mëposhtme:

(1) Krijim me një pamje të moshuar (Kreacionizmi i moshuar): 

Shumë prej atyre që besojnë tek një moshë e re e tokës duhet thonë se krijimi fillestar duhet të ketë patur një “pamje të moshuar” e kjo madje që prej ditës së parë. (Një term tjetër për këtë pikëpamje, është “kreacionizmi i moshuar,” përderisa ai pohon që Perëndia krijoi një krijim të moshuar.) Shfaqja e Adamit dhe Evës si krejtësisht të rritur, është një shembull i dukshëm i kësaj. Ata dukeshin a thua se kishin jetuar për ndoshta njëzet apo njëzetepesë vjet, të rritur që prej foshnjërisë, siç ndodh zakonisht me qeniet njerëzore, por në fakt ata ishin më pak se një ditësh në moshë. Po kështu, ata me shumë mundësi i panë yjet që natën e parë që erdhën në jetë, por drita e pjesës më të madhe të yjeve do të donte mijëra apo madje miliona vite që të arrinte në tokë. Kjo sugjeron që Perëndia i krijoi yjet me fashën e tyre të dritës tashmë në vend. Edhe pemët tërësisht të rritura me shumë mundësi do të kenë patur rrathë brenda trungut të tyre (Adamit dhe Evës nuk do t’u ishte dashur të prisnin me vite të tëra përpara se Perëndia t’u tregonte se prej cilave pemë të kopshtit ata mund të hanin dhe prej cilave jo, gjithashtu ata nuk do të kenë patur përse të prisnin për javë apo muaj të tërë përpara se bimë të ngrënshme të rriteshin aq sa duhet për t’u siguruar atyre ushqim). Po të ndjekim këtë linjë arsyetimi, ne mund të shkojmë edhe më tej e të supozojmë se shumë formacione gjeologjike, kur u krijuan fillimisht kishin një pamje të ngjashme me formacionet të cilat tani do të donin me mijëra apo miliona vjet të formoheshin nën efektin e proceseve të “ngadalta” të tanishme?

Ky sugjerim ka gjetur tanimë shumë mbështetës, dhe të paktën në plan të parë, duket si një propozim tërheqës. Ata të cilët përkrahin këtë pozitë, shpesh e ndërthurin atë me disa kundërshtime të caktuara ndaj procesit të tanishëm shkencor të datimit. Ata vënë në pikëpyetje se si ne mund të jemi të sigurt për besueshmërinë e datimit radiometrik përtej pak mijëvjeçarëve, për shembull, dhe se si mund ta dinë shkencëtarët që shkalla e plakjes së disa elementëve të caktuar ka qenë e njëtrajtshme që prej krijimit. Ata sugjerojnë gjithashtu se ngjarje të tilla si rënia në mëkat si dhe mallkimi pasues i natyrës (që ndryshoi produktivitetin dhe balancën ekologjike të tokës, dhe e detyroi edhe njeriun vetë të fillonte të mplakej e prishej, “Zan.” 3:17–19), apo përmbytja në kohën e Noeut (Zan. 6–9), mund të ketë shkaktuar ndryshime të konsiderueshme në sasinë e materialit radioaktiv tek gjallesat. Kjo do të thoshte që vlerësimet për moshën e tokës duke përdorur metodat e tanishme të matjes, nuk do të ishin të sakta.

Një kundërshtim i zakonshëm ndaj kësaj pikëpamjeje të një “dukjeje prej të moshuari” është se kjo “e bën Perëndinë një mashtrues sy ndër sy,”^[78]74 diçka kjo që bie ndesh me natyrën e Tij. Por, a është Perëndia një “mashtrues” nëse Ai krijon një burrë dhe një grua të pjekur në moshë brenda një dite, dhe pastaj na thotë shkoqur se e bëri këtë? Apo nëse krijon peshq dhe kafshë të rritura, si dhe pemë tërësisht të rritura, dhe na thotë se Ai e bëri këtë? Apo nëse e lejon Adamin dhe Evën që të shikojë yjet, të cilat Ai i krijoi me qëllim që njerëzit të mund t’i shikonin e t’i jepnin lavdi Atij, që natën e parë të jetës së tyre? Më shumë se kryerja e një mashtrimi, duket se këto veprime tregojnë për mençurinë dhe fuqinë e pafundme të Perëndisë. Kjo vlen veçanërisht po qe se Perëndia në mënyrë të shkoqur na thotë se Ai krijoi gjithçka në “gjashtë ditë.” Sipas kësaj pozite, të mashtruar janë ata të cilët refuzojnë të dëgjojnë shpjegimin që Perëndia Vetë jep për mënyrën se si u bë krijimi.

Problemi i vërtetë me pikëpamjen e shfaqjes së moshuar, është se në univers ka disa gjëra të cilat nuk mund të shpjegohen kollaj. Të gjithë do të binin dakord që Adami dhe Eva u krijuan të rritur, e jo si foshnje të porsalindura, dhe për rrjedhojë, kishin pamje të një farë moshe. Pjesa më e madhe e atyre që besojnë në ditë njëzetekatër orëshe tek “Zanafilla” 1, do të thoshin gjithashtu se kishte një dukje të një farë moshe në bimët dhe pemët si dhe me të tëra kafshët kur ato u krijuan fillimisht (pula erdhi përpara vezës!), dhe me shumë mundësi me dritë nga yjet. Por krijimi i fosileve paraqet një problem të vërtetë, sepse të krishterët e përgjegjshëm, nuk do të donin të sugjeronin që Perëndia i përhapi fosilet nëpër tërë botën, për ta bërë më bindëse dukjen e moshës së vjetër! Kjo nuk do të ishte krijimi i diçkaje “në proces” apo në një gjendje pjekurie. Kjo do të ishte të krijoje mbetjet e një kafshe të ngordhur, jo që ajo kafshë të mund t’i shërbente Adamit dhe Evës, por thjesht për t’i bërë njerëzit që të mendonin se toka qe më e vjetër nga ç’qe në të vërtetë. Për më tepër, do të duhej të thoshe se Perëndia krijoi të tëra këto kafshë të ngordhura dhe i quajti ato “shumë të mira.”^[79]75

Ndërkohë që krijimi i yjeve me fasha drite të gatshme apo i pemëve të rritura, do të ishte me qëllim aftësimin e qenieve njerëzore për të përlëvduar Perëndinë për shkëlqyeshmërinë e krijimit të Tij, depozitimi i fosileve në tokë do të kishte për qëllim vetëm çuarjen në drejtim të gabuar apo mashtrimin e qenieve njerëzore për sa i takon historisë së mëparshme të botës. Më problematik është fakti që Adami, bimët dhe kafshët, si dhe yjet, do të ishin shfaqur të tëra si me moshë të ndryshme (për shkak se ato u krijuan me funksione të rritura tashmë), ndërsa kërkimet shkencore moderne gjeologjike japin përafërsisht të njëjtat vlerësime të moshës nga datimi radiometrik, vlerësimet astronomike, formacionet shkëmbore, kampionët e shkëmbinjve të hënës dhe të meteoritëve, etj. Përse do të krijonte Perëndia kaq shumë tregues për një tokë që është 4.5 miliard vjeçare, nëse kjo nuk do të ishte e vërtetë? A nuk do të ishte më mirë të dilnim në përfundimin që toka është 4.5 miliard vjeçare dhe se Perëndia la shumë tregues atje për të na treguar këtë fakt e jo të nënkuptonte në asnjë mënyrë që me këtë Ai na mashtroi? Kështu që duket se shpjegimet e vetme të besueshme për të dhënat fosile të cilat të krishterët mundet të adoptojnë, janë: (a) metodat e tanishme të datimit janë të pasakta në një shkallë kolosale për shkak të supozimeve të gabuara apo për shkak të ndryshimeve të shkaktuara nga rënia apo përmbytja; ose (b) metodat e tanishme të datimit, janë përafërsisht të sakta dhe toka është shumë miliona vjeçare, apo madje miliarda vjeçare.

(2) Gjeologjia e përmbytjes: 

Një pikëpamje tjetër e përhapur ndër ungjillorët, është ajo që mund të quhet “gjeologjia e përmbytjes.” Kjo është pikëpamja sipas të cilës forcat e jashtëzakonshme natyrore të shfrenuara nga përmbytja në kohën e Noas (Zan. 6–9) e ndryshuan ndjeshëm faqen e tokës, duke shkaktuar krijimin e qymyrit dhe diamanteve për shembull, përbrenda hapësirës kohore të një viti e jo të qindra apo miliona viteve, për shkak të trysninë jashtëzakonisht të lartë të ushtruar nga uji mbi tokë. Kjo pikëpamje pretendon gjithashtu që përmbytja i depozitoi fosilet në shtresa sedimentare pabesueshmërisht të trasha në mbarë botën.^[80]76 Pikëpamja e gjeologjia së përmbytjes, është quajtur gjithashtu “neo-katastrofizëm” për shkak se mbrojtësit e saj ia atribuojnë pjesën më të madhe të gjendje gjeologjike të tokës, katastrofës së pamatë të përmbytjes.

Argumentet gjeologjike të paraqitura nga përkrahësit e kësaj pikëpamjeje, janë teknike si dhe të vështira për t’u vlerësuar nga jo specialistët. Personalisht, paçka se unë mendoj që përmbytja e “Zanafillës” 6–9 qe mbarë-botërore, dhe se ajo la me të vërtetë një ndikim të konsiderueshëm në faqen e tokës, dhe se të gjithë njerëzit dhe kafshët e gjalla jashtë arkës u shkatërruan në përmbytje, nuk jam i bindur që të tëra formacionet gjeologjike të botës qenë shkaktuar nga përmbytja e Noas e jo nga miliona vite sedimentimi, shpërthimesh vullkanike, lëvizjes së akullnajave, lëvizjes kontinentale, e kështu me radhë. Polemika rreth gjeologjisë së përmbytjes është veçanërisht ndryshe nga fushat e tjera të debatit në lidhje me krijimin pasi mbrojtësit e saj nuk kanë bindur pothuajse asnjë gjeolog profesionist, madje edhe ata të cilët janë të krishterë ungjillorë e që e besojnë Biblën. Në kontrast me këtë, librat të cilët kundërshtojnë evolucionin që kemi përmendur më lart, bëjnë kronikën e 130 vite kundërshtimesh bindëse ndaj evolucionit darvinian e janë parashtruar nga një numër i ndjeshëm biologësh, biokimistësh, zoologësh, antropologësh dhe paleontologësh, si të krishterë ashtu edhe jo të krishterë, për shkak se evolucioni ka kaq shumë probleme për sa i takon shpjegimit të fakteve të dukshme nga vëzhgimi i botës së krijuar. Nëse formacionet e tanishme gjeologjike do mundeshin të shpjegoheshin si rezultat i përmbytjes universale, atëherë, a nuk do të ishte kjo e dukshme edhe për jo të krishterët të cilët i shikojnë provat? A nuk do të ishin ato qindra të krishterë të cilat janë gjeologë profesionistë të përgatitur për të pranuar provat nëse ato ekzistojnë? Mund të jetë që gjeologët e përmbytjes të kenë të drejtë, e nëse është kështu, ne do të prisnim të shikonim më shumë përparim në bindjen e disa gjeologëve profesionistë që argumenti i tyre është i besueshëm.^[81]77

5. Përfundim për sa i takon moshës së botës. Atëherë, sa e vjetër është toka? Ku na lë ky diskutim? Argumentet e Young-ut për një tokë të moshuar, bazuar në shumë lloje të dhënash shkencore nga disiplina të ndryshme, duken (të paktën ndaj shkrimtarit të këtij libri) se janë shumë të forta. Kjo vlen të thuhet veçanërisht për argumentet e bazuara tek shkëmbinjtë fosile-mbajtës, gumat koralore, lëvizjet kontinentale si dhe për ngjashmërinë e rezultateve nga lloje të ndryshme datimesh radiometrike. Argumentet e Newman-it dhe Eckelmann-it nga astronomia, tregojnë për një univers shumë të vjetër, i japin një peshë të madhe shtesë. Është e kuptueshme nga njëra anë që Perëndia mund të ketë krijuar një univers në të cilin yjet duket sikur kanë qenë duke shkëlqyer për 15 miliardë vjet, Adami duket sikur kishte jetuar për 25 vjet, disa pemë duket se kanë jetuar për 50 vjet, dhe disa kafshë duket se kanë jetuar për 1 deri në 10 vjet, por nga ana tjetër, është gjithashtu e vështirë të kuptosh arsyen përse Perëndia do të kishte krijuar dhjetëra apo ndoshta qindra lloje të ndryshme shkëmbinjsh dhe mineralesh në tokë, ku të tëra faktikisht ishin vetëm një ditë të vjetra, por që të tëra duket se janë ekzaktësisht 4.5 miliard vjeçare, ekzaktësisht mosha e dukshme që i jepet gjithashtu Hënës si dhe meteoritëve, kur edhe ato gjithashtu ishin vetëm një ditë të vjetra. Gjithashtu, është e vështirë të kuptosh përse provat për ciklet e jetës së yjeve si dhe për zgjerimin e universit, do ta bënin universin të dukej se është 15 miliard vjeçar po qe se nuk do të ishte. Është e mundur por duket gjithsesi pa gjasa, që pothuajse qëllimi i vetëm i Perëndisë në dhënien e kësaj moshe në dukje, ishte që të na çonte në rrugë të gabuar e jo që thjesht të kishte një univers të pjekur e funksionues në realitet. Kështu, përkrahësit e teorisë së tokës së vjetër, mua më duket se kanë më tepër peshë provash shkencore nga ana e tyre, dhe duket se pesha e këtyre provave është duke u shtuar me çdo vit që kalon.

Nga ana tjetër, interpretimet e “Zanafillës” 1 të paraqitura nga mbrojtësit e idesë së tokës së vjetër, paçka se të mundshme, nuk duken aq të natyrshme me logjikën e tekstit. Zgjidhja që i jep Davis Young-u “shtatë ditë figurative njëra pas tjetrës, me një kohëzgjatje të papërcaktuar secila”^[82]78 me të vërtetë që nuk e zgjidh problemin, sepse ai është i gatshëm t’i shpërndajë veprimtaritë krijuese të Perëndisë në ditë të ndryshme sipas nevojës me qëllim për ta bërë të mundur shkencërisht sekuencën. Për shembull, ai mendon se disa zogj u krijuan përpara Ditës 5:

Ne mund të sugjerojmë gjithashtu që paçka se zogjtë u krijuan në ditën e pestë, gjithsesi, zogjtë më primitivë apo paraardhësit e parë të zogjve u formuan përmes një mrekullie në një ditë përpara ditës së pestë. Prej këtej, të dhënat e “Zanafillës” 1 faktikisht lejojnë për një farë mbivendosjeje të ngjarjeve të ditëve. Nëse një mbivendosje e tillë ekziston, atëherë të gjitha mospërputhjet në dukje mes “Zanafillës” 1 dhe shkencës do të zhdukeshin (f. 131).

Por, kjo procedurë na lejon të themi që ngjarjet e krijimit ndodhën në pothuajse çfarëdo kohe, pavarësisht nëse Shkrimi thotë se ato ndodhën në atë kohë apo jo. Sapo kjo procedurë të adoptohet, atëherë si përfundim ne mund të dimë pakgjë, për të mos thënë asgjë, rreth sekuencës së ngjarjeve të krijimit nga “Zanafilla” 1, për shkak se cilado prej ngjarjeve mund të ketë patur pararendëse në periudha të mëparshme kohore. Kjo si zor se mund të ketë qenë përshtypja e krijuar tek lexuesit e parë që synohej të nxirrnin nga ky tekst. (Me shumë më tepër gjasa mund të thuhet se është pikëpamja e modifikuar ditë-epokë, e paraqitur në fq. 298–300 më sipër.)

6. Nevoja për një kuptim të mëtejshëm. Paçka se konkluzionet tona janë vetëm në kuadrin e tentativave, në këtë pikë të kuptueshmërisë tonë, Shkrimi duket se kuptohet më lehtësisht po të merret se sugjeron (por jo se kërkon me doemos) një pikëpamje të një bote të re, ndërkohë që faktet e vëzhgueshme të krijimit, duken gjithnjë e më tepër në favor të një pikëpamjeje për një tokë të vjetër. Të dyja pikëpamjet janë të mundshme, por asnjëra prej tyre nuk është e sigurt, dhe ne duhet të themi shumë qartësisht se mosha e tokës është një çështje e cila nuk na mësohet drejtpërsëdrejti në Shkrim, por është diçka që ne mund ta mendojmë vetëm duke nxjerrë konkluzione më pak apo më shumë të mundshme, nga Shkrimi. Duke patur parasysh këtë situatë, duket se më e mira do të ishte që: (1) të pranonim se Perëndia mund të mos na lejojë të gjejmë një zgjidhje të qartë ndaj kësaj çështjeje përpara se Krishti të kthehet, dhe (2) t’i inkurajojë shkencëtarët si dhe teologët ungjillorë, qoftë ata të kampit të tokës së re, qoftë ato të tokës së vjetër, për të filluar që të punojnë së bashku me shumë më pak arrogancë e me shumë më tepër përulësi, dhe me një ndjenjë shumë më të madhe bashkëpunimi në një qëllim të përbashkët.

Si këndvështrimi i botës së vjetër ashtu edhe ai i botës së re, përmbajnë kleçka të cilat ithtarët e secilës pikëpamje, shpesh duken të paaftë t’i shikojnë në pozitën e tyre. Padyshim që do të shënohet përparim nëse shkencëtarët si të tokës së vjetër ashtu edhe ata të tokës së re të cilët janë të krishterë, do të jenë më të gatshëm t’i flasin njëri tjetrit pa armiqësi, sulme ad hominem, apo akuza tejet emocionale nga njëra anë, dhe pa frymën e begenisjes apo krenarisë akademike nga ana tjetër, sepse këto qëndrime nuk i kanë hije trupit të Krishtit, e as janë karakteristike të rrugës së mençurisë, e cila “më së pari është e pastër, pastaj paqësore, e butë, e bindur, plot mëshirë dhe fryte të mira, e paanshme dhe jo hipokrite,” dhe tërësisht pranuese që “fryti i drejtësisë mbillet në paqe për ata që bëjnë paqen” (Jakobi 3:17–18).

Sa për ungjillëzimin dhe apologjetikat e realizuara në botime të synuara për t’u lexuar jashtë botës ungjillore, ithtarët e tokës së re dhe ata të tokës së vjetër, mund të bashkëpunonin shumë më tepër në grumbullimin e argumenteve skajshmërisht të forta për krijimin e bërë përmes një projekti inteligjent, dhe të vënë mënjanë mosmarrëveshjet e tyre për sa i takon moshës së tokës. Tepër shpesh, ithtarët e tokës së re nuk kanë arritur të dallojnë argumentet shkencorë për krijimin përmes një projekti inteligjent nga argumente shkencorë për një tokë të re, dhe për rrjedhojë nuk kanë lejuar që mbrojtësit e tokës së vjetër të bashkohen me ta në një betejë për të fituar mendjet e komunitetit shkencor jobesimtar. Për më tepër, ithtarët e tokës së re, nganjëherë nuk kanë arritur të kuptojnë se argumentet shkencore për një tokë të re (e cila për ta duket shumë bindëse), nuk janë as afërsisht aq të forta sa argumentet e shumta shkencore për krijimin përmes një projekti inteligjent. Si rezultat, ithtarët e teorisë së tokës së re, shpesh herë kanë lënë përshtypjen që të vetmit “kreacionistë” të vërtetë, janë ata të cilët besojnë jo vetëm në krijimin prej Perëndisë, por gjithashtu në një tokë të re. Rezultati ka qenë një përçarje e trishtueshme si dhe një mungesë përbashkësie ndër shkencëtarët të cilët janë të krishterë, duke ia bërë zemrën mal Satanit dhe duke trishtuar Frymën e Shenjtë të Perëndisë.

Së fundi, ne mund ta shikojmë këtë mosmarrëveshje me disa pritshmëri se do të ketë përparim të mëtejshëm në kuptimin shkencor të moshës së tokës. Ka mundësi që kërkimi shkencor në dhjetë apo njëzet vitet e ardhshme, do ta kthejë përfundimisht anën e peshores ose nga pikëpamja e tokës së re, ose nga ajo e tokës së vjetër, dhe që pesha e mendimet të studiuesve të krishterë (si nga studiuesit biblikë ashtu edhe të shkencëtarëve) do të fillojë të anojë përfundimisht në njërin apo tjetrin drejtim. Kjo nuk duhet t’i alarmojë mbrojtësit e cilësdo pozitë, për shkak se vërtetësia e Shkrimit nuk kërcënohet (interpretimet tona të “Zanafillës” 1, kanë aq paqartësi saqë të dyja pozitat janë të mundshme). Të dyja palët kanë nevojë të rriten në njohurinë e të vërtetës, edhe nëse kjo do të nënkuptojë braktisjen e një pozite të mbajtur që prej një kohe të gjatë.

F. Zbatimi

Doktrina e krijimit ka shumë zbatime për të krishterët sot. Ajo na bën të kuptojmë se universi material është i mirë në vetvete, sepse Perëndia e krijoi atë të mirë e dëshiron që ne ta përdorim në mënyra të kënaqshme për Të. Për rrjedhojë, ne duhet të kërkojmë të jemi si të krishterët e hershëm të cilët “merrnin ushqimin me ngazëllim dhe me thjeshtësi zemre” (Veprat 2:46), gjithnjë me falënderim ndaj Perëndisë dhe me besim në provanitë e Tij. Një vlerësim i shëndetshëm i krijimit do të na ruajë nga asketizëm i rremë që mohon mirësinë e krijimit si dhe bekimet që na vijnë përmes tij. Ai do të inkurajojë gjithashtu disa të krishterë që të bëjnë hulumtime shkencore dhe teknologjike rreth mirësisë së krijimit të bollëkshëm të Perëndisë, apo për të mbështetur hulumtime të tilla.^[83]79 Doktrina e krijimit do të na bëjë gjithashtu në gjendje që të kuptojmë më qartësisht që studimi shkencor dhe teknologjik në vetvete, përlëvdon Perëndinë, pasi ai na mundëson të zbulojmë se sa pabesueshmërisht i mençur, i fuqishëm dhe i zoti u tregua Perëndia në veprën e Tij të krijimit. “Të mëdha janë veprat e Zotit, të kërkuara nga të gjithë ata që kënaqen me to” (Psa. 111:2).

Doktrina e krijimit na kujton gjithashtu që Perëndia është sovran mbi universin që Ai krijoi. Ai e bëri të gjithë atë, dhe Ai është Zot i të gjithë asaj. Gjithçka që ne kemi dhe që jemi, i kemi në sajë të Tij, dhe ne mund të kemi bindje të fortë se Ai në fund do t’i mposhtë të tërë armiqtë e Tij dhe do të shfaqet si Mbret Sovran për t’u adhuruar përgjithnjë. Plus kësaj, madhësia e pabesueshme e universit, si dhe kompleksiteti i mahnitshëm i çdo gjëje të krijuar, nëse zemrat tona janë në pozitën e duhur, do të na tërheqë vazhdimisht në adhurimin dhe lavdërimin e Tij për madhështinë e Tij.

Së fundi, siç edhe treguam më lart, ne me gjithë zemër mund të kënaqemi me veprimtaritë krijuese (artistike, muzikore, atletike, shtëpiake, letrare, etj.) me një qëndrim mirënjohjeje që Krijuesi ynë, Perëndia, na bën të aftë ta imitojmë Atë në krijueshmërinë tonë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A ka mënyra se si ti mund të jesh më shumë mirënjohës ndaj Perëndisë për shkëlqyeshmërinë e krijimit që Ai ka bërë? Shiko përreth dhe jep disa shembuj të mirësisë së krijimit që Perëndia ka lejuar që ti të shijosh. A ka mënyra në të cilat ti mund të jesh një kujdestar më i mirë i ca copëzave të krijimit që Perëndia ka bërë të cilat Ai t’i ka lënë ty në ngarkim?

2.     A mundet mirësia e gjithçkaje që Perëndia krijoi, të të inkurajojë të provosh të shijosh lloje të tjera ushqimesh nga ato që ti preferon zakonisht? A është e mundur që fëmijëve t’u mësohet ta falënderojnë Perëndinë për larminë e ushqimeve që Perëndia na ka dhënë për të ngrënë? A jep doktrina e krijimit një përgjigje ndaj disa mbrojtësve striktë të të drejtave të kafshëve të cilët thonë se nuk duhet të hamë biftek apo pula apo mishra të tjerë, e as të veshim rroba të prodhuara me lëkurë kafshësh, përderisa edhe ne vetë jemi një formë tjetër shtazore? (Shiko “Zan.” 3:21.)

3.     Me qëllim që të kuptojmë diçka rreth dëshpërimit të ndjerë nga jo të krishterët bashkëkohorë, thjesht përpiqu të përfytyrosh për një çast sikur ti të mos besosh se ka një Perëndi dhe se je thjesht një produkt i materies plus kohës plus rastësisë, dhe rezultat spontan i ndryshimeve të larmishme në organizma përgjatë miliona vjetësh. Në ç’drejtime do të ndjeheshe ndryshe për veten? Për njerëzit e tjerë? Për të ardhmen? Për të duhurën dhe të gabuarën?

4.     Përse ndjejmë gëzim kur jemi në gjendje që të “nënshtrojmë” qoftë edhe një pjesë të tokës dhe ta bëjmë atë të dobishme për të na shërbyer neve, qoftë për të rritur zarzavate, për të krijuar një lloj më të mirë plastike apo metali, apo për përdorimin e leshit për të thurur një rrobë? A duhet të ndjejmë gëzim me realizimin e këtyre detyrave apo të tjera të ngjashme? Çfarë qëndrimesh të tjera zemre duhet të ndjejmë ndërkohë që i bëjmë këto?

5.     Kur mendon për morinë e yjeve, dhe se Perëndia i vuri atje për të treguar fuqinë dhe lavdinë e Tij, si të bën kjo të ndjehesh për vendin tënd në univers? A është kjo gjë ndryshe nga mënyra se si një jo i krishterë do të ndjehej?

6.     Përpara se të lexoje këtë kapitull, çfarë mendoje rreth teorisë së evolucionit? Si ka ndryshuar pikëpamja jote (nëse ka ndryshuar ndopak)?

7.     Cilat janë disa gjëra që të krishterët mund të mësojnë rreth diskutimeve teologjike në përgjithësi, duke vëzhguar polemikën e kohëve të sotme rreth moshës së tokës? Çfarë rëndësie shikon në këtë polemikë për besimin tënd të krishterë?

TERMA TË VEÇANTË

teoria e akordit

krijimi ex nihilo

njeriu Kro-Magnon

teoria ditë-epokë

deizmi

dualizmi

gjeologjia e përmbytjes

teoria e hendekut

homo sapiens

teoria e kohës ideale

imanent

teoria e strukturës letrare

makro-evolucion

materializmi

kreacionimi i vjetër

teoria mikro-evolucionare

neo-katastrofizmi

teoria e “tokës së vjetër”

panteizmi

teoria e ditës ilustruese

kreacionizmi progresiv

evolucioni teistik

transcendent

teoria e ditës njëzetekatër orëshe

teoria e “tokës së re”

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 74–76

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1875–1876 Pope, 1:361–420

1892–1894 Miley, 1:276–310

1940 Wiley, 1:440–472

1960 Purkiser, 145–148, 149–163

1983 Carter, 1:130–132, 145–194, 203–208

1983- Cottrell, 1:48–191

1987–1990 Oden, 1:225–269

3. Baptiste

1767 Gill, 1:366–375

1887 Boyce, 166–173

1907 Strong, 371–410

1917 Mullins, 251–264

1976–1983 Henry, 6:108–196

1983–1985 Erickson, 365–386

1987–1994 Lewis/Demarest, 2:17–70

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 7:99–101, 146

1949 Thiessen, 111–118

1986 Ryrie, 171–194

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:467–482

1934 Mueller, 179–188

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:159–183 (1.14)

1724–1758 Edwards, 1:94–121

1861 Heppe, 190–200

1871–1873 Hodge, 1:550–574; 2:3–41

1878 Dabney, 26–38, 247–263

1887–1921 Warfield, SSW 2:132–141

1889 Shedd, 1:463–526; 2a:3–94

1937–1966 Murray, CW 1:325–329; CW 2:3–13

1938 Berkhof, 126–140, 150–164

1962 Buswell, 1:134–162, 321–343

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:95–116

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 79–86, 92–94, 100

2. Katolike Romake: Post-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:224–228

Vepra të tjera

Një sërë titujsh prej këtyre janë marrë nga një bibliografi e zgjeruar mbi krijimin, e përgatitur nga një biolog profesionist, Dr. Wayne Frair i The King’s College, Briarcliff Manor, New York.

Anderson, J. Kerby, dhe Harold G. Coffin. Fosilet në Fokus (Fossils in Focus). Grand Rapids: Zondervan, 1977.

Austin, Stephen A. Katastrofat në Historinë e Tokës (Catastrophes in Earth History). El Cajon, Calif.: Institute of Creation Research, 1984. (pikëpamja e botës së re)

Barclay, D.R. “Krijimi (Creation).” Te FRT (^[84]NDT) fq. 177–179.

Blocher, Henri. Në Fillim: Kapitujt Hyrës të “Zanafillës” (In the Beginning: The Opening Chapters of Genesis). Përkth. nga David G. Preston. Leicester: Inter-Varsity Press, 1984.

Cameron, Nigel M. de S. Evolucioni dhe Autoriteti i Biblës (Evolution and the Authority of the Bible). Exeter: Paternoster, 1983.

_______, r^[85]ed. Në Fillim...; Një Simpozium mbi Biblën dhe Krijimin (In the Beginning....: A Symposium on the Bible and Creation). Glasgow: The Biblical Creation Society, 1980.

Clotz, J.W. Gjenet, Zanafilla dhe Evolucioni (Genes, Genesis and Evolution). St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1970.

_______. Studime mbi Krijimin (Studies in Creation). St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1985.

Custance, Arthur C. Evolucion apo Krijim (Evolution or Creation). Grand Rapids: Zondervan, 1976.

_______. Pa Formë dhe e Zbrazët: Një Studim i Kuptimit të “Zanafillës”1:2 (Without Form and Void: A Study of the Meaning of Genesis 1:2). Brockville, Ontario: Doorway Papers, 1970.

Davidheiser, Bolton. Evolucioni dhe Besimi i Krishterë (Evolution and the Christian Faith). Grand Rapids: Baker, 1969.

Denton, Michael. Evolucioni: Një Teori në Krizë (Evolution: A Theory in Crisis). Bethesda, Md.: Adler and Adler, 1986.

De Young, Donald B. Astronomia dhe Bibla: Pyetje dhe Përgjigje (Astronomy and the Bible: Questions and Answers). Grand Rapids: Baker, 1989. (pikëpamja e tokës së re)

Fields, Weston W. Pa formë dhe e pambushur (Unformed and Unfilled). Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976.

Frair, Wayne, dhe Percival Davis. Çështja e Krijimit (A Case for Creation). Norcross, Ga.: CRS Books, 1983.

Gange, Robert. Origjina dhe e Pashmangshmja: Një Shkencëtar Shqyrton Punët e Bëra prej Perëndisë Vetë (Origins and Destiny: A Scientist Examines God’s Handiwork). Waco, Tex.: Word, 1986.

Geisler, Norman L. dhe J. Kerby Anderson. Shkenca e Origjinës: Një Propozim për Polemikën Krijim-Evolucion (Origin Science: A Proposal for the Creation-Evolution Controversy). Hyrja e shkruar nga Walter L. Bradley. Grand Rapids: Baker, 1987.

Gentry, R.V. Misteri i Vogël i Krijimit (Creation’s Tiny Mystery). Knoxville, Tenn.: Earth Science Associates, 1986.

Gish, D.T. Evolucioni: Një Sfidë e të Dhënave Fosile (Evolution: The Challenge of the Fossil Record). El Cajon, Calif.: Master Books, 1985. (pikëpamja e tokës së re)

Houston, James. Unë Besoj tek Krijuesi (I Believe in the Creator). Grand Rapids: Eerdmans, 1980.

Hummel, Charles E. Krijimi apo Evolucioni? Zgjidhja e Çështjes më Kryesore (Creation or Evolution? Resolving the Crucial Issues). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1989.

Johnson, Philp E. Darvini para Gjyqit (Darwin on Trial). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

Kaiser, Christopher B. Krijimi dhe Historia e Shkencës (Creation and the History of Science). Grand Rapids: Eerdmans, 1991.

Kerkut, G.A. Rrjedhojat e Evolucionit (Implications of Evolution). New York: Pergamon, 1960.

Kofahl, Robert E., dhe Kelly L. Segraves. Shpjegimi i Krijimit: Një Alternativë Shkencore ndaj Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution). Wheaton, Ill.: Harold Shaw, 1975. (pikëpamja e tokës së re)

Lester, L.P., dhe R.G. Bohlin. Kufijtë Natyrorë ndaj Ndryshimit Biologjik (The Natural Limits to Biological Change). Grand Rapids: Zondervan, 1984.

Maatman, Russell. Bibla, Shkenca Natyrore dhe Evolucioni (The Bible, Natural Science and Evolution). Grand Rapids: Reformed Fellowship, 1970.

Morris, Henry M., red. Kreacionizmi Shkencor (Scientific Creationism). San Diego, Calif.: Creation-Life, 1974. (pikëpamja e tokës së re)

_______, dhe John C. Whitcomb. Përmbytja e “Zanafillës” The Genesis Flood. Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1961. (pikëpamja e tokës së re)

_______, dhe John D. Morris. Shkenca, Shkrimi dhe Toka e Re: Një Përgjigje ndaj Argumenteve të Sotëm Kundër Doktrinës Biblike të Krijimit të Kohëve të Fundit (Science, Scripture, and the Young Earth: An Answer to Current Arguments Against the Biblical Doctrine of Recent Creation). El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1989. (pikëpamja e tokës së re)

Newman, Robert C., dhe Herman J. Eckelmann. Zanafilla Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Pitman, M. Adami dhe Evolucioni (Adam and Evolution). Grand Rapids: Baker, 1984.

Ramm, Bernard. Pikëpamja e Krishterë për Shkencën dhe Shkrimin (The Christian View of Science and Scripture). Grand Rapids: Eerdmans, 1954.

Ross, Hugh. Krijimi dhe Koha: Një Pikëpamje Biblike dhe Shkencore mbi Polemikën Krijim-Datë (Creation and Time: A Biblical and Scientific Perspective on the Creation-Date Controversy). Colorado Springs: NavPress, 1994. (një shkencëtar elokuent dhe tejet i përgatitur, i cili argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re mbi bazën e provave shkencore të kohëve të fundit)

Rusch, W.H., Sr. Argumenti—Kreacionizmi përkundër Evolucionizmit (The Argument—Creationism vs. Evolutionism). Norcross, Ga: CRS Books, 1984.

Schaeffer, Francis. Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1975.

Thaxton, C.B., W.L. Bradley, dhe R.L. Olsen. Misteri i Origjinës së Jetës: Rivlerësim i Teorive të Sotme (The Mystery of Life’s Origin: Reassessing Current Theories.) New York: Philosophical Library, 1984.

Van Till, Howard J., Davis A. Young, dhe Clarence Menninga. Shkenca e Marrë Peng: Çfarë nuk Shkon me Shkencën e Krijimit dhe Evolucionizmin? (Science Held Hostage: What’s Wrong With Creation Science and Evolutionism?) Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Whitcomb, John C. Bota që Humbi (The World That Perished). Grand Rapids: Baker, 1988. (pikëpamja e tokës së re)

_______. Toka e Hershme (The Early Earth). Botim i rishikuar. Grand Rapids: Baker, 1986. (pikëpamja e tokës së re)

Wilder-Smith, A.E. Shkencat Natyrore nuk Dinë Asgjë mbi Evolucionin (The Natural Sciences Know Nothing of Evolution). El Cajon, Calif.: Master Books, 1981.

Young, Davis A. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth). Grand Rapids: Zondervan, 1982. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

_______. Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë ndaj Gjeologjisë së Përmbytjes dhe Evolucionit Teistik (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution). Grand Rapids: Baker, 1977. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Youngblood, Ronald. Si Filloi e Tëra (How It All Began). Ventura, Calif.: Regal, 1980.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Nehemia” 9:6: Dhe Ezdra tha: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron.

HIMN

“HALELUJA, LAVDI JEHOVËS!”

Ky himn përmban të tërë tekstin e “Psalmit” 148 të instrumentalizuar. Ai thërret të tërë krijimin, përfshi këtu “gjërat e dukshme si dhe të padukshme,” që të adhurojnë Perëndinë, Krijuesin tonë.

Aleluja. Lëvdoni Zotin nga qiejtë, në vendet shumë të larta, lëvdojeni;

Lëvdojeni, ju të gjithë engjëjt e tij, lëvdojeni.

Ju mbarë ushtritë e tij. O diell e hënë, ju mbarë yje të ndritshme thurini Atij lavde;

Lëvdojeni, dhe ju ujëra përmbi qiejt dhe ju qiej të qiejve.

Refreni:

Le të lëvdojnë emrin e Zotit, sepse vetëm emri i Tij përlëvdohet,

Lavdia e tij qëndron, Lavdia e tij qëndron po të sprovohet,

Lavdia e tij qëndron përmbi tokën dhe qiejt

Tërë këto gjëra le të lëvdojnë emrin e Zotit, sepse Ai dha urdhër dhe ato u krijuan.

Ai i ka vendosur përjetë, në përjetësi; ka bërë një statut që nuk ato kurrë nuk e harruan

Lëvdojeni Zotin nga toka, e ju përbindësh të detit dhe oqeanet gjithashtu,

zjarr dhe breshër, borë dhe re, erë e shtrëngatës që zbaton urdhrat e Tij këtu.

Mbarë male dhe kodra, mbarë dru frutorë dhe cedra,

Ju mbarë, rrëshqanorë dhe zogj me krahë, kafshë shtëpiake dhe të egra,

Mbretër të dheut dhe mbarë popuj, princa dhe gjyqtarë të tokës, sot,

Të rinj dhe vajza, pleq dhe fëmijë. Le të lëvdojnë emrin e të madhit Zot.

Autori: William J. Kirkpatrick, 1838–1921

Kapitulli 16

Provania e Perëndisë

Nëse Perëndia ka nën kontroll gjithçka, si do munden veprimet tona të kenë domethënie reale? Çfarë janë dekretet e Perëndisë?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Sapo kuptojmë se Perëndia është Krijuesi i gjithë-fuqishëm (shiko kapitullin 15), duket e arsyeshme që të dalim në përfundimin se Ai gjithashtu ruan vazhdimësinë dhe drejton gjithçka në univers. Paçka se termi provani nuk gjendet në Shkrim, ai është përdorur në mënyrë tradicionale për të përmbledhur marrëdhënien e vazhdueshme të Perëndisë me krijimin që Ai ka bërë. Kur ne pranojmë doktrinën biblike të provanisë, ne shmangim katër gabime të zakonshme në të menduarin rreth marrëdhënies së Perëndisë me krijimin. Doktrina biblike nuk është deizëm (që jep mësim se Perëndia e krijoi botën dhe pastaj në thelb e braktisi atë), as panteizëm (që mëson se krijimi nuk ka një ekzistencë reale, të veçantë në vetvete, por është vetëm pjesë e Perëndisë), por provania na mëson se paçka se Perëndia është aktivisht i lidhur me krijimin dhe i përfshirë në të në çdo moment, krijimi është veçan Tij. Për më tepër, kjo doktrinë biblike, nuk na mëson se ngjarjet në krijim janë përcaktuar nga rastësia (apo kuturu), e as përcaktohen nga fati jovetor (apo përcaktueshmëria), por nga Perëndia, i Cili është vetor, e megjithëkëtë Krijuesi dhe Zoti i fuqishëm dhe i pafundmë.

Provaninë mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia është vazhdimisht i përfshirë në të tëra gjërat e krijuara në një mënyrë të atillë që Ai (1) i mban në ekzistencë dhe ruan vetitë e tyre me të cilat i krijoi; (2) bashkëpunon me gjërat e krijuara në çdo veprim, duke drejtuar vetitë e tyre të veçanta, për t’i bërë ato që të veprojnë sikurse ato veprojnë; dhe (3) i drejton ato për të përmbushur qëllimet e tyre.

Nën kategorinë e përgjithshme të provanisë, kemi tre nëntema, në përputhje me tre elementët e përkufizimit të mësipërm: (1) Ruajtja e vazhdimësisë, (2) Pajtueshmërisë, dhe (3) Qeverisja.

Secilën prej këtyre ne do ta shqyrtojmë veçmas, pastaj do të marrim në shqyrtim pikëpamjet dhe kundërshtitë e ndryshme të ngritura ndaj doktrinës së provanisë. Duhet vërejtur se kjo është një doktrinë mbi të cilën ka patur mosmarrëveshje thelbësore ndër të krishterët që prej historisë së hershme të kishës, veçanërisht në lidhje me raportin e Perëndisë me zgjedhjet e vullnetshme të krijesave morale. Në këtë kapitull, fillimisht do të paraqesim një përmbledhje të pozitës së favorizuar në këtë libër mësimor (e cila rëndom quhet pozita e “Reformuar” apo “Kalviniste”),^[86]1 pastaj do të marrim në shqyrtim argumentet që janë parashtruar nga një pozitë tjetër (e cila është quajtur rëndom: pozita “Arminiane”).

A. Ruajtja e Vazhdimësisë

Perëndia i mban të tëra gjërat e krijuara në ekzistencë dhe ruan vetitë e tyre me të cilat Ai i krijoi.

“Hebrenjve” 1:3 na thotë se Krishti është “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij.” Fjala greqisht e përkthyer “duke i mbajtur” është φέρω (G5770) “mbaj, mbart.” Kjo fjalë është përdorur rëndom në Besëlidhjen e Re për të shprehur mbajtjen e diçkaje nga një vend, tek një tjetër, si për shembull sjelljen e një të paralizuari në një vig tek Jezusi (Luka 5:18), sjelljen e verës tek dollibashi i gostisë (Gjoni 2:8), apo sjelljen e mantelit dhe librave tek Pali (2 Tim. 4:13). Ajo nuk ka kuptimin e vetëm “mbaj në ekzistencë,” por ka kuptimin e një kontrolli aktiv, të qëllimshëm mbi atë gjë që mbartet nga një vend tek një tjetër. Tek “Hebrenjve” 1:3, përdorimi i pjesores së kohës së tashme nënkupton që Jezusi është “vazhdimisht duke i mbajtur tërë gjërat” në univers, me fjalën e fuqisë së tij. Krishti është i përfshirë në mënyrë aktive në veprën e provanisë.

Në mënyrë të ngjashme, tek “Kolosianëve” 1:17, Pali thotë për Krishtin që “të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij.” Fraza “të gjitha gjërat” i referohet çdo gjëje të krijuar në univers (shiko v. 16), dhe ky varg pohon që Krishti mban në ekzistencë gjithçka. Në Të ato vazhdojnë të ekzistojnë apo të “durojnë” (^[87]NASB ^[88]mg.). Të dyja vargjet nënkuptojnë se nëse Krishti do të pushonte veprimtarinë e Tij të vazhdueshme të mbajtjes së të tëra gjërave në univers, atëherë të tërë, me përjashtim të Perëndisë trinjësh do të pushonin aty për aty së ekzistuari. Një mësim i tillë pohohet gjithashtu nga Pali, kur ai thotë “Sepse në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Veprat 17:28), dhe nga Ezdra: “Vetëm ti je ZOTI! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6). Pjetri thotë gjithashtu se “qiejt e sotëm dhe dheu i sotëm” janë “të rezervuar për ditën e gjyqit” (2 Pjetrit 3:7).

Një aspekt i mbajtjes në ekzistencë përmes provanisë së Perëndisë, është fakti që Ai vazhdon të na japë frymë për çdo çast. Elihu, në mençurinë e tij thotë për Perëndinë: “Në qoftë se Perëndia do të vendoste në zemrën e vet të tërhiqte Frymën dhe hukatjen e tij, çdo mish do të shkatërrohej njëkohësisht dhe njeriu do të kthehej në pluhur” (Jobi 34:14–15; kr. Psa. 104:29).

Perëndia, duke ruajtur vazhdimësinë e të gjitha gjërave që ka bërë, bën gjithashtu që ato të ruajnë vetitë me të cilat Ai i krijoi. Perëndia ruan lëndën e ujit në një mënyrë të atillë që ai vazhdon të ketë vetitë që ka uji. Ai bën që bari të vazhdojë të rritet si bar, me të tëra karakteristikat e veta dalluese. Ai bën që letra tek e cila është shkruar kjo fjali, të vazhdojë të mbetet letër, në mënyrë që të mos shpërbëhet në mënyrë spontane duke u kthyer në ujë e të shkojë me rrjedhën e vet apo të ndryshojë duke u kthyer në një gjë të gjallë e të fillojë të rritet! Derisa mbi të, të veprohet nga një pjesë tjetër e krijimit dhe për rrjedhojë vetitë e saj të ndryshohen (për shembull, derisa të digjet me zjarr e të kthehet në hi), kjo letër do të vazhdojë të ketë vetitë e letrës për sa kohë që Perëndia ruan vazhdimësinë e tokës dhe krijimit që Ai ka bërë.

Sidoqoftë, ne nuk duhet ta mendojmë ruajtjen e vazhdimësisë së krijimit prej Perëndisë si një krijim të ri të vazhdueshëm: Ai nuk krijon në mënyrë të vazhdueshme atome dhe molekula të reja për çdo moment ekzistues. Përkundrazi, Ai ruan vazhdimësinë e asaj që është krijuar tashmë: Ai e “mban gjithçka” me fjalën e fuqisë së tij (Heb. 1:3, përkthim i autorit). Ne duhet që gjithashtu të vlerësojmë faktin që gjërat e krijuara janë reale dhe se karakteristikat e tyre janë reale gjithashtu. Unë nuk është se thjesht përfytyroj që guri që kam në dorë është i fortë, ai është i fortë. Po qe se i bie kokës me të, unë nuk përfytyroj se ai thjesht do të më dhembë, ai të dhemb vërtetë! Për shkak se Perëndia bën që ky gur të ruajë vetitë me të cilat është krijuar, guri ka qenë i fortë që prej ditës kur u formua, dhe (nëse ndonjë gjë tjetër në krijim nuk ndërvepron me të e ta ndryshojë) ai do të vazhdojë të jetë i fortë deri në ditën kur Perëndia do të shkatërrojë qiejt dhe tokën (2 Pjetrit 3:7, 10–12).

Provania e Perëndisë siguron një bazë për shkencën: Perëndia ka bërë dhe vazhdon që të mbajë një univers i cili vepron në mënyra të parashikueshme. Nëse një eksperiment shkencor jep një rezultat të caktuar sot, atëherë, ne mund të jemi të bindur se (nëse të tërë faktorët janë njëlloj) ai do të japë të njëjtin rezultat nesër, dhe edhe njëqind vjet më vonë. Doktrina e provanisë siguron gjithashtu një themel për teknologjinë: Unë mund të jem i bindur që benzina do ta bëjë të ecë makinën time sot, ashtu sikurse bëri edhe dje, jo thjesht ngaqë “gjithmonë kështu ka funksionuar,” por për shkak se provania e Perëndisë mban një univers në të cilin gjërat e krijuara ruajnë vetitë me të cilat Ai i krijoi ato. Rezultati mund të jetë i ngjashëm në jetën e një jobesimtari dhe jetën e një të krishteri: të dy ne furnizojmë me benzinë makinën dhe pastaj nisemi, por ai do ta bëjë këtë pa ditur arsyen bazë përse kjo funksionon kësisoj, ndërsa unë do ta bëj këtë me njohurinë për një arsye aktuale finale (provania e Perëndisë) si dhe me falënderime ndaj Krijuesit Tim për krijimin e mrekullueshëm që Ai ka bërë dhe vazhdon të ruajë.

B. Pajtueshmëria

Perëndia bashkëpunon me gjërat e krijuara në çdo veprim, duke drejtuar vetitë e tyre dalluese, për t’i bërë ato të veprojnë ashtu sikurse veprojnë.

Ky aspekt i dytë i provanisë, pra pajtueshmëria, është një zgjerim i idesë që gjendet tek aspekt i parë, ruajtja e vazhdimësisë. Faktikisht, disa teologë (të tillë si Xhon Kalvini) e trajtojnë faktin e pajtueshmërisë nën kategorinë e ruajtjes së vazhdimësisë, por është e dobishme që ta trajtojmë atë si një kategori më vete.

Tek “Efesianëve” 1:11 Pali thotë se Perëndia “që vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij.” Fjala e përkthyer “vepron” (ἐνεργέω, G1919) nënkupton që Perëndia “kryen” apo “shkakton” që të gjitha gjërat të shkojnë sipas vullnetit të Tij. Asnjë ngjarje në mbarë krijimin nuk bie jashtë provanisë së Tij. Sigurisht, ky fakt është i fshehur prej syve tanë e nuk do ta dinim po të mos lexojmë për të tek Shkrimi. Ashtu sikurse ruajtja e vazhdimësisë, vepra e pajtueshmërisë e Perëndisë nuk është qartësisht e dukshme nga vëzhgimi i botës natyrore që na rrethon.

Për të dhënë prova nga Shkrimi për pajtueshmërinë, do ta fillojmë me krijimi jo frymor, pastaj do të kalojmë tek kafshët, dhe në fund me llojet e ndryshme të ngjarjeve në jetën e qenieve njerëzore.

1. Krijimi jofrymor. Në krijim ka shumë gjëra të cilat ne i mendojmë si thjesht ndodhi të “natyrshme”. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se është Perëndia Ai që i bën ato të ndodhin. Ne lexojmë për “zjarr dhe breshër, borë dhe re, erë e shtrëngatës që zbatojnë urdhrat e tij!” (Psa. 148:8). Po kështu,

I thotë në fakt borës: "Bjerë mbi tokë”;

ua thotë si shirave të lehta, ashtu dhe shirave të rrebeshta

Me hukatjen e Perëndisë formohet akulli,

dhe shtrirja e ujërave tërhiqet.

I ngarkon retë e dendura me lagështirë;

i shpërndan larg retë e tij dritëplota.

Ato enden në qiell kudo, duke ndryshuar drejtimin në bazë të udhërrëfimit të tij,

për të kryer çfarëdo gjëje që ai urdhëron

mbi faqen e tokës së banuar.

I dërgon ose për dënim, ose për tokën e tij,

ose për mirësi. (Jobi 37:6–13; kr. deklarata të ngjashme tek 38:22–30).

Përsëri, psalmisti deklaron se: “ZOTI bën ç’të dojë në qiell dhe në tokë, në dete dhe në të gjitha humnerat” (Psa. 135:6), dhe pastaj, në fjalinë tjetër, ai ilustron realizimin e vullnetit të Perëndisë tek moti: “Ai i larton avujt nga skajet e tokës, prodhon vetëtimat për shiun, e nxjerr erën nga depozitat e tij” (Psa. 135:7; kr. 104:4).

Perëndia bëri gjithashtu që të rritej bari: “ Ai bën që të rritet bari për bagëtinë dhe bimësia në shërbim të njeriut, duke nxjerrë nga toka ushqimin e tij” (Psa. 104:14). Perëndia drejton yjet në qiej, dhe pyet Jobin: “A i bën ti të duken yjësitë në kohën e tyre, apo e drejton ti Arushën e Madhe me të vegjlit e saj?” (Jobi 38:32; “Arusha” e njohur si Arusha e Madhe, v. 31 i referohet konstelacioneve të Plejadës dhe Orionit). Për më tepër, Perëndia vazhdimisht drejton ardhjen e mëngjesit (Jobi 38:12), një fakt ky të cilin Jezusi e pohoi kur tha se Perëndia “bën të lindë diellin e tij mbi të këqijtë dhe mbi të mirët dhe bën të bjerë shi mbi të drejtët dhe të padrejtët” (Mat. 5:45).

2. Kafshët. Shkrimi pohon që Perëndia i ushqen kafshët e egra të fushës, sepse, “Të gjithë presin që ti t'u japësh ushqimin në kohën e duhur. Ti ua jep atyre dhe ata e mbledhin; ti hap dorën dhe ngopen me të mira. Ti fsheh fytyrën tënde dhe ata e humbasin fare” (Psa. 104:27–29; kr. Jobi 38:39–41). Jezusi gjithashtu e pohoi këtë kur tha: “Vini re zogjtë e qiellit...Ati juaj qiellor i ushqen” (Mat. 6:26). Gjithashtu, Ai tha se asnjë harabelë  “nuk bie për tokë pa dashjen e Atit tuaj” (Mat. 10:29).

3. Ngjarje në dukje “rastësore” apo “kaotike”. Nga një pikëpamje njerëzore, hedhja e shortit (apo e barasvlershmja moderne e kësaj: hedhja e zareve apo një monedhe për kokë a pil) është më tipikja e ngjarjeve rastësore që ndodhin në univers. Por Shkrimi pohon që rezultati i një ngjarjeje të tillë varet nga Perëndia: “Shorti hidhet që në barkun e nënës, por çdo vendim varet nga ZOTI ” (F. e Urta 16:33).^[89]2

4. Ngjarje të shkaktuara plotësisht nga Perëndia dhe të shkaktuara plotësisht nga krijesa gjithashtu. Për secilën prej këtyre ngjarjeve paraprirëse (shiu dhe bora, rritja e barit, dielli dhe yjet, ushqimi i kafshëve apo hedhja e shortit), ne (të paktën teorikisht) mund të japim një shpjegim tërësisht “natyror”. Botanisti mund të japë me hollësi faktorët që e bëjnë barin të rritet, si për shembull: dielli, lagështira, temperatura, lëndët ushqyese të tokës, etj. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia bën që bari të rritet. Një meteorolog mund të japë një shpjegim të plotë të faktorëve që shkaktojnë shi (lagështia në ajër, temperatura, presioni atmosferik, etj.), dhe madje mundet të prodhojë shi në një laborator atmosferik. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia bën që të formohet shiu. Një fizikant me informacione të sakta rreth forcës dhe drejtimit me të cilën janë hedhur një palë zara, mund të shpjegojë plotësisht se çfarë e bëri zarin të japë rezultatin që dha. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia shkakton vendimin e shortit të hedhur.

Kjo na tregon se është e pasaktë për ne që të arsyetojmë duke thënë se nëse e dimë shkakun “natyror” të diçkaje në këtë botë, atëherë Perëndia nuk është Ai që e ka shkaktuar atë. Përkundrazi, nëse bie shi, ne duhet të falënderojmë Atë. Nëse të lashtat rriten, ne duhet të falënderojmë Atë. Në të tëra këto ngjarje, nuk është se ngjarja u shkaktua pjesërisht prej Perëndisë dhe pjesërisht prej faktorëve në botën e krijuar. Po të ishte kështu, atëherë ne do të ishim duke kërkuar gjithnjë për ndonjë tipar të vogël të një ngjarjeje, të cilin nuk do mund ta shpjegonim dhe t’ia atribuonim atë (le të themi 1 përqind të shkakut) Perëndisë. Por padyshim që kjo nuk është një pikëpamje e saktë. Përkundrazi, këto paragrafë pohojnë se ngjarje të tilla janë të shkaktuara tërësisht nga Perëndia. Megjithëkëtë, ne e dimë se (nga një tjetër anë) ato janë shkaktuar plotësisht prej faktorësh në krijim gjithashtu.

Doktrina e pajtueshmërisë pohon që Perëndia drejton, si dhe punon përmes veçorive dalluese të gjithçkaje të krijuar, në mënyrë që vetë këto gjëra të shkaktojnë rezultatet që ne shikojmë. Kësisoj, është e mundur që të pohojmë që në një farë mënyre, ngjarjet janë plotësisht (100 përqind) të shkaktuara nga Perëndia dhe plotësisht (100 përqind) të shkaktuara gjithashtu nga krijimi. Sidoqoftë, shkaqet hyjnore dhe të krijesës, funksionojnë në mënyra të ndryshme. Shkaku hyjnor i secilës ngjarje, funksionon si një shkak i padukshëm, prapa skenës, dhe drejtues, e për rrjedhojë, ai mund të quhet “shkaku i parë” që planifikon dhe fillon gjithçka që ndodh. Por gjëja e krijuar shkakton veprime në mënyra të përputhshme me cilësitë e vetë krijesës, mënyra të cilat shpesh mund të përshkruhen nga ne apo nga shkencëtarët profesionistë të cilët vërejnë me kujdes këto procese. Këto faktorë dhe veti të krijesave, për rrjedhojë mund të quhen shkaqe “dytësore” të gjithçkaje që ndodh, paçka se ato janë shkaqet të cilat janë bërë evidente për ne përmes vëzhgimesh.

5. Çështjet e kombeve. Shkrimi flet gjithashtu për kontrollin providencial të Perëndisë mbi çështjet njerëzore. Lexojmë se Perëndia “I bën të mëdha kombet dhe pastaj i shkatërron, i zgjeron kombet dhe pastaj i mërgon” (Jobi 12:23). “Sepse Zotit i përket mbretëria dhe ai sundon mbi kombet” (Psa. 22:28). Ai ka përcaktuar kohën e ekzistencës si dhe vendin e çdo kombi mbi dhe, sepse Pali thotë: “ai ka bërë nga një gjak i vetëm çdo komb njerëzish, që të banojnë në mbarë faqen e dheut, dhe paracaktoi kohërat me radhë dhe kufijtë e banimit të tyre” (Veprat 17:26; kr. 14:16). Dhe kur Nebukadnetsari u pendua, ai mësoi të lavdëronte Perëndinë,

Sundimi i të cilit është një sundim i përjetshëm,

dhe mbretëria e të cilit vazhdon brez pas brezi;

Tërë banorët e dheut përpara tij konsiderohen si asgjë;

ai vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit

dhe me banorët e dheut;

Askush nuk mund t`ia ndalë dorën ose t`i thotë,

“Çfarë po bën?” (Dan. 4:34–35)

6. Tërë aspektet e jetës tonë. Është e mahnitshme të shikosh shkallën në të cilën Shkrimi pohon se Perëndia shkakton ngjarje të ndryshme në jetën tonë. Për shembull, varësia jonë nga Perëndia, për të na dhënë ushqim çdo ditë, pohohet për çdo herë që ne lutemi duke thënë: “Bukën tonë të përditshme na e jep sot” (Mat. 6:11), paçka se ne punojmë për ushqimin tonë (me aq sa mund të dallojnë vëzhgimet e thjeshta njerëzore) e përftojmë atë përmes shkaqesh tërësisht “natyrore”. Në mënyrë të ngjashme, Pali, duke parë ngjarjet me syrin e besimit, pohon se “Perëndia im do të plotësojë të gjitha nevojat” të fëmijëve të Tij (Fil. 4:19), paçka se Perëndia mund të përdorë mënyra “të zakonshme” (si për shembull njerëz të tjerë) për ta realizuar këtë.

Perëndia i planifikon ditët tona që përpara se ne të lindim, sepse Davidi pohon: “Në librin tënd ishin shkruar ditët që ishin caktuar për mua, megjithëse asnjë prej tyre nuk ekzistonte ende” (Psa. 139:16). Dhe Jobi thotë për njeriun se “ditët e tij janë të caktuara, numri i muajve të tij varet nga ti, dhe ti i ke vendosur kufij që nuk mund t'i kapërcejë” (Jobi 14:5). Kjo mund të shikohet në jetën e Palit, i cili thotë se Perëndia “më kishte ndarë që nga barku i nënës” (Gal. 1:15), dhe Jeremia, të cilit Perëndia i tha: “Para se unë të të formoja në barkun e nënës sate, të kam njohur; para se ti të dilje nga barku i saj, të kam shenjtëruar dhe të kam caktuar profet të kombeve” (Jer. 1:5).

Të tëra veprimet tona janë nën kujdesin e provanisë së Perëndisë, sepse “në të ne jetojmë, lëvizim ” (Veprat 17:28). Hapat individualë që ne marrim çdo ditë, janë drejtuar nga Zoti. Jeremia pohon: “O ZOT, unë e di që rruga e njeriut nuk varet nga fuqia e tij dhe njeriu që ecën nuk ka fuqi të drejtojë hapat e tij” (Jer. 10:23). Ne lexojmë se “Hapat e njeriut janë nga ZOTI” (F. e Urta 20:24), dhe se “Zemra e njeriut programon rrugën e tij, por ZOTI drejton hapat e tij” (F. e Urta 16:9). Në mënyrë të ngjashme, F. e Urta 16:1 pohon: “Përgatitjet e zemrës i përkasin njeriut, por përgjigjja e gjuhës vjen nga ZOTI.”^[90]3

Suksesi dhe dështimi vijnë nga Perëndia, sepse lexojmë:“Sepse lëvdimi nuk vjen as nga lindja, as nga perëndimi, as edhe nga shkretëtira. Sepse Perëndia është ai që gjykon; ai ul njërin dhe ngre tjetrin” (Psa. 75:6–7). Kështu Maria mund të thotë: “i përmbysi pushtetarët nga fronet e tyre dhe i ngriti të përulurit” (Luka 1:52). Zoti jep fëmijë, sepse fëmijët “janë një trashëgimi që vjen nga Zoti; fryti i barkut është një shpërblim” (Psa. 127:3).

Të tëra talentet dhe aftësitë tona janë nga Zoti, sepse Pali mundet t’i pyesë korintasit: “Çfarë ke që nuk e ke marrë? Dhe, nëse e ke marrë, pse mburresh sikur nuk e ke marrë?” (1 Kor. 4:7). Davidi e dinte si qëndronte e vërteta për sa i takon aftësive të tij ushtarake, sepse, paçka se ai duhet të jetë stërvitur për shumë orë në përdorimin e harkut dhe shigjetës, ai mundej të thoshte për Perëndinë: “Ai i mëson duart e mia për betejë dhe me krahët e mi mund të ndej një hark prej bakri” (Psa. 18:34).

Perëndia ndikon tek sundimtarët në vendimet e tyre, sepse “Zemra e mbretit në duart e Zotit është si rrjedhat e ujit; e drejton ku do ai” (F. e Urta 21:1). Një ilustrim i kësaj ishte kur Zoti “duke përkulur në favor të tyre zemrën e mbretit të Asirisë” ndaj popullit të Tij, “kështu që t'i bënte më të fuqishme duart e tyre për ndërtimin e Shtëpisë së Perëndisë, Perëndisë të Izraelit” (Ezd. 6:22), apo kur “Zoti nxiti frymën e Kirit, mbretit të Persisë” (Ezd. 1:1) për të ndihmuar popullin e Izraelit. Por nuk është vetëm zemra e mbretit ajo të cilën Perëndia ndikon, sepse Ai shikon nga lart “tërë banorët e tokës” dhe “ka formuar zemrën e të gjithëve” (Psa. 33:14–15). Kur kuptojmë që termi zemër në Shkrime i referohet vendndodhjes së mendimeve dhe dëshirave tona më të thella, atëherë ky pasazh merr një rëndësi të veçantë. Perëndia drejton veçanërisht dëshirat si dhe prirjet e besimtarëve, duke krijuar brenda nesh “vullnetin edhe veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij” (Fil. 2:13).

Të tëra këto pasazhe të cilat raportojnë si deklarata të përgjithshme rreth punës së Perëndisë në jetën e të tërë njerëzve, ashtu dhe shembuj specifike të punës së Perëndisë në jetën e individëve, na shtyn të dalim në përfundimin që Perëndia në mënyrë providenciale realizon pajtueshmërinë e cila gjen shtrirje tek të tëra aspektet e jetës tonë. Fjalët, hapat, lëvizjet, zemra si dhe aftësitë tona, janë të tëra nga Zoti.

Por ne duhet t’u ruhemi keqkuptimeve. Edhe këtu, ashtu sikurse me krijimin e rendeve më të ulëta, udhëzimet e provanisë së Perëndisë si një “shkak i parë” i padukshëm, prapa skene, nuk duhet të na bëjë të mohojmë realitetin e zgjedhjeve si dhe veprimeve tona. Shkrimi vazhdimisht pohon se ne me të vërtetë bëjmë që ngjarje të ndodhin. Ne jemi të rëndësishëm dhe ne jemi përgjegjës për to. Ne kemi vërtetë zgjedhje dhe këto janë zgjedhje reale të cilat shkaktojnë rezultate reale. Shkrimi në mënyrë të përsëritur pohon gjithashtu këto të vërteta. Tamam ashtu sikurse një gur është me të vërtetë i fortë për shkak se Perëndia e ka bërë atë me vetinë e të qenurit i fortë, ashtu sikurse uji është me të vërtetë i lagësht për shkak se Perëndia e ka bërë atë me vetinë e të qenurit i lagësht, tamam ashtu sikurse bimët janë me të vërtetë të gjalla për shkak se Perëndia i ka bërë ato me vetinë e jetës, po kështu edhe zgjedhjet tona janë zgjedhje reale dhe kanë vërtetë pasoja të rëndësishme për shkak se Perëndia na ka bërë në një mënyrë kaq të mrekullueshme, saqë na ka akorduar vetinë e zgjedhjeve të vullnetshme.

Një qasje ndaj këtyre pasazheve rreth pajtueshmërisë të Perëndisë, është të thuash se nëse zgjedhjet tona janë reale, ato nuk mund të shkaktohen nga Perëndia (shiko më poshtë për një diskutim të mëtejshëm të kësaj pikëpamjeje). Por, numri i pasazheve të cilat pohojnë këtë kontroll providencial të Perëndisë, është kaq i konsiderueshëm, dhe vështirësitë e përfshira në interpretimin e tyre ndryshe, janë aq të pakapërcyeshme, saqë mua nuk më duket se kjo mund të jetë qasja e duhur ndaj tyre. Duket se do të ishte më mirë të pohonim që Perëndia bën të tëra gjërat të ndodhin, por që Ai e bën këtë në një mënyrë a një tjetër që gjithsesi Ai e ruan aftësinë tonë për të bërë zgjedhje me vullnet të lirë e të përgjegjshme, të cilat kanë rezultate reale dhe të përjetshme dhe për të cilat ne mbahemi përgjegjës. Se si ekzaktësisht Perëndia ndërthur kontrollin e Tij provanor me zgjedhjet tona të vullnetshme dhe të rëndësishme, Shkrimi këtë nuk na e shpjegon, por ne nuk duhet të mohojmë njërin apo tjetrin aspekt (thjesht për shkak se nuk mund të shpjegojmë se si mund të jenë të dyja të vërteta njëherësh), ne duhet të pranojmë të dyja në një përpjekje për të qenë besnikë ndaj mësimeve të të tërë Shkrimit.

Analogjia e një autori i cili shkruan një dramë, mund të na ndihmojë të kuptojmë se si të dyja aspektet mund të jenë të vërteta. Në dramën shekspiriane Makbethi, personazhi Makbeth, vret mbretin Dankan. Tani (po qe se ne supozojmë për një çast se kjo është një ngjarje artistike e jo historike), mund të ngrihet pyetja: “Kush e vrau mbretin Dankan?” Në një nivel, përgjigjja e saktë është “Makbethi.” Përbrenda kontekstit të dramës, ishte ai që kreu vrasjen dhe me të drejtë duhet fajësuar për këtë. Por, në nivelin tjetër, një përgjigje e saktë ndaj pyetjes: “Kush e vrau Mbretin Dankan?” do të ishte “Uilliam Shekspiri”. Ai e shkroi dramën, ai i krijoi të tërë personazhet e saj, dhe ai shkroi pjesën ku Makbethi vret mbretin Dankan.

Nuk do të ishte e saktë të thoje se ngaqë Makbethi vrau mbretin Dankën, nuk është Ulliam Shekspiri ai që e vrau atë. Nuk do të ishte korrekte të thoshe as se për shkak se ishte Uilliam Shekspiri ai që vrau mbretin Dankën, për rrjedhojë këtë nuk e bëri Makbethi. Të dyja janë të vërteta. Në nivelin e personazheve të dramës, ishte krejtësisht (100 përqind) Makbethi ai që shkaktoi vdekjen e mbretit Dankën, por në nivelin e krijuesit të dramës, ishte Ulliam Shekspiri ai që shkaktoi plotësisht (100 përqind) vdekjen e mbretit Dankën. Po kështu, ne mund ta kuptojmë që Perëndia shkakton plotësisht gjërat në një mënyrë (si Krijues), dhe ne plotësisht shkaktojmë gjërat në një mënyrë tjetër (si krijesa).

Pa dyshim, dikush mund të kundërshtojë këtu duke thënë se analogjia nuk e zgjidh vërtetë problemin për shkak se personazhet në një dramë nuk janë persona të vërtetë, por vetëm personazhe pa liri të vetën, e pa aftësi për të ndërmarrë zgjedhje të mirëfillta, e kështu me radhë, por, si përgjigje ndaj kësaj, ne mund të themi se Perëndia është pafundësisht më i madh dhe më i mençur se ne. Ndërkohë që ne si krijesa të fundme mundet që të krijojmë vetëm personazhe artistikë në një dramë, e jo persona realë, Perëndia, Krijuesi ynë i pafundmë, ka bërë një botë aktuale, dhe në të na ka krijuar ne si persona realë, të cilët bëjnë zgjedhje reale. Të thuash se Perëndia nuk mund të bënte një botë në të cilën Ai do të na bënte të ndërmerrnim zgjedhje të vullnetshme (siç do të thonin disa sot; shiko diskutimin e mëposhtëm), do të thotë thjesht të kufizosh fuqinë e Perëndisë. Duket gjithashtu se kjo do të thotë të mohosh një numër të madh pasazhesh të Shkrimit.^[91]4

7. Çfarë mund të thuhet për të keqen? Nëse Perëndia me të vërtetë bën, përmes veprimtarisë së Tij providenciale, gjithçka që ndodh në botë, atëherë ngrihet pyetja: “Cili është raporti mes Perëndisë dhe të keqes në botë?” A shkakton faktikisht Perëndia veprimet e këqija që bëjnë njerëzit? Nëse po, atëherë, a nuk është Perëndia përgjegjës për mëkatin?

Në qasjen ndaj kësaj pyetjeje, do të ishte më mirë që të lexonim pasazhet e Shkrimit të cilat i adresohen më drejtpërsëdrejti asaj. Ne mund të fillojmë duke hedhur vështrimin tek një sërë pasazhesh të cilat pohojnë se Perëndia me të vërtetë shkaktoi ngjarje të këqija që të ndodhin dhe që veprime të këqija të kryheshin. Por, duhet të mbajmë mend, se në të tërë këto pasazhe, është shumë e qartë që Shkrimi nuk tregon asgjëkund Perëndinë duke bërë drejtpërdrejt ndonjë gjë të keqe por përkundrazi, duke shkaktuar ndodhjen e veprave të këqija përmes veprimeve të vullnetshme të krijesave morale. Për më tepër, Shkrimi nuk fajëson kurrë Perëndinë për të këqijat e as e tregon Atë sikur gjen kënaqësi në të keqen. Gjithashtu, Shkrimi nuk i justifikon kurrë qeniet njerëzore për gabimet që ata bëjnë. Sido që ta kuptojmë raportin që Perëndia ka me të keqen, ne kurrë nuk duhet të arrijmë në atë pikë ku të mendojmë se nuk jemi të përgjegjshëm për gjërat e këqija që bëjmë, apo se Perëndia gjen kënaqësi në të keqen apo se duhet fajësuar për të. Një përfundim i tillë bie qartësisht në kundërshtim me Shkrimin.

Ka realisht me dhjetëra pasazhe nga Shkrimi të cilat thonë se Perëndia (në mënyrë të tërthortë) shkaktoi ndonjë lloj të keqeje. Unë kam cituar një listë kaq të zgjeruar (në disa paragrafë vijues) për shkak se të krishterët shpesh nuk janë të vetëdijshëm për shtrirjen e këtij mësimi të shprehur hapur tek Shkrimi. Megjithëkëtë, duhet mbajtur mend, se në të tërë këto shembuj, e keqja faktikisht bëhet jo nga Perëndia por nga njerëzit apo demonët të cilët zgjedhin që ta bëjnë atë.

Një shembull shumë i qartë gjendet tek historia e Jozefit. Shkrimi thotë qartë që vëllezërit e Jozefit, ishin me pa të drejtë xhelozë ndaj tij (Zan. 37:11), e urrenin atë (Zan. 37:4, 5, 8), dëshironin që ta vritnin atë (Zan. 37:20), dhe bënë faj kur e hodhën në gropë (Zan. 37:24) dhe pastaj e shitën si skllav në Egjipt (Zan. 37:28). Megjithëkëtë, më vonë, Jozefi qe në gjendje që t’u thoshte vëllezërve të vet: “Perëndia më ka dërguar para jush për të ruajtur jetën tuaj” (Zan. 45:5), dhe “Ju keni kurdisur të këqija kundër meje, por Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës, për të kryer atë që po ndodh sot: të mbash gjallë një popull të shumtë” (Zan. 50:20).^[92]5 Këtu kemi një ndërthurje të veprave të këqija të shkaktuara prej njerëzish të mëkatshëm, të cilët me të drejtë mbahen përgjegjës për mëkatin e tyre si dhe për kontrollin mbizotërues providencial të Perëndisë, me anë të të cilit qëllimet e Perëndisë Vetë u realizuan. Të dyja këto pohohen qartësisht.

Historia e daljes nga Egjipti, në mënyrë të përsëritur pohon që Perëndia e ngurtësoi zemrën e faraonit: Perëndia thotë: “unë do ta ngurtësoj zemrën e tij” (Eks. 4:21), “unë do ta ngurtësoj edhe më tepër zemrën e Faraonit” (Eks. 7:3), “ZOTI e ngurtësoi zemrën e Faraonit” (Eks. 9:12), “ZOTI e fortësoi zemrën e Faraonit” (Eks. 10:20, e përsëritur tek 10:27 dhe përsëri tek 11:10), “Unë do ta ngurtësoj zemrën e Faraonit” (Eks. 14:4), dhe “ZOTI e ngurtësoi zemrën e Faraonit, mbretit të Egjiptit” (Eks. 14:8). Nganjëherë është ngritur kundërshtimi që Shkrimi thotë gjithashtu se faraoni e ngurtësoi zemrën e vet (Eks. 8:15, 32; 9:34), dhe se veprimi i Perëndisë i ngurtësimit të zemrës së faraonit, qe vetëm si reagim i rebelimit dhe ngurtësimit fillimisht të zemrës që vetë faraoni tregoi me vullnetin e vet të lirë. Por, duhet vërejtur se premtimet e Perëndisë që Ai do të ngurtësonte zemrën e faraonit (Eks. 4:21; 7:3) janë bërë shumë më përpara sesa Shkrimi të na thotë se faraoni e ngurtësoi zemrën e tij (për këtë lexojmë për herë të parë tek “Eks.” 8:15). Për më tepër, analiza jonë e pajtueshmërisë, e dhënë më sipër, në të cilën si faktorë veprues hyjnorë ashtu edhe njerëzorë mund të shkaktojnë të njëjtën ngjarje, duhet të na tregojë se të dy faktorët mund të jenë të vërtetë njëherësh: edhe kur faraoni e ngurtëson zemrën e tij, kjo nuk është e papërputhshme me thënien që është Perëndia Ai që po bën që faraoni ta bëjë këtë dhe për rrjedhojë, Perëndia është duke ngurtësuar zemrën e faraonit. Si përfundim, nëse dikush do të kundërshtonte duke thënë se Perëndia është thjesht duke intensifikuar dëshirat dhe zgjedhjet e këqija që ishin tashmë në zemrën e faraonit, atëherë ky lloj veprimi do mundej ende të paktën teorikisht të mbulonte të tërë ligësinë në botë sot, përderisa të tërë njerëzit kanë dëshira të këqija në zemrat e tyre dhe të tërë njerëzit bëjnë në fakt zgjedhje të këqija.

Cili qe qëllimi i Perëndisë në këtë gjë? Pali reflekton mbi “Eksodin” 9:16 dhe thotë: “Sepse Shkrimi i thotë Faraonit: “Pikërisht për këtë gjë të ngrita, që të tregoj te ti fuqinë time dhe që të shpallet emri im mbi mbarë dheun”’ (Rom. 9:17). Pastaj Pali nxjerr si konkluzion një të vërtetë të përgjithshme nga ky shembull specifik: “Kështu, pra, ai ka mëshirë për atë që do dhe e ngurtëson atë që do” (Rom. 9:18). Faktikisht, Perëndia ngurtësoi edhe zemrat e egjiptianëve, kështu që ata e ndoqën Izraelin deri tek Deti i Kuq: “Sa për mua, unë do ta ngurtësoj zemrën e egjiptasve dhe këta do t'i ndjekin ata. Kështu unë do të fitoj lavdi nga Faraoni, nga tërë ushtria e tij, nga qerret dhe kalorësit e tij.” (Eks. 14:17). Kjo temë është përsëritur tek “Psalmi” 105:25: “Ndryshoi zemrën e tyre, me qëllim që të urrenin popullin e tij.”

Më pas, në tregimin e Besëlidhjes së Vjetër, shembuj të ngjashëm gjenden tek kanaanejtë të cilët u shkatërruan me pushtimin e Palestinës nën drejtimin e Jozueut. Lexojmë: “Në fakt ishte Zoti vetë që ngurtësonte zemrën e tyre që të bënin luftë kundër Izraelit, me qëllim që Izraeli të vendoste shfarosjen e tyre pa asnjë mëshirë për ta” (Joz. 11:20; shiko gjithashtu Gjyq. 3:12; 9:23). Gjithashtu, kërkesa me domosdo e Sansonit për t’u martuar me gruan jobesimtare filistease “ kjo vinte nga Zoti dhe që Sansoni kërkonte një rast kundër filistenjve. Në atë kohë filistenjtë sundonin në Izrael” (Gjyq. 14:4). Lexojmë gjithashtu që djemtë e Elit, u qortuan për veprat e tyre të këqija“nuk e dëgjuan zërin e atit të tyre, sepse Zoti dëshironte të vdisnin” (1 Sam. 2:25). Më vonë, “një frymë e keqe nga ana e Zotit” e terrorizonte mbretin Saul (1 Sam. 16:14).

Kur Davidi mëkatoi, Zoti i tha atij përmes profetit Natan: “Ja, unë do të sjell kundër teje fatkeqësinë nga vetë shtëpia jote dhe do t'i marr gratë e tua para syve të tu për t'ia dhënë një tjetri, që do të bashkohet me to ditën. Sepse ti e ke bërë këtë gjë fshehurazi, kurse unë do ta bëj përpara tërë Izraelit në dritën e diellit” (2 Sam. 12:11–12; përmbushur tek 16:22). Si ndëshkim të mëtejshëm për mëkatin e Davidit, “Kështu Zoti goditi fëmijën që bashkëshortja e Uriahut i kishte lindur Davidit dhe ai u sëmur” dhe si përfundim vdiq (2 Sam. 12:15–18). Davidi vazhdoi të ishte i vetëdijshëm për faktin se Perëndia mund ta vinte përpara të keqes, sepse më vonë, kur Shimei e mallkoi Davidin dhe e gjuajti me gurë atë dhe shërbëtorët e tij (2 Sam. 16:5–8), Davidi refuzoi të hakmerrej ndaj Shimeit por u tha ushtarëve të vet: “Lëreni të rrijë dhe të mallkojë, sepse ia ka urdhëruar ZOTI” (2 Sam. 16:11).

Megjithëkëtë, më vonë, ndërkohë që Davidi ishe ende gjallë, Zoti “nxiti”^[93]6 Davidin që të bënte një regjistrim të popullsisë (2 Sam. 24:1), por më pas Davidi e pa këtë si mëkat, duke thënë: “Kam kryer një mëkat shumë të rëndë duke vepruar në këtë mënyrë” (2 Sam. 24:10), dhe Perëndia dërgoi ndëshkim në tokë për shkak të këtij mëkati (2 Sam. 24:12–17). Megjithëkëtë, është gjithashtu e qartë që “Zemërimi i Zotit u ndez përsëri dhe ai nxiti Davidin kundër popullit” (2 Sam. 24:1), kështu që Perëndia nxiti Davidin për të mëkatuar e kjo qe një mënyrë përmes të cilës Ai solli ndëshkim mbi popullin e Izraelit. Për më tepër, mënyra përmes të cilës Perëndia e nxiti Davidin, është bërë e qartë tek “1 Kronikave” 21:1: “Por Satani u ngrit kundër Izraelit dhe e nxiti Davidin të bënte regjistrimin e popullit të Izraelit.” Në këtë incident, Bibla na jep një shpjegim mbresëlënës të tre faktorëve ndikues të cilët kontribuan në mënyra të ndryshme për një veprim: Perëndia, me qëllim realizimin e qëllimeve të Veta, shfrytëzoi Satanin për ta nxitur Davidin që të mëkatonte, por Shkrimi e konsideron Davidin përgjegjës për atë mëkat. Përsëri, pasi Salomoni u largua nga Zoti për shkak të grave të tij të huaja, “Zoti ngriti kundër Salomonit një armik, Hadadin, idumeon” (1 Mbretërve 11:14), dhe “Perëndia ngriti kundër Salomonit një armik tjetër, Rezonin, birin e Eliadahut” (1 Mbretërve 11:23). Këta qenë mbretër të këqij të ngritur nga Perëndia.

Në historinë e Jobit, paçka se Zoti i dha leje Satanit që të shkaktonte dëme në fëmijët dhe pronat e Jobit, dhe paçka se ky dëm u shkaktua nëpërmjet veprave të liga të sabenjve dhe kaldeasve si dhe një ere të furishme (Jobi 1:12, 15, 17, 19), megjithëkëtë, Jobi shikon përtej shkaqeve dytësore, me sytë e besimit, dhe e shikon të tërë këtë që i ka ndodhur si të ardhur nga dora e Zotit: “Zoti ka dhënë dhe Zoti ka marrë. Qoftë i bekuar emri i ZOTIT” (Jobi 1:21). Autori i Besëlidhjes së Vjetër e pason deklaratën e Jobit menjëherë me një fjali: “Në të gjitha këto Jobi nuk mëkatoi dhe nuk e paditi Perëndinë për ndonjë padrejtësi” (Jobi 1:22). Jobit sapo i ishte thënë se disa banda cubash të ligj, kishin vrarë bagëtitë e imëta dhe të trasha të tij, e megjithëkëtë, me besim dhe durim të madh në pikëllime, ai thotë: “Zoti ka marrë.” Paçka se ai thotë se ishte Zoti që e kishte bërë këtë, prapë se prapë ai nuk ia vë fajin Perëndisë për gjënë e keqe të ndodhur e as thotë se Perëndia kishte vepruar gabim. Ai thotë: “Qoftë i bekuar emri i Zotit .” Të fajësosh Perëndinë për të keqen që Ai kishte shkaktuar përmes faktorësh dytësorë veprues, do të thoshte të mëkatoje. Jobi nuk e bën këtë, Shkrimi nuk e bën kurrë këtë, e as ne nuk duhet gjithashtu.

Gjetkë në Besëlidhjen e Vjetër, lexojmë se Zoti “vuri një frymë gënjeshtre në gojën” e të gjithë profetëve të Ashabit  (1 Mbretërve 22:23) si dhe dërgoi asirianët e ligj si “shufra e zemërimit tim” për ta ndëshkuar Izraelin (Isa. 10:5). Ai dërgoi gjithashtu babilonasit e këqij, përfshi këtu Nebukadnetsarin, kundër Izraelit, duke thënë: “do t'i sjell kundër këtij vendi dhe kundër banorëve të tij” (Jer. 25:9). Pastaj Perëndia premtoi se më vonë Ai do t’i ndëshkonte babilonasit gjithashtu: “unë do ta dënoj mbretin e Babilonisë dhe atë komb, vendin e kaldeasve», thotë Zoti, «për shkak të paudhësisë së tyre dhe do ta katandis në një shkretim të përjetshëm” (Jer. 25:12). Nëse ka ndonjë profet mashtrues i cili jep një kumt të pavërtetë, atëherë Zoti thotë: “Por në rast se profeti lë të mashtrohet dhe thotë ndonjë fjalë, unë, Zoti e kam bërë për vete këtë profet; do ta shtrij dorën time pastaj kundër tij dhe do ta shkatërroj në mes të popullit tim të Izraelit” (Ezek. 14:9), në kontekstin e sjelljes së gjykimit mbi Izraelin për idhujtarinë e tij). Si kulmim i një serie pyetjesh retorike ndaj të cilave, përgjigjja e nënkuptuar është gjithnjë “jo,” Amosi pyet: “Në rast se në qytet i bien borisë, a nuk do të trembet vallë populli? Në rast se në një qytet ndodh një fatkeqësi, a nuk e ka shkaktuar vallë Zoti?” (Amos 3:6). Tek “Amosi” 4:6-12 pason një seri katastrofash natyrore në të cilat Zoti  e kujton popullin se u dha zi buke, thatësirë, blozë dhe ndryshk, krimba, karkalecë, murtajë dhe vdekjen e njerëzve e kuajve, “por nuk jeni kthyer tek unë” (Amos 4:6, 8, 9, 10, 11).

Në shumë prej pasazheve të lart-përmendura, Perëndia sjell ligësi dhe shkatërrim tek njerëzit në gjykimin për mëkatet e tyre: Ata kanë treguar mosbindje ose kanë shkuar në drejtim të gabuar në idhujtari, dhe pastaj Zoti përdor qenie të këqija njerëzore ose forca demonike, ose katastrofa “natyrore” për të sjellë gjykim mbi ta. (Nuk thuhet se kështu ndodh gjithnjë. Jozefi dhe Jobi janë dy raste që të vijnë tani në mendje, por shpesh herë kështu ndodh.) Ndoshta ideja e gjykimit mbi mëkatin, mund të na ndihmojë të kuptojmë, të paktën pjesërisht, se si Perëndia mundet që me drejtësi të shkaktojë ngjarje të këqija. Të tëra qeniet njerëzore janë të mëkatshme, sepse Shkrimi na thotë se: “të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë” (Rom. 3:23). Asnjë prej nesh nuk meriton favorin apo mëshirën e Perëndisë, por vetëm dënim të përjetshëm. Për rrjedhojë, kur Perëndia sjell të keqen mbi qeniet njerëzore, qoftë për të disiplinuar fëmijët e Tij, qoftë për t’i çuar në pendesë jobesimtarët, apo për të sjellë një gjykim dënimi dhe shkatërrimi mbi mëkatarët e ngurtësuar, asnjë prej nesh nuk mund ta akuzojë Perëndinë për keqbërje. Në fund, të gjitha gjërat do të funksionojnë për qëllimet e mira të Perëndisë, për t’i sjell Atij lavdi si dhe për të mirën e popullit të Tij. Megjithëkëtë, ne duhet të kuptojmë se me ndëshkimin e të keqes tek ata të cilët nuk janë të shpenguar (si në rastin e faraonit, kanaanitëve dhe babilonasve), Perëndia është përlëvduar gjithashtu përmes demonstrimit të drejtësisë, shenjtërisë dhe fuqisë së Tij (shiko Eks. 9:16; Rom. 9:14–24).

Përmes profetit Isaia, Perëndia thotë: “Unë formoj dritën dhe krijoj terrin, sjell mirëqënien dhe krijoj fatkeqësinë.^[94]7 Unë, Zoti, i bëj të gjitha këto gjëra” (Isa. 45:7 ^[95]KJV; fjala hebraisht për “krijoj” këtu, është בָּרָא, H1343, e njëjta fjalë e përdorur tek “Zan.” 1:1). Tek “Vajtimet” 3:38 lexojmë: “E keqja dhe e mira a nuk vijnë vallë nga goja e Shumë të Lartit?”^[96]8 Populli izraelit, në një kohë pendese me gjithë zemër, i thërret Perëndisë dhe thotë: “O Zot, pse na bën që të endemi larg rrugëve të tua dhe pse e ngurtëson zemrën tonë që të mos ketë frikë nga ti?” (Isa. 63:17).^[97]9

Jeta e Jonës, është një ilustrim mbresëlënës i pajtueshmërisë së Perëndisë në veprimtarinë njerëzore. Njerëzit në bordin e anijes që po lundronte drejt Tarshish e hodhën nga anija Jonën, sepse Shkrimi thotë: “Pastaj e zunë Jonan dhe e hodhën në det, dhe tërbimi i detit u fashit” (Jona 1:15). Megjithëkëtë, vetëm pesë vargje më vonë, Jona e pranon drejtimin providencial të Perëndisë në aktin e tyre, sepse ai i thotë Perëndisë: “Më hodhe në një vend të thellë, në zemër të deteve” (Jona 2:4). Shkrimi njëkohësisht pohon se njerëzit e hodhën Jonën në det, dhe se Perëndia e hodhi atë në det. Udhëzimi providencial i Perëndisë nuk i detyroi marinarët që të bënin diçka përkundër vullnetit të tyre, e ata nuk ishin të vetëdijshëm për ndonjë ndikim hyjnor mbi ta, në të vërtetë ata i thirrën Zotit për falje ndërkohë që hodhën Jonën jashtë anijes (Jona 1:14). Ajo që Shkrimi na zbulon, dhe ajo që vetë Jona kupton, ishte që Perëndia po realizonte planin e Tij përmes zgjedhjeve të vullnetshme të qenieve reale njerëzore të cilët ishin të përgjegjshëm moralisht për veprimet e tyre. Në një mënyrë të cilën ne nuk e kuptojmë e as që na është zbuluar, Perëndia i bëri ata që të bënin zgjedhje të lirë për të bërë atë që bënë.

Ligësia më e madhe në të tërë historinë, kryqëzimi i Krishtit, qe caktuar nga Perëndia, jo thjesht fakti që kjo gjë do të ndodhte, por gjithashtu të tëra veprimet individuale të lidhura me të. Kisha në Jerusalem e kuptoi këtë sepse ata u lutën kështu:

Sepse në të vërtetë kundër Birit tënd të shenjtë Jezus, që ti e vajose, u mblodhën Herodi si dhe Ponc Pilati me paganët dhe me popullin e Izraelit, për të bërë të gjitha ato, që dora jote dhe këshilli yt kishin paracaktuar se do të ndodhnin. (Veprat 4:27-28)

Të tëra veprimet e të tërë pjesëmarrësve në kryqëzimin e Jezusit, kishin qenë të “paracaktuara” nga Perëndia. Megjithëkëtë, apostujt qartësisht nuk i bashkëngjisin faj moral Perëndisë, për veprimet të cilat rrodhën nga zgjedhjet e vullnetshme të njerëzve mëkatarë. Pjetri e bën të qartë këtë në predikimin në ditën e Rrëshajave: “Ai, pra, sipas këshillit të caktuar dhe të paranjohur të Perëndisë, ju dorëzua juve dhe ju e zutë dhe, me duart e të padrejtëve, e gozhduat në kryq dhe e vratë” (Veprat 2:23). Në një fjali, ai lidh planin dhe paranjohjen e Perëndisë, me fajin moral që i bashkëngjitet veprimeve të të “padrejtëve.” Ata nuk u detyruan prej Perëndisë që të vepronin kundër vullnetit të Tij, por Perëndia e realizoi planin e Tij përmes zgjedhjeve të tyre të vullnetshme për të cilat ata gjithsesi ishin përgjegjës.

Në një shembull të ngjashëm me tregimin e Besëlidhjes së Vjetër për Perëndinë i Cili dërgon një frymë gënjeshtare në gojën e profetëve të Ahabit, lexojmë për ata të cilët refuzojnë ta duan të vërtetën: “Dhe prandaj Perëndia do t'u dërgojë atyre veprim kobimi, që t'i besojnë gënjeshtrës, që të gjykohen të gjithë ata që nuk i besuan së vërtetës, por pëlqyen padrejtësinë” (2 Thes. 2:11–12). Gjithashtu, Pjetri u thotë lexuesve të vet që ata të cilët i kundërshtojnë ata, që refuzojnë Krishtin si Mesia, “pengohen duke qenë të pabindur ndaj fjalës, dhe për këtë ata ishin caktuar” (1 Pjetrit 2:8).^[98]10

8. Analiza e vargjeve në lidhje me të mirën dhe të keqen. Pasi kemi parë kaq shumë vargje të cilat flasin për përdorimin providencial që Perëndia u bën veprimeve të këqija të njerëzve dhe demonëve, çfarë mund të themi në kuadrin e një analize?

a. Perëndia përdor gjithçka me qëllim për të përmbushur qëllimet e Tij, e madje përdor edhe të keqen për lavdinë e Tij si dhe për të mirën tonë: Kështu, kur e keqja vjen në jetën tonë për të na trazuar, mbi bazën e doktrinës së provanisë, ne mund të kemi një siguri më të thellë sepse “ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij” (Rom. 8:28). Kjo lloj bindjeje e bëri Jozefin të aftë t’u thoshte vëllezërve të vet: “Ju keni kurdisur të këqija kundër meje, por Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës” (Zan. 50:20).

Ne mundemi që gjithashtu të kuptojmë se Perëndia përlëvdohet madje edhe në ndëshkimin e të keqes. Shkrimi na thotë se “ZOTI ka bërë çdo gjë për veten e tij, edhe të pabesin për ditën e fatkeqësisë” (F. e Urta 16:4).^[99]11 Në mënyrë të ngjashme, psalmisti pohon: “Edhe zemërimi i njerëzve do të shndërrohet në lavdi për ty” (Psa. 76:10). Dhe shembulli i faraonit (Rom. 9:14–24) është një shembull i qartë i mënyrës se si Perëndia e përdor të keqen për lavdinë e Tij si dhe për të mirën e popullit të Tij.

b. Megjithëkëtë, Perëndia nuk bën kurë keq, dhe nuk duhet fajësuar kurrë për të keqen: Në një deklaratë të ngjashme me ato të cituara lart nga “Veprat” 2:23 dhe 4:27–28, Jezusi gjithashtu ndërthur paracaktimin e kryqëzimit të Perëndisë, me fajin moral të atyre që e bënë atë: “Dhe vërtet që Biri i njeriut shkon, siç është caktuar për atë, por mjerë ai njeri me anë të të cilit tradhtohet!” (Luka 22:22; kr. Mat. 26:24; Marku 14:21). Dhe në një deklaratë më të përgjithshme rreth të keqes në botë, Jezusi thotë: “Mjerë bota për skandalet! Sepse është e nevojshme të vijnë skandalet, por mjerë ai njeri përmes të cilit do të vijë skandali!” (Mat. 18:7).

Jakobi flet në mënyrë të ngjashme duke na paralajmëruar që të mos ia vëmë fajin Perëndisë për të keqen që bëjmë, kur thotë: “Askush kur tundohet, të mos thotë: "Tundohem nga Perëndia", sepse Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vetë nuk tundon asnjeri. Por secili tundohet i tërhequr dhe i ndjellë nga dëshirimi i vet” (Jakobi 1:13–14).    Ky varg nuk thotë se Perëndia nuk shkakton kurrë të keqen, por pohon që ne nuk duhet ta mendojmë kurrë Atë si faktorin personal i Cili na tundon apo i Cili duhet të mbahet përgjegjës për tundimin. Ne nuk mund t’ia hedhim kurrë fajin Perëndisë për tundimet apo të mendojmë se Ai do të na aprovojë nëse ne u jepemi tundimeve. Ne duhet t’i rezistojmë të keqes dhe gjithmonë t’ia vëmë fajin vetes apo të tjerëve që na tundojnë, por nuk duhet të fajësojmë kurrsesi Perëndinë për këtë. Edhe një varg i tillë si “Isaia” 45:7, i cili flet për Perëndinë që “krijon fatkeqësinë,” nuk thotë se Perëndia Vetë bën të keqen, por duhet kuptuar që Perëndia caktoi që e keqja do të vinte përmes zgjedhjeve të vullnetshme të krijesave të Tij.

Këto vargje e bëjnë të qartë që “shkaqet dytësore” (qeniet njerëzore, engjëjt dhe demonët) janë realë dhe se qeniet njerëzore shkaktojnë me të vërtetë gjëra të këqija dhe janë përgjegjëse për këtë. Paçka se Perëndia caktoi që ato do të ndodhnin, si në kuptimin e përgjithshëm ashtu edhe në hollësitë specifike, prapë se prapë, Perëndia është i shkëputur nga bërja faktikisht e të keqes dhe shkaktimi i të keqes që Ai bën përmes “shkaqeve dytësore”, nuk e vënë në dyshim shenjtërinë e Tij, e as e bën Atë të fajësueshëm. Xhon Kalvini me mençuri thotë:

Hajdutët, vrasësit dhe keqbërësit e tjerë, janë instrumente të provanisë hyjnore, dhe Zoti Vetë i përdor këto për të zbatuar gjykimet të cilat Ai ka përcaktuar Vetë. Megjithëkëtë, unë e mohoj që ata mund të nxjerrin prej kësaj ndonjë justifikim për veprat e tyre të këqija. Përse? Ata ose do të përfshijnë Perëndinë në të njëjtën paudhësi që bëjnë vetë, ose do të përpiqen të maskojnë shthurjen e tyre me drejtësinë e Tij? Ata nuk mund të bëjnë as njërën dhe as tjetrën.^[100]12

Pak më vonë, Kalvini titullon një kapitull: “Perëndia i përdor në atë mënyrë veprat e të paperëndishmëve, dhe i bën mendjet e tyre që të priren në atë mënyrë, që të zbatojnë gjykimet e Tij, saqë Ai mbetet i pastër nga çfarëdo njollosjeje.”^[101]13

Duhet të vëmë re që alternativave e të thënurit se Perëndia përdor të keqen për qëllimet e Tij, por se Ai nuk bën kurrë keq dhe nuk duhet fajësuar për këtë, nuk janë të dëshirueshme. Nëse do të thoshim se Perëndia Vetë bën keq, do të na duhej që të dilnim në përfundimin që Ai nuk është një Perëndi i mirë dhe i drejtë, dhe për rrjedhojë, Ai nuk është aspak Perëndi. Nga ana tjetër, nëse ne i përmbahet mendimit që Perëndia nuk e përdor të keqen për të përmbushur qëllimet e Tij, atëherë do të na duhej që të pranonim se në univers ka ligësi të cilën Perëndia nuk e synoi që të ishte, që nuk është nën kontrollin e Tij, dhe që mund të mos përmbushë qëllimet e Tij. Kjo do ta bënte shumë të vështirë për ne që të pohonim se “të gjitha gjëra” bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij (Rom. 8:28). Nëse e keqja erdhi në botë pavarësisht faktit që kjo nuk ishte qëllim i Perëndisë dhe që Ai as nuk donte që ajo të ishte këtu, atëherë çfarë garancie kemi që e keqja nuk do të shumohet gjithnjë e më shumë pavarësisht se Ai as nuk e ka për qëllim e as nuk e dëshiron atë? Gjithashtu, çfarë garancie kemi ne që Ai do të jetë në gjendje që ta përdorë atë për qëllimet e Tij, apo madje që Ai mund të ngadhënjejë mbi të? Pa dyshim që kjo është një pozitë alternative e padëshiruar.

c. Perëndia me të drejtë fajëson dhe gjykon krijesat morale për të keqen që ato bëjnë: Shumë pasazhe të Shkrimit e pohojnë këtë. Njëri syresh gjendet tek “Isaia”: “Ashtu si këta kanë zgjedhur rrugët e tyre dhe shpirti i tyre kënaqet në neveritë e tyre, kështu edhe unë do të zgjedh fatkeqësinë e tyre dhe do të bëj që të bjerë mbi ta ajo që druajnë; sepse, kur thirra, askush nuk u përgjigj, kur fola, ata nuk më dëgjuan; përkundrazi, bënë atë që është e keqe në sytë e mi dhe parapëlqyen atë që nuk më pëlqen” (Isa. 66:3–4). Në mënyrë të ngjashme, lexojmë: “Perëndia e ka bërë njeriun të drejtë, por njerëzit kanë kërkuar shumë marifete” (Pred. 7:29). Faji për të keqen është gjithmonë tek krijesat përgjegjëse qofshin njerëz apo demonë që e bëjnë atë të keqe, dhe krijesa që bën të keqen, e meriton gjithnjë që të ndëshkohet. Shkrimi në mënyrë të pandërprerë e pohon se Perëndia është i drejtë dhe që jep hakun, për të na ndëshkuar për mëkatet tona. Dhe nëse ne kundërshtojmë duke thënë se Ai nuk duhet ta kërkojë fajin tek ne për shkak se ne nuk mund t’i rezistojmë vullnetit të Tij, atëherë ne duhet të shqyrtojmë mirë e mirë përgjigjen që jep vetë apostulli Pal ndaj kësaj pyetjeje: “Ti do të më thuash, pra: "Pse ende më qorton? Kush në fakt, mund t'i rezistojë vullnetit të tij?". Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh Perëndisë? A mund t'i thotë ena mjeshtrit: "Përse më bëre kështu?”’ (Rom. 9:19–20). Në çdo rast që ne bëjmë të keqen, ne e dimë se kemi zgjedhur me dëshirë që ta bëjmë atë, dhe ne e kuptojmë që e meritojmë të fajësohemi për të.

d. E keqja është reale, jo iluzion, dhe ne kurrë nuk duhet të bëjmë të keqen, pasi ajo gjithmonë do të na lëndojë si ne ashtu edhe të tjerët: Shkrimi në mënyrë të vazhdueshme na mëson që ne nuk kemi kurrë të drejtën për të bërë të keqen, dhe se ne duhet që me këmbëngulje ta kundërshtojmë atë tek vetja jonë si dhe në botë. Ne duhet që të lutemi: “Na shpëto nga i ligu” (Mat. 6:13), dhe nëse shikojmë ndokënd që largohet nga e vërteta dhe bën gjënë e gabuar, duhet të përpiqemi ta kthejmë atë. Shkrimi thotë: “Vëllezër, në qoftë se ndonjë nga ju gabohet larg së vërtetës dhe dikush e kthen, le ta dijë se ai, që e kthen mëkatarin nga të gabuarit e rrugës së tij, do të shpëtojë një shpirt nga vdekja dhe do të mbulojë një shumicë mëkatesh” (Jakobi 5:19–20). Ne madje nuk duhet kurrë as që të dëshirojmë të bëhet e keqja, sepse ushqyerja e dëshirave të mëkatshme në mendjen tonë, do të thotë t’i lejosh ato që të “luftojnë” kundër shpirtit tonë (1 Pjetrit 2:11) dhe për rrjedhojë, të na bëjnë dëm shpirtëror. Nëse tundohemi ndonjëherë që të themi: “Përse të mos të bëjmë të keqen që e mira të mund të vijë?” si disa njerëz po e akuzonin Palin duke shpifur se gjoja kështu kishte dhënë mësim, ne duhet të mbajmë mend se Pali thotë rreth njerëzve të cilët japin mësim këtë doktrinë të rreme: “Dënimi i këtyre është i drejtë” (Rom. 3:8).

Kur mendojmë që Perëndia përdor të keqen për të përmbushur qëllimet e Tij, ne duhet të mbajmë mend që ka gjëra që janë të drejta për t’u bërë nga Perëndia, por të gabuara për ne: Ai kërkon që të tjerët ta adhurojnë Atë, dhe Ai pranon adhurim prej tyre. Ai kërkon lavdinë për Vete. Ai do të ekzekutojë gjykim përfundimtar mbi keqbërësit. Ai gjithashtu përdor të keqen për të shkaktuar qëllime të mira, por Ai nuk na e lejon neve këtë gjë. Kalvini citon me aprovim një deklaratë të Agustinit: “Ka një ndryshim të madh mes asaj që është e përshtatshme për t’u dëshiruar nga një njeri, dhe asaj që është e përshtatshme për Perëndinë....Sepse, përmes dashakeqësisë së njerëzve të këqij, Perëndia përmbush atë që ai dëshiron me drejtësi.”^[102]14 Edhe Hermën Bavinki (Herman Bavinck) përdor analogjinë e një prindi i cili përdor vetë një thikë të mprehtë, por nuk e lejon fëmijën e tij që ta përdorë gjithashtu, për të treguar se Perëndia Vetë e përdor të keqen për të realizuar qëllime të mira, por nuk i lejon kurrë fëmijët e Tij të bëjnë të njëjtën gjë. Paçka se ne duhet të imitojmë karakterin moral të Perëndisë nga shumë anë (kr. Efe. 5:1), kjo është një nga mënyrat në të cilat ne duhet ta imitojmë Atë.

e. Pavarësisht të tëra deklaratave pararendëse, ne duhet të vijmë në pikën ku ne pohojmë se nuk e kuptojmë se si shpjegohet që Perëndia mund të caktojë që ne të kryejmë vepra të këqija dhe megjithëkëtë, na mban përgjegjës për to dhe nuk fajëson Veten: Ne mund të pohojmë se të tëra këto gjëra janë të vërteta, sepse Shkrimi na i mëson, por Shkrimi nuk na tregon ekzaktësisht se si Perëndia e realizon këtë situatë, apo se si mund të shpjegohet që Perëndia na mban përgjegjës për atë që Ai cakton që të ndodhë. Këtu, Shkrimi është i heshtur, dhe ne duhet të biem dakord me Berkhofin që në fund të fundit “çështja e raportit të Perëndisë me mëkatin, mbetet një mister.”^[103]15

9. A jemi ne të “lirë”? A kemi ne “Vullnet të Lirë”? Nëse Perëndia ushtron një kontroll providencial mbi të tëra ngjarjet, a jemi ne në një mënyrë apo një tjetër të lirë? Përgjigja për këtë varet nga ajo që nënkuptohet me fjalën i lirë. Nga disa kuptime të fjalës i lirë, të gjithë janë të një mendjeje që ne jemi të lirë në vullnetin tonë si dhe në zgjedhjet tona. Edhe teologët e shquar në traditat e Reformuara apo Kalviniste pajtohen me këtë. Si Luis Berkhofi (Louis Berkhof) në Teologji Sistematike (Systematic Theology) (fq. 103, 173) ashtu edhe  Xhon Kalvini tek Parimet e Fesë së Krishterë (Institutes of the Christian Religion)^[104]16 janë të gatshëm që të flasin në një farë mënyre për veprat si dhe zgjedhjet “e lira” të njeriut. Megjithëkëtë, Kalvini shpjegon se termi i këtushëm është subjekt keqkuptimi aq sa ai vetë përpiqet të shmangë përdorimin e tij. Kjo ngaqë “vullneti i lirë nuk mjafton për ta bërë njeriun të aftë për të bërë vepra të mira, po qe se nuk ndihmohet nga hiri.”^[105]17 Për rrjedhojë, Kalvini del në përfundimin që:

Pastaj për njeriun do të flitet sikur ka llojin e tij të vendimit të lirë, ai ka zgjedhje të lirë njësoj si për të mirën ashtu edhe për të keqen, por për shkak se ai sillet me vetëdije keq, jo nga zori. Vërtetë e thënë bukur, por ç’dobi ka të etiketosh me një emër të stërholluar një gjë të tillë kaq të parëndësishme?

Kalvini vazhdon duke shpjeguar se si ky term mund të keqkuptohet lehtësisht:

Por unë pyes, sa pak njerëz ka, të cilët kur dëgjojnë vullnetin e lirë të atribuuar ndaj njeriut, nuk e mendojnë njeriun aty për aty të jetë i zoti si i mendjes ashtu edhe i vullnetit të tij, në gjendje që me forcat e veta të mund të kthehet qoftë për të mirë apo për të keq....Atëherë, nëse ndokush mund ta përdorë këtë fjalë pa e keqkuptuar atë duke e marrë në një kuptim të keq, unë nuk do ta shqetësoja atë person mbi këtë bazë...Sa për vete do të preferoja që të mos e përdorja, dhe parapëlqej që edhe të tjerët, po të ma dëgjojnë këshillën, ta shmangin gjithashtu.^[106]18

Kështu, kur ne pyesim nëse kemi apo jo “vullnet të lirë,” është e rëndësishme të jemi të qartë për sa i takon asaj që nënkuptohet nga kjo frazë. Shkrimi nuk thotë asgjëkund se ne jemi të “lirë” në kuptimin e të qenurit jashtë kontrollit të Perëndisë^[107]19 apo se jemi në gjendje që të marrim vendime të cilat nuk shkaktohen nga asgjë. (Ky është kuptimi në të cilin shumë njerëz duket se supozojnë se ne duhet të jemi të lirë; shiko diskutimin e mëposhtëm.) As nuk thotë se ne jemi të “lirë” në kuptimin se jemi në gjendje që të bëjmë gjënë e duhur më vete, të shkëputur nga fuqia e Perëndisë. Megjithëkëtë, ne jemi të lirë në kuptimin më të madh se cilado krijesë e Perëndisë mund të jetë e lirë. Ne ndërmarrim zgjedhje të qëllimta, zgjedhje të cilat kanë pasoja reale.^[108]20 Ne jemi të vetëdijshëm për mospasjen e kufizimeve mbi vullnetin tonë nga ana e Perëndisë kur ne marrim vendime.^[109]21 Ne duhet të këmbëngulim se kemi fuqinë për të ndërmarrë zgjedhje me dashje; përndryshe do të biem në gabimin e fatalizmit apo determinizmit dhe kështu të dalim në përfundimin që zgjedhjet tona nuk kanë rëndësi, apo se ne nuk mundet që me të vërtetë të bëjmë zgjedhje me dashje. Nga ana tjetër, lloji i lirisë që kërkohet nga ata të cilët mohojnë kontrollin providencial të Perëndisë mbi gjithçka, një liri për të qenë jashtë veprimtarisë mbështetëse të vazhdimësisë së ekzistencës dhe kontrolluese të Perëndisë, do të ishte i pamundur nëse Jezus Krishti është me të vërtetë “duke i mbajtur gjërat me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3, përkthimi i autorit). Nëse kjo gjë do të ishte e vërtetë, atëherë, të jesh jashtë këtij kontrolli providencial do të ishte thjesht të mos ekzistoje! Një “liri” absolute, duke qenë tërësisht i lirë nga kontrolli i Perëndisë, thjesht nuk është e mundur në një botë që mbahet në mënyrë providenciale si dhe që drejtohet nga Perëndia Vetë.

C. Qeverisja

1. Provat nga Shkrimi. Ne kemi diskutuar dy aspektet e para të providencës, (1) ruajtjes së vazhdimësisë dhe (2) pajtueshmërisë. Ky aspekt i tretë i provanisë së Perëndisë tregon se Perëndia ka një qëllim në gjithçka që bën në botë, dhe se ai providencialisht qeveris apo drejton të tëra gjërat, me qëllim që ata t’i realizojnë qëllimet e Tij. Ne lexojmë tek “Psalmet” se: “Mbretërimi i tij sundon mbi gjithçka” (Psa. 103:19). Për më tepër, “ai vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit dhe me banorët e dheut. Askush nuk mund t'ia ndalë dorën ose t'i thotë: “Çfarë po bën?”’ (Dan. 4:35). Pali pohon se “prej tij dhe me anë të tij dhe ndaj tij janë të gjitha” (Rom. 11:36), dhe se “Perëndia i vuri të gjitha nën këmbët e tij” (1 Kor. 15:27). Perëndia është Ai i Cili “vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij” (Efe. 1:11), kështu që në fund “që në emër të Jezusit të përkulet çdo gju i atyre që janë në qiell dhe mbi tokë dhe nëntokë, dhe çdo gjuhë të rrëfejë se Jezu Krishti është Zot, për lavdi të Perëndisë Atë” (Fil. 2:10–11). Është për shkak se Pali e di që Perëndia është sovran mbi të gjithë dhe se Ai i realizon qëllimet e Tij në çdo ngjarje që ndodh, që ai mund të deklarojë se “Dhe ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij” (Rom. 8:28).

2. Dallimet për sa i takon vullnetit të Perëndisë. Paçka se në Perëndinë vullneti i Tij është i unifikuar, dhe jo i dyzuar apo kontradiktor, ne nuk mundet as të fillojmë ta kuptojmë thellësinë e vullnetit të Perëndisë, dhe ai na është zbuluar vetëm në një pjesë të vogël. Për këtë arsye, siç pamë në kapitullin 13,^[110]22 dy aspekte të vullnetit të Perëndisë na shfaqen neve. Nga njëra anë, kemi vullnetin moral të Perëndisë (nganjëherë i quajtur vullneti i Tij i “zbuluar”). Kjo përfshin standardet morale të Shkrimit, si për shembull Dhjetë Urdhëresat si dhe urdhëresat morale të Besëlidhjes së Re. Urdhëresat morale të Perëndisë janë dhënë si përshkrime të mënyrës se si ne duhet të sillemi nëse dëshirojmë të veprojmë siç duhet përpara Tij. Nga ana tjetër, një aspekt tjetër i vullnetit të Perëndisë, është qeverisja e Tij providenciale mbi gjithçka (nganjëherë e quajtur “vullneti i Tij i fshehtë”). Kjo përfshin të tëra ngjarjet e historisë të cilat Perëndia ka caktuar që të ndodhin, për shembull, faktin që Krishti do të kryqëzohej nga të “padrejtët” (Veprat 2:23). Ajo gjithashtu përfshin të tëra veprat e këqija të cilat u përmendën në seksionin paraprirës.

Disa e kanë kundërshtuar këtë dallim mes dy aspekteve të vullnetit të Perëndisë, duke argumentuar se kjo do të thoshte se ka një “vetë-kontradiktë” në Perëndinë.^[111]23 Megjithëkëtë, edhe në lëmin e përvojës njerëzore, ne e dimë se mund të kemi vullnetin tonë dhe të realizojmë diçka që është e dhimbshme e të cilën nuk e dëshirojmë (si për shembull ndëshkimin ndaj fëmijës tonë të pabindur apo bërjen e një vaksine e cila na sëmur përkohësisht) me qëllim për të shkaktuar një rezultat afat-gjatë që ne e parapëlqejmë më shumë se shmangien e dhimbjes afat-shkurtër (për të bërë fëmijën të bindet, për shembull, apo për mos lejuar që të na zërë një sëmundje edhe më e rëndë). Perëndia është pafundësisht më i madh dhe më i zgjuar nga ç’jemi ne. Padyshim që është e mundur për Të që të dëshirojë që krijesat e Tij të bëjnë diçka që në afatshkurtër nuk e kënaq Atë me qëllim që në afat-gjatë, Ai të marrë më shumë lavdi. Të thuash që kjo është një “vetë-kontradiktë” tek Perëndia, do të thotë të mos arrish të kuptosh dallimet që kemi bërë deri më tani, kështu që ky shpjegim nuk është kontradiktor.^[112]24

D. Dekretet e Perëndisë

Dekretet e Perëndisë janë planet e përjetshme të Perëndisë, me anë të të cilave, përpara krijimit të botës, Ai vendosi të shkaktonte gjithçka që ndodh. Kjo doktrinë është e ngjashme me doktrinën e providencës, por këtu jemi duke menduar për vendimet e Perëndisë përpara se të krijohej bota e jo veprimet e Tij providenciale në kohë. Veprimet e Tij providenciale, janë rrjedhojë e dekreteve të përjetshme që Ai bëri shumë kohë përpara. (Shiko kapitullin 2, f. 47, për “dekret” i përdorur në një kuptim disi tjetër.)

Davidi pohon: “në librin tënd ishin shkruar ditët që ishin caktuar për mua, megjithëse asnjë prej tyre nuk ekzistonte ende” (Psa. 139:16; kr. Jobi 14:5: ditët, muajt, dhe limitet e njeriut janë përcaktuar nga Perëndia). Kishte gjithashtu një “plan të përcaktuar dhe një paranjohuri të Perëndisë” (Veprat 2:23) përmes të cilës Jezusi u vra, dhe veprimet e atyre të cilët e dënuan dhe e kryqëzuan, u “paracaktuan” (Veprat 4:28) nga Perëndia. Shpëtimi ynë u përcaktua shumë kohë përpara sepse Perëndia “na zgjodhi në të (në Krishtin) përpara themelimit të botës, që të jemi të shenjtë dhe të patëmetë përpara tij në dashuri,” (Efe. 1:4). Veprat tona të mira si besimtarë, janë ato “që Perëndia përgatiti që më parë, që ne të ecim në to” (Efe. 2:10; kr. Juda 4).

Këto shembuj prekin shumë aspekte të larmishme të veprimtarisë njerëzore. Duket e përshtatshme të dalim në përfundimin nga këto shembuj që gjithçka që Perëndia bën, Ai i ka planifikuar përpara krijimit të botës. Në fakt, këto gjëra kanë qenë një plan i përjetshëm i Tij. Dobia e vënies së theksit tek dekretet e Perëndisë, është që ato na ndihmojnë të kuptojmë se Perëndia nuk është se krijon plane në proces e sipër. Ai e di fundin që nga fillimi, dhe Ai do të realizojë të tëra qëllimet e Tij të mira. Kjo duhet që në përgjithësi ta rrisë besimin tonë tek Ai, veçanërisht në rrethana të vështira.

E. Rëndësia e veprimeve tona njerëzore

Ne mund të harrojmë ndonjëherë se Perëndia punon përmes veprimeve njerëzore në menaxhimin e Tij providencial të botës. Nëse e harrojmë këtë, atëherë ne fillojmë të mendojmë se veprimet si dhe zgjedhjet tona, nuk kanë shumë rëndësi, apo nuk ndikojnë edhe aq në rrjedhën e ngjarjeve. Për t’iu ruajtur ndonjë keqkuptimi të provanisë së Perëndisë, ne parashtrojmë pikat e mëposhtme të theksuara.

1. Ne vazhdojmë të jemi përgjegjës për veprimet tona. Perëndia na ka bërë të përgjegjshëm për veprimet tona, të cilat kanë rezultate reale dhe përjetësisht të rëndësishme. Në të tëra veprat e Tij providenciale, Perëndia i ruan këto karakteristika të përgjegjësisë dhe rëndësisë.

Disa analogji nga bota natyrore, mund të na ndihmojnë ta kuptojmë këtë. Perëndia ka krijuar gurin me karakteristikat e të qenurit i fortë dhe ai kështu është. Perëndia ka krijuar ujin me karakteristikën e të qenurit i lëngshëm dhe ai kështu është. Perëndia ka krijuar bimë dhe kafshë me karakteristikën e të qenurit të gjalla, dhe ato kështu janë. Po kështu, Perëndia na ka krijuar ne me karakteristikën e të qenurit përgjegjës për veprimet tona dhe ne kështu jemi! Nëse ne bëjmë gjënë e duhur dhe i bindemi Perëndisë, Ai do të na shpërblejë dhe gjërat do të na shkojnë mbarë si në këtë epokë ashtu edhe në përjetësi. Nëse ne bëjmë gjërat e gabuara dhe nuk i bindemi Perëndisë, Ai do të na disiplinojë dhe ndoshta do të na ndëshkojë, dhe gjërat nuk do të na ecin mbarë. Kuptimi i këtyre fakteve do të na ndihmojë të kemi mençuri pastorale kur t’u flasim të tjerëve dhe në inkurajimin e tyre për të shmangur përtacinë dhe mosbindjen.

Fakti që ne jemi përgjegjës për veprimet tona do të thotë se ne nuk duhet kurrë të fillojmë të mendojmë se: “Perëndia më bëri mua për të bërë keq, dhe për rrjedhojë unë nuk jam përgjegjës për këtë.” Është domethënëse që Adami filloi të nxirrte justifikime për edhe mëkatin e parë fare, mbi baza që tingëllonin të dyshimta si kjo: “Gruaja që ti më vure pranë më dha nga pema dhe unë hëngra” (Zan. 3:12). Në ndryshim nga Adami, Shkrimi kurrë nuk e fajëson Perëndinë për mëkatin. Nëse ndonjëherë ne fillojmë që të mendojmë se Perëndia është Ai që duhet fajësuar për mëkatin, atëherë kemi menduar në mënyrë të gabuar për sa i takon provanisë së Perëndisë, sepse është gjithnjë krijesa, e jo Perëndia pala që duhet fajësuar. Tani, ne mund të kundërshtojmë duke thënë se nuk është e drejtë që Perëndia të na mbajë përgjegjës, po qe se Ai faktikisht ka përcaktuar gjithçka që ndodh, por Pali na korrigjon me: “Ti do të më thuash, pra: "Pse ende më qorton? Kush në fakt, mund t'i rezistojë vullnetit të tij?". Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh Perëndisë?” (Rom. 9:19–20). Ne duhet ta kuptojmë dhe të pranojmë në zemrat tona se është e drejtë për Perëndinë që të qortojë, disiplinojë dhe ndëshkojë të keqen. Dhe kur na është dhënë autoritet, është e drejtë për ne që të qortojmë dhe disiplinojmë të keqen në familjen, kishën dhe madje nga disa anë edhe shoqërinë tonë që na rrethon. Ne nuk duhet të themi kurrë për sa i takon një ngjarjeje të keqe, “Deshi Perëndia që ndodhi e për rrjedhojë është gjë e mirë,” për shkak se ne duhet të kuptojmë se disa gjëra të cilat vullneti dekretues i Perëndisë ka planifikuar, nuk janë të mira në vetvete, dhe nuk duhet të marrin aprovimin tonë, tamam ashtu sikurse ato nuk marrin as aprovimin e Perëndisë.

2. Veprimet tona kanë pasoja reale dhe vërtetë që ndryshojnë rrjedhën e ngjarjeve. Në mënyrën se si bota funksionon zakonisht, nëse unë lë pas dore shëndetin tim dhe kam zakone jo të shëndetshme të ngrëni, apo nëse abuzoj me trupin tim duke përdorur alkoolin apo duhanin, ka të ngjarë që të vdes më shpejt. Perëndia ka caktuar që veprimet tona të kenë pasoja reale. Perëndia ka caktuar që ngjarje do të ndodhin duke qenë ne që i shkaktojmë. Sigurisht, ne nuk e dimë atë që Perëndia ka planifikuar madje as për pjesën tjetër të ditës, për të mos thënë pastaj për javën apo vitin tjetër, por ne e dimë se nëse i besojmë Perëndisë dhe i bindemi Atij, do të zbulojmë që Ai ka planifikuar gjëra të mira që të ndodhin përmes asaj bindjeje! Ne nuk mundet që thjesht t’i shpërfillim të tjerët të cilët takojmë, sepse Perëndia sjell shumë vetë në shtegun tonë dhe na jep përgjegjësinë për t’u sjellë ndaj tyre në mënyra që kanë vlerë të përjetshme, qoftë për mirë apo për keq.

Kalvini me mençuri vëren që për të na inkurajuar që të përdorim kujdesin e zakonshëm në jetë dhe që të planifikojmë paraprakisht, “Perëndia është i kënaqur me fshehjen e të tërë ngjarjeve të ardhshme prej nesh, me qëllim që ne t’u rezistojmë atyre si të dyshimta, dhe të mos reshtim së kundërshtuari ato me mjetet e gatshme, derisa ato ose të jenë kapërcyer ose të bëhen të papërfillshme....Providenca e Perëndisë nuk na has gjithnjë në formë të zhvoshkur, por Perëndia, në një farë mënyre, e vesh atë me mënyrën që është përdorur.”^[113]25

Në kontrast me këtë, nëse ne parashikojmë se disa rreziqe apo ngjarje të këqija mund të ndodhin në të ardhmen, dhe nëse nuk përdorim mjetet e arsyeshme për t’i shmangur ato, atëherë ne mundet që faktikisht të zbulojmë se mungesa e veprimeve nga ana jonë, qe mjeti që Perëndia përdori për të lejuar që ato të ndodhin!

3. Lutja është një lloj specifik veprimi që ka rezultate të përcaktuara dhe që ndryshon rrjedhën e ngjarjeve. Perëndia ka caktuar gjithashtu që lutja është një mënyrë shumë e rëndësishme e shkaktimit të rezultateve në botë.^[114]26 Kur ne me zell ndërmjetësojmë për një person apo situatë specifike, shpesh do të zbulojmë se Perëndia ka përcaktuar që lutja jonë të jetë një mjet që Ai do të përdorë për të shkaktuar ndryshime në botë. Shkrimi na kujton për këtë kur na thotë: “nuk keni, sepse nuk lypni” (Jakobi 4:2). Jezusi thotë: “Deri tani ju nuk kërkuat asgjë në emrin tim; kërkoni dhe do të merrni, që gëzimi juaj të jetë i plotë” (Gjoni 16:24).

4. Si përfundim, ne duhet të veprojmë! Doktrina e provanisë nuk na inkurajon kurrsesi që të ulemi duarkryq për të pritur rezultatin e ngjarjeve të caktuara. Sigurisht, Perëndia mund të ngulisë në ne nevojën për të pritur tek Ai përpara se të veprojmë dhe të besojmë tek Ai e jo tek aftësitë tona, e padyshim që kjo nuk është e gabuar. Por që të themi thjesht se ne jemi duke i besuar Perëndisë në vend që të veprojmë, kjo është përtaci ashiqare dhe shtrembërim i doktrinës së provanisë.

Nga ana praktike, nëse një prej djemve të mi ka detyra nga shkolla të cilat duhet t’i bëjë për nesër, unë do kisha të drejtë po ta bëja që të mbaronte detyrat përpara se ta lija të dilte që të luante. Unë e kuptoj që nota e tij është në duart e Perëndisë, dhe se Perëndia që prej shumë kohe ka përcaktuar se çfarë do të jetë ajo, por unë nuk e di se cila është, dhe as ai. Ajo që di, është se nëse ai studion dhe i bën rregullisht detyrat e shkollës, ai do të marrë një notë të mirë. Në rast të kundërt, nuk do marrë notë të lartë. Kështu, Kalvini thotë:

Tani, është shumë e qartë se cila është detyra jonë: Kështu, nëse Zoti na ka besuar mbrojtjen e jetës tonë, detyra jonë është që ta mbrojmë atë. Nëse Ai ofron që të na ndihmojë, ta shfrytëzojmë atë ndihmë; nëse Ai na paralajmëron për rrezikun, t’i shmangemi atij; nëse Ai bën kurime të disponueshme, të mos i shpërfillim ato. Por asnjë rrezik nuk do të na lëndojë, thonë ata, nëse nuk është fatal, dhe në këtë rast, është përtej çdo kurimi. Por po sikur rreziqet të mos jenë fatale, për shkak se Zoti të ka siguruar zgjidhje për zmbrapsjen dhe tejkalimin e tyre?^[115]27

Një shembulli i mirë për veprimtarinë energjike të ndërthurur me besimin tek Perëndia, gjendet tek “2 Samuelit” 10:12, ku Joabi thotë: “Tregohu guximtar dhe të jemi të fortë për të mbrojtur popullin tonë dhe qytetet e Perëndisë tonë” por menjëherë pas kësaj, në po të njëjtën fjali, ai shton: “dhe Zoti të bëjë atë që i pëlqen”. Joabi edhe do të luftojë edhe do t’i besojë Perëndisë që Ai të bëjë atë që Ai mendon se është e mirë.

Shembuj të ngjashëm me këtë gjenden edhe në Besëlidhjen e Re. Kur Pali ishte në Korint, me qëllim për të mos e lënë atë të dekurajohej nga kundërshtia që judenjtë po i bënin, Zoti iu shfaq një natë në një vizion dhe i tha: “Mos ki frikë, por fol dhe mos hesht, sepse unë jam me ty dhe askush nuk do të vërë dorë mbi ty që të të bëjë keq, sepse unë kam një popull të madh në këtë qytet” (Veprat 18:9–10). Po qe se Pali do të kishte qenë një fatalist me një kuptim të papërshtatshëm të providencës së Perëndisë, Ai do t’i kishte dëgjuar fjalët e Perëndisë që tha: “Unë kam një popull të madh në këtë qytet,” dhe do të kishte dalë në përfundimin që Perëndia kishte vendosur që të shpëtonte shumë prej korintasve, dhe për rrjedhojë nuk kishte rëndësi nëse Pali do të qëndronte aty apo jo: Perëndia kishte zgjedhur tashmë shumë njerëz për t’u shpëtuar! Pali mund të ketë menduar që fare mirë, ai mund të mblidhte tani plaçkat e të largohej! Por Pali nuk e bën këtë gabim. Ai përkundrazi, del në përfundimin se nëse Perëndia ka zgjedhur shumë njerëz, atëherë kjo me shumë mundësi do të jetë përmes mjetit që është predikimi prej Palit i ungjillit që këta të shumtë do të shpëtoheshin. Për rrjedhojë, Pali merr një vendim të mençur: “Dhe ndenji atje një vit e gjashtë muaj, duke mësuar ndër ta fjalën e Perëndisë” (Veprat 18:11).

Pali këtë lloj veprimi të përgjegjshëm e vuri në dritën e provanisë së Perëndisë, në një fjali të vetme tek “2 Timoteut” 2:10, ku tha: “Prandaj i duroj të gjitha për shkak të të zgjedhurve, që edhe ata të kenë shpëtimin që është në Krishtin Jezus, me lavdi të përjetshme.” Ai nuk argumentoi i shtyrë nga fakti që Perëndia kishte zgjedhur disa për t’u shpëtuar që asgjë nuk duhej bërë; përkundrazi, ai doli në përfundimin që shumëçka duhej bërë me qëllim që qëllimet e Perëndisë të mund të realizoheshin nëpërmjet mënyrave që Perëndia kishte përcaktuar gjithashtu. Me të vërtetë që Pali qe i gatshëm që të duronte “gjithçka,” përfshi këtu të gjitha llojet e mundimeve dhe vuajtjeve, vetëm e vetëm që planet e përjetshme të Perëndisë të realizoheshin. Një besim me gjithë zemër tek provania e Perëndisë, nuk është një dekurajim por një shtysë për veprim.

Një shembull i lidhur me këtë, gjendet tek historia e udhëtimit të Palit për në Romë. Perëndia i kishte zbuluar në mënyrë të qartë Palit se asnjë në anije nuk do të vdiste si pasojë e stuhisë së gjatë që po kalonin. Dhe me të vërtetë që Pali u ngrit përpara pasagjerëve dhe ekuipazhit, dhe u tha “të keni guxim sepse asnjë jetë nga ne nuk do të humbasë, përveç anijes. Sepse këtë natë m'u shfaq një engjëll i Perëndisë, të cilit unë i përkas dhe të cilit unë i shërbej, duke thënë: ``Pal, mos ki frikë, ti duhet të dalësh para Cezarit; dhe ja, Perëndia ty t'i ka falur të gjithë ata që lundrojnë me ty''. Prandaj, o burra, kini guxim, sepse unë besoj Perëndinë se do të ndodhë pikërisht ashtu siç m'u tha. Edhe duhet të biem në ndonjë ishull”. (Veprat 27:22–26)

Por vetëm pak kohë pasi Pali tha këtë, ai vuri re që marinarët që ishin në bordin e anijes, në fshehtësi po përpiqeshin që të ulnin në det varkën e shpëtimit, sepse “kërkonin të arratiseshin prej anijes” (Veprat 27:30). Ata po planifikonin t’i linin të tjerët të pashpresë, duke mos patur më asnjë që dinte se si ta drejtonte anijen. Kur Pali e vuri re këtë, ai nuk adoptoi një qëndrim të gabuar, fatalist duke menduar se Perëndia përmes një mrekullie do ta çonte anijen në breg. Përkundrazi, ai menjëherë shkoi tek centurioni i cili ishte përgjegjës për marinarët dhe “Pali u tha kryeqindësit dhe ushtarëve: "Po nuk qëndruan këta në anije, ju nuk do të mund të shpëtoni”’ (Veprat 27:31). Me mençuri, Pali e dinte që kujdesi providencial i Perëndisë, dhe edhe parashikimi i tij i qartë i asaj që do të ndodhte, përfshinte gjithsesi përdorimin e mjeteve njerëzore për ta realizuar. Ai madje kishte aq guxim sa të thoshte që ato mjete ishin të domosdoshme: “Po nuk qëndruan këta në anije, ju nuk do të mund të shpëtoni” (Veprat 27:31). Do të bënim mirë po të imitonim shembullin e tij, duke ndërthurur mirëbesimin e plotë në providencën e Perëndisë me kuptimin që përdorimi i mënyrave të zakonshme është i domosdoshëm që gjërat të realizohen ashtu sikurse Perëndia ka planifikuar që ato të realizohen.

5. Po sikur të mos mund ta kuptojmë plotësisht këtë doktrinë? Çdo besimtar i cili përsiatet mbi providencën e Perëndisë, herët a vonë do të arrijë në një pikë ku do t’i duhet të thotë: “Unë nuk mund ta kuptoj plotësisht këtë doktrinë.” Nga disa anë, kjo gjë duhet pranuar në lidhje me pothuajse çdo doktrinë, përderisa arsyetimi ynë është i fundmë ndërsa Perëndia është i pafundmë (shiko kapitullin 1, fq. 34–35; kr. f. 150). Por kjo vlen veçanërisht për doktrinën e providencës: ne duhet ta besojmë atë për shkak se Shkrimi na e mëson, edhe atëherë kur ne nuk e kuptojmë atë plotësisht se si kjo shkon në linjë me mësimet e tjera të Shkrimit. Kalvini ka një këshillë të mençur këtu:

Le që ata për të cilët kjo duket e vrazhdë të marrin parasysh për pak kohë se sa i dobët është refuzimi i tyre ndaj një gjëje të vërtetuar nga prova të qarta të Shkrimit, vetëm e vetëm se ajo e tejkalon kapacitetin e tyre mendor, dhe të konsiderojnë të gabuar faktin që gjërat janë shprehur publikisht, gjë të cilën, nëse Perëndia nuk do ta kishte gjykuar si të dobishme për njerëzit për ta ditur, Ai nuk do t’u kishte kërkuar kurrë profetëve dhe apostujve të Tij për ta dhënë mësim. Sepse mençuria jonë nuk duhet të jetë gjë tjetër përveçse të përqafojmë me mësueshmëri të përulur, dhe të paktën pa kërkuar për të meta, çdo gjë që mësohet në Shkrimet e shenjta.^[116]28

F. Zbatim i mëtejshëm praktik

Paçka se ne kemi filluar tashmë që të flasim për zbatimin praktik të kësaj doktrine, duhen parashtruar edhe tre pika të tjera.

1. Mos ki frikë, por besoji Perëndisë. Jezusi thekson faktin që Zoti ynë sovran, na ruan e kujdeset për ne si fëmijë të Tij. Ai thotë: “Vini re zogjtë e qiellit: nuk mbjellin, nuk korrin dhe nuk mbledhin në hambare; dhe Ati juaj qiellor i ushqen. A nuk vleni ju shumë më tepër sesa ata?...Mos u shqetësoni, pra, duke thënë: ``Çfarë do të hamë ose çfarë do të pimë, ose me çfarë do të vishemi?”’ (Mat. 6:26, 31). Nëse Perëndia ushqen zogjtë dhe vesh barin e fushës, Ai do të kujdeset edhe për ne. Në mënyrë të ngjashme, Jezusi thotë: “A nuk shiten vallë dy harabela për një aspër? Dhe, megjithatë asnjë prej tyre nuk bie përtokë pa dashjen e Atit tuaj....Mos kini frikë, pra; ju vleni më tepër se shumë harabela” (Mat. 10:29–31).

Davidi mundte të flinte edhe mes armiqve të tij, për shkak se ai e dinte se kontrolli providencial i Perëndisë, e bënte atë që të “mbahej në siguri” dhe ai mund të thoshte: “Në paqe do të bie dhe në paqe do të fle” (Psa. 4:8). Shumë prej psalmeve na inkurajojnë që t’i besojmë Perëndisë, e të mos kemi frikë, për shkak se Zoti i ruan dhe i mbron njerëzit e Tij, për shembull “Psalmi” 91 (“Kush banon në strehën e Shumë të Lartit...”) apo “Psalmi” 121 (“Unë i ngre sytë nga malet...”). Për shkak të bindjes tonë të fortë për kujdesin providencial të Perëndisë, ne nuk kemi përse të kemi frikë nga ndonjë e keqe apo dëm, edhe sikur të na bjerë—mund të na bjerë vetëm në saj të vullnetit të Perëndisë dhe si përfundim do të jetë për të mirën tonë. Kështu Pjetri mund të thotë se “ndonëse tani, në qoftë se duhet, për pak kohë, duhet të trishtoheni në tundime të ndryshme, që sprova e besimit tuaj, që është shumë më i çmuar nga ari që prishet, edhe pse sprovohet me zjarr, të dalë për lëvdim, nder e lavdi në zbulesën e Jezu Krishtit” (1 Pjetrit 1:6–7). Në tërë këtë, ne nuk duhet të shqetësohemi për të ardhmen por të besojmë në kujdesin e plotfuqishëm të Perëndisë.

2. Ji mirënjohës për të tëra gjërat e mira që ndodhin. Nëse ne realisht besojmë se të tëra gjërat e mira janë shkaktuar nga Perëndia, atëherë zemra jonë me të vërtetë do të jetë përplot mirënjohje kur themi: “Beko, shpirti im, ZOTIN dhe mos harro asnjë nga të mirat e tij.” (Psa. 103:2). Do ta falënderojmë Atë për ushqimin tonë të përditshëm (kr. Mat. 6:11; 1 Tim. 4:4–5); me të vërtetë që “Në gjithçka do të falënderojmë” (1 Thes. 5:18).

3. Nuk ka asgjë të tillë si “fat” apo “shans.” Të gjitha gjërat ndodhin përmes provanisë së mençur të Perëndisë. Kjo do të thotë se ne duhet të adoptojmë një kuptim shumë më “personal” të universit si dhe të ngjarjeve në të. Universi nuk qeveriset nga fati jo vetor, por nga një Perëndi vetor. Asgjë nuk është se “thjesht ndodh, ne duhet të shikojmë dorën e Perëndisë në ngjarjet përgjatë gjithë ditës, duke bërë që të gjitha gjërat të bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë.

Kjo bindje e fortë në providencën e mençur të Perëndisë, padyshim që nuk është e barasvlershme me besëtytninë, sepse kjo është një besim në një kontroll jopersonal apo demonik të rrethanave, apo kontroll përmes një hyjnie kapricoz për rituale të pakuptimta e jo bindje dhe besim. Një vlerësim i thelluar për doktrinën e providencës nuk do të na bëjë ne më shumë bestytnorë; por do të na bëjë t’i besojmë Perëndisë më shumë e t’i bindemi Atij më plotësisht.

G. Një pikëpamje tjetër ungjillore: Pozita arminiane

Ekziston një pozitë alternative kryesore e cila mbështetet nga shumë ungjillorë, të cilën për kollaj ne do ta quajmë pikëpamja “Arminiane”.^[117]29 Ndër denominacionet ungjillore bashkëkohore, Metodistët dhe Nazarenasit, kanë prirjen të jenë tërësisht arminianë, ndërsa Presbiterianët dhe të Krishterët e Reformuar, kanë prirjen të jenë tërësisht të Reformuar (të paktën për sa u takon deklaratave denominacionale të besimit). Të dyja pikëpamjet gjenden ndër Baptistët, Episkopalianët (paçka se Tridhjetenëntë Artikujt kanë një ngjyresë të qartë të Reformuar), Dispensacionalistët, Kisha e Lirë Ungjillore, Luterianët (paçka se Martin Luteri qe në kampin e Reformuar për sa i takon kësaj çështjeje), Kishat e Krishtit si dhe pjesa më e madhe e grupeve karizmatike dhe Pentekostale (paçka se denominacionet Pentekostale si për shembull Asambletë e Perëndisë kanë qenë kryesisht arminiane).

Ata të cilët mbajnë anën e një pozite arminane, thonë se me qëllim që të ruajmë lirinë e vërtetë njerëzore, si dhe zgjedhjet reale njerëzore të cilat janë të domosdoshme për personalitetin e vërtetë njerëzor, Perëndia nuk mund të shkaktojë apo planifikojë zgjedhjet tona të bëra vullnetarisht. Për rrjedhojë, ata dalin në përfundimin se përfshirja providenciale e Perëndisë në histori, apo mbajtja nën kontroll e saj, nuk duhet të përfshijë çdo detaj specifik të çdo ngjarjeje që ndodh, por që Perëndia në vend të kësaj, thjesht reagon ndaj zgjedhjeve dhe veprimeve të njerëzve kur këto ndodhin, dhe këtë e bën në një mënyrë të atillë që qëllimet e Tij në fund realizohen në botë.

Ata të cilët mbajnë këtë pozicion, argumentojnë duke thënë se qëllimet e Perëndisë në botë, janë më të përgjithshme dhe mund të arrihen përmes shumë llojesh të ndryshme ngjarjesh specifike. Kështu, qëllimi apo plani i Perëndisë për botën “nuk është një skicë gjithëpërfshirëse e të tëra ngjarjeve të ardhshme” por “një program dinamik për botën, realizimi i të cilit, pjesërisht varet nga njeriu.”^[118]30 Kotrelli (Cottrell) thotë: “Perëndia nuk ka një qëllim specifik të pakushtëzuar për çdo pjesëz, objekt, person dhe ngjarje të veçantë përbrenda krijimit.”^[119]31 Arminianët besojnë se Perëndia e arrin synimin e Tij të përgjithshëm duke reaguar dhe duke përdorur zgjedhjet e lira të qenieve njerëzore, cilado qofshin ato.^[120]32 Painëku (Pinnock) thotë se “paracaktimi nuk gjen zbatim në çdo veprimtari individuale, por është më tepër qëllimi gjithëpërfshirës i Perëndisë që është konteksti strukturor në të cilin historia lëviz.”^[121]33

Për më tepër, përkrahësit e pozitës arminiane, i përmbahen idesë që vullneti i Perëndisë nuk mund të përfshijë të keqen. Painëku thotë: “Rënia e njeriut në mëkat është një përgënjeshtrim elokuent i teorisë sipas të cilës vullneti i Perëndisë kryhet gjithnjë.”

^[122]34 Ai thotë se “nuk është se” vullneti i Perëndisë “realizohet gjithashtu në humbjen e të humburve.”^[123]5 Gjithashtu,I. Howard Marshall mjaft qartë pohon: “Nuk është e vërtetë që gjithçka që ndodh është e dëshirueshme për Perëndinë.”^[124]36 Këto deklarata e bëjnë të qartë që dallimi mes pozitës së të Reformuarve dhe asaj të Arminianëve, nuk janë thjesht ndryshime në terminologji: ka një mosmarrëveshje në thelb mes tyre. Në mbrojtje të pozitës arminiane parashtrohen një sërë argumentesh. Unë jam përpjekur t’i përmbledh ato në katër prika kryesore si më poshtë.

1. Vargjet e cituar si shembuj të kontrollit providencial të Perëndisë, janë përjashtime dhe nuk përshkruajnë mënyrën se si Perëndia punon zakonisht në veprimtarinë njerëzore. Në studimin e pasazheve të Besëlidhjes së Vjetër të cilat i referohen përfshirjes providencial të Perëndisë në botë, David J.A. Clines thotë se parashikimet dhe deklaratat e Perëndisë për qëllimet e Tij, u referohen ngjarjeve të kufizuara apo specifike:

Pothuajse të tëra referencat specifike të planeve të Perëndisë, kanë  në plan të parë një ngjarje të caktuar apo një seri të kufizuar ngjarjesh, për shembull, “qëllimet e Tij kundër territorit të Kaldeasve” (Jer. 50:45). Për më tepër, nuk është një çështje e një plani të vetëm hyjnor; pasazhe të ndryshme flasin për qëllime të ndryshme dhe disa referenca faktikisht janë ndaj planeve të Perëndisë në shumës....[Këto pasazhe janë] një pohim se përbrenda historisë, Perëndia është duke realizuar qëllimet e Tij.^[125]37

Xhek Katrelli argumenton se në disa raste, Perëndia ndërhyn në botë në një mënyrë të pazakontë, duke përdorur “një manipulim të kryer me finokëri të ligjeve të tilla [natyrore] si dhe të gjendjeve mendore.” Por këto ngjarje të pazakonta, ai i quan “provani të veçanta,” dhe thotë se: “Është e natyrshme që Besëlidhja e Vjetër gëlon me tregime për provani të veçanta por ne nuk kemi arsye të supozojmë se Perëndia po punonte në Australi dhe Amerikën e Jugut, në të njëjtën mënyrë në të njëjtën kohë.”^[126]38

2. Pikëpamja kalviniste, gabimisht e bën Perëndinë përgjegjës për mëkatin. Ata të cilët mbajnë pozitën arminiane, ngrenë pyetjen: “Si mundet që Perëndia të jetë i shenjtë nëse Ai dekreton që ne të mëkatojmë?” Ata pohojnë se Perëndia nuk është “autori i mëkatit,” se “Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vetë nuk tundon asnjeri” (Jakobi 1:13), se “Perëndia është dritë dhe në Të nuk ka kurrfarë errësire” (1 Gjonit 1:5), dhe se “Zoti është i drejtë...dhe nuk ka asnjë padrejtësi tek ai” (Psa. 92:15).

Ata do të thoshin se pikëpamja e provanisë së Perëndisë e mbrojtur më lart, na katandis në kukulla teatrale apo si robotë të cilët nuk mund të bëjnë asgjë tjetër sesa ajo që Perëndia na bën që të bëjmë. Por kjo përbën përbaltje morale të Perëndisë, sepse Marshalli thotë: “Unë jam përgjegjës për atë që përfaqësuesi im bën.”^[127]39 Pajnëku pohon se “është thjesht blasfemuese të marrësh pozitën (siç bën edhe kjo teori) sipas të cilës rebelimi i njeriut kundër Perëndisë, është në çfarëdo kuptimi produkt i vullnetit sovran të Perëndisë, apo i shkakut parësor që është Perëndia.”^[128]40

3. Zgjedhjet e shkaktuara nga Perëndia nuk mund të jenë zgjedhje të mirëfillta. Kur Kalvinisti pretendon që është Perëndia Ai që na bën të zgjedhim gjërat në mënyrë të vullnetshme, ata të cilët i përmbahen një pozite arminiane do të përgjigjeshin duke thënë se të gjitha zgjedhjet të cilat si përfundim janë shkaktuar prej Perëndisë, nuk mund të jenë zgjedhje reale, dhe se, nëse Perëndia vërtetë bën që ne të ndërmarrim ato zgjedhje që bëjmë, atëherë ne nuk jemi persona të vërtetë. Katrelli thotë se pikëpamja kalviniste e Perëndisë si shkaku parësor dhe e njeriut si shkak dytësor, vërtetë që mundet të qëndrojë, kështu që ka vetëm një shkak, Perëndia. Nëse një njeri përdor një levë për të lëvizur një shkëmb, argumenton ai, “leva nuk është një shkak i dytë i vërtetë, por është vetëm një instrument i shkakut real të lëvizjes....Sipas gjykimit tim, koncepti i shkakut nuk ka domethënie reale kur përdoret në këtë këndvështrim. Në një sistem të tillë, njeriu kontribuon me vetëm atë që është paracaktuar.”^[129]41

Pajnaku shkruan:

Bashkësia personale e atij lloji e parashikuar në Ungjill, ekziston vetëm atje ku konsumohet në një vendim të lirë. Nëse dëshirojmë ta kuptojmë hirin e Perëndisë si një adresim personal ndaj krijesave të Tij, ne duhet ta kuptojmë atë ashtu sikurse bën Bibla, pra në terma dinamikë, jo-manipulues e jo shtrëngues.^[130]42

Ai gjithashtu thotë:

Nëse bota do të ishte një strukturë tërësisht e përcaktuar tek e cila asnjë vendim njerëzor nuk do të kishte ndonjë ndikim, kjo intuitë bazë e njeriut që ai është një aktor dhe një faktor i lirë, do të ishte jothelbësore: Nuk do të kishte arsye që ai të bënte plane apo të bënte përpjekje me qëllim transformimin e botës....Liria njerëzore, është parakushti për përgjegjshmërinë morale dhe intelektuale.^[131]43

Si shpjegohet atëherë (sipas pikëpamjes arminiane) rënia dhe mëkati? Pajnaku përgjigjet duke thënë se “ato ndodhën për shkak se Perëndia refuzon ta mekanizojë njeriun apo të imponojë vullnetin e Tij tek ai.”^[132]44 Gjithashtu, Marshalli thotë, në lidhje me “mundësinë e paracaktimit prej meje të një rrjedhe veprimesh ku përfshihem unë vetë dhe një subjekt tjetër,” që “në nivelin e faktorëve të lirë, kjo është e pamundur.”^[133]45 Ai kundërshton duke thënë se analogjia e Perëndisë dhe botës, duke qenë si një dramaturg dhe një dramë, nuk është ndihmuese për shkak se edhe po të pyesnim nëse personazhet janë me të vërtetë të lirë, “kjo pyetje është joreale.”^[134]46

Megjithëkëtë, duhet vërejtur se teologët arminianë, janë padyshim të gatshëm që të lejojnë një farë ndikimi nga Perëndia tek qeniet njerëzore. Marshalli thotë: “Edhe lutja ndikon tek njerëzit....Dëshirat e njerëzve kësisoj mund të ndikohen nga lutja, ose përndryshe ne nuk do t’i bënim ato lutje. Të besosh në lutje, kësisoj do të thotë të besosh në një farë kufizimi të lirisë njerëzore, dhe në një lloj ndikimi të pa mundshëm për ta kuptuar, mbi dëshirat e njerëzve.”^[135]47

Për të mbështetur argumentin e tyre rreth lirisë thelbësore të vullnetit të njeriut, mbrojtësit e pozitës arminiane, e tërheqin vëmendjen tek shpeshtësia e ofertës falas që bën ungjilli në Besëlidhjen e Re. Ata do të thoshin se këto ftesa ndaj njerëzve për t’u penduar dhe për të ardhur tek Krishti për shpëtim, nëse janë bona fide, duhet të nënkuptojë aftësinë për t’iu përgjigjur atyre. Kësisoj, të tërë njerëzit, pa përjashtim, kanë aftësinë të reagojnë, jo thjesht ata që u është dhënë në mënyrë sovrane ajo aftësi nga Perëndia në një mënyrë të veçantë.

Në mbështetje të mëtejshme të kësaj pike, Arminianët do ta shikonin “1 Korintasve” 10:13 si afirmuese të qartë të aftësisë tonë për të mos mëkatuar. Pali u thotë korintasve: “Asnjë tundim nuk ju ka gjetur ju, përveçse tundimi njerëzor; por Perëndia është besnik dhe nuk do të lejojë që të tundoheni përtej fuqive tuaja, por me tundimin do t'ju japë dhe rrugëdalje, që ju të mund ta përballoni” Por, thuhet se kjo deklaratë do të ishte e pavërtetë nëse Perëndia ndonjëherë do të caktojë që ne të mëkatojmë, sepse atëherë, ne nuk do të ishim në “gjendje” të shpëtonim prej tundimit pa mëkatuar.

4. Pikëpamja arminiane e inkurajon jetesën e krishterë me përgjegjësi, ndërkohë që pikëpamja kalviniste, inkurajon një fatalizëm të rrezikshëm. Të krishterët të cilët mbajnë pozitën arminiane, argumentojnë që pikëpamja kalviniste, po të kuptohet tërësisht, do shikohet se shkatërron motivet për sjelljen e përgjegjshme të krishterë. Rendëll Besinxher (Randall Basinger) thotë se pikëpamja Kalviniste “i mëshon asaj atë që duhet të jetë dhe përjashton mendimin që gjërat mundet dhe/apo duhet të ishin ndryshe.”^[136]48 Basinxheri vazhdon duke thënë se të krishterët të cilët evokojnë dhe veprojnë mbi bazën e sovranitetit të Perëndisë, janë fajtorë për një fatalizëm arbitrar, të pajetueshëm dhe të rrezikshëm....Në kontrast me këtë, arminiani beson se ajo që faktikisht ndodh në botë është, deri në një farë mase,  pasojë e vullnetit njerëzor. Kontrolli i imtësishëm i Perëndisë në botë, mohohet. Kjo do të thotë se mund të ndodhin gjëra të cilat Perëndia as nuk i dëshiron as nuk i do. Gjërat jo vetëm që mund të jenë ndryshe, por shpesh duhet të jenë ndryshe, dhe nga e gjitha kjo rrjedh përgjegjësia jonë për të punuar me Perëndinë për të bërë një botë më të mirë.^[137]49

Sidoqoftë, Basinxheri vazhdon duke argumentuar edhe më tej: Kalvinistët, praktikisht, shpesh e shmangin një fatalizëm të tillë dhe “jetojmë dhe flasin si arminianë.”^[138]50 Kësisoj, nga njëra anë, sfida e Basinxherit është një paralajmërim kundër ekstremeve praktike tek të cilat ai pretendon se kalvinistët logjikisht do t’i shtynin të krishterët. Nga ana tjetër, kundërshtimi i tij pretendon se kur kalvinistët jetojnë në mënyrën që ata e dinë se duhet të jetojnë, në një bindje me përgjegjshmëri ndaj Perëndisë, ata janë ose në papërputhshmëri me pikëpamjen e tyre rreth sovranitetit hyjnor, ose përndryshe duke mos lejuar pikëpamjen e tyre për kontrollin sovran të Perëndisë të ndikojë në jetën e tyre të përditshme.

H. Përgjigje ndaj pozitës arminiane

Shumëkush përbrenda botës ungjillore, do t’i gjejë bindës këto katër argumente arminianë. Ata do të mendojnë se këto argumente përfaqësojnë atë që ata në mënyrë intuitive dinë për vetveten, për veprimet e tyre, si dhe për mënyrën se si bota funksionon, dhe se këto argumente shpjegojnë më mirë theksimin e përsëritur në Shkrim mbi përgjegjësinë tonë si dhe për pasojat reale të zgjedhjeve tona. Sidoqoftë, ka disa përgjigje që mund t’i jepen pozicionit Arminian.

1. Këto pasazhe të Shkrimit, a janë shembuj të pazakontë, apo ato përshkruajnë mënyrën se si Perëndia vepron zakonisht? Në përgjigje ndaj kundërshtimit që shembujt e kontrollit providenciale të Perëndisë i referohen vetëm ngjarjeve të kufizuara apo specifike, mund të thuhet në radhë të parë se shembujt janë kaq të shumtë (shiko më lart, fq. 317–327) saqë ato duket se kanë për qëllim që të na përshkruajnë mënyrën në të cilën Perëndia vepron gjithë kohën. Perëndia nuk është se thjesht bën që vetëm një pjesë e barit të rritet, Ai bën që i gjithë bari të rritet. Ai nuk është se dërgon pak shi, Ai dërgon të gjithë shiun. Ai nuk është se nuk lejon disa harabelë që të mos bien në tokë pa dëshirën e Tij, Ai i ruan të tërë harabelët që të mos bien përtokë pa vullnetin e Tij. Ai nuk di thjesht çdo fjalë në gojën e Davidit që përpara se ai ta ketë thënë, Ai i di të tëra fjalët e të gjithëve gjuhëve tona përpara se ne t’i themi. Ai nuk është se thjesht ka zgjedhur Palin dhe të krishterët në kishat e efesit për të qenë të shenjtë dhe të panjollë përpara Tij. Ai ka zgjedhur të tërë të krishterët për të qenë të shenjtë dhe të panjollë përpara Tij. Kjo është arsyeja përse pretendimi i Katrellit se Perëndia po vepronte ndryshe në Australi dhe Amerikën e Jugut se në Besëlidhjen e Vjetër,^[139]51 është kaq jobindës: Shkrimi u dha për të na treguar mënyrat e veprimit të Perëndisë, dhe kur kemi dhjetëra shembuj përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe të Re ku ka një mësim kaq të qartë rreth kësaj, është e përshtatshme për ne që të dalim në përfundimin se kjo është mënyra në të cilën Perëndia vepron gjithnjë në lidhje me qeniet njerëzore. Në kontrast me këtë, duket se në Shkrim nuk ka asgjë që do të tregonte se disa gjëra janë jashtë kontrollit providencial të Perëndisë, apo se këto mënyra të veprimit të Perëndisë, janë të pazakonta apo jopërfaqësuese të mënyrave në të cilat Ai vepron përgjithësisht.

Për më tepër, shumë prej vargjeve që flasin për provaninë e Perëndisë, janë shumë të përgjithshme: Krishti “vazhdimisht mban të gjitha gjërat nëpërmjet fjalës së Tij të fuqisë” (Heb. 1:3, përkthim i autorit), dhe “të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij” (Kol. 1:17). “ Sepse në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Vep. 17:28). Ai “vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij” (Efe. 1:11).^[140]52 Ai siguron ushqimin tonë (Mat. 6:11), plotëson tërë nevojat tona (Fil. 4:19), drejton hapat tonë (F. e Urta 20:24) dhe vepron në ju edhe vullnetin edhe veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij. (Fil. 2:13). Pasazhe të tilla nga Shkrimi shërbejnë më shumë sesa si thjesht shembuj të jashtëzakonshëm të një ndërhyrjeje të pazakontë nga Perëndia në çështjet e qenieve njerëzore. Ato përshkruajnë mënyrën se si Perëndia vepron në botë.

2. A e bën Perëndinë përgjegjës për mëkatin doktrina kalviniste e providencës së Perëndisë? Kundër pikëpamjes kalviniste të providencës së Perëndisë (e cila pohon se Ai dekreton për lejimin e mëkatit dhe të keqes) Arminanët do të thoshin se Perëndia nuk është përgjegjës për mëkatin dhe të keqen sepse Ai nuk i ka caktuar ato e as i ka shkaktuar ato në ndonjë mënyrë. Kjo është me të vërtetë një mënyrë e shkarkimit të Perëndisë nga përgjegjësia si dhe faji për mëkatin, por a është kjo mënyra biblike?

Problemi është nëse pozita arminiane mund të shpjegojë me të vërtetë shumë tekste të cilët qartësisht thonë se Perëndia cakton që disa njerëz të mëkatojnë ose bëjnë keq (shiko Seksionin B.7, më lart, fq. 322–327). Vdekja e Krishtit është shembulli më i mirë i kësaj, por ka edhe shumë të tjerë në Shkrim (disa prej të cilëve janë: vëllezërit e Jozefit, faraoni, egjiptianët, kanaanenjtë, djemtë e Elit, numërimi i popullsisë nga Davidi, si dhe Babilonasit). Kësaj mund t’i jepet përgjigjja se këto ishin ngjarje të pazakonta, përjashtime nga mënyra e zakonshme e të vepruarit të Perëndisë, por kjo nuk e zgjidh problemin, sepse sipas pikëpamjes arminiane, si do mundet Perëndia të jetë i shenjtë po qe se Ai cakton qoftë edhe një veprim të vetëm të mëkatshëm?

Pozita kalviniste duket e preferueshme: Perëndia Vetë nuk mëkaton kurrë por e realizon gjithnjë vullnetin e Tij përmes shkaqesh dytësore; d.m.th. përmes faktorëve personalë moralë të cilët në mënyrë të vullnetshme dhe me dashje, bëjnë atë që Perëndia ka caktuar. Këto faktorë personalë moralë (si qenie njerëzore ashtu edhe engjëj të ligj) duhen fajësuar për të këqijat që bëjnë. Ndërkohë që pozita arminiane kundërshton me argumentin se nga një nivel njerëzor, njerëzit janë gjithashtu përgjegjës për atë që shkaktojnë që të tjerët të bëjnë, ne mund të përgjigjemi duke thënë se Shkrimi nuk është i gatshëm që një arsyetim të tillë t’ia veshë Perëndisë. Përkundrazi, Shkrimi në mënyrë të përsëritur jep shembuj ku Perëndia në një mënyrë të mistershme e të fshehtë, mundet që njëfarësoj të caktojë që njerëzit të bëjnë të keqen, por vazhdimisht ia vë fajin për paudhësitë e bëra individëve njerëzorë që bëjnë të gabuarën e kurrë Perëndisë Vetë. Pozita arminiane duket se nuk ka arritur të tregojë arsyen përse Perëndia nuk mundet të veprojë në këtë mënyrë në botë, duke ruajtur si shenjtërinë e Tij ashtu edhe përgjegjësinë individuale njerëzore për mëkatin.

3. A munden zgjedhjet e caktuara nga Perëndia të jenë zgjedhje reale? Në përgjigje ndaj këtij pretendimi që zgjedhjet e caktuara nga Perëndia nuk mund të jenë zgjedhje reale, duhet thënë se ky është thjesht një supozim i bazuar edhe një herë tjetër në përvojën dhe intuitën njerëzore, e jo në një tekst specifik nga Shkrimi.^[141]53 Megjithëkëtë, Shkrimi nuk të lë të kuptosh se ne mundet që të dalim në konkluzione nga përvoja jonë njerëzore kur kemi të bëjmë me kontrollin providencial të Perëndisë mbi krijesat, e veçanërisht qeniet njerëzore. Arminianët, thjesht nuk i janë përgjigjur pyetjes: Ku thotë Shkrimi që një zgjedhje e caktuar nga Perëndia nuk është një zgjedhje reale?^[142]54 Kur lexojmë pasazhe të cilat nënkuptojnë se Perëndia vepron përmes vullnetit tonë, aftësisë tonë për të zgjedhur, si dhe për volinë tonë vetjake, mbi ç’baza atëherë do mundemi të themi se një zgjedhje e shkaktuar nga Perëndia përmes këtyre e mënyrave, nuk është një zgjedhje reale? Do të dukej më mirë të pohonim se Perëndia thotë se zgjedhjet tona janë reale, si dhe të dalim në përfundimin se për rrjedhojë ato janë reale. Shkrimi në mënyrë të përsëritur pohon se zgjedhjet tona janë zgjedhje të mirëfillta, se ato kanë rezultate reale, dhe se këto rezultate mbeten në përjetësi. “Bëje këtë dhe do të jetosh” (Luka 10:28). “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetën e përjetshme” (Gjoni 3:16).

Kjo na shtyn në përfundimin që Perëndia na ka bërë në një mënyrë të atillë që (1) Ai cakton gjithçka që ne bëjmë, dhe (2) ne ushtrojmë vullnetin tonë personal dhe bëjmë zgjedhje reale e të vullnetshme. Për shkak se ne nuk mundemi që ta kuptojmë këtë, duhet që për pasojë ta refuzojmë? Ne nuk mund të kuptojmë (në një kuptim përfundimtar) se si një bimë mund të jetojë, apo se si një grerëz mund të fluturojë, apo se si Perëndia mund të jetë i gjithëpranishëm apo i përjetshëm. Si të bëjmë atëherë, t’i refuzojmë këto fakte? A nuk do të bënim faktikisht tjetër gjë duke thjesht i pranuar ato si të vërteta, qoftë ngaqë ne shikojmë që bimët në fakt jetojnë dhe se grerëzat në fakt fluturojnë, apo ngaqë Shkrimi vetë na mëson se Perëndia është i gjithëpranishëm dhe i përjetshëm?

Kalvini bën disa herë dallimin midis “domosdoshmërisë” dhe “detyrimit” në lidhje me vullnetin tonë: jobesimtarët mëkatojnë domosdoshmërisht, por asgjë nuk i shtrëngon ata që të mëkatojnë kundër vullnetit të tyre.^[143]55 Në përgjigje ndaj kundërshtimit që një veprim nuk mund të jetë i vullnetshëm apo me dëshirë nëse është një akt domosdoshmërie, Kalvini tregon si veprat e mira të Perëndisë (i Cili domosdoshmërisht bën mirë), ashtu edhe veprat e këqija të Djallit (i cili domosdoshmërisht bën keq):

Nëse fakti që ai duhet të bëjë mirë nuk e pengon vullnetin e lirë të Perëndisë në bërjen mirë; nëse djalli i cili mund të bëjë vetëm keq, gjithsesi mëkaton me vullnetin e vet—kush do të thoshte që për rrjedhojë njeriu mëkaton më pak vullnetshëm për shkak se ai është subjekt ndaj domosdoshmërisë së mëkatimit?^[144]56

Kush jemi ne që të themi që zgjedhjet njëfarësoj të shkaktuara nga Perëndia nuk mund të jenë reale? Mbi ç’baza mund ta vërtetojmë këtë? Perëndia, në Shkrim, na thotë se Ai cakton gjithçka që ndodh. Ai gjithashtu na thotë se zgjedhjet si dhe veprimet tona janë të rëndësishme për Të dhe se ne jemi përgjegjës përpara tij për veprimet tona. Ne duhet thjesht që t’i besojmë këto gjëra dhe të ngushëllohemi në to. Tek e fundit, vetëm Ai vendos se çfarë është e rëndësishme, çfarë është reale, dhe çfarë është përgjegjësia e mirëfilltë vetjake në univers.

Por, a kanë veprimet tona ndikim tek Perëndia? Në këtë pikë, arminianët do të kundërshtojnë duke thënë se ndërkohë që kalvinistët mund të thonë se një zgjedhje e shkaktuar nga Perëndia është një zgjedhje e mirëfilltë, ajo nuk është e mirëfilltë në çdo kuptim përfundimtar, sepse, sipas pikëpamjes kalviniste, asgjë prej atyre gjërave që Perëndia bën, nuk mund të jetë një reagim ndaj asaj që bëjmë ne. Xhek Katrelli thotë:

Kalvinizmi mbetet ende një teologji e përcaktueshmërisë, për sa kohë që ajo deklaron se asgjë prej atyre që Perëndia bën, nuk mund të kushtëzohet nga njeriu, apo të jetë një reagim ndaj diçkaje në botë. Ideja që një Perëndi sovran duhet që të veprojë gjithmonë dhe kurrë të mos reagojë, është një pikë tek e cila pothuajse të tërë kalvinistët duket se janë të një mendjeje....Teologët e Reformimit janë të një mendjeje që dekreti i përjetshëm është i pakushtëzuar apo absolut....“Teologjia Dekretuese” thotë se “Perëndia nuk mund të ndikohet nga e as të reagojë ndaj ndonjë gjëje jashtë Tij,” thotë Daane.^[145]57

Por këtu, Katrelli e ka keqkuptuar teologjinë e Reformuar për dy arsye. Së pari, ai ka cituar Xheims Denin (James Daane) i cili, paçka se i përket Kishës së Reformuar të Krishterë, ka shkruar si një kundërshtar, e jo si një mbrojtës i teologjisë klasike të Reformuar, dhe deklarata e tij nuk përfaqëson një pozitë të cilën teologët e Reformuar do ta pranonin. Së dyti, Katrelli ka ngatërruar dekretet e Perëndisë përpara krijimit me veprimet e Perëndisë në kohë. Është e vërtetë që kalvinistët do të thoshin se dekretet e përjetshme të Perëndisë, nuk u ndikuan nga ndonjë prej veprimeve tona, dhe nuk mund të ndryshohet prej nesh, përderisa ato qenë bërë përpara krijimit. ^[146]58 Por, të dalësh nga kjo në përfundimin që kalvinistët mendojnë se Perëndia nuk reagon në kohë ndaj çfarëdo gjëje që ne bëjmë, apo se Ai nuk ndikohet nga asgjë që ne bëjmë, thjesht është e pavërtetë. Asnjë teolog kalvinist që njoh, nuk ka thënë ndonjëherë se Perëndia nuk ndikohet nga ajo që ne bëjmë apo se Ai nuk reagon ndaj asaj që ne bëjmë. Ai trishtohet për mëkatin tonë. Ai kënaqet në lavdërimet tona. Ai u përgjigjet lutjeve tona. Të thuash se Perëndia nuk reagon ndaj veprimeve tona, do të thotë të mohosh të tërë historinë e Biblës nga “Zanafilla” e deri tek “Zbulesa”.

Tani, një kalvinist do të shtonte se Perëndia ka dekretuar përjetësisht se do të reagonte ndaj nesh ashtu sikurse bën. Faktikisht, Ai ka dekretuar që ne do të vepronim ashtu sikurse bëjmë dhe se Ai do të reagojë ndaj veprimeve tona, por përgjigjet e Tij janë gjithsesi reagime të vërteta, përgjigjet e Tij ndaj lutjeve janë gjithsesi përgjigje të vërteta ndaj lutjeve, kënaqësia që Ai merr nga lavdërimet tona, është ende kënaqësi e vërtetë. Katrelli sigurisht që mund ta kundërshtojë që një reagim që Perëndia ka planifikuar kohë më parë nuk është një reagim real, por kjo është shumë më ndryshe se të thuash se kalvinistët besojnë se Perëndia nuk reagon ndaj asaj që ne bëjmë. Për më tepër, ne i kthehemi të njëjtit supozim të pabazë që përshkon këtë kundërshtim: mbi ç’bazë nga Shkrimi mund të thotë Katrelli se një reagim që Perëndia e ka planifikuar kohë më parë, nuk është një reagim i mirëfilltë?^[147]59

Këtu, është e dobishme për ne që të kuptojmë se nuk ka realitet tjetër në univers me përjashtim të asaj që Perëndia Vetë ka bërë. A është një bubullimë e shkaktuar nga Perëndia një bubullimë e mirëfilltë? A është një mbret të cilin Perëndia e ka hipur në fron, një mbret i mirëfilltë? A është një fjalë të cilën Perëndia bën që unë ta them (Psa. 139:4; F. e Urta 16:1) një fjalë e mirëfilltë? Sigurisht që këto janë të mirëfillta! Nuk ka realitet tjetër veç atij të cilin Perëndia realizon! Atëherë, a është një zgjedhje njerëzore që njëfarësoj Perëndia shkakton të ndodhë, një zgjedhje e mirëfilltë? Po, është, në po të njëjtën mënyrë që një bubullimë apo një mbret është real në përputhje me karakteristikat dhe vetitë e tyre. Zgjedhja që unë bëj, nuk është një zgjedhje “e imponuar” apo “e pavullnetshme”. Ne bëjmë zgjedhje tërë kohën, dhe absolutisht nuk kemi fare ndjesinë e të qenurit të detyruar apo të shtrënguar që të zgjedhim këtë gjë dhe jo atë tjetrën.

Tani, disa mund të kundërshtojnë duke thënë se kjo pikëpamje na bën ne thjesht “kukulla” apo “robotë.” Por ne nuk jemi as kukulla e as robotë; ne jemi persona realë. Kukullat dhe robotët nuk kanë fuqinë për të bërë zgjedhje personale e as madje të kenë mendime individuale. Ne, në kontrast me këtë, mendojmë, marrim vendime si dhe zgjedhim. Përsëri, arminiani gabimisht merr informacion nga situata jonë si qenie njerëzore dhe pastaj e përdor atë informacion për të vënë kufizime mbi atë që Perëndia mundet apo nuk mundet që të bëjë. Të tëra këto analogji nga përvoja njerëzore, nuk arrijnë që të pasqyrojnë faktin që Perëndia është shumë më i madh sesa aftësitë tona të kufizuara njerëzore. Për më tepër, ne jemi shumë më tepër realë dhe të ndërlikuar se mund të jetë cilido robot apo kukull teatrale ndonjëherë. Ne jemi persona realë të krijuar nga një Perëndi pafundësisht i fuqishëm dhe pafundësisht i mençur.

Një pjesë e mirë e vështirësisë tonë është të kuptojmë se si Perëndia mund të na bëjë që të zgjedhim diçka me dëshirë e cila vjen nga natyra e fundme e ekzistencës tonë prej krijesash. Në një botë hipotetike ku të gjitha gjallesat e krijuara nga Perëndia të ishin bimë të rrënjosura në tokë, ne mund të përfytyrojmë njërën bimë duke diskutuar me një tjetër se Perëndia nuk mund të bënte krijesa të gjalla të cilat do mund të lëviznin mbi tokë, sepse si atëherë do mund t’i mbanin rrënjët e tyre me vete? Dhe, nëse rrënjët nuk do t’i kishin në tokë, nga do ta merrnin atëherë ushqimin? Një bimë “arminiane” mund të kishte thënë, “Me qëllim që Perëndia të krijojë një botë me gjallesa, Atij do t’i duhej t’i krijonte ato me rrënjë dhe me karakteristikën e jetesës së të të tërë jetës së tyre në një vend të vetëm. Të thuash që Perëndia nuk mund të krijojë gjallesa të cilat lëvizin nëpër tokë, nuk e sfidon gjithëfuqinë e Perëndisë, sepse kjo është thjesht të thuash se Ai nuk mund të bëjë gjërat të cilat logjikisht nuk mund të bëhen. Për rrjedhojë, është e pamundur që Perëndia të mund të krijonte një botë ku gjallesat kanë gjithashtu kapacitetin për të lëvizur mbi tokë.” Problemi me këtë bimë, është se ajo e ka kufizuar fuqinë e Perëndisë mbi bazën e përvojës së saj “prej bime”.

Në një nivel më të lartë, ne mund të përfytyrojmë një krijim që përmban edhe bimë edhe kafshë por jo qenie njerëzore. Në atë krijim, ne mund të përfytyrojmë një debat mes një qeni “Kalvinist” dhe një qeni “Arminian”, ku qeni “Kalvinist” do të thoshte se është e mundshme për Perëndinë që të krijojë krijesa që jo vetëm mund të komunikojnë me të lehura me njëra tjetrën, por që të lehurat e tyre madje mund t’i shënojnë në letër e t’i dërgojnë që të kuptohen në heshtje nga krijesa të tjera në një distancë disa ditë udhë larg, krijesa të cilat nuk janë parë kurrë nga krijesa dërguese që shënoi të lehurat e saj në letër. Qeni “Arminian” do të përgjigjej duke thënë se Perëndia nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, sepse në thelb të idesë së komunikimit mes krijesave, është dëgjimi dhe shikimi (dhe zakonisht nuhatja!) e krijesës prej nga njëra merr mesazhin e komunikuar prej tjetrës. Të thuash se mund të ketë komunikim pa dëgjuar, parë apo nuhatur krijesën tjetër, është një ide absurde! Kjo është përtej diapazonit të ndodhive të mundshme dhe është e paperceptueshme nga ana logjike. Për rrjedhojë, është e pamundur të mendojmë se Perëndia mund ta krijojë një krijesë me një aftësi të tillë komunikuese.

Në të dy rastet, bima “arminiane” dhe qeni “arminian” janë në gabim, për shkak se ato e kanë kufizuar në mënyrë të pasaktë llojin e asaj gjëje që Perëndia mund të krijojë duke derivuar atë që qe e mundshme për Perëndinë (sipas mendimit të tyre) bazuar tek ekzistenca e tyre e fundme prej krijesash. Por kjo është shumë e ngjashme me teologun Arminian i cili pohon thjesht se (mbi bazën e perceptimeve të veta mbi përvojën njerëzore) që Perëndia nuk mund të krijojë një krijesë që bën zgjedhje me dëshirë, të vullnetshme dhe kuptimplota, dhe se ato zgjedhje janë gjithsesi të caktuara nga Perëndia. Në mënyrë të ngjashme, teologu Arminian i cili thotë se Perëndia nuk mund ta paracaktojë atë të keqe që të ndodhë e megjithëkëtë të mos jetë përgjegjës Vetë për të keqen, është njëlloj si ta kufizosh Perëndinë bazuar thjesht mbi bazën e vëzhgimit të përvojës tonë prej njerëzish të fundmë.

4. A inkurajon pikëpamja kalviniste e providencës qoftë një fatalizëm të rrezikshëm apo një prirje për të “jetuar si arminianët”? Kjo pikëpamje e providencës e paraqitur më lart, thekson nevojën për bindje me përgjegjshmëri, kështu që nuk është e saktë të thuash se ajo inkurajon atë lloj fatalizmi që thotë se çfarëdo që është, është ajo që duhet të jetë. Ata të cilët i akuzojnë shkruesit e Reformuar se e besojnë këtë, thjesht nuk e kanë kuptuar doktrinën e Reformuar të providencës.

Por a “jetojnë si arminianët” kalvinistët gjithsesi”? Si kalvinistët ashtu edhe arminianët besojnë se veprimet tona çojnë në rezultate konkrete dhe se ato janë përjetësisht të rëndësishme. Të dyja palët janë të një mendjeje për faktin që ne jemi përgjegjës për veprimet tona dhe se ne ndërmarrin zgjedhje të vullnetshme e me dëshirë. Të dyja grupet janë të një mendjeje që Perëndia u përgjigjet lutjeve, që shpallja e ungjillit çon në shpëtim të njerëzve dhe se bindja ndaj Perëndisë çon në bekim në jetë, ndërkohë që mosbindja çon në mungesë të bekimit të Perëndisë.

Por dallimet janë shumë të ndjeshme. Kalvinistët kur i përmbahen doktrinës së tyre, do të jetojnë me një mirëbesim shumë herë më të gjithanshëm tek Perëndia në të gjitha rrethanat dhe në një liri shumë herë më të madhe nga meraku për të ardhmen, për shkak se ata janë të bindur që Perëndia jo vetëm do të bëjë që qëllimet e Tij kryesore të realizohen me sukses në fund, por edhe që të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij (Rom. 8:28). Ata do t’i jenë gjithashtu mirënjohës Perëndisë për të tëra dobitë që na vijnë nga cilado anë, sepse ai i cili beson në providencën e Perëndisë është i sigurt që arsyeja përfundimtare që shkakton gjithçka që ndodh, nuk është ndonjë ndodhi rastësore në univers, e as “vullneti i lirë” i një qenieje tjetër njerëzore, por është në fund të fundit, mirësia e Perëndisë Vetë. Ata do të kenë gjithashtu durim të madh në vështirësi, duke e ditur, se gjëja që ka ndodhur, nuk ka ndodhur për shkak se Perëndia nuk ishte në gjendje që ta parandalonte atë, por për shkak se edhe ajo është pjesë e planit të Tij të mençur. Kështu që dallimet janë të jashtëzakonshme. Kalvini thotë:

Mirënjohja në mendje për rezultatet e favorshme, durimi në vështirësi, si dhe gjithashtu liria e pabesueshme nga shqetësimi për të ardhmen, ndjekin domosdoshmërisht këtë njohuri....Padija rreth providencës është më e madhja e të tëra mjerimeve; lumnia më e madhe gjendet në të diturin e kësaj.^[148]60

5. Kundërshtime të tjera ndaj pozitës arminiane. Përveç reagimit ndaj katër pretendimeve specifike arminiane rreth disa kundërshtimeve të përmendura më lart, duhen marrë në shqyrtim edhe ato pak kundërshti të tjera që mbeten.

a. Nga një pikëpamje arminiane, si mundet Perëndia ta dijë të ardhmen?: Sipas pikëpamjes arminiane, zgjedhjet tona njerëzore, nuk shkaktohen nga Perëndia. Ato janë tërësisht të pavarura. Por Shkrimi jep shumë shembuj ku tregohet që Perëndia parashikon të ardhmen si dhe të profecive që përmbushen me saktësi. Si mundet Perëndia të parashikojë të ardhmen në këtë mënyrë po të mos jetë i sigurt për atë që do të ndodhë?

Në përgjigje të kësaj pyetjeje, Arminianët japin tre lloje përgjigjesh. Disa thonë se Perëndia nuk është në gjendje të dijë hollësitë që kanë të bëjnë me të ardhmen, specifikisht, ata mohojnë që Perëndia është në gjendje të dijë se çfarë zgjedhjesh qeniet njerëzore individuale do të bëjnë në të ardhmen.^[149]61 Kjo, mua më duket si pozita më tipike e Arminianëve, por rezultati është që ndërkohë që Perëndia mund të jetë në gjendje të bëjë disa parashikime mjaft të sakta bazuar në njohurinë e plotë të të tashmes, këto nuk mund të jenë parashikime të sigurta. Në fund të fundit kjo nënkupton gjithashtu se Perëndia është i paditur për sa i takon të tëra zgjedhjeve të ardhshme të njerëzve, gjë që do të thotë se Ai nuk di as se si do të jetë bursa nesër, apo se kush do të zgjidhet presidenti i ardhshëm i Shteteve të Bashkuara, apo se kush do të kthehet në besim. Nisur nga kjo pikëpamje, cilën ngjarje të historisë njerëzore do mundej Perëndia të dinte me siguri paraprakisht? Asnjë. Ky është një rishikim radikal i idesë së gjithëdijes, dhe duket se mohohet qartësisht nga dhjetëra shembujt e profecive të sakta parashikuese që gjejmë në Shkrim, përmbushja e të cilave demonstron se Perëndia është Perëndia i vërtetë, ndryshe nga perënditë e rremë.^[150]62

Arminianë të tjerë thjesht pohojnë se Perëndia di gjithçka që do të ndodhë, por kjo nuk do të thotë se Ai ka planifikuar apo shkaktuar atë që do të ndodhë, kjo thjesht do të thotë që Ai ka aftësinë të shikojë në të ardhmen. (Një frazë e përdorur nganjëherë për të shprehur këtë pikëpamje, është: “Paranjohuria nuk nënkupton paracaktueshmëri.”) Kjo me shumë mundësi është pikëpamja më e zakonshme Arminiane, dhe ajo është shprehur me mjeshtëri nga Xhek Katrelli: “Unë pohoj që Perëndia ka një paranjohuri të vërtetë për zgjedhjet me vullnet të lirë, pa qenë Vetë faktori që i shkakton ato zgjedhje, apo që i bën ato të sigurta.”^[151]63

Problemi me këtë pozitë, është se, edhe nëse Perëndia nuk planifikoi apo nuk shkaktoi që gjëra të ndodhin, fakti që ato janë paranjohur, do të thotë se ato padyshim do të ndodhin. Dhe kjo do të thotë se vendimet tona janë të paracaktuara nga diçka (qoftë ky fati apo mekanizmi i pashmangshëm shkak-pasojë i universit), dhe ato ende nuk janë të lirë në kuptimin se si Arminiani dëshiron që ato të jenë të lirë. Nëse zgjedhjet tona të ardhshme bëhen të ditura, atëherë ato janë të fiksuara, dhe nëse janë të fiksuara, atëherë ato nuk janë të “lira” sipas kuptimit arminian (të papërcaktuara apo pashkaktuara).

Një reagim i tretë arminian, quhet “njohuri e mesme.” Ata të cilët marrin këtë pikëpamje, thonë se zgjedhjet e ardhshme të njerëzve nuk janë të përcaktuara nga Perëndia, por se Perëndia i di ato gjithsesi sepse Ai i di të tëra mundësitë e të ardhmes, dhe se Ai e di se si çdo krijesë e lirë do të reagojë në çfarëdo tërësie rrethanash që mund të shfaqen.^[152]64 William Craig thotë:

Njohuria e thellë e Perëndisë për sa i takon vullnetit të krijesave të lira, është një veti kaq tejkaluese saqë Perëndia di ekzaktësisht se çfarë do të bënin krijesat e lira nëse Perëndia do ta vinte në një tërësi rrethanash të caktuara....Duke ditur se çfarë do të bënte çdo krijesë e lirë e mundshme në çdo situatë të mundshme, Perëndia, duke sjellë atë rrethanë të caktuar, do ta dinte se çfarë krijesa do të bënte lirisht....Kësisoj ai paranjeh me siguri gjithçka që do të ndodhë në botë.^[153]65

Por pikëpamja e Krigut nuk mbron një pikëpamje lirie në kuptimin se si e marrin Arminianët zakonisht: që asnjë shkak apo tërësi shkaqesh nuk e bën një person të zgjedhë mënyrën se si ai apo ajo zgjodhi. Sipas pikëpamjes së Kreigut, rrethanat dhe predispozicioni i vetë personit garantojnë që një zgjedhje e caktuar do të bëhet, përndryshe, Perëndia nuk do mund të dinte se cila do ishte zgjedhja nga kjo njohuri e plotë që Ai ka për personin si dhe rrethanat. Por, nëse Perëndia e di se cila do të jetë zgjedhja e personit dhe nëse ajo zgjedhje është e garantuar apo jo, atëherë nuk mund të ndodhë ndryshe. Për më tepër, nëse si personi ashtu edhe rrethanat janë krijuar nga Perëndia, atëherë, si përfundim, rezultati është përcaktuar nga Perëndia. Kjo duket si shumë e afërt me lirinë sipas kuptimit kalvinist, por padyshim që nuk është ajo lloj lirie që do të pranonin pjesa më e madhe e Arminianëve.

b. Sipas një pikëpamjeje arminiane, si mundet e keqja të ekzistojë duke qenë se Perëndia nuk e dëshiron?: Arminianët mjaft qartë thonë se hyrja e të keqes në botë, nuk qe në përputhje me vullnetin e Perëndisë. Pinaku thotë: “Rënia e njeriut është një përgënjeshtrim elokuent i teorisë që vullneti i Perëndisë realizohet gjithnjë.”^[154]66 Por si mundet të ekzistojë e keqja nëse Perëndia nuk dëshiron që ajo të ekzistojë? Nëse e keqja ndodh pavarësisht faktit se Perëndia nuk dëshiron që ajo të ndodhë, kjo duket se mohon gjithëfuqinë e Perëndisë: Ai dëshironte të parandalonte të keqen, por nuk qe në gjendje që ta bënte këtë. Si atëherë do mundemi të besojmë se ky Perëndi është i gjithëfuqishëm?

Përgjigjja e zakonshme Arminiane, është se Perëndia qe në gjendje ta parandalonte të keqen, por Ai zgjodhi të lejonte mundësinë e të keqes me qëllim që të garantonte që engjëjt dhe njerëzit do të kishin lirinë e nevojshme për të ndërmarrë zgjedhje kuptimplota. Me fjalë të tjera, Perëndisë i duhej që të lejonte për mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme me qëllim që të lejonte zgjedhje të mirëfillta nga njerëzit. Katrelli thotë: “Kjo liri e dhënë nga Perëndia përfshin edhe lirinë e dhënë njerëzve për të rebeluar dhe mëkatuar edhe ndaj Krijuesit Vetë. Duke krijuar një botë në të cilin mëkati është i mundshëm, Perëndia nëpërmjet kësaj e detyroi Veten që të reagonte në mënyra specifike po qe se mëkati do të bëhej realitet.”^[155]67

Por as kjo nuk është një përgjigje e kënaqshme, sepse nënkupton që Perëndia do të lejojë mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme përjetësisht në qiell. Sipas pozitës arminiane, nëse ndonjë prej zgjedhjeve dhe veprimeve tona duhet të jenë të mirëfillta dhe reale, atëherë do duhet që ato të përfshijnë mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme. Por, kjo nënkupton që edhe në qiell, për tërë përjetësinë, ne do të përballemi me mundësinë reale të zgjedhjes së të keqes, dhe për rrjedhojë, me mundësinë e rebelimit kundër Perëndisë dhe humbjes së shpëtimit tonë dhe dëbimit jashtë parajsës! Ky është një mendim lemerisës, por duket si një rrjedhojë e nevojshme e pikëpamjes Arminiane.

Megjithëkëtë, është një rrjedhim i cili është edhe më shqetësues akoma: Nëse zgjedhjet e mirëfillta duhet të lejojnë për mundësinë e zgjedhjes së të keqes, atëherë (1) zgjedhjet e Perëndisë nuk janë reale, përderisa Ai nuk mund të zgjedhë të keqen, apo (2) Zgjedhjet e Perëndisë janë reale, dhe ekziston mundësia e mirëfilltë që Perëndia të mundet që një ditë prej ditësh të zgjedhë të bëjë të keqen, ndoshta vetëm pak, ose ndoshta goxha shumë. Nëse peshojmë rrjedhojën e kësaj të dytës, kjo bëhet lebetitëse. Por kjo bie ndesh me dëshminë e bollëkshme të Shkrimit.^[156]68 Nga ana tjetër, rrjedhoja e parë është qartësisht e pavërtetë: Perëndia është përkufizimi i asaj që është reale, dhe është qartësisht gabim të thuash që zgjedhjet e Tij nuk janë të mirëfillta. Për pasojë, të dy rrjedhojat sigurojnë arsye të mira për refuzimin e pozitës Arminiane sipas të cilës zgjedhjet reale duhet të lejojnë mundësinë e zgjedhjes së të keqes, por kjo na kthen tek çështja e mëparshme për të cilën nuk duket se ka një përgjigje të kënaqshme nga pozita arminiane: Si mundet të ekzistojë e keqja nëse Perëndia nuk e dëshiron atë që të ekzistojë?

c. Nga një pikëpamje arminiane, nga mund ta dimë se Perëndia do të ngadhënjejë mbi të keqen?: Po t’i kthehemi pohimit arminian që e keqja nuk është në përputhje me vullnetin e Perëndisë, ngrihet një problem tjetër: nëse e tërë e keqja e tanishme në botë erdhi në botë paçka se Perëndia nuk e deshi, si mund të jemi të sigurt që Perëndia do të ngadhënjejë mbi të në fund? Sigurisht, Perëndia thotë tek Shkrimi që Ai do të ngadhënjejë mbi të keqen. Por nëse Ai nuk qe në gjendje ta mbante atë jashtë universit në krye të herës dhe e keqja u fut përkundër vullnetit të Tij, dhe nëse Ai nuk qe në gjendje të parashikonte rezultatin e çfarëdo ngjarjesh të ardhshme të cilat përfshijnë zgjedhjen e lirë të njerëzve, engjëjve dhe faktorëve demonikë, atëherë si mund të jemi të sigurt se deklarata e Perëndisë, që Ai do të ngadhënjejë mbi të tërë të keqen, është e vërtetë në vetvete? Ndoshta ky është thjesht një parashikim optimist i diçkaje që (nga këndvështrimi Arminian) Perëndia nuk mund ta dijë. Larg prej “lirisë së pabesueshme nga meraku për të ardhmen” që ka Kalvinisti ngaqë ai e di se një Perëndi i gjithëfuqishëm bën që “të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë” (Rom. 8:28), pozita e Arminianit duket logjike për të na shtyrë në një ankth të rrënjosur thellë rreth rezultatit përfundimtar të historisë.

Të dyja këto dy kundërshtimet e fundit për sa i takon të keqes, na bëjnë të kuptojmë se, paçka se ne mund të kemi vështirësi në të menduarin rreth pikëpamjes së Reformuar mbi të keqen si të paracaktuar nga Perëndia dhe tërësisht nën kontrollin e Perëndisë, ka vështirësi shumë më serioze për sa i takon pikëpamjes Arminiane të të keqes, si jo të paracaktuar apo madje të dëshiruar nga Perëndia, dhe për rrjedhojë, jo e sigurt se është nën kontrollin e Perëndisë.

d. Ndryshimi në pyetjet e mbetura pa përgjigje: Përderisa ne jemi të fundmë në arsyetimin tonë, ne në mënyrë të pashmangshme, do të kemi disa pyetje pa përgjigje rreth cilësdo doktrine biblike. Megjithëkëtë, mbi këtë çështje, pyetjet që kalvinistët dhe arminianët duhet të lënë pa përgjigje, janë mjaft ndryshe. Nga njëra anë, kalvinistët duhet të thonë se ata nuk e dinë përgjigjen ndaj pyetjeve të mëposhtme:

1.     Si ekzaktësisht mundet Perëndia që të paracaktojë që ne të bëjmë të keqen në mënyrë të vullnetshme, e megjithëkëtë Perëndia të mos fajësohet për të keqen.

2.     Si ekzaktësisht mund të bëjë Perëndia që ne të zgjedhim diçka me dëshirë.

Për të dyja këto, kalvinistët do të thoshin se përgjigjja disi duhet gjetur në një vetëdijësim për madhështinë e pafundme të Perëndisë, në njohurinë e faktit që Ai mund bëjë shumë më tepër sesa ne mund të mendojmë se Ai mundet. Kështu, efekti i këtyre pyetjeve pa përgjigje, është rritja e vlerësimit tonë për madhështinë e Perëndisë.

Nga ana tjetër, Arminianët duhet të lënë pa përgjigje pyetjet në lidhje me njohurinë e Perëndisë për të ardhmen, arsyen përse Ai do të lejonte të keqen kur kjo është kundër vullnetit të Tij, dhe nëse është apo jo e sigurt që Ai do të ngadhënjejë mbi të keqen. Mosarritja prej tyre për të zgjidhur këto çështje, ka prirjen që të zbehë madhështinë e Perëndisë, gjithëdijen e Tij, gjithëfuqinë e Tij, si dhe besueshmërinë absolute të premtimeve të Tij për të ardhmen. Gjithashtu, këto pyetje të mbetura pa përgjigje, kanë prirjen që të përlartësojnë madhështinë e njeriut (lirinë e tij për të bërë atë gjë që Perëndia nuk e dëshiron) si dhe fuqinë e të keqes (ajo vjen dhe mbetet në univers, paçka se Perëndia nuk e dëshiron). Për më tepër, duke mohuar që Perëndia mund të bëjë krijesa të cilat kanë zgjedhje reale të cilat janë gjithsesi të shkaktuara prej tij, pozita Arminiane zbeh mençurinë dhe aftësinë e Perëndisë, Krijuesit.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A e ka rritur të menduarit e doktrinës së provanisë, mirëbesimin tuaj tek Perëndia? Si e ka ndryshuar kjo mënyrën se si ju mendoni për të ardhmen? A ka në jetën tënde vështirësi apo vuajtje në këtë kohë? Jep një shembull të një vështirësie specifike me të cilën je duke u përballur tani dhe shpjego se si doktrina e provanisë do të të ndihmojë në mënyrën se si ti mendon për të.

2.     A mund të përmendësh pesë gjëra të mira që të kanë ndodhur deri më tani gjatë ditës së sotme? A ke qenë mirënjohës ndaj Perëndisë për secilën prej tyre?

3.     A e mendon nganjëherë fatin apo shansin si shkaktarë të ngjarjeve që ndodhin në jetën tënde? Nëse je ndjerë ndonjëherë kështu, a e rrit apo e ul kjo gjë ankthin tënd për të ardhmen? Tani mendoni për një çast për ndonjë ngjarje të cilën ti mund t’ia kesh atribuuar fatit në të shkuarën. Në vend të kësaj, fillo të mendosh për këto ngjarje si nën kontrollin e Atit tënd të mençur dhe të dashur. Si të bën kjo gjë të ndjehesh ndryshe për to dhe për të ardhmen në përgjithësi?

4.     A bie ndonjëherë në një vazhdë të një “besëtytnie” të vogël veprimesh apo ritualesh të cilat ti mendon se do të sjellin fat të mbarë apo që do të parandalojnë fatin e keq (si për shembull të frysh dorën pasi ke prekur gushën, të kesh frikë kur një mace e zezë të pret rrugën, të hysh me këmbën e djathtë, të mbash një objekt të caktuar “thjesht sa për fat të mbarë,” etj.)? A mendon se këto veprime kanë prirjen ta rrisin apo ta ulin besimin tënd tek Perëndia gjatë ditës, si dhe bindjen tënde ndaj Tij?

5.     Shpjego se si një kuptim i duhur i doktrinës së providencës duhet ta drejtojë një të krishterë në një jetë më aktive lutjeje.

6.     Cili ka qenë efekti i përgjithshëm i këtij kapitulli rreth mënyrës se si ti mendon dhe se si ndjehesh rreth Perëndisë si dhe ngjarjeve të jetës tënde?

TERMA TË VEÇANTË

Arminian

Kalvinist

pajtueshmëri

dekretet e Perëndisë

zgjedhje të lira

vullneti i lirë

qeverisje

njohuri e mesme

ruajtja e vazhdimësisë së ekzistencës

shkaku parësor

providenca

I Reformuar

Shkak dytësor

zgjedhje të vullnetshme

zgjedhje me dashje

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 76–90

1930 Thomas, 176–183

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1847 Finney, 515–544

1875–1876 Pope, 1:437–456; 2:363–367, 386–390

1892–1894 Miley, 1:211–349; 2:271–308

1940 Wiley, 1:478–488

1983 Carter, 1:122–124, 130–133, 222–223

1983- Cottrell, 2:9–228, 265–333, 379–418

1987–1990 Oden, 1:270–316

3. Baptiste

1767 Gill, 1:246–251, 397–434

1887 Boyce, 115–125, 217–230

1907 Strong, 353–370, 410–443

1917 Mullins, 265–276

1976–1983 Henry, 5:307–333; 6:455–491

1983–1985 Erickson, 345–364, 387–432

1987–1994 Lewis/Demarest, 1:291–335; 2:71–122

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 1:225–259

1949 Thiessen, 100–110, 119–132

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:483–497

1934 Mueller, 176–178, 189–195, 236–241

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:197–237, 309–407 (1.16–18; 2.4–5)

1724–1758 Edwards, 1:3–93; 2:107–110, 525–543

1861 Heppe, 133–189, 251–280

1871–1873 Hodge, 1:535–549, 575–616; 2:280–312

1878 Dabney, 120–132, 221–223, 276–291

1887–1921 Warfield, SSW 1:93–115; SSW 2:411–447

1889 Shedd, 1:393–462, 527–533

1937–1966 Murray, CW 3:161–167, 185–189; CW 2:60–66

1938 Berkhof, 100–108, 165–178

1962 Buswell, 1:163–176

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:117–140, 215–219

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 87–91

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)

Vepra të Tjera

Basinger, David, dhe Randall Basinger, red. Parackatimi dhe Vullneti i Lirë: Katër Pikëpamje të Sovranitetit Hyjnor dhe Lirisë së Njeriut (Predestination and Free Will: Four Views of Divine Sovereignty and Human Freedom). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.

Berkouwer, G.C. Provania e Perëndisë (The Providence of God). Përkth. nga Lewis B. Smedes. Grand Rapids: Eerdmans, 1952.

Cameron, N.M. de S. “Providenca (Providence).” Tek FRT (^[157]NDT) fq. 177–179.

Carson, D.A. Sovraniteti Hyjnor dhe Përgjegjshmëria Njerëzore: Pikëpamje Biblike në Shqyrtim Krahasues (Divine Sovereignty and Human Responsibility: Biblical Perspectives in Tension). New Foundations Theological Library. Atlanta: John Knox, and London: Marshall, Morgan and Scott, 1981.

_______. Edhe Sa Kohë o Zot? Reflektime mbi Vuajtjet dhe të Keqen (How Long, O Lord? Reflections on Suffering and Evil). Grand Rapids: Baker, and Leicester: Inter-Varsity Press, 1990.

Craig, William Lane. I Vetmi Perëndi i Mençur: Përputhshmëria e Paranjohurisë Hyjnore dhe Lirisë Njerëzore (The Only Wise God: The Compatibility of Divine Foreknowledge and Human Freedom). Grand Rapids: Baker, 1987.

Feinberg, John. Fytyrat e Shumta të së Keqes: Sistemet Teologjike dhe Problemi i të Keqes (The Many Faces of Evil: Theological Systems and the Problem of Evil). Zondervan, 1994.

Flavel, John. Misteri i Provanisë (The Mystery of Providence). Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1976. Ribotim i botimit të vitit 1698.

Helm, Paul. Provania e Perëndisë (The Providence of God). Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1994.

Parker, T.H.L. “Provania e Perëndisë (Providence of God).” Tek FUT (^[158]EDT) fq. 890–891.

Pink, Arthur W. Sovraniteti i Perëndisë (The Sovereignty of God). Grand Rapids: Baker, 1930.

Warfield, B.B. Kalvini dhe Kalvinizmi (Calvin and Calvinism). London and New York: Oxford University Press, 1931.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Romakëve” 8:28: Dhe ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij.

HIMN

“PERËNDIA LËVIZ NË NJË MËNYRË TË MISTERSHME (GOD MOVES IN A MYSTERIOUS WAY)”

Perëndia lëviz në një mënyrë të mistershme

Mrekullitë e Tij për të kryer;

Ai lë gjurmët e këmbëve të Tij në det,

Dhe mbi stuhi shkon kaluar.

Thellë në miniera të padepërtueshme

Aftësish gjithnjë të suksesshme në çdo an’

Ai ruan projektet e Tij të shkëlqyera,

Dhe realizon vullnetin e Tij sovran.

Ju shenjtorë që frikë keni, merrni zemër përsëri;

Retë të cilave u druheni kaq

Janë përplot mëshirë dhe do të shkarkojnë si shi

bekime mbi kokën tuaj sakaq.

me shqisat e dobëta tuaja, mos e gjykoni Zotin,

por besojini Atij se hirin e Tij do t’ju japë;

Prapa një provanie të ngrysur që mbërrin

Ai fsheh një fytyrë që buzëqesh prapë.

Qëllimet e Tij, do të piqen shpejt,

Orë pas ore do t’i shpalosë;

sythi mund të ketë një shije të hidhur krejt,

por sa e ëmbël e ka lulja të vetën aromë.

Mosbesimi i verbër padyshim që do të gabohet,

dhe rrëmojë më kot në veprën e Tij;

Perëndia është interpretuesi i Vet,

Gjithçka e sqaron Vetë Ai.

Autori: William Cowper, 1774

Kapitulli 17

Mrekullitë

Çfarë janë mrekullitë? A mund të ndodhin ato sot?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Një shqyrtim i temës së mrekullive, është i lidhur ngushtë me provaninë e Perëndisë e cila u trajtua në kapitullin e mëparshëm. Atje ne argumentuam se Perëndia ushtron një kontroll të gjerë, të vazhdueshëm e sovran mbi të tëra aspektet e krijimit të Tij. Ky kapitull do të supozojë se diskutimi i mëparshëm i provanisë është kuptuar dhe do të ndërtojë mbi të në qasjen ndaj çështjes së mrekullive.

A. Përkufizim

Mrekullinë mund ta përkufizojmë si më poshtë: Një mrekulli është një lloj më pak i zakonshëm i veprimtarisë së Perëndisë, në të cilën, Ai krijon mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe dëshmon për Vetveten.^[159]1 Ky përkufizim merr në konsideratë kuptimin tonë të mëparshëm të provanisë së Perëndisë nëpërmjet të cilës, Perëndia ruan, kontrollon dhe qeveris gjithçka. Nëse e kuptojmë kësisoj provaninë, ne natyrshëm do të shmangim shpjegimet e tjera të zakonshme apo përkufizimet e mrekullive.

Për shembull, një përkufizim i mrekullisë është: “një ndërhyrje e drejtpërdrejtë e Perëndisë në botë.” Por ky përkufizim merr anën e një pikëpamjeje deiste të marrëdhënies së Perëndisë me botën, në të cilën bota vazhdon më vete dhe Perëndia ndërhyn në të vetëm me raste. Kjo padyshim që nuk është pikëpamja biblike sipas të cilës Perëndia bën që shiu të bjerë (Mat. 5:45), bën që bari të rritet (Psa. 104:14), dhe në mënyrë të vazhdueshme mban gjithçka përmes fjalës së fuqisë së  Tij (Heb. 1:3). Një përkufizim tjetër i mrekullisë, është “një veprimtari më e drejtpërdrejtë e Perëndisë në botë.” Por, të flasësh për një punë “më të drejtpërdrejtë të Perëndisë, do të thotë të sugjerosh që veprimtaria e Tij e zakonshme provanore, është në një farë mënyre jo e “drejtpërdrejtë” dhe përsëri aludon për një soj shkëputjeje të tipit deist të Perëndisë nga bota.

Një përkufizim tjetër është: “Perëndia, duke punuar në botë, pa përdorur mjete natyrore për të arritur rezultatet që Ai dëshiron.” Megjithëkëtë, të flasësh për Perëndinë që punon “pa mjete” na lë në Bibël me shumë pak, për të mos thënë aspak mrekulli, sepse është e vështirë të mendosh për një mrekulli që ndodhi pa asnjë element tokësor: në shërimin e njerëzve për shembull, disa prej vetive fizike të trupit të të sëmurit, padyshim që u përfshinë në shërim. Kur Jezusi shumëfishoi bukët dhe peshqit, Ai të paktën përdori pesë bukët dhe dy peshqit e parë që kishte atje. Kur shndërroi ujin në verë, Ai përdori ujë dhe e bëri verë. Ky përkufizim duket inadekuat.^[160]2

Një përkufizim tjetër i mrekullisë, është “Një përjashtim ndaj një ligji natyror” apo “Perëndia vepron në kundërshtim me ligjet e natyrës.” Por fraza “ligjet e natyrës” në mënyrën se si kuptohet zakonisht, nënkupton se ka disa cilësi të caktuara të brendaqenësishme në gjërat që ekzistojnë, “ligjet e natyrës” të cilat veprojnë në mënyrë të pavarur nga Perëndia, dhe që Perëndia duhet të ndërhyjë apo t’i “shkelë” këto ligje me qëllim që një mrekulli të ndodhë.^[161]3 Edhe një herë tjetër, ky përkufizim nuk shpjegon në mënyrë adekuate mësimin biblik rreth provanisë.

Një përkufizim tjetër i mrekullisë është: “një ngjarje e pamundur për t’u shpjeguar me shkaqe natyrore.” Ky përkufizim është inadekuat sepse (1) ai nuk përfshin Perëndinë si shkaktarin e kësaj mrekullie; (2) supozon se Perëndia nuk përdor disa shkaqe natyrore kur punon në një mënyrë të pazakontë dhe të mahnitshme, dhe kësisoj supozon përsëri se Perëndia ndërhyn vetëm me raste në botë; dhe (3) do të rezultojë në një minimizim të ndjeshëm të mrekullive aktuale si dhe në një rritje të skepticizmit përderisa shumë herë, kur Perëndia punon si përgjigje ndaj lutjes, rezultati është i mahnitshëm ndaj atyre që u lutën, por nuk është absolutisht e pamundur të shpjegosh përmes shkaqeve natyrore, veçanërisht për një skeptik i cili refuzon të shikojë dorën e Perëndisë në veprim.

Për rrjedhojë, përkufizimi i parë i dhënë më lart, ku një mrekulli është thjesht një mënyrë më pak e zakonshme e punës së Perëndisë në botë, duket më i preferueshëm dhe më i përputhshëm me doktrinën biblike të provanisë së Perëndisë. Ky përkufizim nuk thotë se një mrekulli është një lloj tjetër i punës nga Perëndia, por vetëm se ai është një mënyrë më pak e zakonshme e punës së Perëndisë, dhe se bëhet për të habitur, mahnitur apo befasuar njerëzit në një mënyrë të atillë që Perëndia dëshmon kësisoj për Veten.

Terminologjia biblike për mrekullitë, shpesh herë tregon për nga kjo ide e fuqisë së Perëndisë në punë, për të krijuar mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit. Kryesisht janë përdorur tre grupe termash: (1) “shenjë” (Heb. אֹות, H253; Gk. σημεῖον, G4956), që do të thotë diçka që tregon apo nënkupton diçka tjetër, veçanërisht (me referencë ndaj mrekullive) veprimtarinë dhe fuqinë e Perëndisë; (2) “çudi” (Heb. מֹופֵת, H4603; Gk. τέρας, G5469), një ngjarje që i bën njerëzit të mahniten apo çuditen;^[162]4 dhe (3) “mrekulli” apo “vepra të fuqishme” (Heb. גְּבוּרָה, H1476; Gr. δύναμις, G1539), një veprim ky që shpalos një forcë të madhe, veçanërisht (me referencë ndaj mrekullive) fuqi hyjnore.^[163]5 Shpesh “shenja dhe mrekulli” përdoret si një shprehje shabllon për t’iu referuar mrekullive (Eks. 7:3; L. i P. 6:22; Psa. 135:9; Veprat 4:30; 5:12; Rom. 15:19; etj.), dhe nganjëherë të tre këto terma janë të ndërthurur, “me vepra të fuqishme dhe mrekulli dhe shenja” (Veprat 2:22) apo “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” (2 Kor. 12:12; Heb. 2:4).

Përveç kuptimeve të termave të përdorura për mrekullitë, një arsye tjetër mbështetëse e përkufizimit tonë, është fakti që mrekullitë në Shkrim krijojnë mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe tregojnë se fuqia e Perëndisë është në funksionim. Bibla shpesh herë na thotë se Perëndia Vetë është Ai i Cili kryen “mrekulli” apo “gjëra të mrekullueshme.” “Psalmi” 136:4 thotë se Perëndia është Ai “vetëm ai bën mrekulli” (kr. Psa. 72:18). Kënga e Moisiut deklaron:

Kush barazohet me ty midis perëndive, o Zot?

Kush barazohet me ty, i mrekullueshëm në shenjtëri,

i madhërishëm në lëvdata, o çudibërës? (Eks. 15:11)

Kësisoj, shenjat e mrekullueshme të cilat Moisiu kreu kur bastuni i tij u kthye në gjarpër dhe përsëri në bastun, apo kur dora iu bë e lebrozur, dhe pastaj e pastër përsëri (Eks. 4:2–8), u dhanë që Moisiu të mund të demonstronte ndaj popullit të Izraelit që Perëndia e kishte dërguar. Në mënyrë të ngjashme, shenjat e mrekullueshme që Perëndia bëri përmes dorës së Moisiut dhe Aaronit përmes plagëve, duke tejkaluar ku e ku mrekullitë e pavërteta apo shenjat imituese të bëra nga magjistarët në oborrin e faraonit (Eks. 7:12; 8:18–19; 9:11), treguan se njerëzit në Izrael ishin ata të cilët adhuronin Perëndinë e vetëm të vërtetë. Kur Elija ballafaqoi priftërinjtë e Baalit në Malin Karmel (1 Mbretërve 18:17–40), zjarri nga qielli demonstroi se Zoti ishte Perëndia i vërtetë.

Tani, nëse ne pranojmë përkufizimin se një mrekulli është “një lloj më pak i zakonshëm i veprimtarisë së Perëndisë në të cilin Ai ngre drojën dhe mrekullimin e njerëzve dhe dëshmon për Veten,” atëherë ne mund të ngremë pyetjen se çfarë lloje gjërash duhet të konsiderohen mrekulli. Sigurisht, është e saktë ta konsiderojmë mishërimin e Jezusit si Perëndi-njeri, si dhe ringjalljen e Jezusit nga të vdekurit, si mrekullitë qendrore dhe më të rëndësishmet në të tërë historinë. Ngjarjet e eksodit, si për shembull ndarja e Detit të Kuq dhe rënia e Jerikos, ishin mrekulli mbresëlënëse. Kur Jezusi shëroi njerëz dhe pastroi lebrozë apo kur dëboi demonë, këto ishin padyshim mrekulli gjithashtu (shiko Mat. 11:4–5; Luka 4:36–41; Gjoni 2:23; 4:54; 6:2; 20:30–31).

Por, a mund t’i konsiderojmë mrekulli përgjigjet e pazakonta ndaj lutjeve? Duket se po, po qe se janë aq mbresëlënëse sa duhet për të krijuar mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe për t’i bërë ata që të pranojnë se në funksionim është fuqia e Perëndisë: përgjigjja ndaj lutjes së Elijës që Perëndia të dërgonte zjarr nga qielli, ishte një mrekulli (1 Mbretërit 18:24, 36–38), siç ishin edhe përgjigjet ndaj lutjeve të tij që djali i vdekur i një vejushe të rikthehej në jetë (1 Mbretërit 17:21), apo që shiu të ndalte dhe më pas të fillonte sërish (1 Mbretërit 17:1; 18:41–45 me Jakobin 5:17–18). Në Besëlidhjen e Re, lirimi i Pjetrit nga burgu si përgjigje ndaj lutjeve të kishës, pa dyshim që qe një mrekulli (Veprat 12:5–17; vini re gjithashtu lutjen e Palit për babanë e Publiusit tek “Veprat” 28:8). Por, duhet të ketë patur shumë mrekulli aspak të kësaj shkalle dramatike sa ç’ishin këto, sepse Jezusi shëroi qindra njerëz, “të gjithë ata që kishin të sëmurë me sëmundje të ndryshme” (Luka 4:40). Pali shëroi “edhe të tjerë të ishullit, që kishin sëmundje” (Veprat 28:9).

Nga ana tjetër, të krishterët shikojnë për çdo ditë përgjigje ndaj lutjeve, dhe ne nuk duhet ta zbehim përkufizimin që i bëjmë mrekullisë, aq sa çdo përgjigje ndaj lutjes të quhet mrekulli. Por kur një përgjigje ndaj një lutjeje është aq mbresëlënëse saqë njerëzit e përfshirë në të janë të mahnitur dhe e pranojnë fuqinë e Perëndisë në funksionim në një mënyrë të pazakontë, atëherë duket e përshtatshme që këtë ta quajmë mrekulli.^[164]6 Kjo është e përputhshme me përkufizimin tonë dhe duket se është e mbështetur nga provat biblike që veprat e Perëndisë të cilat krijojnë mahnitje dhe mrekullimi të njerëzve u quajtën mrekulli (Gk. δύναμις, G1539).^[165]7

Por pavarësisht nëse ne adaptojnë një përkufizim të gjerë apo të ngushtë për mrekullitë, të tërë ne duhet të biem dakord se nëse Perëndia vërtetë punon duke iu përgjigjur lutjeve tona, qoftë në mënyra të zakonshme, qoftë të pazakonshme, është e rëndësishme që ne ta kuptojmë këtë dhe ta falënderojmë Atë, si dhe që të mos e shpërfillim apo të shkojmë larg duke sajuar “shkaqe natyrore” të mundshme për ta kaluar me shpjegime atë që faktikisht e ka bërë Perëndia si përgjigje ndaj lutjes. Ndërkohë që ne duhet të tregohemi të kujdesshëm që të mos e ekzagjerojmë me raportimin e detajeve të përgjigjeve ndaj lutjes, ne duhet që gjithashtu të shmangim edhe gabim e kundërt me këtë, të mos përlëvdimit dhe falënderimit të Perëndisë për atë që Ai ka bërë.

B. Mrekullitë si karakteristikë e epokës së besëlidhjes

Në Besëlidhjen e Re, shenjat e mrekullueshme të Jezusit vërtetuan që Ai kishte ardhur nga Perëndia: Nikodemi e kuptoi se: “Askush nuk mund të bëjë shenjat që bën ti, në qoftë se Perëndia nuk është me të” (Gjoni 3:2). Shndërrimi i ujit në verë nga Jezusi, qe një “shenjë” e cila “shfaqi lavdinë e tij; dhe dishepujt e tij besuan në të” (Gjoni 2:11). Sipas Pjetrit, Jezusi ishte “njeriu i dëftuar nga Perëndia ndër ju me vepra të fuqishme dhe mrekulli dhe shenja që Perëndia bëri ndër ju me anë të tij” (Veprat 2:22).

Pastaj, në kishën e hershme, apostujt si dhe të tjerët të cilët predikonin ungjillin, kryen mrekulli të cilat e mahnitën popullin dhe jepnin konfirmim të ungjillit që po predikohej (Veprat 2:43; 3:6–10; 4:30; 8:6–8, 13; 9:40–42; etj.). Edhe në kishat ku apostujt nuk ishin të pranishëm, ndodhnin mrekulli. Për shembull, Pali, duke u shkruar një sërë kishash në rajonin e Galacisë (shiko Gal. 1:1), merr këtë si të vërtetë kur pyet: “Ai, pra, që ju jep juve Frymën, dhe kryen midis jush vepra të fuqishme, i bën prej veprave të ligjit apo prej të dëgjuarit të besimit?” (Gal. 3:5). Në mënyrë të ngjashme, ai përmend në kishën e Korintit “vepra të fuqishm” (1 Kor. 12:28) dhe emërton “për të kryer mrekulli të fuqishme” (1 Kor. 12:10) si një dhuratë të shpërndarë nga Fryma e Shenjtë. Këto dy vargjet e fundit, janë veçanërisht të rëndësishme për shkak se “1 Korintasve” 12:4–31 nuk është duke diskutuar një situatë specifike në Korint, por natyrën e kishës në përgjithësi si “trupi i Krishtit” me shumë gjymtyrë, por gjithsesi një trup.^[166]8

Në fakt, duket se është karakteristikë e kishës së Besëlidhjes së Re që mrekullitë ndodhin.^[167]9 Në Besëlidhjen e Vjetër, mrekullitë dukej se ndodhnin kryesisht në lidhje me një drejtues të spikatur në një kohë të caktuar, siç ishte për shembull Moisiu apo Elija apo Eliseu. Në Besëlidhjen e Re, ka një rritje të beftë dhe të paprecedent të mrekullive, kur Jezusi fillon shërbesën e Tij (Luka 4:36–37, 40–41). Megjithëkëtë, në ndryshim nga modeli i besëlidhjes së vjetër, autoriteti për të kryer mrekulli si dhe për të dëbuar demonë, nuk ishte i kufizuar vetëm tek Jezusi. Gjithashtu, mrekullitë nuk u shuan kur Jezusi u kthye në parajsë. Edhe gjatë shërbesës së Tij, Jezusi dha autoritet për të shëruar të sëmurët dhe dëbuar demonët, jo vetëm ndaj të Dymbëdhjetëve, por edhe shtatëdhjetë dishepujve të Tij (Luka 10:1, 9, 17–19; kr. Mat. 10:8; Luka 9:49–50). Për më tepër, pasazhet e shënuara më lart nga “1 Korintasve” dhe “Galatasve” të lënë të kuptohet se kryerja e mrekullive nuk qe kufizuar tek shtatëdhjetë dishepujt, por qe karakteristikë e kishave të Galacisë si dhe e kishave të Besëlidhjes së Re në përgjithësi. Kjo sugjeron se ndodhja e mrekullive është një karakteristikë e kishës së Besëlidhjes së Re, dhe mund të konsiderohet si një tregues i punës së fuqishme të re të Frymës së Shenjtë, e cila filloi gjatë Rrëshajave, dhe mund të pritet të vazhdojë përgjatë gjithë epokës së kishës.^[168]10

C. Qëllimet e Mrekullive

Një qëllim i mrekullive, padyshim që është autentikimi i mesazhit të ungjillit. Kjo qe evidente edhe në vetë shërbesën e Jezusit, siç u pranua edhe nga njerëz të tillë si Nikodemi: “Mësues, ne e dimë se ti je mësues i ardhur nga Perëndia, sepse askush nuk mund të bëjë shenjat, që bën ti, në qoftë se Perëndia nuk është me të” (Gjoni 3:2). Është gjithashtu evidente që ndërkohë që ungjilli qe shpallur prej atyre të cilët e dëgjuan Jezusin, sepse ndërkohë që ata predikonin, “Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij” (Heb. 2:4). Nëse ky qëllim qe i vlefshëm vetëm kur ungjilli u predikua për herë të parë (përpara se të shkruhej Besëlidhja e Re), apo nëse ai vlen përgjatë gjithë epokës së kishës, kjo varet nga ajo që ne mendojmë se çfarë po konfirmojnë mrekullitë: a janë ato duke konfirmuar vetëm vërtetësinë absolute të fjalëve të Shkrimit (si fjalët e Perëndisë Vetë), apo mrekullitë jepen për të konfirmuar vërtetësinë e ungjillit në përgjithësi, kurdoherë që ai predikohet? Me fjalë të tjera, a e konfirmojnë mrekullitë Shkrimin në tërësi apo ungjillin? Siç do ta shikojmë më poshtë, mrekullitë nuk qenë kufizuar tek ata të cilët shkruan Shkrimin apo që folën me autoritetin absolut apostolik.^[169]11 Kjo sugjeron se mrekullitë që u dhanë si konfirmim i ungjillit, mund të pritet të vazhdojnë përgjatë gjithë epokës së kishës.

Kur ndodhin mrekulli, ato japin prova që Perëndia është me të vërtetë në veprim dhe kështu që shërbejnë për çuarjen përpara të ungjillit: gruaja samaritane i shpalli fshatit të saj: “Ejani, shikoni një njeri që më ka thënë gjithë sa kam bërë” (Gjoni 4:29), dhe shumë samaritanë besuan në Krishtin. Kjo qe vlen të thuhet shpesh herë gjatë shërbesës së Jezusit, por qe gjithashtu e vërtetë në kishën e hershme: kur Filipi shkoi në një qytet në Samari,

Turmat, me një mendje të vetme, u kushtonin vëmendje gjërave që thoshte Filipi, duke duke dëgjuar dhe duke parë shenjat që ai bënte. Sepse, frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta që ishin të pushtuar, duke bërtitur me zë të lartë; dhe, shumë të paralizuar e të çalë, u shëruan. Dhe në atë qytet u bë një gëzim i madh. (Vep. 8:6–8)

Kur Enea i paralizuari u shërua, “të gjithë banorët e Lidës dhe të Saronit e panë dhe u kthyen te Zoti” (Veprat 9:35). Kur Tabitha u ringjall, “U mor vesh në mbarë Jopën dhe shumë veta besuan në Zotin” (Veprat 9:42).^[170]12

Në Besëlidhjen e Re, një qëllim i dytë i mrekullive është të dëshmojnë për faktin që mbretëria e Perëndisë ka ardhur, dhe ka filluar të zgjerojë rezultatet e saj të dobishme në jetën e njerëzve, sepse rezultatet e mrekullive të Jezusit, tregojnë karakteristikat e mbretërisë së Perëndisë: Jezusi tha: “Por, në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Frymës së Perëndisë, atëherë mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj” (Mat. 12:28). Ngadhënjimi i Tij mbi forcat shkatërrimtare të Satanit, tregoi se si qe mbretëria e Perëndisë. Kësisoj, çdo mrekulli shërimi apo çlirimi nga shtypja demonike, çonte përpara mbretërinë dhe ndihmonte në përmbushjen e shërbesës së Jezusit, sepse Ai erdhi me Frymën e Zotit në Vetvete “për të ungjillizuar të varfërit....për të shpallur çlirimin e të burgosurve dhe kthimin e të parit të verbërve, për të dërguar në liri të shtypurit” (Luka 4:18).

Po kështu, Jezusi u dha dishepujve të Tij “fuqi dhe pushtet mbi të gjithë demonët dhe të shërojnë sëmundjet. Dhe i dërgoi të predikojnë mbretërinë e Perëndisë dhe të shërojnë të sëmurët” (Luka 9:1–2). Ai i urdhëroi ata: “Shkoni dhe predikoni duke thënë: ``Mbretëria e qiejve u afrua''. Shëroni të sëmurët, pastroni lebrosët, ngjallni të vdekurit, dëboni demonët” (Mat. 10:7–8; kr. Mat. 4:23; 9:35; Veprat 8:6–7, 13).

Një qëllim i tretë i mrekullive, është të ndihmojë ata që janë në nevojë. Dy të verbrit afër Jerikosë, thirrën: “Ki mëshirë për ne,” dhe Jezusi “pati dhembshuri” dhe i shëroi ata (Mat. 20:30, 34). Kur Jezusi pa një turmë të madhe njerëzish, “pati dhembshuri për ta dhe shëroi të sëmurët e tyre” (Mat. 14:14; shiko gjithashtu Luka 7:13). Këtu, mrekullitë japin prova të dhembshurisë së Krishtit ndaj atyre që janë në nevojë.

Një qëllim i katërt i mrekullive, i lidhur me të dytën, është të largojë pengesa ndaj shërbesave të njerëzve. Sapo Jezusi kishte shëruar vjehrrën e Pjetrit, “ajo u ngrit dhe u shërbeu atyre” (Mat. 8:15). Kur Perëndia kishte mëshirë ndaj Epafroditit dhe ia riktheu shëndetin (qoftë përmes një mrekullie, qoftë jo, Pali ia atribuon atë mëshirës së Perëndisë tek “Fil.” 2:27), Epafroditi qe pastaj në gjendje t’i shërbente Palit dhe në kthim, të kryente funksionin e tij si lajmëtar tek kisha e Filipisë (Fil. 2:25–30). Paçka se teksti nuk thotë shkoqur që Tabitha (apo Doraki) iu rikthye “veprave të mira dhe të jepte shumë lëmoshë” (Veprat 9:36) të saj pasi Zoti, përmes Pjetrit, e ringjalli atë (Veprat 9:40–41), duke përmendur veprat e saj të mira si dhe ata që dëshmonin për kujdesin e saj vetë-sakrifikues ndaj nevojave të të tjerëve (Veprat 9:39), kjo sugjeron se ajo do të rifillonte një shërbesë të ngjashme mëshire kur u ringjall nga të vdekurit. E lidhur me këtë kategori do të ishte fakti që Pali pret që njerëzit të ndërtohen kur dhurata mrekulli-bërëse përdoren në kishë (1 Kor. 12:7; 14:4, 12, 26).

Së fundmi, një qëllim i pestë për mrekullitë (dhe një tek i cili kontribuojnë të tërë të tjerët) është t’i sjellin lavdi Perëndisë. Pasi Jezusi e shëroi një paralitik, turmat “u çuditën dhe lëvdonin Perëndinë, që u kishte dhënë pushtet të tillë njerëzve” (Mat. 9:8). Po kështu, Jezusi tha se njeriu që kishte qenë i verbër që nga lindja, qe i verbër që “tek ai të dëftohen veprat e Perëndisë” (Gjoni 9:3).

D. A Qenë Mrekullitë të Kufizuara tek Apostujt?

1. Një Përqendrim i Pazakontë i Mrekullive tek Shërbesa e Apostujve. Disa kanë argumentuar se mrekullitë qenë të kufizuara vetëm tek apostujt, apo vetëm tek apostujt dhe ata që ishin të lidhur ngushtë me ta. Përpara se të shqyrtojmë argumentet e tyre, është e rëndësishme që të vërejmë se ka disa tregues që një përqendrim mbresëlënës i mrekullive, qe karakteristik për apostujt, si përfaqësues të veçantë të Krishtit. Për shembull, Perëndia deshi dhe lejoi që mrekulli të jashtëzakonshme të kryheshin përmes Pjetrit dhe Palit. Në ditët e para fare të kishës,

Dhe shumë shenja dhe mrekulli bëheshin në mes të popullit nëpërmjet duarve të apostujve.... Zotit i shtohej një numër gjithnjë e më i madh besimtarësh, turma burrash dhe grash, aq sa i binin të sëmurët në rrugë, i vinin në shtroje dhe në shtretër, që kur të kalonte Pjetri, të paktën hija e tij të mbulonte ndonjë nga ata. Por dhe një turmë nga qytetet përreth mblidhej në Jerusalem dhe sillte të sëmurë dhe ata që mundoheshin nga frymëra të ndyra dhe të gjithë shëroheshin. (Veprat 5:12–16)

Po kështu, kur Pali qe në Efes, “Perëndia bënte mrekulli të jashtëzakonshme me anë të duarve të Palit, aq sa mbi të sëmurët sillnin rizë dhe përparëse, që kishin qenë mbi trupin e tij, dhe sëmundjet largoheshin prej tyre dhe frymërat e liga dilnin prej tyre” (Veprat 19:11–12).^[171]13 Një shembull tjetër gjendet tek ringjallja e Tabithës: kur ajo kishte vdekur, dishepujt në Jopë i Çuan fjalë Pjetrit që të vinte dhe të lutej për të që të ngjallej (Veprat 9:36–42), me sa duket ngaqë ato menduan se Perëndia kishte dhënë një përqendrim të pazakontë fuqie mrekulli-bërëse Pjetrit (apo ndaj apostujve në përgjithësi). Dhe shërbesa e Palit në përgjithësi, qe karakterizuar nga ngjarje mrekulli-bërëse, për shkak se ai e përmbledh shërbesën e tij duke u treguar romakëve për gjërat që Krishti kishte kryer përmes tij, për të kthyer johebrenjtë në bindje ndaj Perëndisë “me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë” (Rom. 15:19).

Megjithëkëtë, përqendrimi i pazakontë i mrekullive në shërbesat e apostujve, nuk provon që asnjë mrekulli nuk u krye nga të tjerët! Siç e kemi parë qartësisht “mrekulli të fuqishme” (1 Kor. 12:10) si dhe dhurata të tjera mrekulli-bërëse (1 Kor. 12:4–11 përmend disa) ishin pjesë e funksionimit të zakonshëm të kishës korintase, dhe Pali e di se Perëndia kryen “vepra të fuqishme” edhe në kishat e Galacisë gjithashtu (Gal. 3:5).

2. Cilat janë “Shenjat e një apostulli” tek “2 Korintasve” 12:12? Përse atëherë kanë argumentuar disa që mrekullitë qenë në mënyrë unikale shenja të cilat dallonin një apostull? Argumenti i tyre bazohet kryesisht tek “2 Korintasve” 12:12, ku Pali thotë: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh, me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” (2 Kor. 12:12).^[172]14 Ata thonë se kjo nënkupton se të tjerët të cilët nuk ishin apostuj (apo shoqëruesit e tyre të afërt), nuk kishin atë autoritet, apo nuk mund t’i kryenin këto shenja e mrekulli.^[173]15 Ata për më tepër thonë se mrekulli-bërja reshti kur apostujt dhe bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë, vdiqën. Për rrjedhojë, ata dalin në përfundimin se sot nuk mund të priten mrekulli të tjera. (Ata të cilët mbajnë këtë pozitë, nganjëherë njihen si “reshtësit” përderisa ato janë të mendimit për pushimin apo “reshtjen” e mrekullive që herët në historinë e kishës.)

Në shqyrtimin e kësaj pyetjeje, duhet mbajtur mend se në pasazhin kyç të përdorur për të vërtetuar këtë argument në të cilin Pali flet për “Shenjat e apostullit” tek “2 Korintasve” 12:12, ai nuk është duke u përpjekur që të provojë se Ai është një apostull në dallim nga të krishterët e tjerë të cilët nuk janë apostuj. Ai është më tepër duke u përpjekur që të vërtetojë se është një përfaqësues i vërtetë i Krishtit, në dallim nga të tjerët të cilët janë “apostuj të rremë” (2 Kor. 11:13), përfaqësues të rremë të Krishtit, shërbëtorë të Satanit të cilët maskohen si “shërbyes të drejtësisë” (2 Kor. 11:14–15). Me pak fjalë, kontrasti nuk është mes apostujve të cilët mund të kryenin mrekulli dhe të krishterëve të zakonshëm që nuk mundeshin, por mes apostujve të mirëfilltë të krishterë, përmes të cilëve Fryma e Shenjtë punoi dhe shtiracakëve jo të krishterë për postin apostolik përmes të cilëve Fryma e Shenjtë nuk punonte aspak. Për rrjedhojë, edhe nëse ne i marrim “shenjat e apostullit” sikur të nënkuptonin mrekullitë, ne duhet të kuptojmë se ata të cilët e përdorin këtë pasazh për të argumentuar se mrekullitë nuk mund të bëhen sot përmes të krishterëve, janë duke e nxjerrë frazën “shenjat e apostullit” nga konteksti i vet dhe duke e përdorur në një mënyrë që Pali nuk e synonte kurrë të përdorej. Pali me këtë po bënte një dallim të tij nga jo të krishterët, ndërkohë që ata e përdorin këtë pasazh për ta dalluar Palin nga të krishterët e tjerë.

Për më tepër, një shqyrtim nga afër i “2 Korintasve” 12:12 tregon se kjo duhet të jetë shumë më e dyshimtë sesa fraza: “shenjat e apostullit” në këtë pasazh, do të thotë shenja mrekullishë. Në pikërisht këtë varg, Pali bën dallimi mes “shenjave të apostullit” prej mrekullive, të cilat ai i quan: “shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme,” duke vërejtur se mrekullitë qenë kryer bashkë me shenjat e një apostulli: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh, me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme.”^[174]16 Kjo frazë e mëpasshme, “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme,” ka një mbivendosje të të tre termave të përdorura për mrekullitë dhe për rrjedhojë duhet t’u referohet mrekullive (vëre “shenja dhe mrekulli” tek “Veprat” 4:30; 5:12; 14:3; 15:12; “Rom.” 15:19; “Heb.” 2:4; etj.). Për rrjedhojë, fraza e mëparshme, “shenjat e apostullit,” duhet t’i referohet diçkaje ndryshe, diçkaje që qe shoqëruar nga (bërë “me”) shenja dhe mrekulli.

Në fakt, paçka se fjala shenjë në greqisht (σημεῖον, G4956) shpesh i referohet mrekullive, ajo ka një gamë shumë më të gjerë kuptimi sesa thjesht mrekulli: semeion do të thotë thjesht “diçka që tregon apo që i referohet diçkaje tjetër.”^[175]17 Tek “2 Korintasve” 12:12, “shenjat” e një apostulli kuptohen më mirë si gjithçka që karakterizon misionin apostolik të Palit dhe si ajo gjë që e tregoi atë të jetë një apostull i vërtetë.^[176]18 Ne nuk kemi nevojë që të hamendësojmë se çfarë ishin këto shenja, sepse gjetiu, tek “2 Korintasve” Pali na tregon atë që vërtetonte se ai ishte një apostull i vërtetë:

1.     Fuqi shpirtërore në konflikt me të keqen (10:3–4, 8–11; 13:2–4, 10)

2.     Përkujdesje me xhelozi për mbarëvajtjen e kishave (11:1–6)

3.     Njohuri e vërtetë për Jezusin si dhe planit ungjillor të Tij (11:6)

4.     Vetë-mbështetje (vetëmohim) (11:7–11)

5.     Mos shfrytëzimi i kishave; mos goditja fizikisht e njerëzve (11:20–21)

6.     Vuajtje dhe vështirësi të duruara për Krishtin (11:23–29)

7.     Rrëmbimi në qiell (12:1–6)

8.     Kënaqja dhe besimi për të duruar një gjemb në mish (12:7–9)

9.     Marrje forcë nga dobësia (12:10).

Artikulli i parë mund të ketë përfshirë mrekulli, por padyshim që ky nuk është fokusi kryesor i referencës së tij ndaj “shenjave të apostullit.”

Një provë tjetër që “shenjat e apostullit” tek “2 Korintasve” 12:12 ishin të tëra këto gjëra dhe jo thjesht mrekullitë, është fakti që Pali thotë: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh.” Tani, do të kishe pak kuptim të thoshe që mrekullitë u kryen “me durim të madh,” sepse shumë mrekulli ndodhin mjaft shpejt, por do të kishte shumë më tepër kuptim të thoje që durimi i ngjashëm me të Krishtit që Pali tregoi në vështirësi për hir të korintasve, u realizua “me durim të madh.”

Duhet të vërejmë se Pali asgjëkund në këtë listë nuk përmend mrekullitë me qëllim për të vërtetuar se ishte apostull i vërtetë. Në fakt, pjesa më e madhe e gjërave të cilat ai përmend, nuk do ta dallonin atë nga të krishterët e tjerë të vërtetë. Por, këto gjëra e dallojnë atë nga shërbëtorët e Satanit, apostujt e rremë të cilët nuk janë aspak të krishterë: jeta e tyre nuk karakterizohet nga përulësia, por nga krenaria; jo nga vetëmohimi por nga egoizmi; jo nga bujaria, por nga lakmia; jo nga kërkimi i të mirës së të tjerëve, por nga shfrytëzimi i të tjerëve; jo nga pushteti shpirtëror në dobësi fizike, por nga besimi në forcën e tyre natyrale; jo nga durimi i vuajtjes dhe vështirësive, por duke kërkuar lehtësinë dhe rehatinë e tyre.^[177]19 Kur Pali veproi në një mënyrë të ngjashme me Krishtin ndër ta, veprimet e Tij ishin “shenja” që pretendimi i tij se ishte apostull, ishte një pretendim i vërtetë: kështu, këto gjëra ishin “shenjat e apostullit .” Në këtë kontekst, “shenjat” dalluese të një apostulli të vërtetë nuk është nevoja të jenë gjëra të cilat tregonin një ndryshim absolut mes tij dhe të krishterëve të tjerë, por më tepër gjëra të cilat treguan se shërbesa e Tij ishte e mirëfilltë, në ndryshim kjo nga shërbesat e rreme të të tjerëve. Ai këtu nuk është duke u treguar korintasve se nga ta dinin se kush ishte apostull në dallim nga të krishterët e tjerë (këtë ai e bëri tek “1 Kor.” 9:1–2; 15:7–11; “Gal.” 1:1, 11–24, duke përmendur për këtë qëllim shikimin e Krishtit të ringjallur, dhe mandatimin prej Tij si një apostull), por këtu ai po tregon se si të dallohet se cila ishte një shërbesë e mirëfilltë e miratuar nga Krishti.

Përse atëherë shton ai se të tëra këto shenja të një apostulli të vërtetë, qenë bërë ndër korintasit “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme”? Ai thjesht po shton një faktor shtesë ndaj të tëra shenjave të mëparshme të apostullimit të mirëfilltë. Sigurisht që mrekullitë kishin një funksion të rëndësishëm në konfirmimin e vërtetësisë së mesazhit të Palit, dhe Pali këtu thotë shkoqur atë që korintasit, mundet ose jo të kishin supozuar se mund të përfshihej në frazën: “shenjat e apostullit”: si shtesë ndaj të tëra këtyre shenjave të tjera të një apostulli të vërtetë, shërbesa e tij tregoi edhe demonstrime të mrekullueshme të fuqisë së Perëndisë gjithashtu.^[178]20

Ka edhe një arsye shumë të rëndësishme përse mrekullitë nuk vërtetonin që dikush ishte apostull. Në kontekstin më të madh të Besëlidhjes së Re, është e qartë se mrekullitë qenë bërë edhe nga të tjerë veç apostujve, si për shembull Stefani (Veprat 6:8), Filipi (Veprat 8:6–7), të krishterët në disa kisha në Galaci (Gal. 3:5), si dhe ata me dhuratat e “mrekullive” në trupin e Krishtit përgjithësisht (1 Kor. 12:10, 28). Mrekullitë në vetvete, nuk mundet që pastaj të konsiderohen si shenja ekskluzive të një apostulli. Në fakt, ata të cilët kryenin “vepra të fuqishme” dhe “shërime” faktikisht janë dalluar nga “apostuj” tek “1 Korintasve” 12:28: “Dhe Perëndia vuri disa në kishë, së pari apostuj, së dyti profetë, së treti mësues; pastaj vepra të fuqishme; pastaj dhuntitë e shërimeve....”

Një provë e ngjashme me këtë vërehet tek “Marku” 16:17–18: Paçka se ka pyetje serioze rreth autenticitetit të këtij pasazhi si pjesë e ungjillit të Markut,^[179]21 teksti është gjithsesi shumë i hershëm^[180]22 dhe të paktën dëshmon për një motiv të traditës përbrenda kishës së hershme. Ky tekst tregon që Jezusi thotë:

Dhe këto janë shenjat që do t'i përcjellin ata që do të besojnë: në emrin tim ata do t'i dëbojnë demonët, do të flasin gjuhë të reja; do t'i kapin me dorë gjarpërinjtë edhe nëse do të pinë diçka që shkakton vdekjen, nuk do t'i dëmtojë; do t'i vënë duart mbi të sëmurët dhe ata do të shërohen.

Edhe këtu, fuqia për të kryer mrekulli supozohet të jetë rëndom në zotërim nga të krishterët. Ata të cilët shkruan dhe transmetuan këtë traditë të hershme dhe të cilët menduan se ajo përfaqësonte mësimin e vërtetë të Jezusit, padyshim që nuk ishin të vetëdijshëm për ndonjë ide që mrekullitë duhet të kufizoheshin tek apostujt dhe tek bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë.^[181]23

Argumenti sipas të cilit edhe shumë të krishterë të tjerët në Besëlidhjen e Re kryen mrekulli, nganjëherë merr përgjigjen nga deklarata se ishin vetëm apostujt dhe ata që ishin të lidhur ngushtë me ta apo ata tek të cilët apostujt kishin vënë duart, që mund të bënin mrekulli.^[182]24 Sidoqoftë, kjo në të vërtetë vërteton pak gjë për shkak se historia e kishës së Besëlidhjes së Re, është historia e asaj që u bë përmes apostujve dhe atyre që ishin të lidhur ngushtë me ta. Një argument i ngjashëm mund të thuhet rreth ungjillëzimit apo themelimit të kishave: “Në Besëlidhjen e Re, kishat u themeluan vetëm nga apostujt apo bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë; për rrjedhojë, ne nuk duhet të themelojmë kisha sot.” Ose, “Në Besëlidhjen e Re, puna misionare në vende të tjera qe bërë vetëm nga apostujt apo bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të bëjmë punë misionare në vende të tjera sot.” Këto analogji tregojnë pamjaftueshmërinë e argumentit: Besëlidhja e Re tregon në radhë të parë se si kisha duhet të kërkojë që të veprojë, e jo se si nuk duhet të kërkojë të veprojë.

Por nëse shumë të krishterë përgjatë kishës së shekullit të parë po kryenin mrekulli përmes fuqisë së Frymës së Shenjtë, atëherë, fuqia për të kryer mrekulli nuk mund të jetë një shenjë për të dalluar apostujt nga të krishterët e tjerë.

3. Përkufizimi kufizues i Normën Gislërit (Norman Geisler) për mrekullitë. Një përpjekje e kohëve tona për të mohuar që mrekullitë ndodhin sot, është bërë nga Normën Geisleri.^[183]25 Geisleri ka një përkufizim shumë më të kufizuar të mrekullisë sesa ai i paraqituri në këtë kapitull, dhe ai e përdor atë përkufizim që të argumentojë kundër mundësisë së mrekullive bashkëkohore. Geisleri thotë se “mrekullitë (1) janë gjithnjë të suksesshme, (2) janë të menjëhershme, (3) nuk kanë kthim të situatës së para-mrekullisë, dhe (4) konfirmojnë lajmëtarin e Perëndisë” (fq. 28–30). Për këtë tezë, ai gjen mbështetje kryesisht në shërbesën e Jezusit, por kur ai kalon përtej jetës së Jezusit si dhe përpiqet të tregojë se të tjerët që kishin autoritetin për të kryer mrekulli, nuk qenë kurrë të pasuksesshëm, teza e tij është shumë më pak bindëse. Në lidhje me djalin me një demon të cilin dishepujt nuk mund ta çlironin nga demoni (Mat. 17:14–21), Geisleri thotë se “dishepujt thjesht harruan për momentin që të ushtronin me besnikëri autoritetin që Jezusi u kishte dhënë tashmë” (f. 150). Por ky është një argument jobindës: Geisleri thotë se fuqia për të kryer mrekulli, qe gjithnjë e suksesshme dhe se kur Bibla flet rreth disave të cilët ishin të pasuksesshëm (dhe të cilët kontradiktojnë tezën e tij) ai thjesht thotë se ata “harruan.” Jezusi ama, jep një arsye tjetër nga ajo e Geislerit: “Prej mosbesimit tuaj” (Mat. 17:20). Një besim më i pakët çoi në një fuqi më të pakët për të kryer mrekulli.

Në lidhje me mosarritjen e Palit për të shëruar Epafroditin (Fil. 2:27), Geisleri detyrohet të bëjë i luhatur deklaratën se ndoshta Pali nuk synoi ndonjëherë që ta shëronte Epafroditin (paçka se ai i kishte ardhur në burg e ishte aq i sëmurë saqë pothuajse vdiq), apo se “Pali nuk zotëronte më dhuratën e shërimit në këtë kohë” (f. 150). Ai përdor të njëjtën pretendim për të shpjeguar faktin që Pali e la Trofimin të sëmurë në Milet (2 Tim. 4:20). Në këto raste, Geisleri shkon shumë përtej pretendimit të zakonshëm reshtësor sipas të cilit mrekullitë morën fund me vdekjen e apostujve. Ai po deklaron se mrekullitë reshtën në jetën e apostullit më të madh, përpara burgosjes së tij të parë në Romë. Ky është thjesht një argument jo bindës në lidhje me apostullin shërbesa e të cilit qe karakterizuar në mënyrë të përsëritur “me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë” (Rom. 15:19), dhe i cili mund të thoshte me ngadhënjim në letrën e tij të fundit: “Luftën e mirë e luftova, e përfundova vrapimin, e ruajta besimin” (2 Tim. 4:7).

Përshkrimi që Geisleri u bën mrekullive, nuk i përshtatet rastit të të verbrit mbi të cilin Jezusi vuri duart, pasi në fillim ai njeri nuk pa qartë, por tha se i shikonte njerëzit “si pemë që ecin.” Pasi Jezusi i vuri duart mbi të për herë të dytë, ky njeri “shikonte qartë gjithçka” (Marku 8:24–25). Geisleri përgjigjet duke thënë se Jezusi kishte për qëllim që ta shëronte me dy faza, me qëllim që t’i mësonte dishepujt e Vet, duke përdorur një ilustrim rreth rritjes graduale të jetës së tyre shpirtërore (fq. 153–154). Paçka se teksti nuk thotë asgjë në këtë drejtim, mund të ketë qenë e vërtetë, por edhe po të ketë qenë, kjo hedh poshtë tezat e Geislerit, sepse nëse Jezusi do të kishte patur vërtetë qëllim për të shëruar me dy faza, atëherë, mund të jetë gjithashtu qëllimi i Tij që të shëronte njerëzit në dy faza sot—apo në tre, katër apo më shumë faza. Sapo Geisleri ta pranojë se mund të jetë qëllimi i Perëndisë të kryejë një mrekulli me disa faza, me qëllim për të realizuar qëllimet e Tij, atëherë i tërë pretendimi i tij që mrekullitë duhet të jenë të menjëhershme dhe të plota, humbet.^[184]26

Në vend që të pranojmë përkufizimin e Geislerit, duket që do ishte më mirë të dilnim në përfundimin se edhe ata të cilëve Perëndia u jep dhuratat me aftësinë për të kryer mrekulli, mund të mos jenë në gjendje që t’i kryejnë ato kurdoherë që dëshirojnë, sepse Fryma e Shenjtë në mënyrë të vazhdueshme është duke i shpërndarë ato tek çdo person “ashtu si do vetë” (1 Kor. 12:11; fjala shpërndan është një pjesore e kohës së tashme në greqisht, që tregon një veprimtari në vazhdim të Frymës së Shenjtë). Për më tepër, nuk duket se ka arsye për të përjashtuar (siç duket se dëshiron Geisleri të bëjë) përgjigje të pazakonta apo mbresëlënëse ndaj lutjeve nga kategoria e “mrekullive,” duke e bërë kësisoj përkufizimin në fjalë, shumë kufizues. Nëse Perëndia u përgjigjet lutjeve që bëhen me këmbëngulje, për shembull, për një shërim fizik për të cilin nuk ka një shpjegim të njohur mjekësor, dhe këtë e bën vetëm pas disa muajsh apo vitesh lutjeje, e megjithëkëtë, e bën këtë në një mënyrë të atillë saqë duket mjaft e qartë se është përgjigje ndaj lutjes, aq saqë njerëzit janë të mahnitur dhe përlëvdojnë Perëndinë, duket se nuk ka arsye për të mohuar që një mrekulli ka ndodhur, vetëm e vetëm sepse lutjet e mëparshme nuk morën përgjigje të menjëhershme. Së fundi, Geisleri nuk arrin të kuptojë që një sërë tekstesh nga Besëlidhja e Re tregojnë se dhuratat shpirtërore, qoftë me natyrë mrekulli-bërëse, qoftë me natyrë jo mrekulli-bërëse, mund të variojnë në forcë, shkallë apo intensitet.^[185]27

4. “Hebrenjve” 2:3–4. Një pasazh tjetër i cili nganjëherë është përdorur për të mbështetur idenë që mrekullitë ishin të kufizuara tek apostujt dhe bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë, është “Hebrenjve” 2:3–4. Atje, autori thotë se mesazhi i shpëtimit “u shpall në fillim nëpërmjet Zotit, u vërtetua ndër ne nga ata që e dëgjuan, ndërsa Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish, 28dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij.”

Përderisa për mrekullitë këtu thuhet se vijnë përmes atyre që e dëgjuan Zotin drejtpërsëdrejti (“ata që e dëgjuan”), është thënë se ne nuk duhet të presim që ato të bëhen përmes të tjerëve të cilët nuk ishin dëshmitarë të dorës së parë të mësimeve dhe shërbesës së Zotit.^[186]29

Por ky argument përpiqet gjithashtu të nxjerrë nga ky pasazh më shumë se ç’ka me të vërtetë atje. Së pari, fraza “ata që e dëgjuan” (Heb. 2:3) padyshim që nuk është e kufizuar tek apostujt, sepse edhe shumë të tjerë e dëgjuan Jezusin gjithashtu, por më e rëndësishme është se kjo pozitë po pretendon diçka të cilën teksti thjesht nuk e thotë: fakti që (1) mesazhi i ungjillit u konfirmua përmes mrekullish kur u predikua nga ata të cilët e dëgjuan Jezusin të mos thoshte asgjë për (2) nëse do të konfirmohej nga mrekulli kur predikohej nga të tjerët të cilët nuk e dëgjuan Jezusin. Së fundi, ky pasazh thotë se mesazhi u konfirmua, jo vetëm me anë “shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme” por gjithashtu me “të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë.” Nëse dikush thotë se ky pasazh i kufizon mrekullitë tek apostujt si dhe bashkëpunëtorët e tyre, atëherë ai apo ajo duhet të thotë gjithashtu se dhuratat e Frymës së Shenjtë po ashtu janë të kufizuara tek vetëm kisha e shekullit të parë. Por pak kush do të thoshte se sot nuk ka dhurata të Frymës së Shenjtë.^[187]30

5. Përfundim: A qenë mrekullitë të kufizuara tek vetëm apostujt? Nëse shërbesa në fuqinë dhe lavdinë e Frymës së Shenjtë është karakteristike e epokës së besëlidhjes së re (2 Kor. 3:1–4:18), atëherë, pritshmëria jonë do të ishte pikërisht e kundërta: ne do të prisnim që të krishterët e brezit të dytë, të tretë dhe të katërt, të cilët e njohin gjithashtu Krishtin dhe fuqinë e ringjalljes së Tij (Fil. 3:10), të cilët janë në mënyrë të vazhdueshme duke u mbushur me Frymën e Shenjtë (Efe. 5:17), të cilët janë pjesëmarrës në një luftë të kësaj bote, por një e cila luftohet me armë të cilat kanë fuqi hyjnore për të shkatërruar fortesa (2 Kor. 10:3–4), që nuk u është dhënë një frymë frike por një “frymë force, dashurie dhe mendjekthjelltësie” (2 Tim. 1:7), që janë të fortë në Zotin dhe në forcën e fuqisë së tij, dhe të cilëve u është thënë: Vishni gjithë armatimin e Perëndisë që të mund të qëndroni... kundër principatave, kundër pushteteve, kundër sunduesve të përbotshëm të errësirës së kësaj jete, kundër frymërave të liga në vendet qiellore (Efe. 6:10–12), do të kishim gjithashtu aftësinë për të shërbyer ungjillin jo vetëm në të vërtetë dhe dashuri, por gjithashtu me demonstrime mrekullish shoqëruese të fuqisë së Perëndisë. Është e vështirë të shikosh, nga faqet e Besëlidhjes së Re, ndonjë arsye përse vetëm predikimi i apostujve duhet të vijë jo “me fjalë mbushamendëse nga urtësia njerëzore, por në dëftim të Frymës dhe të fuqisë që besimi juaj të mos qëndrojë në urtësinë e njerëzve, po në fuqinë e Perëndisë” (1 Kor. 2:4–5).

Paçka se duket të ketë patur një përqendrim të pazakontë të fuqisë mrekulli-bërëse në shërbesën e apostujve, kjo nuk është arsye për të menduar se do të kishte pak apo aspak mrekulli pas vdekjes së tyre. Përkundrazi, apostujt ishin drejtuesit në një kishë të besëlidhjes së re, jeta dhe  mesazhi i të cilëve, qe karakterizuar nga fuqia e Frymës së Shenjtë që funksionon në mënyra të mrekullueshme. Për më tepër, ato shikojnë një model të cilin kisha përgjatë gjithë historisë së saj, mundet fare mirë të kërkojë ta imitojë në jetën e saj, deri në atë shkallë që Perëndia Frymë e Shenjtë, dëshiron që të kryejë mrekulli për ndërtimin e kishës.^[188]31

E. Mrekullitë e pavërteta

Magjistarët e faraonit qenë në gjendje që të kryenin disa mrekulli të pavërteta (Eks. 7:11, 22; 8:7), paçka se shumë shpejt atyre iu desh që të pranonin se fuqia e Perëndisë qe më e madhe (Eks. 8:19). Simon magjistari në qytetin e Samarisë, i mahniste njerëzit me magjinë e tij (Vep. 8:9–11), paçka se mrekullitë e bëra përmes Filipit ishin shumë më të mëdha (Veprat 8:13). Në Filipi, Pali hasi një vajzë skllave “që kishte një frymë falli, e cila, duke u treguar fatin njerëzve, u sillte shumë fitime zotërinjve të saj” (Vep. 16:16), por Pali e qortoi frymën dhe fryma doli prej saj (Vep. 16:18). Për më tepër, Pali thotë se kur të vijë njeriu i mëkatit, “me çdo vepër të fuqishme, shenja dhe mrekulli të rreme, dhe me çdo mashtrim padrejtësie për ata që humbin” (2 Thes. 2:9–10), por ato që do të veprojnë kështu janë ato që do t’i ndjekin ata e që janë mashtruar “sepse nuk pranuan dashurinë për të vërtetën që të shpëtoheshin” (2 Thes. 2:10). Kjo gjë nënkupton se ata të cilët kryejnë mrekulli të gënjeshtërta në kohët e fundit përmes fuqisë së Satanit, nuk do të flasin të vërtetën por do të predikojnë një ungjill të gënjeshtërt. Së fundi, “Zbulesa” 13 tregon se një bishë e dytë do të ngjitet “nga dheu,” një e cila ushtronte “gjithë pushtetin e bishës së parë” si dhe që “bënte shenja të mëdha, saqë edhe zjarr bënte të zbresë prej qiellit mbi tokë në sy të njerëzve; dhe i mashtronte banorët e dheut me anë të shenjave, që iu dhanë asaj për të bërë përpara bishës” (Zbu. 13:11–14). Por, edhe një herë tjetër, një ungjill i pavërtetë shoqëron këto mrekulli: ky autoritet është ushtruar në lidhje me bishën e parë e cila flet “gjëra të mëdha dhe blasfemi... Dhe hapi gojën e saj në blasfemi kundër Perëndisë, për të blasfemuar emrin e tij dhe tabernakullin e tij” (Zbu. 13:5–6).

Nga kjo analizë e shkurtër, bëhen të qarta dy përfundime për sa i takon mrekullive të rremë në Shkrime: (1) Fuqia e Perëndisë është më e madhe sesa fuqia e Satanit për të kryer shenja mrekullish, dhe njerëzit e Perëndisë ngadhënjejnë në ballafaqimet e fuqisë me ata të cilët kryejnë të keqen. Në lidhje me këtë, Gjoni i siguron besimtarët se “ai në ju është më i madh se ai në botë” (1 Gjonit 4:4).^[189]32 (2) Identiteti i këtyre bërësve të mrekullive të rreme njihet gjithnjë përmes mohimit që ato i bëjnë ungjillit. Nuk ka asnjë tregues ndokund në Shkrim që të krishterët e mirëfilltë që kanë Frymën e Shenjtë në ta, do të kryejnë mrekulli të gënjeshtërta. Në fakt, në një qytet të mbushur me idhujtari dhe adhurim të demonëve (shiko 1 Kor. 10:20), Pali mund t’u thotë besimtarëve korintas, shumë prej të cilëve kishin dalë nga kjo lloj e kaluare pagane, që “asnjë nuk mund t'i thotë Jezusit, Zot, veçse në Frymën e Shenjtë” (1 Kor. 12:3). Këtu, ai u jep atyre siguri që ata të cilët bëjnë një shpallje të mirëfilltë të besimit në Jezusin si Zot, faktikisht e kanë Frymën e Shenjtë brenda tyre. Është domethënëse që ai menjëherë kalon tek një diskutim i dhuratave shpirtërore të zotëruara nga “secili” besimtar i vërtetë (1 Kor. 12:7).

Kjo gjë duhet të na sigurojë se nëse shohim mrekulli që kryhen nga ata të cilët bëjnë një shpallje të mirëfilltë të besimit (1 Kor. 12:3), të cilët besojnë në mishërimin dhe hyjninë e Krishtit (1 Gjonit 4:2), dhe të cilët tregojnë frytin e Frymës së Shenjtë në jetën e tyre dhe që japin fryte në shërbesën e tyre (Mat. 7:20; kr. Gjoni 15:5; Gal. 5:22–23), ne nuk duhet të tregohemi dyshues se mos ato janë mrekulli të gënjeshtërta, por duhet të jemi mirënjohës ndaj Perëndisë që Fryma e Shenjtë është duke punuar, edhe tek ata të cilët mund të mos kenë ekzaktësisht të njëjtat bindje që kemi ne në çdo pikë të doktrinës.^[190]33 Në fakt, nëse Perëndia do të priste që të kryente mrekulli vetëm përmes atyre të cilët do ishin të përsosur si në doktrinë ashtu edhe në sjelljen në jetë, asnjë mrekulli nuk do të kryhej derisa Krishti të kthehet.

F. A duhet të krishterët të kërkojnë mrekulli sot?

Tjetër gjë është të thuash që mrekullitë mund të ndodhin sot, e tjetër gjë është t’i kërkosh Perëndisë për mrekulli. A është gjë e duhur atëherë për të krishterët që t’i kërkojnë Perëndisë të kryejë mrekulli?

Përgjigjja e kësaj varet nga qëllimi për të cilin kërkohen mrekullitë. Padyshim që është e gabuar të kërkosh për fuqi mrekulli-bërëse për të rritur autoritetin apo famën personale, ashtu sikurse bëri Simon magjistari: Pjetri i tha: “zemra jote nuk është e drejtë përpara Perëndisë. Pendohu, pra, për këtë ligësinë tënde dhe lutju Perëndisë që, ndoshta, të mund të të falet synimi i zemrës sate” (Veprat 8:21–22).

Është gjithashtu e gabuar të kërkosh mrekulli thjesht sa për t’u argëtuar, ashtu sikurse bëri Herodi: “kur Herodi pa Jezusin, u gëzua shumë; sepse prej shumë kohësh ai donte ta shihte, sepse kishte dëgjuar shumë për të dhe shpresonte të shihte ndonjë shenjë të kryer prej tij” (Luka 23:8). Por Jezusi as që nuk iu përgjigj pyetjeve të Herodit.

Është gjithashtu gabim që jobesimtarët skeptikë, të kërkojnë mrekulli thjesht për të gjetur arsye për të kritikuar ata të cilët predikojnë ungjillin:

Dhe iu afruan farisenjtë dhe saducenjtë dhe, për ta tunduar, i kërkuan që t`u tregojë një shenjë nga qielli. Por ai iu përgjigj atyre dhe tha: «...Një brez i mbrapshtë dhe kurorëshkelës kërkon shenjë, dhe nuk do t'i jepet asnjë shenjë, përveç shenjës së profetit Jona». (Mat. 16:1–4)

Ky qortim kundër kërkimit të shenjave e mrekullive, është përsëritur gjetiu tek Ungjijtë, por është e rëndësishme të vërejmë që qortimet kundër kërkimit të shenjave, janë drejtuar gjithnjë kundër jobesimtarëve armiqësorë të cilët kërkojnë një mrekulli vetëm si e si të gjejnë mundësi për të kritikuar Jezusin.^[191]34 Jezusi nuk qorton kurrë askënd që vjen me besim, apo si nevojtar, duke kërkuar shërim apo çlirim apo ndonjë lloj tjetër mrekullie, qoftë për vete, qoftë për të tjerët.

Çfarë do të themi atëherë për “1 Korintasve” 1:22–24, ku Pali thotë: “Sepse judenjtë kërkojnë një shenjë dhe grekët kërkojnë urtësi, por ne predikojmë Krishtin të kryqëzuar, skandal për judenjtë dhe marrëzi për grekët, kurse për ata që janë të thirrur, qofshin judenj ose grekë, predikojmë Krishtin, fuqia e Perëndisë dhe urtësia e Perëndisë;”? Mos do Pali që me këtë të thotë se ai nuk kreu mrekulli (“shenja”) në Korint apo ndoshta gjatë punës së tij ungjillëzuese në përgjithësi?

Këtu, Pali nuk mund të jetë duke mohuar se ai kreu mrekulli në lidhje me shpalljen e ungjillit. Në fakt, tek “Romakëve” 15:18–19, një pasazh ky të cilin ai e shkroi ndërkohë që ishte në Korint, ai tha:

Sepse nuk do të guxoj të flas për ndonjë nga ato gjëra të cilat Krishti nuk i bëri nëpërmjet meje, për t'i sjellë në bindje kombet me fjalë dhe me vepër,  me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë; kështu që, prej Jerusalemit e përqark gjer në Iliri kam përmbushur shpalljen e ungjillit të Krishtit.

Edhe “2 Korintasve” 12:12 pohon qartësisht se Pali kreu “shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” ndër ta.

Kështu, “1 Korintasve” 1:22–24 nuk mund të ketë kuptimin që Pali po mohonte vlefshmërinë e urtësisë apo vlefshmërinë e shenjave dhe mrekullive sepse përmes Krishtit ai kreu shenja dhe dha mësim gjëra të mençura. Përkundrazi, këtu ai po thotë se shenjat dhe urtësia nuk është se i shpëtojnë në vetvete njerëzit, por është ungjilli ai që i shpëton njerëzit. Shenjat si dhe mençuria që judenjtë dhe grekët po kërkonin, nuk ishin shenjat dhe mençuria e Krishtit, por thjesht shenja për të zbavitur dhe ushqyer armiqësinë, skepticizmin dhe mençurinë e tyre, e cila qe mençuria e botës e jo mençuria e Perëndisë.

Nuk ka asgjë të papërshtatshme në kërkimin e mrekullive për qëllimet e duhura për të cilat ato janë dhënë nga Perëndia: për të konfirmuar vërtetësinë e mesazhit të ungjillit, për të ndihmuar ata që janë në nevojë, për të larguar pengesat nga shërbesat njerëzve, dhe për t’i sjellë lavdi Perëndisë (shiko Seksionin C më lart). Tek Ungjijtë, shumë njerëz vijnë tek Jezusi duke kërkuar mrekulli, dhe Ai i shëroi ata për këto qëllime. Për më tepër, kur Ai dërgoi dishepujt e Tij për të predikuar që mbretëria e qiellit qe afër, Ai u tha: “Shëroni të sëmurët, pastroni lebrosët, ngjallni të vdekurit, dëboni demonët” (Mat. 10:7–8). Si mund ta bënin këtë gjë ata pa i kërkuar Perëndisë për mrekulli ngado ku shkuan? Urdhëresa e Jezusit kërkon prej tyre që të kërkojnë që mrekulli të ndodhin.

Pas Rrëshajave, kisha e hershme u lut edhe për guxim për të predikuar ungjillin, edhe që Perëndia të kryente mrekulli për të shoqëruar predikimin e tij. Ata i thirrën Perëndisë:

Dhe tani, Zot, vështro kërcënimet e tyre dhe jepu shërbëtorëve të tu të flasin fjalën tënde me çdo çiltërsi, duke e shtrirë dorën tënde për të shëruar dhe që të kryhen shenja dhe mrekulli në emër të Birit tënd të shenjtë Jezusit. (Veprat 4:29–30)

Duke qenë larg nga mësimi që ne nuk duhet t’i kërkojmë Perëndisë mrekulli, ky shembull i kishës së hershme, na jep ca inkurajime për ta bërë këtë. Në mënyrë të ngjashme, dishepujt në Lidia, i dërguan fjalë Pjetrit që të vinte dhe të lutej për Tabithën pasi ajo kishte vdekur, duke kërkuar kësisoj një ndërhyrje mrekulli-bërëse nga Perëndia (Veprat 9:38). Gjithashtu Jakobi udhëzon që pleqtë e kishës duhet të luten e të kërkojnë shërim për ata që janë të sëmurë (Jakobi 5:14). Sigurisht, ne nuk duhet të supozojmë se një mrekulli e dukshme që ka ardhur si përgjigje ndaj lutjes, është disi më e mirë se një e cila vjen përmes mjeteve të zakonshme (si për shembull ndihma mjekësore për sëmundjet), dhe ne duhet të kuptojmë gjithashtu që fakti që po i kërkojmë Perëndisë për të na përmbushur një nevojë të caktuar, nuk na garanton që lutja do të marrë përgjigje. Nga ana tjetër, besimi ynë që Perëndia do të punojë në mënyra të fuqishme dhe madje të mrekullueshme, mund të jetë tepër i vogël. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm se jemi infektuar nga një botëkuptim shekullar që supozon se Perëndia i përgjigjet shumë rrallë lutjeve, për të mos thënë kurrë. Gjithashtu, ne padyshim që nuk duhet të vihemi në siklet për të folur për mrekulli nëse ato ndodhin, apo të mendojmë se një përgjigje jo me mrekulli ndaj një lutjeje është më e mirë! Mrekullitë janë vepër e Perëndisë, dhe Ai i kryen ato për t’i sjellë lavdi Vetes si dhe për ta forcuar besimin tonë. Kur ne hasim nevoja serioze në jetën e njerëzve sot, është e duhur për ne që të kërkojmë Perëndinë për një përgjigje, dhe atje ku ndërhyrjet me mrekulli duket se nevojiten, atëherë, ta pyesim Perëndinë nëse do të donte të punonte në atë mënyrë.^[192]35 Kjo do të dukej veçanërisht e përshtatshme kur motivimi ynë, është një dhembshuri e ngjashme me Krishtin për ata që janë në nevojë, dhe një dëshirë e zjarrtë për të parë mbretërinë e Krishtit që të përparojë si dhe emrin e Tij të përlëvduar.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Kur sapo erdhe në besimin tek Krishti, a patën ndonjë ndikim tek ti historitë e mrekullive në Bibël (qoftë negativisht, qoftë pozitivisht) tek besimi prej teje i mesazhit të Shkrimit?

2.     Përpara se të lexonit këtë kapitull, a keni menduar më përpara për kishën në kohën e Besëlidhjes së Re si një kishë me mrekulli të shpeshta? A keni menduar për kishën bashkëkohore si një kishë me mrekulli të shpeshta? Pasi keni lexuar këtë kapitull, si ka ndryshuar pozita juaj, nëse ka ndryshuar ndopak?

3.     Nëse mendon se mrekullitë duhet të jenë karakteristike për kishën derisa Krishti të kthehet, atëherë përse nuk kemi parë shumë mrekulli në pika të ndryshme të historisë së kishës, dhe përse nuk po shikojmë shumë mrekulli në seksione të mëdha të kishës së krishterë sot?

4.     Nëse ti mban anën e një pozite “reshtëse” çfarë lloje përgjigjesh të pazakonta ndaj lutjes mund të mendoni ende si të mundshme sot? (Për shembull, lutje për shërim fizik, për çlirim nga rreziku, fitore mbi sulmin demonik përmes lutjes dhe/ose qortimin verbal të një fryme të keqe, apo thellimeve të papritura dhe të pazakonta në një pasazh të Shkrimit apo një situate në jetën e dikujt.) Si do t’i dalloje këto gjëra të cilat ti mund t’i mendoje të mundshme sot nga “mrekullitë” në përputhje me përkufizimin e dhënë në këtë kapitull? (Ti mund të dëshirosh të argumentosh për një përkufizim të ndryshëm edhe për “mrekullinë” gjithashtu.)

5.     A duhet që mrekullitë të jenë të mëdha dhe “mbresëlënëse” (si për shembull ringjallja nga të vdekurit apo shërimi i një njeriu të verbër që nga lindja) për të realizuar qëllime të dobishme në kishë sot? Çfarë lloje mrekullish “në shkallë të vogël” mund të shoqërojnë gjithashtu disa prej qëllimeve për mrekullitë e renditura në këtë kapitull? A di ndonjë përgjigje ndaj lutjes në kishën tënde (apo në jetën tënde) të cilën do ta karakterizoje si “mrekulli” në përputhje me përkufizimin e dhënë në fillim të kapitullit?

6.     A do të doje të shikoje më tepër prej fuqisë mrekulli-bërëse të Frymës së Shenjtë (apo më shumë përgjigje të pazakonta ndaj lutjes) të dhëna në vetë kishën tënde sot, apo jo? Nëse do të ndodhnin më shumë mrekulli, cilat mund të ishin rreziqet? Cilat mund të ishin dobitë?

TERMA TË VEÇANTË

reshtës

vepra të fuqishme

mrekulli

ligji natyror

shenja

shenjat e një apostulli të vërtetë

çudi

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton (pa trajtim të posaçëm)

2. Arminiane (Wesleyane apo Metodiste)

1875–1876 Pope, 1:63–76

1940 Wiley, 1:149, 150, 153, 154

1983- Cottrell, 2:229–604

3. Baptiste

1907 Strong, 117–133

1917 Mullins, 172, 193

1983–1985 Erickson, 406–410

1987–1994 Lewis/Demarest, 1:100–109, 115–118

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 7:239

1949 Thiessen, 11–13

1986 Ryrie, 350–351, 372–373

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:459–460

1934 Mueller, 174

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:14–18, 85–88; 2:1453–1455, 1465–1467 (PA 3; 1.8.5–8; 4.19.6, 18)

1861 Heppe, 263–265

1871–1873 Hodge, 1:617–636

1887–1921 Warfield, SSW 2:167–206

1889 Shedd, 1:533–546

1937–1966 Murray, CW 3:210–214

1938 Berkhof, 176–178

1962 Buswell, 1:176–183

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:141–168

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott (pa trajtim të posaçëm)

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:325–328

Vepra të tjera

Berkouwer, G.C. “Provania dhe Mrekullitë (Providence and Miracles).” Tek Provania dhe Mrekullitë (The Providence of God). Përkth. nga Lewis B. Smedes. Grand Rapids: Eerdmans, 1952, fq. 188–231.

Boice, James Montgomery. “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit).” Tek Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore? (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Michael Scott Horton, r^[193]ed. Chicago: Moody Press, 1992.

Bridge, Donald. Shenjat dhe Çuditë Sot (Signs and Wonders Today). Leicester: Inter-Varsity Press, 1985.

Brown, Colin. “Mrekulli (Miracle).” Tek FRT (^[194]NDT) fq. 433–434.

_______. Që të Mund të Besoni: Mrekullitë dhe Besimi—Asokohe dhe Tani (That You May Believe: Miracles and Faith—Then and Now). Grand Rapids: Eerdmans, 1985.

Carson, D.A. “Qëllimi i Shenjave dhe Çudive në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” Tek Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Michael Scott Horton, red. Chicago: Moody Press, 1992.

Deere, Jack. I Befasuar nga Fuqia e Frymës: Një Ish Profesor i Seminarit Teologjik Dallas Zbulon që Perëndia Ende Flet dhe Shëron Sot (Surprised by the Power of the Spirit: A Former Dallas Seminary Professor Discovers That God Still Speaks and Heals Today). Grand Rapids: Zondervan, 1993.

Geisler, Norman. Shenja dhe Çudi (Signs and Wonders). Wheaton: Tyndale, 1988.

_______. Mrekullitë dhe Mendimi Modern (Miracles and Modern Thought). Me një përgjigje ndaj R.C. Sproul. Grand Rapids: Zondervan, and Dallas: Probe Ministries, 1982.

Greig, Gary S., dhe Kevin N. Springer, red. Mbretëria dhe Pushteti (The Kingdom and the Power). Ventura, Calif.: Regal, 1993.

Gross, Edward N. Mrekullitë, Demonët dhe Lufta Shpirtërore: Një Thirrje Urgjente për Dallim (Miracles, Demons, and Spiritual Warfare: An Urgent Call for Discernment). Grand Rapids: Baker, 1990.

Grudem, Wayne. Fuqia dhe e Vërteta: Një Përgjigje ndaj Kritikës së Mësimit dhe Praktiksë së Vineyard (Power and Truth: A Response to the Critiques of Vineyard Teaching and Practice) nga D.A. Carson, James Montgomery Boice, dhe John H. Armstrong tek Feja e Fuqishme (Power Religion). Anaheim, Calif.: Association of Vineyard Churches, 1993.

_______. “A Duhet të Krishterët të Presin për Mrekulli Sot? Kundërshtime dhe Përgjigje nga Bibla (Should Christians Expect Miracles Today? Objections and Answers From the Bible).” Tek Mbretëria dhe Fuqia (The Kingdom and the Power). Gary Greig dhe Kevin Springer, red. Ventura, Calif.: Regal, 1993, fq. 55–110.

Horton, Michael S., red. Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Chicago: Moody, 1992.

Kirk, J.A. “Fuqia (Power).” Tek FRT (NDT) fq. 524–525.

Lewis, C.S. Mrekullitë: Një Studim Paraprak (Miracles: A Preliminary Study). New York: Macmillan, 1947.

Moule, C.F.D., red. Mrekullitë (Miracles). London: Mowbray, 1965.

Spiceland, J.D. “Mrekullitë (Miracles).” Tek FUT (^[195]EDT) fq. 723–724.

Wenham, David, dhe Craig Blomberg, red. Mrekullitë dhe Jezusi (Miracles of Jesus). Sheffield, England: ^[196]JSOT, 1986.

Williams, Don. Shenja, Çudi dhe Mbretëria e Perëndisë: Një Udhëzues Biblik për Skeptikun (Signs, Wonders, and the Kingdom of God: A Biblical Guide for the Skeptic). Ann Arbor, Mich.: Servant, 1989.

Wimber, John, me Kevin Springer. Ungjillëzim me Fuqi (Power Evangelism). Botim i rishikuar. San Francisco: Harper and Row, and London: Hodder and Stoughton, 1992.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Hebrenjve” 2:3–4: “Si do të shpëtojmë ne, në qoftë se e lëmë pas dore një shpëtim kaq të madh, i cili, si u shpall në fillim nëpërmjet Zotit, u vërtetua ndër ne nga ata që e dëgjuan, ndërsa Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të ti.

HIMN

“FORTESË E FUQISHME ËSHTË PERËNDIA YNË (A MIGHTY FORTRESS IS OUR GOD)”

Fortesë e fuqishme është Perëndia ynë, një mburojë e pathyer gjithnjë;

Ndihmuesi ynë kur vështirësitë e kësaj bote ngado na rrethojnë.

Sepse ende armiku ynë i lashtë kërkon të na shkaktojë mjerime;

Dinakëria dhe fuqia e tij është e madhe; dhe, i armatosur është me urrejtje mizore,

Në tokë atij nuk i gjendet shoku.

Po të kishim besuar tek forcat tona, përpjekja jonë do të kishte dështuar;

Po të mos ishte njeriu i duhur në anën tonë, njeriu nga Perëndia i zgjedhur.

A pyet se kush mund të ishte ai njeri? Jezus Krishti është Ai,

Emri i Tij Zoti Sabaothi, epokë pas epoke po i njëjti,

Dhe Ai do ta fitojë patjetër betejën.

Dhe sikur kjo botë, plot me demonë, me vdekje të na kërcënojë,

Frikë nuk kemi sepse e vërteta e Tij siç Ai e vendosur përmes nesh do ngadhënjejë.

Princi i errësirës hijerëndë, ne nuk dridhemi prej tij;

Tërbimit të tij ne mund t’i bëjmë ballë, se ja! Fundi i tij është i sigurt;

Një fjalë e vogël dhe do ta rrëzojë atë.

Ajo fjalë përmbi gjithë pushtetet tokësore, jo në sajë të tyre, qëndron;

Fryma dhe dhuratat janë të tonat përmes Tij që merr anën tonë;

Le që të mirat dhe të afërmit të shkojnë, e kjo jetë vdekatare gjithashtu;

Trupin ata mund ta vrasin: E vërteta e Perëndisë mbetet ende;

Mbretëria e Tij është përgjithmonë.

Autori: Martin Luteri, 1529

Kapitulli 18

Lutja

Përse dëshiron Perëndia që ne të lutemi? Si mund të lutemi me efikasitet?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Karakteri i Perëndisë dhe marrëdhënia e Tij me botën, siç është diskutuar në kapitujt e mëparshëm, çojnë natyrshëm tek shqyrtimi i doktrinës së lutjes. Lutja mund të përkufizohet si vijon: Lutja është një komunikim personal me Perëndinë.

Ky përkufizim është shumë i gjerë. Ajo që ne quajmë “lutje” përfshin lutje me kërkesa për veten tonë apo për të tjerët (nganjëherë të quajtura lutje me peticione apo ndërmjetësuese), rrëfimi i mëkatit, admirim, lavdërim dhe mirënjohje, dhe gjithashtu Perëndia na komunikon tregues të përgjigjes së Tij.

A. Përse dëshiron Perëndia që të lutemi?

Lutja nuk është bërë që Perëndia të mësojë se për çfarë kemi nevojë ne, për shkak se Jezusi na thotë: “Ati juaj e di ç'nevoja keni, para se ju t'i kërkoni” (Mat. 6:8). Perëndia dëshiron që ne të lutemi për shkak se lutja shpreh mirëbesimin tonë tek Perëndia dhe është një mënyrë përmes të cilës mirëbesimi ynë tek Ai mund të rritet. Në fakt, ndoshta theksimi kryesor i mësimit të Biblës mbi lutjen, është që ne duhet të lutemi me besim, që do të thotë të kemi besim dhe të varemi nga Perëndia. Perëndia, si Krijuesi ynë, gjen kënaqësi kur ne, si krijesa të Tij kemi mirëbesim tek Ai, sepse një qëndrim varësie është më i përshtatshmi për marrëdhënien Krijues/krijesë. Lutja me një varësi me përulësi, tregon gjithashtu që ne jemi vërtetë të bindur për mençurinë, dashurinë, mirësinë dhe fuqinë e Perëndisë, e në fakt për të tëra atributet që përbëjnë karakterin e shkëlqyer të Tij. Kur ne lutemi me të vërtetë, ne si persona, në tërësinë e karakterit tonë, po krijojmë një raport me Perëndinë si një person, në tërësinë e karakterit të Tij. Kësisoj, gjithçka që ne mendojmë apo ndjejmë rreth Perëndisë, gjen shprehje në lutjen tonë. Është e natyrshme që Perëndia të gjejë kënaqësi në një veprimtari të tillë dhe t’i mëshojë rëndësisë së saj në marrëdhënien e Tij me ne.

Fjalët e para të Lutjes së Zotit: “Ati ynë që je në qiej” (Mat. 6:9), shprehin varësinë tonë nga Perëndia si një At i dashur dhe i mençur, dhe gjithashtu me to ne pranojmë që Ai sundon mbi të gjithë nga froni i Tij qiellor. Shkrimi thekson shpesh herë nevojën tonë për t’i besuar Perëndisë ndërkohë që lutemi. Për shembull, Jezusi krahason lutjet tona me një djalë që i kërkon të atit të vet për një peshk apo për një vezë (Luka 11:9–12) dhe pastaj del në përfundimin që: “Nëse ju, pra, që jeni të ligj, dini t'u jepni dhurata të mira bijve tuaj, aq më tepër Ati në qiell do t'u japë Frymën e Shenjtë atyre që ia lypin!” (Luka 11:13). Ashtu sikurse fëmijët presin për nga etërit e tyre që të sigurojnë jetesën për ta, po kështu Perëndia pret që ne të hedhim shikimin nga Ai në lutje. Përderisa Perëndia është Ati ynë, ne duhet të kërkojmë me besim. Jezusi thotë: “Dhe gjithçka të kërkoni në lutje, duke besuar, do ta merrni” (Mat. 21:22; kr. Marku 11:24; Jakobi 1:6–8; 5:14–15).

Por Perëndia dëshiron që ne të mos mjaftohemi me vetëm mirëbesim tek Ai. Ai dëshiron gjithashtu prej nesh që ta duam Atë e të kemi bashkësi me Të. Kjo atëherë, është një arsye e dytë përse Perëndia dëshiron që ne t’i lutemi Atij dhe të kemi përbashkësi më të thellë me Të. Kjo për rrjedhojë është një arsye e dytë përse Perëndia dëshiron që ne të lutemi: Lutja na sjell në një bashkësi më të thellë me Perëndisë, dhe Ai na do dhe gjen kënaqësi në bashkësinë tonë me Të.

Një arsye e tretë përse Perëndia dëshiron që ne të lutemi, është se në lutje, Perëndia na lejon ne si krijesa që të përfshihemi në veprimtari të cilat janë përjetësisht të rëndësishme. Kur ne lutemi, vepra e mbretërisë përparon. Kësisoj, lutja na jep mundësinë për t’u përfshirë në një mënyrë të konsiderueshme në veprën e mbretërisë dhe kështu jep shprehje të madhështisë tonë si krijesa të bëra në shëmbëlltyrën e Perëndisë.

B. Efikasiteti i lutjes

Si funksionon ekzaktësisht lutja? Përveç faktit që lutja na bën mirë neve, a ka ajo ndikim edhe tek Perëndia dhe bota?

1. Lutja ndryshon mënyrën se si Perëndia vepron. “Jakobi” na thotë: “Nuk keni, sepse nuk lypni” (Jakobi 4:2). Ai nënkupton me këtë se moskërkimi na privon prej asaj që Perëndia përndryshe do të na kishte dhënë. Ne lutemi dhe Perëndia përgjigjet. Jezusi thotë gjithashtu, “Lypni dhe do t'ju jepet; kërkoni dhe do të gjeni; trokitni dhe do t'ju hapet. Sepse kushdo që lyp, merr, kushdo që kërkon, gjen dhe do t'i hapet atij që troket” (Luka 11:9–10). Ai bën një lidhje të qartë mes kërkimit të gjërave nga Perëndia, dhe marrjes së tyre. Kur ne kërkojmë, Perëndia përgjigjet.

Këtë gjë ne e shikojmë të ndodhë shumë herë në Besëlidhjen e Vjetër. Zoti i deklaroi Moisiut se do të shkatërronte popullin e Izraelit për shkak të mëkatit të tyre (Eks. 32:9–10): “Atëherë Moisiu e luti Zotin, Perëndinë e tij, dhe i tha: "O Zot.... Hiq dorë nga zemërimi yt i zjarrtë dhe nga qëllimi yt për t'i bërë keq popullit tënd”’ (Eks. 32:11–12). Pastaj lexojmë: “Kështu Zoti ndryshoi mendim lidhur me të keqen që kishte thënë se do t'i bënte popullit të tij” (Eks. 32:14). Kur Perëndia kërcënon se do ta ndëshkojë popullin e tij për shkak të mëkateve të tyre, Ai deklaron: “Në qoftë se populli im, i cili thirret me emrin tim, përulet, lutet, kërkon fytyrën time dhe kthehet prapa nga rrugët e këqija, unë do ta dëgjoj nga qielli, do t’i fal mëkatin e tij dhe do ta shëroj vendin e tij” (2 Kron. 7:14). Nëse njerëzit e Perëndisë luten, dhe kur ata luten (me përulësi dhe pendesë), atëherë Ai do të dëgjojë dhe do t’i falë. Lutjet e njerëzve të Tij, ndikojnë dukshëm në mënyrën se si Perëndia vepron. Po kështu, “Po t'i rrëfejmë mëkatet tona, ai është besnik dhe i drejtë që të na falë mëkatet dhe të na pastrojë nga çdo paudhësi” (1 Gjonit 1:9). Ne rrëfejmë, dhe pastaj ai fal.^[197]1

Nëse ne jemi vërtetë të bindur që lutja ndryshon mënyrën se si Perëndia vepron, dhe se Perëndia shkakton ndryshime mbresëlënëse në botë si përgjigje ndaj lutjes, ashtu sikurse Shkrimi në mënyrë të përsëritur na mëson se Ai bën, atëherë ne do të luteshim shumë më tepër nga ç’bëjmë. Po qe se lutemi pak, kjo ka mundësi të ndodhë për shkak se ne nuk është se me të vërtetë besojmë që lutja ka ndopak dobi.

2. Lutja efikase, është bërë e mundur nëpërmjet ndërmjetësit tonë, Jezus Krishtit. Për shkak se ne jemi të mëkatshëm ndërsa Perëndia është i shenjtë, ne nuk kemi të drejtë që të hyjmë vetë në praninë e Tij. Neve na duhet një ndërmjetës që të futet mes nesh dhe Perëndisë, dhe të na sjellë në praninë e Perëndisë. Shkrimi në mënyrë të qartë na mëson: “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5).

Por, nëse Jezusi është i vetmi ndërmjetës mes Perëndisë dhe njeriut, a do t’i dëgjojë Perëndia lutjet e atyre të cilët nuk i besojnë Jezusit? Përgjigjja varet nga ajo që ne kuptojmë me “dëgjoj.” Përderisa Perëndia është i gjithëditur, ai gjithmonë “dëgjon” në kuptimin që Ai është i vetëdijshëm për lutjet që bëhen nga jobesimtarët të cilët nuk shkojnë tek Ai përmes Krishtit. Perëndia madje, mundet që hera-herës t’u përgjigjet lutjeve të tyre nga mëshira e Tij dhe me dëshirë për t’i sjellë ata në shpëtim përmes Krishtit. Megjithëkëtë, Perëndia nuk ka premtuar askund t’u përgjigjet lutjeve të jobesimtarëve. Të vetmet lutje të cilat Ai ka premtuar se do të “dëgjojë” në kuptimin e dëgjimit me një vesh simpatizues dhe të marrë përsipër t’u përgjigjet kur ato janë në përputhje me vullnetin e Tij, janë lutjet e të krishterëve të cilat ofrohen përmes një ndërmjetësi, Jezus Krishtit (kr. Gjoni 14:6).

Atëherë, çfarë mund të thuhet për besimtarët në Besëlidhjen e Vjetër? Si mund të shkojnë ata tek Perëndia përmes Jezus ndërmjetësit? Përgjigjja është se vepra e Jezusit si ndërmjetësi ynë, qe paratreguar nga sistemi i flijimeve dhe ofertave që bëheshin nga priftërinjtë në tempull (Heb. 7:23–28; 8:1–6; 9:1–14; etj.). Megjithëkëtë, në atë sistem flijimesh nuk kishte meritë shpëtuese të brendaqenësishme (Heb. 10:1–4). Përmes sistemit të flijimeve, besimtarët u pranuan nga Perëndia, vetëm mbi bazën e punës së ardhshme të Krishtit të paratreguar nga ai sistem (Rom. 3:23–26).

Veprimtaria e Jezusit si një ndërmjetës, shikohet veçanërisht në veprën e Tij si prift. Ai është “një kryeprift i madh që ka përshkuar qiejt,” një i Cili “u tundua në të gjitha njësoj si ne, por pa mëkat” (Heb. 4:14–15).

Si marrës të besëlidhjes së re, neve nuk na duhet të qëndrojmë “jashtë tempullit,” siç kërkohej nën besëlidhjen e vjetër për të tërë besimtarët me përjashtim të priftërinjve. Gjithashtu, nuk na duhet të qëndrojmë jashtë “Vendit shumë të shenjtë” (Heb. 9:3), asaj dhome të brendshme të tempullit ku Perëndia Vetë ishte në fron mbi arkën e besëlidhjes, dhe në të cilën vetëm kryeprifti mund të hynte, dhe edhe ai, vetëm një herë në vit. Por tani, përderisa Krishti ka vdekur si Kryeprifti ynë ndërmjetësues (Heb. 7:26–27), Ai ka fituar për ne guxim dhe të drejtë hyrje në vetë praninë e Perëndisë. Për rrjedhojë “Ne kemi guxim të hyjmë në vendet e shenjta me anë të gjakut të Jezusit” (Heb. 10:19, përkthimi fjalë për fjalë i autorit), që do të thotë, në vendin e shenjtë dhe në Vendin shumë të shenjtë, në pikërisht praninë e Perëndisë Vetë! Ne hyjmë “me anë të një udhe të re” (Heb. 10:20) që Krishti hapi për ne. Autori i “Hebrenjve” del në përfundimin se përderisa këto gjëra janë të vërteta, “duke pasur një kryeprift mbi shtëpinë e Perëndisë, le t’i afrohemi me zemër të vërtetë, me siguri të plotë besimi” (Heb. 10:21-22). Në këtë mënyrë, vepra ndërmjetësuese e Krishtit, na jep besim për t’iu qasur Perëndisë në lutje.

Ne nuk është se thjesht vijmë në praninë e Perëndisë si të huaj, apo si vizitorë apo si joklerikë, por si priftërinj, si njerëz që e kanë vendin në tempull dhe që kanë të drejtën e madje detyrën që të jenë në vendet më të shenjta të tempullit. Duke përdorur ilustrime të marra nga ceremonia për veshjen (caktimin) e priftërinjve (shiko Eks. 29:4, 21), autori i “Hebrenjve” i paraqet të tërë besimtarët si të caktuar priftërinj për Perëndinë, dhe për rrjedhojë në gjendje për të hyrë në praninë e Tij, sepse Ai thotë se ne avitemi “duke i pasur zemrat tona të spërkatura domethënë të pastruara prej ndërgjegjes së ligë dhe trupin të larë me ujë të pastër” (Heb. 10:22; kr. 1 Pjetrit 2:9). A ka e gjitha kjo kuptim për një të krishterë të sotëm? Askush sot nuk shkon në Jerusalem për të hyrë në tempull dhe atje t’i “avitet” Perëndisë. Edhe po të shkonim në Jerusalem, nuk do të gjenim tempull në këmbë, përderisa ai u shkatërrua në vitin 70 mbas K. Çfarë nënkupton atëherë autori i hebrenjve kur thotë që ne hyjmë në “vendet e shenjta”? Ai po flet për një realitet në rrafshin e padukshëm shpirtëror: Me Krishtin si Ndërmjetës, ne nuk hyjmë në tempullin tokësor në Jerusalem, por në shenjtëroren e vërtetë, në “qiellin vetë,” ku Krishti ka shkuar “për t'u shfaqur tani përpara Perëndisë për ne” (Heb. 9:24).

3. Çfarë do të thotë të lutesh “në emrin e Jezusit”? Jezusi thotë: “Dhe çfarëdo të kërkoni në emrin tim, do ta bëj, që Ati të përlëvdohet në Birin. Në qoftë se do të kërkoni diçka në emrin tim, unë do ta bëj” (Gjoni 14:13–14). Po kështu, Ai thotë gjithashtu se i zgjodhi dishepujt e Tij që “çfarëdo që t'i kërkoni Atit në emrin tim, ai t'jua japë” (Gjoni 15:16). Në mënyrë të ngjashme, Ai thotë: “Në të vërtetë, në të vërtetë po ju them se çdo gjë që t'i kërkoni Atit në emrin tim, ai do t'jua japë. Deri tani ju nuk kërkuat asgjë në emrin tim; kërkoni dhe do të merrni, që gëzimi juaj të jetë i plotë” (Gjoni 16:23–24; kr. Efe. 5:20). Por ç’kuptim ka kjo?

Padyshim që nuk është se nënkupton thjesht të shtojmë frazën “në emrin e Jezusit” pas çdo lutjeje, për shkak se Jezusi nuk tha: “Nëse kërkoni ndonjë gjë dhe shtoni fjalët “në emrin e Jezusit’ pasi të luteni, atëherë Unë do do t’jua plotësoj lutjen.” Jezusi nuk është thjesht duke folur për të shtuar disa fjalë të caktuara a thua se këto janë një lloj formule magjike e cila do t’i jepte fuqi lutjeve tona. Në fakt, asnjë prej lutjeve të dokumentuara në Shkrim, nuk përmban frazën “në emrin e Jezusit” në fund (shiko Mat. 6:9–13; Veprat 1:24–25; 4:24–30;^[198]2 7:59; 9:13–14; 10:14; Zbu. 6:10; 22:20).

Të vish në emër të dikujt, do të thotë që një person tjetër na ka autorizuar që të shkojmë me autoritetin e tij, jo me të tonin. Kur Pjetri e urdhëron personin e çalë: “në emër të Jezu Krishtit nazarenas, ngrihu dhe ec” (Veprat 3:6), ai po flet me autoritetin e Jezusit, e jo me autoritetin e vet. Kur Sinedri pyet dishepujt: “Në cilën fuqi ose në emër të kujt e bëtë ju këtë?” (Veprat 4:7), ata po pyesin: “Me autoritetin e kujt e bëtë këtë?” Kur Pali qorton një frymë të papastër “në emër të Jezu Krishtit” (Veprat 16:18), ai e bën të qartë se ai e bën këtë me autoritetin e Jezusit, jo me atë të vetin. Kur Pali shpall gjykim “Në emër të Zotit tonë Jezu Krisht” (1 Kor. 5:4) mbi një pjesëtar të kishës i cili është fajtor për imoralitet, ai është duke vepruar me autoritetin e Zotit Jezus. Të luturit në emrin e Jezusit, është për rrjedhojë lutje e bërë me autorizimin e Tij.

Në një kuptim më të gjerë, “emri” i një personi në botën e lashtë, përfaqëson personin vetë dhe për rrjedhojë të tërë karakterin e tij. Të kishe një “emër të mirë” (F. e Urta 22:1; Pred. 7:1) do të thoshte të kishe një reputacion të mirë. Kësisoj, emri i Jezusit përfaqëson gjithçka që Ai është, të tërë karakterin e Tij. Kjo do të thotë se të luturit “në emrin e Jezusit” nuk është vetëm lutje nën autoritetin e Tij, por gjithashtu lutje në një mënyrë që është e përputhshme me karakterin e Tij, që e përfaqëson me të vërtetë Atë dhe që reflekton mënyrën e Tij të jetës, si dhe vullnetin e Tij të shenjtë.^[199]3 Në këtë kuptim, të lutesh në emrin e Jezusit i afrohet idesë së lutjes “sipas vullnetit të tij” (1 Gjonit 5:14–15).^[200]4

A do të thotë kjo gjë se është gabim të shtosh “në emër të Jezusit” në fund të lutjeve tona? Padyshim që nuk është gabim, për aq kohë sa ne kuptojmë se ç’domethënie kjo gjë ka, dhe se nuk është e domosdoshme që ta themi. Megjithëkëtë, mund të ekzistojë një farë rreziku që nëse e shtojmë këtë frazë në çdo lutje publike apo private, nuk do të kalojë shumë dhe për njerëzit, ajo do të kthehet në thjesht një formulë të cilës ata do t’i bashkëngjisin shumë pak kuptim e që do ta thonë pa u menduar për të. Madje ajo mund të fillojë të shikohet, të paktën nga besimtarët që janë më të rinj, si një farë formule magjike e cila e bën lutjen edhe më efikase. Për të parandaluar një keqkuptim të tillë, me shumë mundësi do të ishte gjë e zgjuar që të vendosnim të mos e përdornim shpesh këtë formulë,  por që po këtë mendim ta shprehnim me të tjera fjalë, apo me thjesht qëndrimin dhe qasjen tonë të përgjithshme ndaj lutjes. Për shembull, lutjet mund të fillojnë me: “Atë, ne vijmë tek Ti nën autoritetin e Zotit Jezus, Birit tënd...” apo, “Atë, ne nuk vijmë me meritat tona, por me meritat e Jezus Krishtit, i Cili na ka ftuar që të vijmë përpara Teje...” ose, “Atë, ne të falënderojmë që na i ke falur mëkatet, dhe na ke dhënë liri hyrjeje tek froni Yt nëpërmjet veprës së Jezusit, Birit Tënd....” Herë të tjera, këto pranime formale nuk duhen të mendohen si të domosdoshme, për aq kohë sa zemrat tona në mënyrë të vazhdueshme e kuptojnë se është Shpëtimtari ynë Ai i Cili na bën të aftë që t’i lutemi Atit tek e fundit. Lutjet e mirëfillta janë një bashkëbisedim me një Person të Cilin e njohim mirë, dhe i Cili na njeh. Një bashkëbisedim i tillë i mirëfilltë mes personash të cilët e njohin njëri tjetrin, nuk varet kurrë nga përdorimi i disa formulave të caktuara apo fjalësh të domosdoshme, por ka lidhje me një sinqeritet në të folmen tonë si dhe në zemrën tonë, është një çështje qëndrimi i duhur si dhe një çështje e gjendjes së frymës tonë.

4. A duhet t’i lutemi Jezusit si dhe Frymës së Shenjtë? Një analizim i lutjeve të Besëlidhjes së Re tregon që ato zakonisht nuk i adresohen as Perëndisë Bir, e as Frymës së Shenjtë, por Perëndisë Atë. Megjithëkëtë, një numërim i thjesht i lutjeve të tilla, mund të jetë keqorientues sepse pjesa më e madhe e lutjeve të cilat ne kemi të dokumentuara në Besëlidhjen e Re, janë ato të Jezusit Vetë i Cili u lut pa ndërprerje ndaj Perëndisë Atë, por sigurisht që nuk iu lut Vetes si Perëndia Bir. Për më tepër, në Besëlidhjen e Vjetër, natyra trinore e Perëndisë nuk u zbulua qartësisht, dhe nuk është për t’u habitur që ne nuk gjejmë shumë prova të lutjes që t’i jenë drejtuar drejtpërsëdrejti Birit apo Perëndisë Frymë e Shenjtë përpara kohës së Krishtit.

Paçka se ka një model të qartë të lutjes së bërë në mënyrë të drejtpërdrejtë ndaj Perëndisë Atë përmes Birit (Mat. 6:9; Gjoni 16:23; Efe. 5:20) ka tregues që lutja e folur drejtpërsëdrejti ndaj Jezusit është gjithashtu me vend. Fakti që ishte Jezusi Vetë i Cili caktoi të tërë apostujt e tjerë, sugjeron që lutja tek “Veprat” 1:24 i adresohet Atij: “Ti, o Zot, që i njeh zemrat e të gjithëve, trego cilin nga këta të dy ke zgjedhur....” Stefani, duke vdekur, lutet kështu: “Zot Jezus, pranoje frymën time” (Veprat 7:59). Biseda mes Ananias dhe “Zotit” tek “Veprat” 9:10–16 është me Jezusin, për shkak se në vargun 17 Ananiasi i thotë Saulit: “Zoti më dërgoi, Jezusi...që të shikosh përsëri .” Lutja: “Maran-athaa!” (1 Kor. 16:22) i adresohet Jezusit, njëlloj sikurse edhe lutja tek “Zbulesa” 22:20, “Po, eja, Zoti Jezus!” Gjithashtu, Pali iu lut “Zotit” tek “2 Korintasve” 12:8 në lidhje me gjembin në mish që kishte.^[201]5

Për më tepër, fakti që Jezusi është “ kryeprift i mëshirshëm e besnik” (Heb. 2:17) i Cili është në gjendje që të “të vuajë bashkë me dobësitë tona” (Heb. 4:15), është konsideruar inkurajim për ne që të vijmë me guxim përpara “fronit të hirit” në lutje “që të marrim mëshirë e të gjejmë hir, për të pasur ndihmë në kohën e duhur” (Heb. 4:16). Këto vargje duhet të na inkurajojnë që të vijmë drejtpërsëdrejti tek Jezusi në lutje, duke pritur që Ai do të simpatizohet me dobësitë tona kur ne lutemi.

Për rrjedhojë mund të themi se ka përligjje të mjaftueshme nga Shkrimi për të na inkurajuar që t’i lutemi jo vetëm Perëndisë Atë (gjë që duket modeli primar dhe që padyshim është në linjë me shembullin që Jezusi na mësoi në Lutjen e Zotit), por gjithashtu që t’i lutemi drejtpërsëdrejti Perëndisë Bir, Zotit tonë Jezus Krisht. Të dyja janë të sakta dhe ne mund t’i lutemi si Atit ashtu edhe Birit.

Por, a bën t’i lutemi Frymës së Shenjtë? Paçka se në Besëlidhjen e Re nuk është dokumentuar asnjë lutje e adresuar drejtpërdrejtë ndaj Frymës së Shenjtë, nuk ka asgjë atje që t’i ndalojë lutje të tilla, sepse Fryma e Shenjtë, ashtu sikurse Ati dhe Biri, është plotësisht Perëndi dhe i denjë për lutje, dhe është i fuqishëm për t’iu përgjigjur lutjeve tona. (Vini re gjithashtu ftesën e “Ezekielit” ndaj “frymës” apo “shpirtit” tek “Ezek.” 37:9.) Të thuash që ne nuk mund t’i lutemi Frymës së Shenjtë, është me të vërtetë si të thuash që ne nuk mund t’i flasim Atij apo të krijojmë personalisht raport me të, gjë që si zor se duket e drejtë. Ai gjithashtu krijon një raport personal me ne përderisa Ai është një “Ngushëllues” apo një “Këshilltar” (Gjoni 14:16, 26), besimtarët “e njohin Atë” (Gjoni 14:17), dhe ai na mëson (kr. Gjoni14:26), dëshmon për ne që ne jemi fëmijë të Perëndisë (Rom. 8:16), dhe se mund të trishtohet nga mëkati ynë (Efe. 4:30). Për më tepër, Fryma e Shenjtë ushtron vullnet vetjak në shpërndarjen e dhuratave shpirtërore, sepse Ai “i ndan gjithsecilit dhunti veç e veç, ashtu si do vetë” (1 Kor. 12:11, përkthimi i autorit). Për rrjedhojë, nuk duket e gabuar që t’i lutemi drejtpërsëdrejti Frymës së Shenjtë nganjëherë, veçanërisht kur i kërkojmë Atij që të bëjë diçka që lidhet me fushat e Tij të veçanta të shërbesës apo përgjegjësisë.^[202]6 Faktikisht, përmes historisë së kishës, një sërë himnesh të mirë-përdorura kanë qenë lutje ndaj Frymës së Shenjtë (shiko dy syresh në fund të këtij kapitulli 30, fq. 655–656; një në kapitullin 52, fq. 1047–1048; dhe një në kapitullin 53, fq. 1087–1088). Por kjo nuk është në modelin e Besëlidhjes së re, dhe nuk duhet të bëhet mbizotëruese në jetën tonë të lutjes.

5. Roli i Frymës së Shenjtë në lutjet tona. Tek “Romakëve” 8:26–27 Pali thotë:

Po ashtu, edhe Fryma na ndihmon në dobësitë tona, sepse ne nuk dimë çfarë të kërkojmë në lutjet tona, sikurse duhet; por vetë Fryma ndërhyn për ne me psherëtima të patregueshme. Dhe ai që heton zemrat e di cila është mendja e Frymës, sepse ai ndërhyn për shenjtorët, sipas Perëndisë.

Interpretuesit kanë mendime të ndryshme për nëse këto“psherëtima të patregueshme” janë psherëtima që Fryma e Shenjtë Vetë lëshon apo janë psherëtima dhe rënkimet tona në lutje, të cilat Fryma e Shenjtë i kthen në lutje efikase përpara Perëndisë. Duket sikur ka më tepër gjasa që “psherëtima” apo “rënkimet” këtu të jenë rënkimet tona. Kur Pali thotë: “Fryma na ndihmon në dobësitë tona” (v. 26), fjala e përkthyer “ndihmon” (Gk. συναντιλαμβάνομαι, G5269) është po ajo që përdoret tek “Luka” 10:40, ku Marta dëshiron që Maria të vijë e ta ndihmojë atë. Fjala e përdorur këtu nuk nënkupton që Fryma e Shenjtë lutet në vendin tonë, por që Fryma e Shenjtë merr pjesë bashkë me ne dhe i bën efikase lutjet tona të dobëta.^[203]7 Kësisoj, një psherëtimë apo rënkim i tillë në lutje, kuptohet më mirë si psherëtima apo rënkime që lëshojmë ne, duke shprehur dëshirat e zemrës tonë të cilat Fryma e Shenjtë pastaj i kthen në lutje efikase.^[204]8

E lidhur me këtë është çështja e asaj që nënkuptohet me lutje “në Frymën.” Pali thotë: “duke u lutur në çdo kohë dhe me çdo lutje dhe përgjërim në Frymë” (Efe. 6:18), ndërsa Juda thotë: “duke u lutur në Frymën e Shenjtë” (Juda 20).^[205]9 Me qëllim për ta kuptuar këtë frazë, ne duhet të kuptojmë që Besëlidhja e Re na thotë që shumë veprimtari të ndryshme mund të bëhen “në Frymën e Shenjtë.” Është e mundshme që thjesht të jemi “në Frymën” ashtu sikurse Gjoni ishte në ditën e Zotit (Zbu. 1:10; kr. 4:2). Dhe, është e mundshme që të gëzohemi në Frymën e Shenjtë (Luka 10:21), të ndajmë mendjen apo të vendosim diçka në Frymën e Shenjtë (Veprat 19:21), të kemi ndërgjegjen duke dëshmuar në Frymën e Shenjtë (Rom. 9:1), të kemi liri hyrjeje tek Perëndia në Frymën e Shenjtë (Efe. 2:18), dhe që të duam të tjerët në Frymën e Shenjtë (Kol. 1:8). Siç do ta shpjegojmë më plotësisht në kapitullin 30, më poshtë (shiko fq. 647, 651–652), këto shprehje duket se i referohen banimit të pandërprerë të vetëdijshëm në praninë e Vetë Frymës së Shenjtë, një prani kjo e karakterizuar nga cilësi të ngjashme me të Perëndisë në fuqi, dashuri, gëzim, të vërtetë, shenjtëri, drejtësi dhe paqe. Të lutesh “në Frymën e Shenjtë,” atëherë, do të thotë të lutesh me vetëdijen e plotë rreth pranisë së Perëndisë që na rrethon e na shenjtëron si ne personalisht, ashtu edhe lutjet tona.

C. Disa aspekte të rëndësishme për sa i takon lutjes efikase

Shkrimi lë të kuptohen një sërë aspektesh të cilat duhen marrë parasysh nëse ne do të ofronim atë lloj lutjeje që Perëndia dëshiron prej nesh.

1. Të luturit në përputhje me vullnetin e Perëndisë. Gjoni na thotë: “Kjo është siguria që kemi përpara tij: nëse kërkojmë diçka sipas vullnetit të tij, na dëgjon. Dhe nëse dimë se na dëgjon për atë që i kërkojmë, ne dimë se marrim kërkesat që i kemi kërkuar” (1 Gjonit 5:14–15). Jezusi na mëson të lutemi kështu: “U bëftë vullneti yt” (Mat. 6:10), dhe Ai Vetë na jep një shembull, duke u lutur në kopshtin e Gjetsemanit, “megjithatë, jo si dua unë, por si do ti” (Mat. 26:39).

Por nga ta dimë se cili është vullneti i Perëndisë kur lutemi? Nëse çështja për të cilën ne po lutemi është trajtuar në një pasazh të Shkrimit në të cilin Perëndia na ka dhënë një urdhër apo një deklarim të drejtpërdrejtë të vullnetit të Tij, atëherë përgjigjja ndaj kësaj pyetjeje është e lehtë: Vullneti i Tij është që ne t’i bindemi Fjalës së Tij, dhe t’u përmbahemi urdhëresave të Tij. Ne duhet të kërkojmë bindje të përsosur ndaj vullnetit moral të Perëndisë në tokë, në mënyrë që vullneti i Perëndisë të bëhet “në tokë si në qiell” (Mat. 6:10). Për këtë arsye, njohuria e Shkrimit është një ndihmë e jashtëzakonshme në lutje, duke na bërë të aftë që të ndjekim modelin e të krishterëve të parë të cilët citonin Shkrimin kur luteshin (shiko Vep.” 4:25–26). Leximi dhe mësimi rregullisht përmendësh i Shkrimit, i kultivuar përgjatë shumë viteve të jetës së një të krishteri, do të shtojë thellësinë, fuqinë dhe mençurinë e lutjeve të tij apo të saj. Jezusi na inkurajon që ndërkohë që lutemi, t’i kemi fjalët e Tij përbrenda nesh, sepse Ai thotë: “Në qoftë se qëndroni në mua dhe fjalët e mia qëndrojnë në ju, kërkoni çfarë të doni dhe do t'ju bëhet” (Gjoni 15:7).

Kjo do të thotë për shembull, se nëse po kërkojmë mençuri në marrjen e një vendimi të rëndësishëm, nuk na duhet të jemi në mëdyshje nëse është apo jo vullneti i Perëndisë që ne të marrim mençuri për të vepruar siç duhet. Shkrimi e ka sheshuar tashmë këtë çështje për ne, për shkak se ka një premtim në Shkrim i cili gjen zbatim këtu:

Por në qoftë se ndonjërit nga ju i mungon urtësia, le të kërkojë nga Perëndia, që u jep të gjithëve pa kursim, pa qortuar, edhe atij do t'i jepet. Por le të kërkojë në besim, pa dyshuar, sepse ai që dyshon i ngjan valës së detit, të cilën e ngre dhe e përplas era. Dhe ai njeri të mos pandehë se do të marrë diçka nga Zoti, sepse është një njeri me dy mendje, i paqëndrueshëm në të gjitha rrugët e veta. (Jakobi 1:5–8).

Ne duhet të kemi një bindje të fortë që Perëndia do t’u përgjigjet lutjeve tona kur ne i kërkojmë Atij diçka e cila është në harmoni me një premtim apo urdhëresë specifike të Shkrimit. Në raste të tilla, ne e dimë se cili është vullneti i Perëndisë, për shkak se Ai na ka thënë, dhe ne thjesht kemi nevojë që të lutemi duke besuar se Ai do të përgjigjet.

Megjithëkëtë, ka edhe shumë situata të tjera në jetë, në të cilat ne nuk e dimë se cili është vullneti i Perëndisë. Ne mund të mos jemi të sigurt, për shkak se asnjë premtim apo urdhëresë e Shkrimit nuk gjen zbatim, nëse është vullneti i Perëndisë që ta fitojmë vendin e punës për të cilin kemi aplikuar, apo të fitojmë garën atletike në të cilën po marrim pjesë (një lutje e zakonshme kjo veçanërisht ndër fëmijët), apo që të zgjidhemi për të mbajtur një post të caktuar në kishë, e kështu me radhë. Në të tëra këto raste, ne duhet të parashtrojmë sa më tepër Shkrime që ne kuptojmë se ndoshta mund të na sigurojnë disa parime të përgjithshme brenda të cilave lutjet tona mund të bëhen. Por përtej kësaj, ne shpesh herë duhet ta pranojmë se thjesht nuk e dimë se cili është vullneti i Perëndisë. Në raste të tilla, ne duhet t’i kërkojmë Atij për një kuptim më të thellë, e pastaj të lutemi për atë që neve na duket më e mira, duke i parashtruar Zotit arsyet përse sipas asaj që ne kuptojmë tani për situatën në fjalë, ajo gjë për të cilën ne po lutemi, duket si gjëja më e mirë. Por, është gjithnjë e përshtatshme që të shtojmë, qoftë në mënyrë të shkoqitur, apo të paktën në qëndrimin e zemrës tonë: “Megjithëkëtë, nëse po gabohem që e kërkoj këtë gjë, dhe nëse kjo nuk është e kënaqshme për Ty, atëherë bëj ashtu siç të duket Ty më mirë,” apo, më thjesht akoma, “Po qe se është vullneti Yt.” Nganjëherë Perëndia na e jep atë që i kërkojmë. Nganjëherë, Ai do të na japë një arsyetushmëri më të thellë, apo do t’i ndryshojë zemrat tona në mënyrë që ne të drejtohemi për të kërkuar diçka ndryshe. Nganjëherë, Ai nuk do ta plotësojë aspak kërkesën tonë, por thjesht do të tregojë që ne duhet t’i nënshtrohemi vullnetit të Tij (shiko 2 Kor. 12:9–10).

Disa të krishterë kundërshtojnë duke thënë se po t’u shtosh lutjeve tona frazën “po të jetë vullneti Yt” kësisoj “besimi shkatërrohet.” Kjo frazë faktikisht shpreh pasiguri për nëse ajo gjë për të cilën ne lutemi është apo jo vullneti i Perëndisë, dhe është e përshtatshme për t’u përdorur kur nuk e dimë vullnetin e Tij. Por, herë të tjera, do të ishte e përshtatshme që: t’i kërkonim Perëndisë të na japë mençuri për të marrë një vendim dhe pastaj të themi: “Po të jetë vullneti Yt, më jep mençuri në këtë gjë” do të ishte e papërshtatshme, sepse kjo do të ishte njësoj sikur të thoshe që ne nuk besojmë se Perëndia e kishte me tërë mend atë që tha tek “Jakobi” 1:5–8 kur na tha të kërkojmë me besim që Ai do të na e plotësojë këtë kërkesë.^[206]10

Edhe kur një urdhëresë apo premtim i Shkrimit, gjen zbatim, mund të ketë forma të ndryshme aplikimi të cilat nuk është se ne i kuptojmë fillimisht plotësisht. Për rrjedhojë, është e rëndësishme në lutjen tonë që jo vetëm t’i flasim Perëndisë por edhe që ta dëgjojmë Atë. Ne duhet që shpesh herë të sjellim një kërkesë ndaj Perëndisë, dhe pastaj të presim në heshtje përpara Tij. Në ato kohë pritjeje të Zotit (Psa. 27:14; 38:15; 130:5–6), Perëndia mund ta ndryshojë dëshirën e zemrës tonë, të na japë njohuri të thella shtesë për situatën për të cilën po lutemi, të na japë një kuptim më të madh të Fjalës së Tij, të na sjellë në mendje një pasazh nga Shkrimi i cili do të na bënte të aftë që të luteshim me më shumë efikasitet, të tejçojë një ndjenjë sigurie për se cili është vullneti i Tij, apo të rritë ndjeshëm besimin tonë në mënyrë që të mund të jemi në gjendje të lutemi me më tepër guxim.

2. Lutja me besim. Jezusi thotë: “Prandaj po ju them: Të gjitha ato që ju kërkoni duke u lutur, besoni se do t'i merrni dhe ju do t'i merrni” (Marku 11:24). Disa përkthime variojnë nga njëri tjetri, por teksti greqisht, faktikisht thotë: “besoje se e ke marrë atë.” Më vonë, skribët të cilët kopjuan dorëshkrimet greke si dhe disa komentues të mëvonshëm, e kanë marrë me kuptimin “beso se do ta marrësh.” Megjithëkëtë, nëse e pranojmë tekstin ashtu sikurse është në dorëshkrimet më të hershme e më të mira (“besoje se e ke marrë”), Jezusi duket se po thotë që kur ne kërkojmë për diçka, lloji i besimit i cili do sjellë rezultate, është një siguri e palëkundur që kur ne u lutëm për diçka (apo ndoshta pasi jemi lutur për një periudhë kohore), Perëndia pranoi të na e plotësonte kërkesën tonë specifike. Në përbashkësinë personale me Perëndinë që ndodh në lutjen e mirëfilltë, ky lloj besimi nga ana jonë, mund të vijë vetëm ndërkohë që Perëndia na jep një ndjenjë sigurie që Ai ka pranuar të na e plotësojë kërkesën. Sigurisht që ne nuk mund të “krijojmë” këtë lloj besimi të mirëfilltë nga asnjë soj lutjeje të papushimtë apo përpjekjesh të mëdha emocionale, në përpjekje për ta bërë veten të besojmë, e as nuk mund ta imponojmë atë tek vetja duke thënë fjalë të cilat ne nuk mendojmë se janë të vërteta. Kjo është diçka që vetëm Perëndia mund të na e japë, dhe Ai mund ose jo të na e japë për çdo herë që ne lutemi. Ky besim i siguruar shpesh herë do të vijë kur ne i kërkojmë Perëndisë diçka dhe pastaj në heshtje presim për Të për një përgjigje.

Në fakt, “Hebrenjve” 11:1 na thotë se “Besimi është siguria e gjërave që shpresohen, bindja e gjërave që nuk shihen.” Besimi biblik nuk është kurrë një lloj ëndrre në diell apo një shpresë e vakët e cila nuk ka një themel të fortë mbi të cilin të mbështetet. Përkundrazi, është mirëbesimi tek një person, tek Perëndia Vetë, bazuar në faktin që ne marrim për të mirëqenë fjalën e Tij dhe besojmë atë gjë që Ai ka thënë. Ky mirëbesim apo varësi nga Perëndia, kur ka një element sigurie apo bindjeje, është besimi i mirëfilltë biblik.

Një sërë pasazhesh të tjerë na inkurajojnë që të ushtrojmë besim kur ne lutemi. “Dhe gjithçka të kërkoni në lutje, duke besuar, do ta merrni,” me këto fjalë i mëson Jezusi dishepujt e Vet (Mat. 21:22). Gjithashtu, Jakobi na thotë se ne duhet që të “kërkojmë në besim, pa dyshuar” (Jakobi 1:6). Lutja nuk është kurrë një ëndërr në diell, sepse ajo buron nga mirëbesimi në një Perëndi vetor i Cili do që ne ta marrim për të mirëqenë fjalën e Tij.

3. Bindje. Përderisa lutja është një marrëdhënie me Perëndinë si person, çfarëdo gjëje në jetën tonë që shkakton pakënaqësi tek Ai, do të jetë një pengesë ndaj lutjes. Psalmisti thotë: “Po të kisha ruajtur të keqen në zemrën time, Zoti nuk do të më kishte dëgjuar” (Psa. 66:18). Paçka se “Flijimi i të pabesëve është një neveri për ZOTIN” në kontrast me këtë, “lutja e njerëzve të drejtë i pëlqen atij.” (F. e Urta 15:8). Përsëri ne lexojmë se “Zoti...dëgjon lutjen e të drejtit” (F. e Urta 15:29). Por Perëndia nuk është i predispozuar në mënyrë favorizuese ndaj atyre të cilët i refuzojnë ligjet e Tij: “Nëse dikush e kthen veshin gjetiu për të mos dëgjuar ligjin, vetë lutja e tij do të jetë një neveri” (F. e Urta 28:9).

Apostulli Pjetër citon “Psalmin” 34 për të pohuar se “sytë e Zotit janë mbi të drejtët dhe veshët e tij janë në lutjen e tyre” (1 Pjetrit 3:12). Përderisa vargjet e mëparshme inkurajojnë një sjellje të mirë në jetën e përditshme, në të folurin dhe në largimin nga e keqja si dhe në bërjen e gjësë së duhur, Pjetri po thotë se Perëndia me gatishmëri i dëgjon lutjet e atyre të cilët jetojnë një jetë në bindje ndaj Tij. Po kështu, Pjetri i paralajmëron bashkëshortët duke u thënë: “jetoni me dituri me gratë tuaja” në raport me bashkëshortet e tyre, “që të mos pengohen lutjet tuaja” (1 Pjetrit 3:7). Po kështu, Gjoni na kujton për nevojën për të patur një ndërgjegje të pastër përpara Perëndisë kur lutemi, sepse ai thotë: “nëse zemra jonë nuk na dënon, kemi siguri para Perëndisë; dhe ç'të kërkojmë, e marrim nga ai, sepse mbajmë urdhërimet e tij dhe bëjmë gjërat që janë të pëlqyera përpara tij” (1 Gjonit 3:21–22).

Tani, ky mësim nuk duhet keqkuptuar. Ne nuk kemi përse të jemi tërësisht të lirë nga mëkati përpara se të mund të presim që Perëndia t’u përgjigjet lutjeve tona. Nëse Perëndi do t’u përgjigjej lutjeve të vetëm njerëzve që nuk kanë mëkat, atëherë, në tërë Biblën, askush përveç Jezusit nuk do të kishte marrë përgjigje për lutjet e veta. Kur ne vijmë përpara Perëndisë nëpërmjet hirit të Tij, ne vijmë të pastruar përmes gjakut të Krishtit (Rom. 3:25; 5:9; Efe. 2:13; Heb. 9:14; 1 Pjetrit 1:2). Megjithëkëtë, ne nuk duhet të shpërfillim theksin biblik mbi shenjtërinë personale të jetës. Lutja dhe jetesa e shenjtë, shkojnë krah për krah. Në jetën e krishterë ka shumë hir, por rritja në shenjtërinë personale është gjithashtu një rrugë drejt një bekimi shumë më të madh, dhe kjo vlen edhe në lidhje me lutjen gjithashtu. Pasazhet e cituara na mësojnë se, duke qenë se të tëra gjërat e tjera janë të barabarta, një bindje më ekzakte do të çojë në një efikasitet më të madh në lutje (kr. Heb. 12:14; Jakobi 4:3–4).

4. Rrëfimi i mëkateve. Për shkak se ne këtë jetë, bindja jonë ndaj Perëndisë nuk është kurrë e përsosur, ne në mënyrë të vazhdueshme varemi nga falja prej Tij e mëkateve tona. Rrëfimi i mëkateve është i domosdoshëm me qëllim që Perëndia të “na falë” në kuptimin e rimëkëmbjes së marrëdhënies së Tij të përditshme me ne (shiko Mat. 6:12; 1 Gjonit 1:9). Është mirë që kur lutemi, ne të rrëfejmë të tëra mëkatet e njohura ndaj Zotit, dhe të kërkojmë për faljen e Tij. Nganjëherë, kur ne presim për Të, Ai do të na kujtojë edhe për mëkate të tjera të cilat ne duhet t’i rrëfejmë. Në lidhje me ato mëkate të cilat ne nuk i kujtojmë apo për të cilat nuk jemi të vetëdijshëm, është e përshtatshme që të bëjmë lutjen e përgjithshme të Davidit: “Pastromë nga ato që nuk i shoh” (Psa. 19:12).

Nganjëherë, rrëfimi i mëkateve tona ndaj të krishterëve të tjerë të besuar, do të sjellë një siguri për faljen dhe gjithashtu inkurajim për ta mposhtur mëkatin. Jakobi tregon për një rrëfim të ndërsjellët në lutje, sepse në një pasazh ku diskuton lutjen e fuqishme, Jakobi na inkurajon duke na thënë: “Rrëfejani shkeljet njëri-tjetrit dhe lutuni për njëri-tjetrin, që të shëroheni” (Jakobi 5:16).

5. Të falim të tjerët. Jezusi thotë: “Sepse në qoftë se ju ua falni njerëzve gabimet e tyre, Ati juaj qiellor do t'jua falë edhe juve; por në qoftë se ju nuk ua falni njerëzve gabimet e tyre, as Ati juaj nuk do t'jua falë juve gabimet tuaja” (Mat. 6:14–15). Po kështu, Jezusi thotë: “Dhe kur qëndroni duke u lutur, nëse keni diçka kundër ndokujt, faleni, që edhe Ati juaj që është në qiej t'ju falë mëkatet tuaja” (Marku 11:25). Me këtë, Zoti nuk ka ndërmend përvojën fillestare të faljes që ne përjetojmë kur drejtësohemi nëpërmjet besimit, sepse kjo nuk ka vend në një lutje të cilën ne e bëjmë çdo ditë (shiko “Mat.” 6:12 me vgj. 14–15). Ai i referohet më shumë marrëdhënies së ditë për ditshme me Perëndinë, të cilën ne duhet ta rimëkëmbim kur kemi mëkatuar dhe krijuar pakënaqësi tek Ai. Faktikisht, Jezusi na urdhëron që të ndërkallim tek lutjet tona një kërkesë që Perëndia të na falë në të njëjtën mënyrë se si ne kemi falur të tjerët të cilët na kanë dëmtuar (në të njëjtën kuptim “marrëdhënieje personale” të “faljes”—që është, të mos mbajmë mëri apo qëndrojmë në hidhësi ndaj një personi tjetër apo të mbajmë përbrenda ndonjë dëshirë për t’u bërë dëm atyre): “Dhe na i fal fajet tona, siç ua falim edhe ne fajtorëve tanë” (Mat. 6:12, përkthimi i autorit). Nëse ka nga ata të cilët ne nuk i kemi falur kur bëjmë këtë lutje, atëherë ne po i kërkojmë Perëndisë që të mos mëkëmbë një marrëdhënie të duhur me ne pasi mëkatojmë në po të njëjtën mënyrë se si ne kemi refuzuar për vete që ta bëjmë këtë me të tjerët.

Përderisa lutja presupozon një marrëdhënie me Perëndinë si një person, kjo nuk është për t’u habitur. Nëse ne kemi mëkatuar kundër Tij dhe e kemi pikëlluar Frymën e Shenjtë (kr. Efe. 4:30), dhe mëkatari nuk është falur, kjo gjë e ndërpret marrëdhënien tonë me Perëndinë (kr. Isa. 59:1–2). Derisa mëkati falet dhe marrëdhënia rimëkëmbet, sigurisht që lutja do të jetë e vështirë. Për më tepër, nëse në zemrat tona kemi mosfalje kundër dikujt tjetër, atëherë ne nuk jemi duke vepruar në një mënyrë e cila është e kënaqshme për Perëndinë apo e dobishme për ne. Kështu që Perëndia deklaron (Mat. 6:12, 14–15) që Ai do të distancohet prej nesh derisa ne të falim të tjerët.

6. Përulësia. Jakobi na thotë se “Perëndia u kundërvihet mendjemëdhenjve dhe u jep hir të përulurve” (Jakobi 4:6; gjithashtu 1 Pjetrit 5:5). Prandaj ai thotë: “Përuluni përpara Zotit, dhe ai do t'ju lartësojë” (Jakobi 4:10). Kësisoj, përulësia është qëndrimi i duhur që duhet pasur në lutjet ndaj Perëndisë, ndërsa krenaria është tërësisht e papërshtatshme.

Shëmbëlltyra e Jezusit rreth fariseut si dhe e tagrambledhësit, e ilustron këtë. Kur fariseu u ngrit në këmbë që të lutej, ai ishte duke u mburrur: “O Perëndi, të falënderoj që nuk jam si njerëzit e tjerë, grabitqarë, të padrejtë, kurorëshkelës, dhe as si ky tagrambledhës. Unë agjëroj dy herë në javë dhe jap të dhjetën e gjithçkaje që kam” (Luka 18:11–12). Në kontrast me këtë, tagrambledhësi i përulur “as që guxonte t'i çonte sytë drejt qiellit; por rrihte kraharorin e vet duke thënë: ``O Perëndi, ji i mëshirshëm ndaj meje mëkatarit!”’ (Luka 18:13). Jezusi tha se Ai “u kthye në shtëpinë e vet i drejtësuar,” e jo fariseu, “sepse kushdo që lartësohet do të përulet, dhe kush përulet, do të lartësohet” (Luka 18:14). Kjo është arsyeja përse Jezusi i dënoi ata të cilët “për t'u dukur, bëjnë lutje të gjata” (Luka 20:47) dhe ata hipokritë të cilëve “u pëlqen të luten në këmbë në sinagoga dhe në sheshet e rrugëve, që njerëzit t'i shohin” (Mat. 6:5).

Perëndia është me të drejtë xheloz për nderimin që i takon Atij.^[207]11 Për rrjedhojë Ai nuk dëshiron t’u përgjigjet lutjeve të krenarëve, të cilët e marrin për vete atë nderim në vend që t’ia japin Atij. Përulësia e vërtetë përpara Perëndisë, e cila do të pasqyrohet gjithashtu në një përulësi të mirëfilltë përpara të tjerëve, është e domosdoshme për një lutje efikase.

7. Vazhdimi në lutje gjatë një periudhe kohore. Ashtu sikurse Moisiu dy herë qëndroi në mal për dyzet ditë përpara Perëndisë, për hir të popullit izraelit (L. i P. 9:25–26; 10:10–11), dhe ashtu sikurse Jakobi i tha Perëndisë: “Nuk do të të lë të shkosh në rast se nuk më bekon më parë” (Zan. 32:26), po kështu, ne shikojmë në jetën e Jezusit një vazhdë të një kohe të madhe të kushtuar lutjes. Kur turma të mëdha e ndiqnin, “ai tërhiqej në vende të vetmuara dhe lutej” (Luka 5:16, përkthimi i autorit).^[208]12 Një herë tjetër, “e kaloi natën duke iu lutur Perëndisë” (Luka 6:12).

Nganjëherë, ashtu sikurse në rastin e Moisiut dhe Jakobit, lutja për një periudhë të gjatë kohore mund të bëhet për një çështje specifike (kr. Luka 18:1–8). Kur ne jemi duke kërkuar me zell Perëndinë për një përgjigje ndaj një lutjeje specifike, ne në fakt mund të përsërisim të njëjtën kërkesë disa herë. Pali i kërkoi Zotit “tri herë” (2 Kor. 12:8) që t’i hiqej gjembi nga mishi. Jezusi Vetë, kur ishte në kopshtin e Gjetsemanit, i kërkoi Atit:“largoje prej meje këtë kupë! Por jo atë që dua unë, por atë që do ti” (Marku 14:36). Pastaj, pasi ai erdhi dhe i gjeti dishepujt e vet në gjumë, Jezusi u lut sërish, duke bërë të njëjtën kërkesë me të njëjtat fjalë: “U largua përsëri dhe u lut duke thënë të njëjtat fjalë” (Marku 14:39). Këto janë raste përsëritjeje të zellshme në lutje për një nevojë të ndjerë thellësisht. Ato nuk janë shembuj të asaj që Jezusi ndalon, konkretisht: mbledhjen tog “frazash boshe” me besimin e gabuar që për shkak të “fjalëve të shumta” lutja do mund të dëgjohet prej Perëndisë (Mat. 6:7).

Ka gjithashtu një element të një bashkësie të vazhdueshme me Perëndinë në lutje gjatë një periudhe kohore. Pali na bën thirrje me fjalët: “Lutuni pa pushim” (1 Thes. 5:17), dhe ai i inkurajon kolosianët duke u thënë: “Ngulmoni në lutje, duke ndenjur zgjuar në të me falënderim” (Kol. 4:2). Një përkushtim i tillë i vazhdueshëm ndaj lutjes, edhe ndërkohë që jemi duke kryer detyrat tona të përditshme, duhet të karakterizojë jetën e cilitdo besimtar. Apostujt janë një shembull i dukshëm në këtë drejtim. Ata e çliruan veten nga përgjegjësitë e tjera që kishin me qëllim që t’i kushtonin më shumë kohë lutjes: “Kurse ne do të qëndrojmë duke iu kushtuar lutjes dhe shërbesës së fjalës” (Veprat 6:4).

8. Të lutesh me zell. Jezusi Vetë, i Cili është modeli ynë për lutjet, u lut me zell. “i cili, në ditët e mishit të tij, me klithma të forta dhe me lot, i ofroi lutje dhe përgjërime atij që mund ta shpëtonte nga vdekja, dhe u dëgjua për shkak të frikës së tij nga Perëndia” (Heb. 5:7). Në disa prej lutjeve të Shkrimit, ne gati mund ta dëgjojmë intensitetin e madh me të cilin shenjtorët hapën zemrën e tyre përpara Perëndisë. Danieli thërret: “O Zot, dëgjo; Zot, fal; Zot, kushtoji kujdes dhe vepro. Mos mëno, për hir të vetvetes, o Perëndia im, sepse emri yt thirret mbi qytetin tënd dhe mbi popullin tënd” (Dan. 9:19). Kur Perëndia i tregon Amosit gjykimin që do të sillte mbi njerëzit e Tij, Amosi përgjërohet me këto fjalë: “Zot, Zot, oh, na fal, pra. Si mund të rezistojë Jakobi, duke qenë se është i vogël!” (Amosi 7:2).

Në marrëdhënie personale, nëse përpiqemi të krijojmë me gjoja një intensitet emocional dhe të japim një shfaqje të jashtme emocionesh të cilat nuk janë të përputhshme me ndjenjat e zemrave tona, të tjerët që janë të përfshirë, zakonisht do ta ndjejnë hipokrizinë tonë aty për aty dhe do të largohen për këtë arsye. Sa më shumë vlen kjo gjë në lidhje me Perëndinë, i Cili e njeh plotësisht zemrat tona. Për rrjedhojë, intensiteti dhe thellësia emocionale e përfshirë në lutje, nuk duhet të jetë kurrë e shtirur: ne nuk mund t’ia hedhim dot Perëndisë. Megjithëkëtë, nëse ne me të vërtetë fillojmë t’i shikojmë situatat ashtu sikurse i shikon Perëndia, nëse fillojmë të shikojmë nevojat e një bote të lënduar e që po vdes, ashtu sikurse ato janë në të vërtetë, atëherë do të jetë e natyrshme që të lutemi me një përfshirje intensive emocionale dhe të presim që Perëndia si një At i mëshirshëm, të përgjigjet ndaj lutjes së ndjerë nga zemra, dhe kur një lutje e tillë intensive dhe e ndjerë nga zemra, gjen shprehje në takimet e lutjeve në grup, të krishterët duhet padyshim që të presin dhe të jenë mirënjohës për të, sepse shpesh herë ajo tregon një punë të thellë të Frymës së Shenjtë në zemrën e personit që lutet.

9. Të presësh në Zotin. Pasi i thërret Perëndisë për ta ndihmuar në kohë vështirësie, Davidi thotë: “Prit me ngulm Zotin; ji i fortë, ki zemër; pra, prit me ngulm Zotin!” (Psa. 27:14). Po kështu, ai thotë: “Sepse shpresoj te ti, o Zot, ti do të përgjigjesh, o Zot, Perëndia im” (Psa. 38:15). Psalmisti, në mënyrë të ngjashme thotë:

Unë pres Zotin, shpirti im e pret;

unë kam shpresë në fjalën e tij;

Shpirti im pret Zotin,

më tepër se rojat mëngjesin;

po, më tepër se rojat mëngjesin (Psa. 130:5–6)

Një analogji e marrë nga përvoja njerëzore, mund të na ndihmojë që të vlerësojmë dobitë që ka pritja përpara Zotit për një përgjigje ndaj lutjes. Po të dëshiroja të ftoja në shtëpi për darkë dikë, ka mënyra të ndryshme se si të mund ta bëja këtë. Së pari, unë mund të bëj një ftesë jo specifike e të përgjithshme si: “Do ishte mirë të vije për darkë ndonjëherë.” Pothuajse askush nuk do të vinte për darkë bazuar vetëm në atë lloj ftese. Kjo është më shumë si lutja e paspecifikuar dhe e përgjithshme: “Perëndi, beko të tëra hallat dhe xhajat e mi si dhe të tërë misionarët. Amen.” Së dyti, unë mund të bëja një lloj ftese specifike por të nxituar si: “Fred, a mundsh të vish për darkë të premten mbrëma në orën 8:00?—por sapo këto fjalë të më kenë dalë prej goje, do largohesha nxitimthi duke e lënë Fredin me një shprehje të habitur në fytyrë ngaqë nuk i lashë kohë që të përgjigjej. Kjo i përngjan shumë prej kërkesave tona për lutje. Ne thjesht i themi fjalë Perëndisë a thua se vetë akti i shqiptimit të tyre, pa përfshirë aspak zemrën në atë që po themi, do të sjellë në vetvete një përgjigje nga Perëndia. Por kjo lloj kërkese, harron faktin që lutja është një marrëdhënie mes dy personash: mua vetë dhe Perëndisë.

Ka edhe një lloj të tretë ftese, një që bëhet me gjithë zemër, që është personale dhe specifike. Pasi pres derisa të bindem se Fredi po më kushton vëmendje të plotë, unë mund ta shikoj drejt e në sy dhe të them: “Fredi, mua dhe bashkëshortes time do të na bëhej shumë qejfi po të na vije për darkë në shtëpi këtë të premte në orën 8:00. A e ke të mundur?—dhe pastaj, duke vazhduar ta shikoja në sy, unë pres në heshtje dhe me durim ndërkohë që ai vendos se ç’të më thotë si përgjigje. Ai e di që nga shprehja ime e fytyrës dhe toni im i zërit, koha dhe vendi në të cilin unë zgjodha të flisja me të, që këtë kërkesë po ia bëj me gjithë zemër si njeri dhe si shok. Pritja me durim për një përgjigje, tregon sinqeritetin tim, pritshmërinë time dhe respektin për të si person. Lloji i tretë i kërkesave të mësipërme, i përngjan asaj të një të krishteri të sinqertë i cili vjen përpara Perëndisë, ka ndjesinë se është në praninë e Tij, me sinqeritet i drejton një kërkesë Atij, dhe pastaj pret në heshtje për një ndjesi sigurie për përgjigjen nga Perëndia.

Me këtë nuk dua të them se të tëra kërkesat tona duhet të jenë të kësaj natyre, apo se dy llojet e para të kërkesave, janë të gabuara. Me të vërtetë që në disa situata, ne lutemi me shpejtësi për shkak se kemi pak kohë përpara se të na duhet përgjigjja (shiko Neh. 2:4). Gjithashtu, nganjëherë ne lutemi gradualisht për shkak se nuk kemi më shumë informacion specifik rreth një situate të caktuar, apo për shkak se ajo është tepër e largët prej nesh apo për shkak të kohës së paktë në dispozicion, por materiali në Shkrim mbi lutjet e zellshme dhe mbi pritjen për Zotin, si dhe fakti që lutja është një komunikim personal mes nesh dhe Perëndisë, të lënë të kuptosh se lutjet e llojit të  tretë të ftesës së mësipërme, janë shumë më të thella dhe që padyshim sjellin shumë më tepër përgjigje nga Perëndia.

10. Lutja privatisht. Danieli shkoi në dhomën e tij të epërme dhe “tri herë në ditë gjunjëzohej, lutej dhe falënderonte Perëndinë e tij” (Dan. 6:10).^[209]13 Jezusi shpesh doli në vende të vetmuara për të qenë vetëm dhe për t’u lutur (Luka 5:16 etj.). Dhe Ai gjithashtu na mëson që : “Por ti, kur lutesh, futu në dhomëzën tënde, mbylle derën dhe lutju Atit tënd në fshehtësi; dhe Ati yt, që shikon në fshehtësi, do të ta shpërblejë haptas” (Mat. 6:6). Kjo deklaratë bëhet në kontekstin e shmangies së gabimit të hipokritëve të cilët parapëlqenin shumë të luteshin në sheshet e rrugëve “që njerëzit t'i shohin” (Mat. 6:5). Ka mençuri në inkurajimin që Jezusi na bën për t’u lutur në fshehtësi, jo vetëm që të mund të shmangim hipokrizinë, por gjithashtu që të mos shpërqendrohemi nga prania e njerëzve të tjerë, dhe për rrjedhojë t’i modifikojmë lutjet tona në mënyrë që t’i përshtatim me atë që mendojmë se ata presin të dëgjojnë. Kur jemi me të vërtetë vetëm me Perëndinë, në privacinë e një dhomë të cilës ia kemi “mbyllur derën” (Mat. 6:6), atëherë do mund t’ia zbrazim zemrën Atij.^[210]14

Nevoja për t’u lutur privatisht, mund të ketë gjithashtu rrjedhoja për takimet e grupeve të vogla apo të lutjeve të kishës: kur besimtarët mblidhen për të kërkuar me zell Zotin rreth një çështjeje specifike, shpesh herë është e dobishme nëse ata mund të jenë në privacinë e një shtëpie ku dera është e mbyllur dhe ku ata së bashku mund t’i thërrasin Perëndisë. Me sa duket, kjo qe mënyra se si të krishterët e hershëm u lutën kur po i bënin pa ndërprerë kërkesë Perëndisë për lirimin e Pjetrit nga burgu (shiko Veprat 12:5, 12–16).

11. Lutja me të tjerët. Besimtarët gjejnë forcë në lutjen së bashku me të tjerët. Faktikisht, Jezusi na mëson duke na thënë: “Përsëri po ju them se, në qoftë se dy prej jush bien në ujdi mbi tokë të kërkojnë çfarëdo gjëje, kjo do t'u jepet atyre nga Ati im në qiej. Sepse, kudo që dy a tre janë bashkuar në emrin tim, unë jam në mes të tyre” (Mat. 18:19–20).^[211]15

Ka edhe shumë shembuj të tjerë në Shkrim, ku një grup besimtarësh u lut së bashku, apo ku një person drejton të tërë grigjën në lutje (vini re lutjen e Salomonit “përballë tërë asamblesë së Izraelit” me rastin e kushtimit të tempullit, tek “1 Mbretërve” 8:22–53 apo lutjen e të krishterëve të hershëm në Jerusalem kur “ata me një mendje e ngritën zërin te Perëndia” tek “Veprat” 4:24). Edhe Lutja e Zotit është shprehur në shumës: Ajo nuk thotë: “Give me this day my daily bread” por “Bukën tonë të përditshme na e jep sot” si dhe “na i fal fajet tona” dhe “Dhe mos lejo të biem në tundim, por na çliro nga i ligu” (Mat. 6:11–13, përkthimi i autorit). Lutja me të tjerët, pastaj, është gjithashtu e përshtatshme, dhe shpesh herë një gjë që e shton besimin tonë si dhe efikasitetin e lutjeve tona.

12. Agjërimi. Në Bibël, lutja shpesh herë tregohet e lidhur me agjërimin. Nganjëherë, këto janë raste peticionesh intensive përpara Perëndisë, si në rastin kur Nehemia, pasi dëgjoi për rrënimin e Jerusalemit, tha: “agjërova dhe u luta përpara Perëndisë të qiellit” (Neh. 1:4), apo kur judenjtë mësuan për dekretin e Asueros sipas të cilit ata do të vriteshin të tërë, dhe “pati një keqardhje të madhe për judenjtë, me agjërime, me të qara dhe vajtime” (Est. 4:3), apo kur Danieli kërkoi Zotin “me lutje e përgjërime, me agjërim, me thes dhe me hi” (Dan. 9:3). Herë të tjera, agjërimi është lidhur me pendesën, sepse Perëndia u thotë njerëzve të cilët kanë mëkatuar kundër Tij: “Prandaj tani", thotë ZOTI, "kthehuni tek unë me gjithë zemrën tuaj, me agjërime, me lot dhe me vajtime” (Joeli 2:12).

Në Besëlidhjen e Re, Ana qe “duke i shërbyer Perëndisë natë e ditë me agjërime dhe lutje” (Luka 2:37) në tempull, dhe besimtarët në kishën e Antiokut “po kryenin shërbesën e Zotit dhe agjëronin,” në kohën kur Fryma e Shenjtë, tha: “M'i ndani veç Barnaban dhe Saulin për veprën për të cilën i kam thirrur” (Veprat 13:2). Kisha u përgjigj me më shumë agjërime dhe lutje përpara se të dërgonte Barnabën dhe Saulin në udhëtimin e tyre të parë misionar: “Atëherë, pasi agjëruan e u lutën, vunë duart mbi ta dhe i nisën” (Veprat 13:3). Në fakt, agjërimi qe një pjesë rutinë e kërkimit për udhëzime nga Zoti në lidhje me nëpunësit e kishës, sepse në udhëtimin e parë misionar të Palit, lexojmë se ai dhe Barnaba, ndërkohë që marrin rrugën e kthimit duke kaluar nëpër kishat që kishin themeluar, “u caktuan atyre pleqtë sipas kishave, u lutën me agjërime” (Veprat 14:23).

Kështu, agjërimi shoqëronte me të drejtë lutjet në shumë situata të ndryshme: në raste lutjesh intensive ndërmjetësuese, pendese, adhurimi dhe kërkimi për udhëzime. Në secilën prej këtyre situatave, nga agjërimi rrodhën një sërë dobish, ku të gjitha ndikojnë tek marrëdhënia jonë me Perëndinë: (1) Agjërimi rrit ndjenjën tonë të përulësisë si dhe të varësisë nga Zoti (sepse uria dhe dobësia jonë fizike, na kujton vazhdimisht se si ne nuk jemi me të vërtetë të fortë në vetvete, por që kemi nevojë për Zotin). (2) Agjërimi na bën të mundur t’i kushtojmë më shumë vëmendje lutjes (sepse nuk jemi duke kaluar kohë në të ngrënë), dhe (3) është një kujtesë e vazhdueshme që, njëlloj sikurse sakrifikojmë diçka prej kënaqësisë personale për Zotin duke mos ngrënë, po kështu ne duhet të sakrifikojmë në mënyrë të vazhdueshme të tërë veten tonë për Të.^[212]16 Për më tepër, (4) agjërimi është një ushtrim i mirë vetë-disipline, pasi ndërkohë që ne e frenojmë veten nga ngrënia e ushqimit, të cilin normalisht do ta dëshironim, kjo gjithashtu forcon aftësinë tonë që të frenohemi nga mëkati, në lidhje me të cilin tundohemi që t’i dorëzohemi. Nëse e ushtrojmë veten tonë që të pranojmë “vuajtjet” e vogla të agjërimit me dëshirë, ne do të jemi më shumë në gjendje që të pranojmë edhe vuajtje të tjera për hir të drejtësisë (kr. Heb. 5:8; 1 Pje. 4:1–2). (5) Agjërimi gjithashtu rrit vigjilencën shpirtërore dhe mendore si dhe një ndjesi të pranisë së Perëndisë ndërkohë që ne përqendrohemi më pak në gjërat materiale të kësaj bote (si për shembull ushqimi) dhe ndërkohë që energjitë e trupit tonë janë të lira tani që të mos shpenzohen për tretjen dhe përpunimin e ushqimit. Kjo na bën të mundur që të përqendrohemi tek realitetet e përjetshme shpirtërore të cilat janë shumë herë më të rëndësishme.^[213]17 Së fundi, (6) agjërimi shpreh zell dhe urgjencë në lutjet tona: nëse ne vazhdojmë të agjërojmë, në fund do të vdesim. Për rrjedhojë, në një mënyrë simbolike, agjërimi i thotë Perëndisë që ne jemi të përgatitur për ta lënë jetën tonë vetëm e vetëm që ajo situatë e caktuar të ndryshohet e të mos vazhdojë më ashtu si është. Në këtë kuptim, agjërimi është veçanërisht i përshtatshëm kur gjendja shpirtërore e kishës është e ulët.

“Prandaj tani", thotë ZOTI,

“kthehuni tek unë me gjithë zemrën tuaj,

me agjërime, me lot dhe me vajtime;

grisni zemrën tuaj dhe jo rrobat tuaja.” (Joeli 2:12–13a)

Paçka se Besëlidhja e Re nuk është se na kërkon specifikisht që të agjërojmë apo që të caktojmë një kohë të veçantë në të cilën na duhet të agjërojmë me patjetër, Jezusi padyshim supozon se ne do të agjërojmë, sepse Ai u thotë dishepuje të Vet: “Dhe kur të agjëroni” (Mat. 6:16). Për më tepër, Jezusi thotë gjithashtu: “Por do të vijnë ditë kur do të hiqet dhëndri nga ata dhe atëherë do të agjërojnë” (Mat. 9:15). Ai është Dhëndri, ne jemi dishepujt e Tij, dhe gjatë kësaj epoke të tanishme të kishës, Ai për kaq kohë ka qenë “hequr” larg nesh deri ditën që Ai do të kthehet. Pjesa më e madhe e të krishterëve perëndimore nuk agjërojnë, por nëse do të ishim të gatshëm që të agjëronim më rregullisht—qoftë edhe për një apo dy vakte—do të habiteshim edhe vetë se sa më shumë fuqi dhe forcë shpirtërore do të kishim në jetën tonë si dhe në kishat tona.

13. Çfarë mund të thuhet për lutjet të cilat nuk marrin përgjigje? Ne duhet të fillojmë të kuptojmë që për sa kohë Perëndia është Perëndi dhe ne krijesat e Tij, do duhet të ketë disa lutje që nuk marrin përgjigje. Kjo ndodh për shkak se Perëndia e mban të fshehtë planin e Tij të mençur për të ardhmen, dhe paçka se njerëzit luten, shumë ngjarje nuk kanë për të ndodhur derisa të vijë koha e dekretuar prej Perëndisë. Judenjtë u lutën për shekuj me radhë që Mesia të vinte, dhe me të drejtë, por vetëm kur “kur erdhi plotësimi i kohës” ndodhi që “Perëndia dërgoi Birin e tij” (Gal. 4:4). Shpirtrat e martirëve në qiell, të çliruar nga mëkati, i thërrasin Perëndisë që ta gjykojë tokën (Zbu. 6:10), por Perëndia nuk u përgjigjet aty për aty; përkundrazi, Ai u thotë që të prehen edhe pak më shumë (Zbu. 6:11). Është e qartë se mund të ketë periudha të gjata vonese gjatë të cilave lutjet mund të mos marrin përgjigje, për shkak se njerëzit që luten nuk e dinë kohën e programuar me mençuri të Perëndisë.

Lutja do të mbetet gjithashtu pa përgjigje për shkak se ne nuk është se e dimë gjithnjë se si të lutemi ashtu siç duhet (Rom. 8:26), ne nuk lutemi gjithnjë në përputhje me vullnetin e Perëndisë (Jakobi 4:3), dhe nuk kërkojmë gjithnjë me besim (Jakobi 1:6–8). Gjithashtu, nganjëherë ne mendojmë se një zgjidhje e caktuar është më e mira, por Perëndia ka një plan më të mirë që madje të përmbushë qëllimin e Tij përmes vuajtjesh dhe vështirësish. Jozefi padyshim që u lut me zell që të shpëtohej nga gropa e që të mos e çonin skllav në Egjipt (Zan. 37:23–36), por shumë vite më vonë, ai zbuloi se si në të tëra këto ngjarje “Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës” (Zan. 50:20).

Kur përballemi me mospërgjigje të lutjeve, ne bashkohemi me grupin e Jezusit i cili u lut kështu: “O Atë, po të duash, largoje këtë kupë nga unë! Megjithatë mos u bëftë vullneti im, por yti” (Luka 22:42). Ne bashkohemi gjithashtu me grupin e Palit, i cili i kërkoi Zotit “tri herë” që gjembi në mishin e tij t’i hiqej, por nuk iu hoq; përkundrazi Zoti i tha: “Hiri im të mjafton, sepse fuqia ime përsoset në dobësi” (2 Kor. 12:8–9). Ne bashkohemi me grupin e Davidit, i cili u lut që jeta e birit të tij të shpëtohej, por kjo nuk ndodhi, kështu që ai “shkoi në shtëpinë e Zotit dhe ra përmbys” dhe tha në lidhje me të birin: “Unë do të shkoj tek ai, por ai nuk do të kthehet tek unë” (2 Sam. 12:20, 23). Ne bashkohemi me grupin e martirëve të cilët përgjatë gjithë historisë u lutën për çlirim i cili si përfundim nuk erdhi, sepse ata “nuk e deshën jetën e tyre deri në vdekje” (Zbu. 12:11).

Kur lutja mbetet pa përgjigje, ne duhet të vazhdojmë t’i besojmë Perëndisë i Cili sepse “të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë” (Rom. 8:28) dhe që gjithë merakun tuaj mbi të, sepse ai kujdeset për ju. (1 Pjetrit 5:7). Ne duhet të vazhdojmë të mos harrojmë që Ai do të japë forcë të mjaftueshme për çdo ditë (L. i P. 33:25) dhe që Ai ka premtuar: “Nuk do të të lë, as nuk do të të braktis” (Heb. 13:5; kr. Rom. 8:35–39).

Ne duhet që gjithashtu të vazhdojmë që të lutemi. Nganjëherë një përgjigje e shumëpritur, befas do të na jepet, siç iu dha Anës shumë vite pasi ajo lindi një fëmi (1 Sam. 1:19–20), apo kur Simoni pa me sytë e vet, Mesinë e shumëpritur tek vinte në tempull (Luka 2:25–35).

Por nganjëherë lutjet do të mbeten pa përgjigje në këtë jetë. Nganjëherë Perëndia do t’u përgjigjet atyre lutjeve pasi besimtari të vdesë. Herë të tjera, Ai nuk do të përgjigjet, por edhe atëherë besimi i shprehur në ato lutje si dhe shprehjet e përzemërta të tyre për dashurinë për Perëndinë dhe njerëzit që Ai ka bërë, do të vazhdojnë të ngrihen si një temjan erëmirë përpara fronit të Perëndisë (Zbu. 5:8; 8:3–4) dhe do të rezultojë “për lëvdim, nder e lavdi në zbulesën e Jezu Krishtit” (1 Pjetrit 1:7).

D. Lavdërimi dhe Falënderimi

Lavdërimi dhe falënderimi ndaj Perëndisë, të cilat do të trajtohen më plotësisht në kapitullin 51, janë një element thelbësor i lutjes. Lutja model që Jezusi na la, fillon me një fjalë lavdërimi: “U shenjtëroftë emri yt” (Mat. 6:9). Gjithashtu, Pali u thotë filipianëve, “Në çdo gjë, ia parashtroni kërkesat tuaja Perëndisë me anë lutjesh dhe përgjërimesh, me falënderim” (Fil. 4:6), dhe kolosianëve, “Ngulmoni në lutje, duke ndenjur zgjuar në të me falënderim” (Kol. 4:2). Falënderimi, ashtu sikurse çdo aspekt tjetër i lutjes, nuk duhet të jetë një belbëzim mekanik i një “shumë faleminderit” drejtuar Perëndisë, por shprehja e fjalëve të cilat pasqyrojnë besnikërinë e zemrave tona. Për më tepër, ne nuk duhet të mendojmë kurrë që falënderimi ndaj Perëndisë për përgjigjen ndaj diçkaje që ne kërkojmë, mundet që disi ta detyrojë Perëndinë të na e japë atë neve sepse kjo e kthen lutjen nga një kërkesë e mirëfilltë dhe e sinqertë, në një kërkesë me doemos që supozon se ne mund ta bëjmë Perëndinë që të bëjë atë gjë që ne duam që Ai të bëjë. Një frymë e tillë në lutjet tona, me të vërtetë që mohon natyrën thelbësore të lutjes si varësi nga Perëndia.

Në kontrast me këtë, lloji i falënderimit që shoqëron në mënyrë të përshtatshme lutjen, duhet të shprehë mirënjohje ndaj Perëndisë për të tëra rrethanat, për çdo ngjarje të jetës që Ai lejon të na ndodhë. Kur ne i bashkojmë lutjet tona me një falënderim të përulur e si të fëmijëve ndaj Perëndisë “Në gjithçka” (1 Thes. 5:18), ato do të jenë të pranueshme për Perëndinë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A ke shpesh herë vështirësi në lutje? Çfarë gjërash të këtij kapitulli të kanë ndihmuar në këtë drejtim?

2.     Kur ke patur kohët më efikase të lutjes në jetën tënde? Cilët faktorë kontribuuan në bërjen më efikase të atyre kohëve? Cilët faktorë të tjerët kanë nevojë më shumë për vëmendje në jetën tënde të lutjes? Çfarë mund të bësh për të forcuar secilën prej këtyre fushave?

3.     Si të ndihmon dhe të inkurajon (nëse) kur lutesh bashkë me të krishterë të tjerë?

4.     A ke provuar ndonjëherë të presësh në heshtje përpara Zotit dhe të bësh një kërkesë lutjeje të zellshme? Nëse po, ç’rezultat ka patur ajo?

5.     A shpenzon për çdo ditë rregullisht një kohë për lexim Bible dhe lutje? A shpërqendrohesh ndonjëherë lehtësisht dhe merresh me të tjera veprimtari? Nëse po, si mund të kapërcehen shpërqendrimet?

6.     A të pëlqen të lutesh? Përse po ose përse jo?

TERMA TË VEÇANTË

besim

“në emrin e Jezusit”

lutje

pritje për Zotin

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 431–432

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1940 Wiley, 3:40–44, 153

1960 Purkiser, 421–424

1983- Cottrell, 2:353–708

3. Baptiste

1907 Strong, 433–439

1917 Mullins, 119, 192, 224, 274, 348

1983–1985 Erickson, 405–406

4. Dispensacionaliste

1947 Chafer, 5:220–231; 7:252–254

1949 Thiessen, 298–301

1986 Ryrie, 381–382

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 3:215–219

1934 Mueller, 428–434, 467–469

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 2:850–920 (3.20)

1724–1758 Edwards, 2:74–88, 113–118

1871–1873 Hodge, 3:692–709

1878 Dabney, 713–725

1937–1966 Murray, CW 3:168–171

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 2:295–298, 3:95–98

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 91

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:331–332; 2:1057–1099

Veprat të tjera

Bennett, Arthur, red. Lugina e Vegimit: Një Përmbledhje Lutjesh dhe Devocionesh Puritane (The Valley of Vision: A Collection of Puritan Prayer and Devotions). Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1975.

Bounds, E.M. Fuqi Përmes Lutjes (Power Through Prayer). Grand Rapids: Baker, 1963.

Vëlla Lorenci. Praktikimi në Praninë e Perëndisë (The Practice of the Presence of God). New York: Revell, 1895.

Carson, D.A., red. Na Mëso të Lutemi: Lutja në Bibël dhe në Botë (Teach Us To Pray: Prayer in the Bible and the World). Grand Rapids: Baker, and Exeter: Paternoster, 1990.

Clowney, Edmund. Përsiatje e Krishterë (Christian Meditation). Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1979.

_______. “Lutja, Teologjia e (Prayer, Theology of.)” Tek FRT (NDT) fq. 526–527.

Forsyth, P.T. Shpirti i Lutjes (The Soul of Prayer). Grand Rapids: Eerdmans, 1967 (rishtypur).

Foster, Richard J. Kremtim i Disiplinës: Shtegu për në Rritjen Shpirtërore (Celebration of Discipline: The Path to Spiritual Growth). San Francisco: Harper and Row, 1988.

Hallesby, O. Lutja (Prayer). Përkthyer nga Clarence J. Carlsen. Minneapolis: Augsburg, 1959 (rishtypur).

Houston, James. Miqësi Transformuese (The Transforming Friendship). Oxford and Batavia, Ill.: Lion, 1989.

Hunter, W. Bingham. Perëndia që Dëgjon (The God Who Hears). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.

Kelly, Thomas R. Një Dhiatë Devocioni (A Testament of Devotion). New York: Harper, 1941.

Law,William. Një Thirrje Serioze për një Jetë në Devotshmëri dhe Shenjtëri (A Serious Call to a Devout and Holy Life). Philadelphia: Westminster, 1948 (rishtypur).

M’Intyre, D.M. Jeta e Fshehur e Lutjes (The Hidden Life of Prayer). Minneapolis: Bethany Fellowship Press, 1962 (rishtypur). (Emri i autorit nganjëherë germëzohet MacIntyre në botime të tjera të këtij libri.)

Murray, Andrew. Shërbesa e Lutjeve Ndërmjetësuese (The Ministry of Intercessory Prayer). Minneapolis: Bethany House, 1981 (rishtypur; botuar fillimisht më 1897 nën titullin: Shërbesa e Ndërmjetësimit [The Ministry of Intercession]).

Ortlund, Raymond C., Jr. Një Pasion për Perëndinë: Lutjet dhe Përsiatjet mbi Librin e Romakëve (A Passion for God: Prayers and Meditations on the Book of Romans). Wheaton, Ill.: Crossway, 1994.

Prince, Derek. Dhënia Formë e Historisë Përmes Lutjes dhe Agjërimit (Shaping History Through Prayer and Fasting). Old Tappan, N.J.: Fleming H. Revell, 1973.

Smith, David R. Agjërimi: Një Disiplinë e Shpërfillur (Fasting: A Neglected Discipline). Fort Washington, Pa.: Christian Literature Crusade, 1969.

Spear, Wayne. Teologjia e Lutjes (The Theology of Prayer). Grand Rapids: Baker, 1979.

Thomas a Kempis. Imitimi i Krishtit (The Imitation of Christ). Grand Rapids: Baker, 1973 (rishtypur).

I Krishterë Anonim. I Krishteri që Gjunjëzohet (The Kneeling Christian). Grand Rapids: Zondervan, 1945.

Wallis, Arthur. Agjërimi i Zgjedhur prej Perëndisë: Një Udhëzues Shpirtëror dhe Praktik rreth Agjërimit (God’s Chosen Fast: A Spiritual and Practical Guide to Fasting). Fort Washington, Pa.: Christian Literature Crusade, 1987.

White, John. Të Guxosh të Afrohesh (Daring to Draw Near). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977.

Willard, Dallas. Fryma e Disiplinës (The Spirit of the Disciplines). San Francisco: Harper and Row, 1988.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Hebrenjve” 4:14–16: Duke pasur, pra, një kryeprift të madh që ka përshkuar qiejt, Jezusin, Birin e Perëndisë, le të mbajmë fort rrëfimin tonë. Sepse ne nuk kemi një kryeprift që nuk mund të vuajë bashkë me dobësitë tona, por që u tundua në të gjitha njësoj si ne, por pa mëkat. Le t'i afrohemi, pra, me guxim fronit të hirit, që të marrim mëshirë e të gjejmë hir, për të pasur ndihmë në kohën e duhur.

HIMN

“NGA ÇDO ERË E STUHISHME”

Nga çdo erë e stuhishme që fryn,

Nga çdo baticë fatkeqësish që brigjet i shtyn,

Ka një zbaticë të sigurt e të qetë;

Kjo poshtë Pajtuesit gjendet në të vërtetë.

Jezusi Vetë në atë vend na dha

Vajin e gëzimit mbi kokat tona,

Se cilido tjetër më i ëmbël është ky vend;

Është një Pajtues me gjurmë gjaku që na pret.

Është një vend ku njerëzit takohen,

Ku shoku me shokun për miqësi bashkohen,

Paçka se të ndarë; përmes besimit ata piqen

Përreth Pajtuesit të përbashkët kur mblidhen.

Ku do rendnim ne për ndihmë,

Kur jemi të tunduar, të vetmuar e plot frikë,

Apo, si ushtritë e ferrit do mposhtnin

Po të mos kishin shenjtorët e përvuajtur Pajtuesin?

Për atje, me krahë shqiponje vrik ngrihemi,

Dhe koha dhe ndjeshmëritë duket se më nuk i kemi,

Dhe parajsa shpirtin tonë të përshëndesë zbret,

Dhe lavdia kurorëzon Pajtuesin vet’.

Zotësinë e saj dora ime le ta harrojë,

Goja m’u mbylltë, e ftohtë dhe e palëvizur të qëndrojë,

Kjo zemër që hov le pa rrahur të qëndroj’,

po qe se unë Pajtuesin do të harroj.

Autori: Hugh Stowell, 1828, 1831

Kapitulli 19

Engjëjt

Çfarë janë engjëjt? Përse i krijoi Perëndia?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

A. Çfarë janë engjëjt?

Engjëjt ne mund t’i përkufizojmë si vijon: Engjëjt janë qenie të krijuara dhe shpirtërore, me gjykim moral dhe inteligjencë të lartë, por pa trupa fizikë.

1. Qenie të krijuara shpirtërore. Engjëjt nuk kanë ekzistuar gjithnjë. Ata janë pjesë e universit që Perëndia krijoi. Në një pasazh i cili i referohet engjëjve si “ushtria” e qiellit (apo “ushtritë e qiellit”), Ezdra thotë: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre... dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6; kr. Psa. 148:2, 5). Pali na thotë që Perëndia krijoi të gjitha gjërat “që duken dhe ato që nuk duken” përmes Krishtit dhe për Krishtin, dhe pastaj përfshin në mënyrë specifike botën qiellore me frazën: “frone, zotërime, principata dhe pushtete” (Kol. 1:16).

Fakti që engjëjt ushtrojnë gjykim moral, shikohet në faktin që disa prej tyre mëkatuan dhe ranë nga pozitat e tyre (2 Pjetrit 2:4; Juda 6; shiko kapitullin 20). Inteligjenca e tyre e lartë, vërehet përgjatë gjithë Shkrimit ndërkohë që ato u flasin njerëzve (Mat. 28:5; Vep. 12:6–11; etj.) dhe i këndojnë lavde Perëndisë (Zbu. 4:11; 5:11).

Përderisa engjëjt janë “frymë” (Heb. 1:14) apo krijesa shpirtërore, ato nuk është se shfaqen zakonisht me trupa fizikë (Luka 24:39). Për rrjedhojë, ata nuk mund të shikohen zakonisht prej nesh po qe se Perëndia nuk na jep një aftësi të veçantë për t’i parë ata (Num. 22:31; 2 Mbretërve 6:17; Luka 2:13). Në veprimtaritë e tyre të zakonshme të ruajtjes dhe mbrojtjes tonë (Psa. 34:7; 91:11; Heb. 1:14), dhe bashkimit me ne në adhurim ndaj Perëndisë (Heb. 12:22), ata janë të padukshëm. Sidoqoftë, hera herës, engjëjt morën një formë trupore me qëllim për t’iu shfaqur njerëzve të ndryshëm në Shkrim (Mat. 28:5; Heb. 13:2).

2. Emra të tjerë për engjëjt. Shkrimi nganjëherë përdor terma të tjerë për engjëjt, si për shembull: “bijtë e Perëndisë” (Jobi 1:6; 2:1), “shenjtorëve” (Psa. 89:5, 7), “frymëra” (Heb. 1:14), “rojë” (Dan. 4:13, 17, 23), “frone” “zotërime,” “principata,” dhe “pushtete” (Kol. 1:16).

3. Lloje të tjera qeniesh qiellore. Ka tre lloje të tjera specifike qeniesh qiellore të cilat përmenden me emër në Shkrim. Sido që t’i mendojmë, si lloje të veçanta “engjëjsh” (në kuptimin e gjerë të këtij termi), apo si qenie qiellore të ndryshme nga engjëjt, ato janë gjithsesi qenie shpirtërore të krijuara të cilat i shërbejnë dhe e adhurojnë Perëndinë.

a. “Kerubinët” ^[214]1 Kerubinët u ngarkuan me detyrën e ruajtjes së hyrjes së kopshtit të Edenit (Zan. 3:24), dhe për Perëndinë Vetë thuhet shpesh herë se është i ngritur në fron përmbi kerubimë apo se udhëton me kerubinë si koçi e Vet (Psa. 18:10; Ezek. 10:1–22). Mbi arkën e besëlidhjes në Besëlidhjen e Vjetër, ishin dy figura të arta kerubinësh, me krahët të hapur përmbi arkë, dhe pikërisht aty Perëndia premtoi se do të vinte për të banuar ndër popullin e Tij: “Aty unë do të të takoj, nga lart, mbi pajtuesin, midis dy kerubinëve që janë mbi Arkën e Dëshmisë, do të të njoftoj tërë urdhrat që do të të jap për bijtë e Izraelit” (Eks. 25:22; kr. vgj. 18–21).

b. “Serafin” ^[215]2 Një grup tjetër qeniesh qiellore, serafinët përmenden vetëm tek “Isaia” 6:2–7, ku ata në mënyrë të pandërprerë adhurojnë Zotin dhe i thërrasin njëri tjetrit duke thënë: “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3).

c. Krijesat e gjalla: Si “Ezekieli”, ashtu edhe “Zbulesa” na tregojnë edhe për lloje të tjera qeniesh qiellore të njohura si “krijesa të gjalla përreth fronit të Perëndisë (Ezek. 1:5–14; Zbu. 4:6–8).^[216]3 Me pamje të jashtme si të një njeriu, luani, kau, shqiponje, ato janë përfaqësuesit më të fuqishëm të pjesëve të ndryshme të krijimit tërësor që Perëndia ka bërë (bisha të egra, kafshë shtëpiake, qenie njerëzore dhe zogj), dhe ata e adhurojnë vazhdimisht Perëndinë: “Ditë e natë ata nuk reshtin kurrë së kënduari, “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti Perëndi, i Gjithëpushtetshmi, që ishte, që është dhe që vjen!”’ (Zbu. 4:8)

4. Sëra dhe rendi ndër engjëjt. Shkrimi lë të kuptohet se ndër engjëjt ka sërë dhe rend. Një engjëll, Mikaeli, është quajtur një “krye-engjëll” tek “Juda” 9, një titull ky që nënkupton sundimin apo autoritetin mbi engjëjt e tjerë. Ai është quajtur “një nga princat e parë” tek “Danieli” 10:13. Mikaeli gjithashtu duket se është një drejtues në ushtrinë engjëllore: “Edhe u bë luftë në qiell: Mikaeli dhe engjëjt e tij luftuan kundër dragoit; dhe dragoi luftoi edhe engjëjt e tij dhe nuk fituan” (Zbu. 12:7–8). Dhe Pali na thotë se Zoti do të kthehet nga qielli me “zë kryeengjëlli ” (1 Thes. 4:16). Nëse kjo i referohet Mikaelit si i vetmi krye-engjëll apo nëse ka krye-engjëj të tjerë, këtë Shkrimi nuk e tregon.

5. Emra engjëjsh specifikë. Vetëm emrat e dy engjëjve jepen specifikisht në Shkrim.^[217]4 Mikaeli është përmendur tek “Juda” 9 dhe “Zbulesa” 12:7–8 si dhe tek “Danieli” 10:13, 21, ku ai quhet: “Mikaeli, një nga princat e parë” (v. 13). Engjëlli Gabriel, është përmendur tek Danieli 8:16 dhe 9:21 si një lajmëtar i cili vjen nga Perëndia për t’i folur Danielit. Gabrieli është identifikuar gjithashtu si lajmëtari i Perëndisë për Zakarinë dhe Marinë tek “Luka” 1: engjëlli i përgjigjet Zakarisë kështu: “Unë jam Gabrieli që rri në prani të Perëndisë” (Luka 1:19). Pastaj lexojmë: “Por në muajin e gjashtë, engjëlli Gabriel u dërgua nga Perëndia në një qytet të Galilesë, që quhej Nazaret, te një e virgjër...dhe emri i virgjëreshës qe Maria” (Luka 1:26–27).

6. Vetëm në një vend në një kohë. Shkrimi shpesh herë i paraqet engjëjt në udhëtim nga njëri vend për tek një vend tjetër, si në vargun e përmendur më lart ku Gabrieli “u dërgua nga Perëndia në një qytet të Galilesë, që quhej Nazaret” (Luka 1:26). Kjo është thënë shkoqur kur një engjëll vjen tek Danieli dhe thotë:

unë erdha si përgjigje e fjalëve të tua. Por princi i mbretërisë së Persisë më kundërshtoi njëzet e një ditë; por ja, Mikaeli, një nga princat e parë, më erdhi në ndihmë, sepse kisha mbetur atje me mbretin e Persisë. Dhe tani kam ardhur të të bëj të kuptosh atë që do t'i ndodhë popullit tënd në mbarim të ditëve. (Dan. 10:12–14)

Ideja që një engjëll mund të jetë vetëm në një vend në një kohë, është e përputhshme me faktin që engjëjt janë qenie të krijuara. Ndryshe nga Perëndia, i Cili është i gjithëpranishëm, ato janë krijesa të fundme dhe për rrjedhojë të kufizuara ndaj qenies në një vend në një kohë, ashtu sikurse gjithçka tjetër që Perëndia ka krijuar.^[218]5

7. Sa engjëj ka? Paçka se Shkrimi nuk na jep një shifër për numrin e engjëjve që Perëndia krijoi, numri i tyre duket se është shumë i madh. Lexojmë se Perëndia, në Malin Sinai “arriti nga mesi i një morie shenjtorësh; nga e djathta e tij dilte për ta një ligj i zjarrtë” (L. i P. 33:2). Gjithashtu mësojmë se, “Qerret e Perëndisë janë një mori, mijëra e mijëra” (Psa. 68:17). Kur ne vijmë për të adhuruar, ne vijmë në praninë e “morisë së engjëjve” (Heb. 12:22).^[219]6 Numri i tyre është theksuar në mënyrë më mbresëlënëse tek “Zbulesa” 5:11, ku Gjoni thotë: “Dëgjova zërin e shumë engjëjve rreth e qark fronit, qenieve të gjalla dhe pleqve; dhe numri i tyre ishte dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash.” Kjo shprehje tregon një numër jashtëzakonisht të madh (parë nga këndvështrimi njerëzor)—një mori e panumërueshme qeniesh engjëllore që lavdëronin Perëndinë.

8. A kanë njerëzit engjëj mbrojtës personalë? Shkrimi na tregon qartë se Perëndia i dërgon engjëjt për mbrojtjen tonë: “Sepse ai do të urdhërojë engjëjt e tij të të ruajnë në të gjitha rrugët e tua. Ata do të të mbajnë në duart e tyre, me qëllim që këmba jote të mos pengohet nga ndonjë gur” (Psa. 91:11–12). Por, disa njerëz kanë shkuar përtej kësaj ideje të mbrojtjes së përgjithshme dhe vrasin mendjen nëse Perëndia jep një “engjëll mbrojtjes” specifik për çdo individ në botë, apo të paktën për çdo të krishterë. Mbështetje për këtë ide është gjendur tek fjalët e Jezusit rreth fëmijëve të vegjël, “engjëjt e tyre në qiej shohin vazhdimisht fytyrën e Atit tim, në qiej” (Mat. 18:10). Sidoqoftë, Zoti ynë mundet që thjesht të jetë duke thënë se engjëjt të cilëve u është ngarkuar detyra e mbrojtjes së fëmijëve të vegjël, kanë një liri hyrjeje të menjëhershme në praninë e Perëndisë. (Për të përdorur një analogji nga atletika, engjëjt mund të jenë duke luajtur me “reparte” e jo me një mbarkim një me një.)^[220]7 Kur dishepujt tek “Veprat” 12:15 thonë se “engjëlli” i Pjetrit duhet të ishte ai që po trokiste në derë, kjo nuk është se domosdoshmërisht nënkupton besimin se ekziston një engjëll personal mbrojtës. Mund të jetë se një engjëll po ruante apo po kujdesej për Pjetrin në pikërisht atë kohë. Për rrjedhojë, duket se nuk ka mbështetje bindëse për idenë e “engjëjve mbrojtës” personalë në tekstin e Shkrimit.

9. Engjëjt nuk martohen. Jezusi dha mësim se në ringjallje, njerëzit “as martohen, as martojnë, por janë si engjëjt e Perëndisë në qiell” (Mat. 22:30; kr. Luka 20:34–36). Kjo gjë do të sugjeronte se engjëjt nuk kanë atë lloj marrëdhënieje familjare që ekziston ndër qeniet njerëzore. Shkrimi nuk thotë gjë tjetër për këtë çështje, kështu që do të ishte mençuri që të mos përfshihemi në spekulime.^[221]8

10. Fuqia e engjëjve. Duket se engjëjt kanë një fuqi shumë të madhe. Ata janë quajtur “engjëj të tij të pushtetshëm dhe të fortë, që bëni atë që thotë ai” (Psa. 103:20) dhe “pushtete” (kr. Efe. 1:21) dhe “zotërime” e “pushtete” (Kol. 1:16). Engjëjt duket se janë “më të mëdhenj në fuqi dhe forcë” sesa qeniet njerëzore kryengritëse (2 Pjetrit 2:11; kr. Mat. 28:2). Të paktën për kohën e ekzistencës së tyre tokësore, qeniet njerëzore janë bërë “më të vogjël nga engjëjt” (Heb. 2:7). Paçka se fuqia e engjëjve është e madhe, padyshim që ajo nuk është e pafundme, por ajo është përdorur për të luftuar kundër fuqive demonike që janë nën kontrollin e Satanit (Dan. 10:13; Zbu. 12:7–8; 20:1–3).^[222]9 Megjithëkëtë, kur Zoti të kthehet, ne do të ngrihemi në një pozitë më të lartë sesa ajo e engjëjve (1 Kor. 6:3; shiko seksionin C.1, më poshtë).

11. Kush është Engjëlli i Zotit? Ka një sërë pasazhesh nga Shkrimi, veçanërisht në Besëlidhjen e Vjetër, të cilat flasin për engjëllin e Zotit në një mënyrë e cila sugjeron se Ai është Perëndia Vetë që merr një formë njerëzore për t’u shfaqur shkurtimisht ndaj njerëzve të ndryshëm në Besëlidhjen e Vjetër.

Në disa pasazhe “Engjëlli i ZOTIT” (jo “një engjëll i Zotit”) është përmendur si Zoti Vetë.  Kështu, “Engjëlli i ZOTIT” që gjeti Hagarin në shkretëtirë, i premton asaj: “Unë do ta shumëzoj fort pasardhjen tënde, aq sa të mos mund të llogaritet për shkak të numrit të saj të madh” (Zan. 16:10), dhe Hagari përgjigjet duke thirrur “emrin e Zotit që i kishte folur: “Ti je El-Roi”’ (Zan. 16:13). Në mënyrë të ngjashme, kur Abrahami bëhet gati të sakrifikojë birin e tij, Isakun, “Engjëlli i ZOTIT” e thërret nga qielli dhe thotë: “Tani e di mirë që ti i druhesh Perëndisë, se për shkakun tim nuk e ke kursyer birin tënd, të vetmin bir që ke” (Zan. 22:12). Kur “engjëlli i Perëndisë” iu shfaq Jakobit në një ëndërr, ai tha: “Unë jam Perëndia i Bethelit, ku ti ke vajosur një përmendore dhe më bëre një zotim” (Zan. 31:11, 13). Përsëri, kur “ Engjëlli i ZOTIT” iu shfaq Moisiut në flakët e zjarrit në mes të shkurres, ai atëherë tha: “Unë jam Perëndia i atit tënd, Perëndia i Abrahamit, Perëndia i Isakut dhe Perëndia i Jakobit” (Eks. 3:2, 6). Këto janë tregues të qartë që engjëlli i Zotit apo engjëlli i Perëndisë u shfaq si Perëndia Vetë, ndoshta më specifikisht si Perëndia Bir, duke marrë mbi Vete një trup njerëzor për një periudhë të shkurtër, me qëllim për t’iu shfaqur qenieve njerëzore.

Herë të tjera, engjëlli i Zotit duket se është parë veçmas Perëndisë (shiko 2 Sam. 24:16; Psa. 34:7; Zak. 1:11–13), dhe pasazhet të cilat përmendin “një engëll i Zotit” (p.sh., Luka 1:11) zakonisht nënkuptojnë një engjëll të dërguar nga Perëndia.

B. Kur u krijuan engjëjt?

Të tërë engjëjt duhet të jenë krijuar përpara ditës së shtatë të krijimit, sepse lexojmë që: “Kështu përfunduan qielli dhe toka si dhe tërë ushtria e tyre” (Zan. 2:1, duke kuptuar me “ushtria” krijesat qiellore të cilat popullojnë universin e Perëndisë). Një deklaratë edhe më e shkoqitur sesa kjo është: “Në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi” (Eks. 20:11). Për rrjedhojë, të tërë engjëjt u krijuan të paktën përpara ditës së gjashtë të krijimit.

Por a mundemi ne të jemi më specifikë? Mund të ketë një aludim për krijimin e qenieve engjëllore në ditën e parë të krijimit, kur lexojmë se “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” (Zan. 1:1), dhe pastaj menjëherë pas kësaj lexomë se “Toka ishte pa trajtë, e zbrazët” (Zan. 1:2), por pa përmendje të qiejve në vargun e dytë. Kjo mund të sugjerojë që gjendja e pabanueshme e tokës, vihet në kontrast me qiejt ku, ndoshta, Perëndia ka krijuar tashmë qenie engjëllore dhe u ka caktuar atyre role dhe rende të ndryshme. Kjo ide bëhet më bindëse kur lexojmë se “yjet e mëngjesit këndonin të gjithë së bashku dhe tërë bijtë e Perëndisë lëshonin britma gëzimi” në kohën kur Perëndia vuri “gurin qoshes” të tokës dhe i fundosi “themelet” e saj në procesin e formimit apo themelimit të saj (Jobi 38:6–7). Nëse engjëjt (“bijtë e Perëndisë”) thirrën nga gëzimi kur Perëndia po e bënte tokën të banueshme, kjo mund të nënkuptonte se Perëndia i krijoi qeniet engjëllore në fillim të ditës së parë.

Sidoqoftë, përderisa kemi vetëm aludime në Shkrime, ne duhet të mbetemi të kënaqur me faktin se Perëndia nuk na ka dhënë shumë informacion rreth kohës së krijimit të engjëjve. Spekulimet e mëtejshme, veçmas të dhënave të qarta nga Shkrimet, do dukeshin të padobishme. “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë, por gjërat e shfaqura janë për ne dhe për bijtë tanë përgjithnjë, me qëllim që të zbatojmë tërë fjalët e këtij ligji” (L. i P. 29:29).

Ca kohë përpara se Satani të tundonte Evën në kopsht (Zan. 3:1), një sërë engjëjsh mëkatuan dhe ngritën krye kundër Perëndisë (2 Pjetrit 2:4; Juda 6). Kjo ngjarje duket se ndodhi rreth ditës së gjashtë të krijimit kur “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31), por përtej kësaj, Shkrimi nuk na jep informacion të mëtejshëm.

C. Vendi i engjëjve në qëllimin e Perëndisë

1. Engjëjt tregojnë madhështinë e dashurisë dhe planit të Perëndisë për ne. Qeniet njerëzore dhe engjëjt (po ta përdorim këtë term më gjerësisht) janë të vetmet krijesa morale, tejet inteligjente që Perëndia ka bërë. Për rrjedhojë, ne mund të kuptojmë shumëçka rreth planit dhe dashurisë së Perëndisë për ne, kur e krahasojmë veten tonë me engjëjt.

Dallimi i parë që duhet vërejtur, është që për engjëjt nuk thuhet kurrë se janë bërë “sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë,” ndërkohë që për qeniet njerëzore është thënë disa herë se janë bërë sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë (Zan. 1:26–27; 9:6). Përderisa të qenurit sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë do të thotë të jesh si Perëndia,^[223]10 duket e përshtatshme të dalim në përfundimin që ne jemi më shumë si Perëndia sesa ç’janë engjëjt.

Kjo mbështetet nga fakti që Perëndia një ditë do të na japë autoritet mbi engjëjt, për t’i gjykuar ato: “A nuk e dini ju se ne do të gjykojmë engjëj?” (1 Kor. 6:3). Paçka se ne jemi “për pak kohë më të vegjël nga engjëjt” (Heb. 2:7), kur shpëtimi ynë është i plotë, ne do të përlartësohemi përmbi engjëjt dhe do të mbretërojmë mbi ta. Faktikisht, edhe tani, engjëjt na shërbejnë: “A nuk janë të gjithë frymëra shërbenjëse, që dërgohen për t'u shërbyer atyre që kanë për të trashëguar shpëtimin?” (Heb. 1:14).

Aftësia e qenieve njerëzore për të lindur fëmijë si ata vetë (Adami “i lindi një djalë që i përngjiste, njëlloj në shëmbëlltyrë të tij” Zan. 5:3) është një element tjetër i superioritetit tonë ndaj engjëjve, të cilët duket se nuk mund të lindin fëmijë (kr. Mat. 22:30; Luka 20:34–36).

Engjëjt gjithashtu demonstrojnë madhështinë e dashurisë së Perëndisë për ne, në atë që, paçka se shumë engjëj mëkatuan, asnjë prej tyre nuk shpëtoi. Pjetri na thotë se: “Perëndia nuk i kurseu engjëjt që mëkatuan, por i hodhi në skëterrë të lidhur me pranga terri që të ruhen për gjyq” (2 Pjetrit 2:4). “Juda” thotë se “Dhe ata engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet, i mbajti me pranga të përjetshme poshtë në errësirë për gjyqin e ditës së madhe” (Juda 6). Dhe ne lexojmë tek “Hebrenjve” se: “Sepse ai, pra, nuk kujdeset për engjëjt, por kujdeset për farën e Abrahamit” (Heb. 2:16).

Për rrjedhojë, shikojmë se Perëndia krijoi dy grupe krijesash inteligjente dhe morale. Ndër engjëjt, shumë syresh mëkatuan, por Perëndia vendosi të mos shpengojë asnjë prej tyre. Kjo ishte tërësisht e drejtë nga ana e Perëndisë, dhe asnjë engjëll nuk mund të ankohet ndonjëherë se po trajtohet me pa të drejtë nga Perëndia.

Tani, ndër grupin tjetër të krijesave morale, qeniet njerëzore, gjejmë gjithashtu që një numër i madh (në fakt, të tërë), kanë mëkatuar dhe janë larguar nga Perëndia. Ashtu sikurse me engjëjt që mëkatuan, Perëndia mund të na kishte lënë të tërëve që të ndiqnim shtegun tonë të vetë-zgjedhur drejt dënimit të përjetshëm. Po qe se Perëndia do të kishte vendosur që të mos shpëtonte askënd nga e tërë raca mëkatare njerëzore, Ai do të ishte përsosmërisht i drejtë për këtë, dhe asnjë nuk do mund të ankohej për padrejtësi nga ana e Tij.

Por Perëndia vendosi që të bëjë shumë më tepër sesa thjesht të plotësonte kërkesat e drejtësisë. Ai vendosi që të shpëtonte disa qenie njerëzore të mëkatshme. Nëse do të kishte vendosur që të shpëtonte vetëm pesë qenie njerëzore nga e gjithë raca njerëzore, kjo do të kishte qenë shumë më tepër sesa drejtësi: do të kishte qenë një demonstrim i shkëlqyer i mëshirës dhe hirit të Tij. Po qe se Ai do të kishte vendosur të shpëtonte vetëm njëqind vetë nga e tërë raca njerëzore, kjo do të kishte qenë një demonstrim i mahnitshëm i mëshirës dhe dashurisë. Por, Perëndia në fakt ka zgjedhur që të bëjë shumë më tepër se aq. Ai ka vendosur që nga njerëzimi i mëkatshëm, Ai të shpengojë një turmë të madhe, të cilën askush nuk mundet ta numërojë, “prej çdo fisi, gjuhe, populli dhe kombi” (Zbu. 5:9). Kjo është mëshirë dhe dashuri e pamatë, shumë përtej asaj që ne mund të kuptojmë. E gjitha kjo është një favor i pamerituar: e gjitha kjo është nga hiri. Kontrasti mbresëlënës me fatin e engjëjve, e bën këtë të vërtetë të kuptueshme për ne.

Fakti që ne jemi shpëtuar nga një jetë kryeneçësie ndaj Perëndisë, do të thotë se ne jemi në gjendje që të këndojmë këngë të cilat engjëjt nuk do munden kurrë t’i këndojnë në jetë të jetëve.

I shpenguar—sa më pëlqen ta shpall këtë!

I shpenguar nga gjaku i qengjit;

I shpenguar përmes mëshirës së Tij të pafundme—

Fëmija i Tij, përgjithmonë, jam.

Kjo këngë, si dhe të tëra këngët e tjera të shkëlqyera të cilat shpallin shpengimin tonë në Krishtin, janë për t’u kënduar vetëm nga ne. Engjëjt jo të rënë, na shikojnë tek këndojmë këto këngë dhe gëzohen (Luka 15:10), por ato nuk do munden kurrë t’i bëjnë ato të tyret.

2. Engjëjt na kujtojnë që bota e padukshme është reale. Ashtu sikurse saducenjtë në kohën e Jezusit thanë se “nuk ka ringjallje, as engjëll, as frymë” (Veprat 23:8), po kështu, shumëkush në kohën tonë e mohon realitetin e çfarëdo gjëje që ata nuk mund ta shikojnë. Por mësimi biblik mbi ekzistencën e engjëjve, është një kujtues i vazhdueshëm ndaj nesh se ekziston një botë që nuk duket e cila është shumë reale. Vetëm kur Zoti ia hapi sytë shërbëtorit të Eliseut për realitetin e kësaj bote të padukshme, vetëm atëherë shërbëtori pa që “mali ishte plot me kuaj dhe me qerre të zjarrta rreth e qark Eliseut” (2 Mbretërve 6:17; kjo qe një ushtri e madhe engjëllore që iu dërgua Dothanit për të mbrojtur Eliseun nga sirianët). Edhe psalmisti tregon një vetëdijësim për botën e padukshme kur i inkurajon engjëjt me fjalët: “Lëvdojeni, ju të gjithë engjëjt e tij, lëvdojeni ju mbarë ushtritë e tij!” (Psa. 148:2). Autori i “Hebrenjve”, na kujton se kur ne adhurojmë, ne hyjmë në Jerusalemin qiellor, bashkë me “morinë e engjëjve” (Heb. 12:22), të cilët ne nuk i shikojmë, por prania e të cilëve duhet të na mbushë edhe me drojë edhe me gëzim. Kjo botë mosbesuese mund ta lërë mënjanë temën e engjëjve duke e konsideruar si thjesht besëtytni, por Shkrimi e ofron atë si njohuri të thelluar për aktualitetin e tyre të vërtetë.

3. Engjëjt janë shembuj për ne. Si në bindjen e tyre, ashtu edhe në adhurimin e tyre, engjëjt sigurojnë shembuj të dobishëm të cilët ne duhet t’i imitojmë. Jezusi na mëson që të lutemi me këto fjalë: “ U bëftë vullneti yt në tokë si në qiell” (Mat. 6:10). Në qiell, vullneti i Perëndisë kryhet nga engjëjt, menjëherë, me gëzim dhe pa diskutim. Ne duhet të lutemi për çdo ditë që bindja jonë si dhe ajo e të tjerëve të jetë si ajo e engjëjve në qiell. Kënaqësia e tyre është që të jenë shërbëtorët e përulur të Perëndisë, ku secili prej tyre me besnikëri dhe gëzim kryejnë detyrat që u janë ngarkuar, të mëdha apo të vogla qofshin. Dëshira dhe lutja jonë duhet të jetë që ne vetë, si dhe të tërë njerëzit në këtë botë, të bëjnë të njëjtën gjë.

Engjëjt shërbejnë gjithashtu si shembujt tanë në adhurimin që ata i bëjnë Perëndisë. Serafinët përpara fronit të Perëndisë, e shikojnë Perëndinë në shenjtërinë e Tij dhe vazhdojnë të thërrasin: “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3). Gjithashtu Gjoni shikon përreth fronit të Perëndisë një ushtri të madhe engjëllore, “dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash, që thoshin me zë të madh: “I denjë është Qengji i therur, të marrë fuqi, dhe pasuri, dhe urtësi, dhe forcë, dhe nder, dhe lavdi, dhe bekim!”’ (Zbu. 5:11–12). Ashtu sikurse engjëjt e kanë për gëzimin e tyre më të madh që të lavdërojnë vazhdimisht Perëndinë, a nuk duhet që edhe ne gjithashtu të gjejmë për çdo ditë kënaqësi për të kënduar lavdet e Perëndisë, duke e llogaritur këtë si përdorimin më të lartë e më të çmuar të kohës tonë si dhe të gëzimit tonë më të madh?

4. Engjëjt zbatojnë një pjesë të planeve të Perëndisë. Shkrimi i shikon engjëjt si shërbëtorë të Perëndisë të cilët zbatojnë disa prej planeve të Tij në tokë. Ata u sjellin kumtet e Perëndisë njerëzve (Luka 1:11–19; Veprat 8:26; 10:3–8, 22; 27:23–24). Ata zbatojnë disa prej gjykimeve të Perëndisë, duke sjellë një mundim mbi Izraelin (2 Sam. 24:16–17), duke goditur drejtuesit e ushtrisë asiriane (2 Kron. 32:21), duke e lënë shakull mbretin Herod  për shkak se ai nuk i dha lavdi Perëndisë (Veprat 12:23), apo duke derdhur kupat e zemërimit të Perëndisë mbi tokë (Zbu. 16:1). Kur Krishti të kthehet, engjëjt do të vijnë me Të si një ushtri e madhe e cila shoqëron Mbretin dhe Zotin e vet (Mat. 16:27; Luka 9:26; 2 Thes. 1:7).

Engjëjt gjithashtu patrullojnë tokën si përfaqësues të Perëndisë (Zak. 1:10–11) dhe zhvillojnë luftë kundër forcave demonike (Dan. 10:13; Zbu. 12:7–8). Gjoni në vizionin e tij pa një engjëll që zbriste nga qielli, dhe ai dokumenton se engjëlli “kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është djalli dhe Satani, dhe e lidhi për një mijë vjet, dhe e hodhi atë në humnerë...” (Zbu. 20:1–3). Kur Krishti të kthehet, një kryeengjëll do të shpallë ardhjen e Tij (1 Thes. 4:16; kr. Zbu. 18:1–2, 21; 19:17–18; etj.).

5. Engjëjt përlëvdojnë drejtpërsëdrejti Perëndinë. Engjëjt gjithashtu shërbejnë në një funksion tjetër: ata i shërbejnë drejtpërsëdrejti Perëndisë duke e përlëvduar Atë. Kështu, përveç qenieve njerëzore, ka edhe krijesa të tjera inteligjente e morale të cilat përlëvdojnë Perëndinë në univers.

Engjëjt përlëvdojnë Perëndinë për atë që Ai është në Vetvete, për përsosmërinë e Tij.

Bekoni Zotin ju, engjëj të tij

të pushtetshëm dhe të fortë, që bëni atë që thotë ai,

duke iu bindur zërit të fjalës së tij! (Psa. 103:20; kr. 148:2)

Serafinët vazhdimisht e lavdërojnë Perëndinë për shenjtërinë e Tij (Isa. 6:2–3), njëlloj sikurse bëjnë edhe katër krijesat e gjalla (Zbu. 4:8).

Engjëjt gjithashtu përlëvdojnë Perëndinë për planin e Tij të shkëlqyer të shpëtimit ndërkohë që e shikojnë atë plan të shpaloset. Kur Krishti lindi në Bethlehem, një turmë engjëjsh lavdëruan Perëndinë dhe thanë: “Lavdi Perëndisë në vendet më të larta, dhe paqe mbi dhe, pëlqim ndër njerëzit!” (Luka 2:14; kr. Heb. 1:6). Jezusi na thotë: “Ka gëzim përpara engjëjve të Perëndisë për një mëkatar të vetëm që pendohet” (Luka 15:10), duke nënkuptuar që engjëjt gëzohen për çdo herë që dikush largohet nga mëkatet e tij apo saj dhe i beson Krishtit si shpëtimtar.

Kur Pali shpall ungjillin në mënyrë që njerëzit nga raca të ndryshme, si judenj ashtu edhe grekë bëhen pjesë e kishës, ai e shikon planin e mençur të Perëndisë për kishën të shpalosur përpara engjëjve (dhe demonëve), sepse ai thotë se u dërgua që t’u predikonte johebrenjve “që, nëpërmjet kishës, t'u bëhet e njohur tani principatave dhe pushteteve, në vendet qiellore, urtësia e shumëllojshme e Perëndisë” (Efe. 3:10). Dhe Pjetri na thotë se “engjëjt dëshirojnë të vëzhgojnë” (1 Pjetrit 1:12) në lavditë e planit të shpëtimit ndërkohë që realizohet në jetën e besimtarëve individualë për çdo ditë.^[224]11 Pali gjithashtu vëren se Krishti “iu duk engjëjve” (1 Tim. 3:16), duke sugjeruar që ata përlëvduan Perëndinë për jetën në bindje të Krishtit. Për më tepër, fakti që gratë duhej të mbanin rroba të cilat sinjalizonin me hijeshi që janë gra, “për shkak të engjëjve” (1 Kor. 11:10), kur kisha mblidhej për të adhuruar, nënkupton se engjëjt dëshmojnë jetën e të krishterëve dhe përlëvdojnë Perëndinë për adhurimin dhe bindjen tonë. Me të vërtetë që Pali e kujton Timoteun, kur dëshiron të theksojë seriozitetin e një urdhërimi, që veprimet tona përcillen në praninë e dëshmitarëve engjëllorë: “Unë të vë në be përpara Perëndisë, dhe Zotit Jezu Krisht dhe engjëjve të zgjedhur, që t'i zbatosh këto gjëra pa paragjykime, dhe mos bëj asgjë me anësi” (1 Tim. 5:21; kr. 1 Kor. 4:9). Nëse Timoteu ndjek udhëzimet e Palit, engjëjt do të dëshmojnë bindjen e tij dhe do të përlëvdojnë Perëndinë; nëse ai shpërfill bindjen, edhe engjëjt do ta vënë re dhe do të pikëllohen për këtë.

D. Raporti ynë me engjëjt

1. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm për engjëjt në jetën tonë të përditshme. Shkrimi e bën të qartë që Perëndia dëshiron që ne të jemi të vetëdijshëm për ekzistencën e engjëjve si dhe për natyrën e veprimtarisë së tyre. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të supozojmë se mësimi i tij rreth engjëjve nuk ka të bëjë aspak me jetën tonë sot. Përkundrazi, ka shumë mënyra në të cilat jetët tona të krishtera do të pasurohen nga një vetëdije e ekzistencës së shërbesës së engjëjve në botë edhe sot e kësaj dite.

Kur vijmë përpara Perëndisë në adhurim, ne bashkohemi jo vetëm me grupin e madh të besimtarëve të cilët kanë vdekur dhe kanë hyrë në praninë e Perëndisë në qiell, “frymërave të të drejtëve që u bënë të përsosur,” por gjithashtu me një turmë të madhe engjëjsh, “morisë së engjëjve” (Heb. 12:22–23). Paçka se ne nuk shikojmë e as dëgjojmë zakonisht prova të këtij adhurimi qiellor, kjo padyshim që pasuron ndjenjën tonë të përnderimit dhe gëzimit në praninë e Zotit nëse e vlerësojmë faktin që engjëjt bashkohen me ne në adhurimin e Perëndisë.

Për më tepër, ne duhet të jemi të vetëdijshëm që engjëjt janë duke vëzhguar bindjen apo mosbindjen tonë ndaj Perëndisë për çdo ditë. Edhe nëse ne mendojmë se mëkatet tona janë kryer në fshehtësi dhe nuk pikëllojnë askënd tjetër, ne duhet të kthjellohemi nga mendimi që ndoshta edhe qindra engjëj dëshmojnë mosbindjen tonë dhe pikëllohen.^[225]12 Nga ana tjetër, kur ne dekurajohemi dhe mendojmë se bindja jonë me besnikëri ndaj Perëndisë nuk dëshmohet nga askush e as nuk është inkurajim për ndokënd, ne mund të ngushëllohemi duke kuptuar se ndoshta janë me qindra engjëjt të cilët dëshmojnë përpjekjen tonë të vetmuar, përditë duke “dëshiruar të vëzhgojnë” mënyrën se si shpëtimi i madh i Krishtit gjen zbatim në jetën tonë.

Si për ta bërë më të gjallë realitetin e vëzhgimit prej engjëjve të shërbimit tonë ndaj Perëndisë, autori i “Hebrenjve” sugjeron që engjëjt munden që nganjëherë të marrin formë njerëzore, me sa duket për të kryer “vizita inspektimi,” në një detyrë të ngjashme me kritikun gazetaresk të restoranteve, i cili paraqitet si klient i zakonshëm dhe shkon si i tillë restorant pas restoranti. Lexojmë: “Mos harroni mikpritjen, sepse nëpërmjet saj disa pritën pa ditur engjëj” (Heb. 13:2; kr. Zan. 18:2–5; 19:1–3). Kjo gjë duhet të na bëjë të zellshëm për t’u shërbyer nevojave të të tjerëve të cilët nuk i njohim, ndërkohë që mendojmë për atë ditë kur të arrijmë në qiell dhe të takohemi me engjëllin të cilin ndihmuam ndërkohë që ai u shfaq përkohësisht si një qenie njerëzore në hall këtu në tokë.

Kur çlirohemi papritur nga rreziku apo halli, ne mundet që me të drejtë të mendojmë se engjëjt janë dërguar nga Perëndia për të na ndihmuar, dhe duhet të jemi mirënjohës për këtë. Një engjëll mbylli grykën e luanëve në mënyrë që këta të mos i bënin dëm Danielit (Dan. 6:22), liruan apostujt prej burgut (Veprat 5:19–20), më vonë liruan Pjetrin nga burgu (Veprat 12:7–11), dhe i shërbyen Jezusit në shkretëtirë në një kohë dobësie të madhe fizike, menjëherë pasi kishin marrë fund tundimet që i ishin bërë (Mat. 4:11).^[226]13

Kur një makinë papritur manovron e shmang përplasjen me ne, kur papritur këmbët na takojnë në taban e shpëtojmë nga rrjedha e lumit të tërbuar, kur ecim pa na hyrë gjemb nën këmbë në një lagje të rrezikshme, a nuk duhet të na vejë mendja se Perëndia ka dërguar engjëjt e Tij për të na mbrojtur? A nuk premton Shkrimi: “Sepse ai do të urdhërojë engjëjt e tij të të ruajnë në të gjitha rrugët e tua. Ata do të të mbajnë në duart e tyre, me qëllim që këmba jote të mos pengohet nga ndonjë gur” (Psa. 91:11–12)? A nuk duhet atëherë që për rrjedhojë ta falënderojmë Perëndinë që dërgoi engjëj për të na mbrojtur në kohë të tilla? Duket se është gjëja e duhur që ta bëjmë këtë.

2. Paralajmërime në lidhje me marrëdhënien tonë me engjëjt. 

a. Kujdes se mos pranoni doktrina të gënjeshtërta nga engjëjt: Bibla na paralajmëron që të mos marrim doktrina të rreme nga gjoja engjëj: “Por, edhe në qoftë se ne ose një engjëll i qiellit t'ju predikonte një ungjill tjetër nga ai që ju kemi predikuar, qoftë i mallkuar” (Gal. 1:8). Pali e jep këtë paralajmërim për shkak se ai e di që ekziston mundësia e mashtrimit. Ai thotë se: “sepse Satani vetë shndërrohet në engjëll drite” (2 Kor. 11:14). Po kështu, profeti gënjeshtar i cili mashtroi njeriun e Perëndisë tek “1 Mbretërve” 13 pretendoi se: “Një engjëll më ka folur nga ana e ZOTIT, duke thënë: “Merre me vete në shtëpinë tënde që të hajë bukë dhe të pijë ujë”’ (1 Mbretërve 13:18). Megjithëkëtë, teksti i Shkrimit menjëherë pas kësaj shton në po të njëjtin varg: “Por ai gënjente.”

Të tëra këto janë raste të një doktrine të rreme apo udhëzime të cilat tejçohen nga engjëjt. Është interesante që këto shembuj tregojnë mundësinë e qartë të mashtrimeve satanike që na tundojnë të mos u bindemi mësimeve të qarta të Shkrimit apo urdhëresave të qarta të Perëndisë (kr. 1 Mbretërve 13:9). Këto paralajmërime duhet të mos i lejojnë të krishterët të budallallepsen nga pretendimet e Mormonëve për shembull, që pretendojnë se një engjëll (Moroni) i foli Jozef Smithit (Joseph Smith) dhe i zbuloi atij bazat e fesë Mormone. Një “zbulesë” e tillë bie ndesh me mësimet e Shkrimeve në shumë pika (në lidhje me doktrina të tilla si Trinia, personi i Krishti, drejtësimi vetëm përmes besimit, si dhe shumë të tjera), dhe të krishterët duhen paralajmëruar për të mos i pranuar pretendime të tilla.^[227]14 Përmbyllja e kanonit të Shkrimit (shiko kapitullin 3) duhet që gjithashtu të na paralajmërojë që asnjë zbulesë e mëtejshme doktrine nuk pritet të jepet nga Perëndia sot, dhe çfarëdo pretendimi për marrjen e zbulesës së mëtejshme të doktrinës prej engjëjve sot, duhet refuzuar aty për aty si i gënjeshtërt.

b. Mos adhuroni engjëjt, as mos iu lutni atyre, as mos i kërkoni ato: “Adhurimi i engjëjve” (Kol. 2:18) ishte një nga doktrinat e rreme e cila jepej mësim në Kolose. Për më tepër, një engjëll që i flet Gjonit në librin e “Zbulesës”, e paralajmëron Gjonin që të mos e adhurojë atë: “Shiko se mos e bën, jam bashkëshërbëtori yt si dhe i vëllezërve të tu që kanë dëshminë e Jezusit. Perëndinë adhuro” (Zbu. 19:10).

Ne gjithashtu nuk duhet t’u lutemi engjëjve. Ne duhet t’i lutemi vetëm Perëndisë, i Cili është i Vetmi i gjithëfuqishëm, dhe kësisoj në gjendje t’i përgjigjet lutjeve, dhe që është i Vetmi i gjithëditur dhe për rrjedhojë në gjendje që të dëgjojë lutjet e të tërë njerëzve të Tij njëherësh. Përmes gjithëfuqisë dhe gjithëdijes së Tij, Perëndia Bir dhe Perëndia Frymë e Shenjtë, janë gjithashtu të denjë për të marrë lutje, por kjo nuk vlen për ndonjë qenie tjetër. Pali na paralajmëron që të mos mendojmë se ndonjë “ndërmjetës” tjetër mund të futet mes nesh dhe Perëndisë, “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5). Po t’i luteshim engjëjve, kjo do të nënkuptonte se po u atribuoje atyre një status të barabartë me Perëndinë, gjë të cilën ne nuk duhet ta bëjmë. Nuk ka shembuj në Shkrim të ndokujt që lutet ndaj ndonjë engjëlli specifik apo t’u kërkojë engjëjve për ndihmë.

Për më tepër, Shkrimi nuk na jep asnjë autorizim për të kërkuar të na faniten engjëj. Ata manifestohen pa u kërkuar prej nesh. Të kërkosh fanepsje të tilla do dukej se nënkupton një kuriozitet jo të shëndetshëm apo një dëshirë për një lloj ngjarjeje spektakolare më shumë se një dashuri për Perëndinë dhe një përkushtim ndaj Tij dhe punës së Tij. Paçka se engjëjt i janë shfaqur njerëzve në kohë të ndryshme të Shkrimit, njerëzit duket se kurrë nuk i kërkuan këto fanepsje. Roli ynë është t’i flasim Zotit i Cili është Vetë komandanti i tërë forcave engjëllore. Sidoqoftë, nuk do të dukej diçka e gabuar t’i kërkojmë Perëndisë që të përmbushë premtimin e Tij tek “Psalmi” 91:11 që të dërgojë engjëjt për të na mbrojtur në kohë nevoje.

c. A u shfaqen engjëjt njerëzve sot? Në periudhën më të hershme të historisë së kishës, engjëjt ishin aktivë. Një engjëll i tha Filipit që të udhëtonte drejt jugut në një rrugë e cila kalon nga Jerusalemi për në Gaza (Veprat 8:26), udhëzuan Kornelin që të dërgonte një lajmëtar që të merrte Pjetrin që të vinte nga Jopa (Veprat 10:3–6), e nxitën Pjetrin që të ngrihej e të dilte nga burgu (Veprat 12:6–11), si dhe i premtuan Palit që askush në anije me të nuk do të humbte jetën dhe se ai vetë do të dilte përpara Cezarit (Veprat 27:23–24). Për më tepër, autori i “Hebrenjve” i inkurajon lexuesit e tij ndër të cilët asnjë nuk është apostull, apo madje edhe brezin e parë të besimtarëve të lidhur me apostujt (shiko Heb. 2:3), që ata duhet të vazhdojnë të tregojnë mikpritje ndaj të huajve, me sa duket me pritshmërinë që edhe ata të munden ndonjëherë të mirëpresin engjëj edhe pa e kuptuar vetë (Heb. 13:2).

Për rrjedhojë, nuk duket se ka asnjë arsye të fortë për të lënë mënjanë mundësinë e fanepsjeve të engjëjve sot. Disa do ta vinin këtë në diskutim me arsyet që mjaftueshmëria e Shkrimit (shiko kapitullin 8) si dhe përmbyllja e kanonit të tij (shiko kapitullin 3) e përjashtojnë mundësinë e shfaqjeve engjëllore tani.^[228]15 Ata do të thoshin se ne nuk duhet të presim që Perëndia të komunikojë me ne nëpërmjet engjëjve. Sidoqoftë, ky përfundim nuk është i vlefshëm. Paçka se engjëjt nuk mund t’i shtojnë doktrinës dhe përmbajtjes morale të Shkrimit, Perëndia mund të na komunikojë informacione nëpërmjet engjëjve, ashtu sikurse Ai bën gjithashtu nëpërmjet profecisë^[229]16 apo nëpërmjet komunikimit të zakonshëm nga persona të tjerët, apo përmes vëzhgimeve tona të botës. Nëse Perëndia mund të dërgojë një qenie tjetër njerëzore për të na paralajmëruar për rrezikun apo për të na inkurajuar kur jemi të rënë moralisht, nuk duket se ka arsye të brendaqenësishme përse Ai nuk do mundej që me raste të dërgonte një engjëll që ta bënte edhe këtë gjë gjithashtu.

Sidoqoftë, ne duhet të përdorim një kujdes të skajshëm në marrjen e udhëzimeve nga një engjëll në rast se një ngjarje e tillë e pazakontë ndodh. (Ndoshta ia vlen të përmendet se fare pak raste të ngjarjeve të tilla janë shënuar sot, dhe shumë prej këtyre kanë të bëjnë me komunikimin e doktrinave të cilat bien ndesh me Shkrimin, duke nënkuptuar se ato janë faktikisht shfaqje demonike.) Fakti se demonët mund të shfaqen si engjëj drite (shiko 2 Kor. 11:14) duhet të na paralajmërojë që shfaqja e një krijese të ngjashëm me engjëjt, nuk është garanci se kjo qenie flet me vërtetësi: Shkrimi është udhëzuesi ynë, dhe asnjë krijesë engjëllore nuk mund të japë mësime autoritare të cilat bien ndesh me Shkrimin (shiko Gal. 1:8).

Një shfaqje engjëllore sot do të ishte e pazakontë. Nëse një e tillë (duket se) ndodh, ne duhet ta peshojmë me kujdes, por nuk ka arsye bindëse që të thuash se një ngjarje e tillë nuk mund të ndodhë në mënyrë absolute, veçanërisht në një kohë rreziku të skajshëm për konflikt intensiv me forcat e këqija.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Si mundet ky kapitull të ndikojë tek mënyra se si ti mendon tash e tutje për engjëjt? Çfarë dallimi do të bënte në qëndrimin tënd në adhurim po qe se me vetëdije do të kishe menduar rreth qëndrimit në praninë e engjëjve ndërkohë që po i këndoje lavde Perëndisë?

2.     A mendon se ka engjëj që të shikojnë tani? Çfarë qëndrimi apo qëndrimesh mendon se kanë ata ndërkohë që të shikojnë? A ke përjetuar ndonjëherë një gëzim tejet të madh pasi je lutur me dikë që të pranojë Krishtin si Shpëtimtarin e tyre personal? A mendon se një aspekt i kontributit ndaj atij gëzimi mund të jetë që engjëjt gjithashtu po gëzohen me ty për shkak se një mëkatar është penduar (Luka 15:10)?

3.     A ke shpëtuar ndonjëherë nga ndonjë rrezik tepër i madh fizik apo i ndonjë lloji tjetër, dhe ke menduar se ndoshta engjëjt ndërhynë për të të ndihmuar në atë kohë?

4.     Si mundet që shembulli i engjëjve të cilët me gëzim dhe besnikëri zbatojnë detyrat që u janë ngarkuar atyre, qofshin të mëdha apo të vogla, do të të ndihmojnë në përgjegjësitë me të cilat ti përballesh sot, qoftë në punë, në shtëpi apo në kishë?

5.     Si mendon se do të ndjehesh kur Perëndia të të kërkojë të gjykosh engjëjt (1 Kor. 6:3)? Shpjego atë që të tregojnë faktet rreth madhështisë së njerëzimit si të krijuar në shëmbëlltyrën e Perëndisë.

TERMA TË VEÇANTË

engjëll

Engjëlli i Zotit

kryeengjëll

kerubin

krijesa të gjalla

Mikael

principata dhe pushtete

serafin

bijtë e Perëndisë

rojtarë

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 125–129

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1892–1894 Miley, 2:490–496

1940 Wiley, 1:472–476

1983 Carter, 2:1047–1069

3. Baptiste

1767 Gill, 1:375–384, 434–435

1887 Boyce, 174–181

1907 Strong, 443–464

1917 Mullins, 276–280

1976–1983 Henry, 6:229–250

1983–1985 Erickson, 433–451

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 2:3–32

1949 Thiessen, 133–150

1986 Ryrie, 121–134

5. Luterane

1917–1924 Pieper, 1:498–508

1934 Mueller, 196–202

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:163–172 (1.14.3–12)

1724–1758 Edwards, 2:604–607, 612–617

1861 Heppe, 201–219

1871–1873 Hodge, 1:637–643

1878 Dabney, 264–275

1938 Berkhof, 141–148

1962 Buswell, 1:130–134

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:169–196

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 114–121

2. Katolike Romake: Post-Vatikanit II

1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)

Vepra të tjera

Bromiley, G.W. “Angel-Engjëll.” Tek FUT (^[230]EDT) fq. 46–47.

Dickason, C. Fred. Engjëjt, të Zgjedhurit dhe e Keqja (Angels, Elect and Evil). Chicago: Moody, 1975.

Graham, Billy. Engjëjt: Agjentët e Fshehtë të Perëndisë (Angels: God’s Secret Agents). Botim i rishikuar dhe i zgjeruar. Waco, Tex.: Word, 1986.

Joppie, A.S. Shërbesa e Engjëjve (The Ministry of Angels). Grand Rapids: Baker, 1953.

McComiskey, T.E. “Engjëlli i Zotit (Angel of the Lord).” Tek FUT (EDT) fq. 47–48.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Zbulesa” 5:11–12: Dhe pashë, dhe dëgjova zërin e shumë engjëjve rreth e qark fronit, qenieve të gjalla dhe pleqve; dhe numri i tyre ishte dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash, që thoshin me zë të madh: «I denjë është Qengji i therur, të marrë fuqi, dhe pasuri, dhe urtësi, dhe forcë, dhe nder, dhe lavdi, dhe bekim!”

HIMN

“ENGJËJ NGA MBRETËRIA E LAVDISË (ANGELS FROM THE REALMS OF GLORY)”

Nga mbretëria e lavdisë, engjëjt

Me krahë fluturojnë mbi botën mbarë

Ju që për historinë e krijimit kënduat,

Tani shpallni lindjen e Mesisë shpëtimtar:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Barinj që në livadhe qëndroni,

Duke ruajtur tufat tuaja natën;

Perëndia me njeriun tani po banojnë bashkë,

Atje tej shkëlqen kjo dritë kërthi:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Ju dijetarë, përsiatjet tuaja i lini,

Drita më të shndritshme prej së largu vezulluan;

Të dëshiruarin e madh të kombeve kërkoni;

Yllin e lindjes së Tij ata e shikuan:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Shenjtorët përpara altarit përulur,

me shpresë dhe drojë prej kohësh presin

Befas Zoti, duke zbritur,

Në tempullin e Tij do të shohin:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, mbretin e sapolindur.

I gjithë krijimi, lavdërime këndon

Perëndia At, Frymë, Bir;

ngrini zërat Përgjithmonë

Për Tri në Nji-shin e përjetshëm plot mëshir’:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Autori: James Montgomery, 1816

Kapitulli 20

Satani dhe Demonët

Si duhet të krishterët ta mendojnë Satanin dhe demonët sot? Lufta shpirtërore.

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Kapitulli i mëparshëm çon natyrshëm në shqyrtimin e Satanit dhe të demonëve, përderisa ata janë engjëj të këqij paçka se dikur ishin si engjëjt e mirë por që mëkatuan dhe e humbën privilegjin e tyre të shërbimit ndaj Perëndisë. Ashtu sikurse engjëjt, ato janë qenie të krijuara shpirtërore me gjykim moral dhe me inteligjencë të lartë, por pa trupa fizikë. Demonët mund t’i përkufizojmë si vijon: Demonët janë engjëj të këqij të cilët mëkatuan kundër Perëndisë dhe të cilët tani vazhdimisht kryejnë të këqija në botë.

A. Origjina e demonëve

Kur Perëndia krijoi botën, Ai “pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31). Kjo do të thotë se edhe bota engjëllore që Perëndia kishte krijuar, nuk përmbante engjëj të këqij apo demonë në atë kohë. Por kur arrijmë tek “Zanafilla” 3, shikojmë se Satani, në formën e një gjarpri, po e tundonte Evën që të mëkatonte (Zan. 3:1–5). Për rrjedhojë diku mes ngjarjeve të “Zanafilla” 1:31 dhe “Zanafilla” 3:1, duhet të ketë ndodhur një rebelim në botën engjëllore, gjatë të cilit shumë engjëj u kthyen kundër Perëndisë dhe u bënë të këqij.

Besëlidhja e Re flet për këtë në dy vende. Pjetri na thotë se: “Perëndia nuk i kurseu engjëjt që mëkatuan, por i hodhi në skëterrë të lidhur me pranga terri që të ruhen për gjyq” (2 Pjetrit 2:4).^[231]1 “Juda thotë gjithashtu se “ata engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet, i mbajti me pranga të përjetshme poshtë në errësirë për gjyqin e ditës së madhe” (Juda 6). Edhe një herë tjetër, theksi vihet tek fakti që ato janë dëbuar nga lavdia e pranisë së Perëndisë dhe se veprimtaria e tyre është e kufizuar (në gjuhë metaforike, ato janë në “pranga të përjetshme”), por ky tekst nuk nënkupton as që ndikimi i demonëve është hequr nga bota, e as që disa demonë mbahen në një vend dënimi larg botës ndërkohë që të tjerë janë në gjendje që të ndikojnë në të.^[232]2 Përkundrazi, si “2 Pjetrit” ashtu edhe “Juda” na thotë se disa engjëj ngritën krye kundër Perëndisë dhe u bënë kundërshtarë të hapur ndaj Fjalës së Tij. Mëkati i tyre duket se ka qenë krenaria, një refuzim për të pranuar vendin e caktuar atyre, sepse ata “nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet” (Juda 6).

Është gjithashtu e mundshme të ketë një referencë ndaj rënies së Satanit, princit të demonëve, tek “Isaia” 14. Ndërkohë që Isaia është duke përshkruar gjykimin e Perëndisë ndaj mbretit të Babilonisë (një mbret tokësor e njerëzor), ai më pas vjen në një seksion ku fillon të përdorë një gjuhë që duket tepër e fortë për t’iu referuar ndonjë mbreti thjesht njerëzor:

Vallë, si ke rënë nga qielli,

o Lucifer, bir i agimit?3

Vallë si të hodhën përtokë

ty që i hidhje poshtë kombet?

Ti thoshe në zemrën tënde:

“Unë do të ngjitem në qiell,

do të ngre fronin tim

përmbi yjet e Perëndisë;

do të ulem mbi malin e asamblesë

në pjesën skajore të veriut;

do të ngjitem mbi pjesët më të larta të reve,

do të jem i ngjashëm me Shumë të Lartin”.

Përkundrazi do të hidhesh në Sheol,

në thellësitë e gropës. (Isa. 14:12–15)

Kjo gjuhë për ngritjen deri në qiell dhe ngritjen e fronit të tij në lartësi, dhe thënia: “do të jem i ngjashëm me Shumë të Lartin” sugjeron fuqishëm për një kryengritje nga një krijesë engjëllore me fuqi dhe rang të lartë. Nuk do të ishte e pazakontë për të folurën profetike hebraike që të kalonte nga përshkrimet e ngjarjeve njerëzve, tek përshkrimet e ngjarjeve qiellore të cilat janë paralele me to dhe të cilat ngjarjet tokësore i ilustrojnë në një mënyrë të kufizuar.^[233]4 Po të jetë kështu, atëherë mëkati i Satanit përshkruhet si një mëkat krenarie dhe përpjekjeje për të qenë i barabartë me Perëndinë në status dhe autoritet.

Sidoqoftë, nuk ka të ngjarë që “Zanafilla” 6:2–4 t’i referohet rënies së demonëve. Në këto vargje, na thuhet se “djemtë e Perëndisë panë që vajzat e njerëzve ishin të bukura dhe morën për gra të gjitha ato që i zgjodhën vetë....Kishte gjigantë mbi tokë në ato kohë, madje edhe më vonë, kur bijtë e Perëndisë iu afruan bijave të njerëzve dhe këto u lindën atyre fëmijë.” Paçka se disa kanë menduar që “djemtë e Perëndisë” në këtë pasazh janë engjëj të cilët mëkatuan duke u martuar me gra njerëzore, ky nuk është një interpretim që ka shumë gjasa të jetë i saktë, dhe kjo për arsyet e mëposhtme:^[234]5

Engjëjt janë qenie jomateriale dhe sipas Jezusit, ata nuk martohen (Mat. 22:30), fakte këto të cilat hedhin dyshime mbi idenë që “djemtë e Perëndisë” janë engjëj të cilët u martuan me gra njerëzore. Për më tepër, asgjë që është në kontekstin e “Zanafilla” 6 nuk nënkupton vetë që “djemtë e Perëndisë” duhen marrë për engjëj (kjo e bën këtë pasazh ndryshe nga “Jobi” 1–2, për shembull, ku konteksti i një këshilli qiellor e bën të qartë për lexuesin se referenca është për engjëjt). Ka shumë më tepër gjasa që fraza “djemtë e Perëndisë” këtu (ashtu sikurse tek “L. i P.” 14:1) i referohet njerëzve të cilët i takojnë Perëndisë, dhe ashtu sikurse Perëndia, jetojnë me drejtësi (vini re “Zan.” 4:26 si një hyrje për tek “Zan.” 5, që shënon fillimin e linjës së Sethit në të njëjtën kohë kur njerëzit “filluan të kërkojnë emrin e Zotit”). Në fakt, theksi vihet tek birësia si përfshirëse e përngjasimit me të atin tek “Zanafilla” 5:3. Për më tepër, ky tekst ndjek rrjedhën e pasardhësve nga Perëndia përmes Adamit dhe Sethit deri tek shumë “djemtë” në të tërë kapitullin 5. Qëllimi më i madh i tregimit, duket se është ndjekja e zhvillimit paralel të linjës së perëndishme (e mbi të gjitha mesianike) të Sethit, si dhe pasardhësve të paperëndishëm të pjesës tjetër të njerëzimit. Për rrjedhojë, “djemtë e Perëndisë” tek “Zanafilla” 6:2 janë njerëz të cilët janë të drejtë në imitimin e tyre të karakterit të Atit të tyre qiellor, ndërsa “vajzat e njerëzve” janë gratë e paperëndishme me të cilat ata u martuan.

B. Satani si kreu i demonëve

“Satan” është emri i përveçëm i kreut të demonëve. Ky emër është përmendur tek “Jobi” 1:6, ku “bijtë e Perëndisë shkuan të paraqiten para Zotit, dhe ndër ta shkoi edhe Satani” (shiko gjithashtu “Jobi” 1:7–2:7). Këtu ai shfaqet si armiku i Zotit e që sjell tundime të rënda kundër Jobit. Po kështu, afër fundit të jetës së Davidit, “Satani u ngrit kundër Izraelit dhe e nxiti Davidin të bënte regjistrimin e popullit të Izraelit” (1 Kron. 21:1). Për më tepër, Zakaria pa në një vegim “kryepriftin Jozue, që qëndronte drejt përpara engjëllit të Zotit, dhe Satani që rrinte në të djathtën e tij për ta akuzuar” (Zak. 3:1). Emri “Satan” është një fjalë hebraike (שָׂטָן, H8477) e cila do të thotë “kundërshtar.”^[235]6 Edhe Besëlidhja e Re përdor gjithashtu emrin “Satan,” duke thjesht e huazuar atë nga Besëlidhja e Vjetër. Kështu, Jezusi, në tundimin e tij në shkretëtirë, i flet drejtpërsëdrejti Satanit duke i thënë: “Shporru, Satan!” (Mat. 4:10), apo “Unë e shikoja Satanin që po binte nga qielli si një rrufe” (Luka 10:18).

Bibla përdor edhe emra të tjerë për Satanin. Ai është quajtur “djalli”^[236]7 (vetëm në Besëlidhjen e Re: “Mat.” 4:1; 13:39; 25:41; “Zbu.” 12:9; 20:2; etj.), “gjarpri” (Zan. 3:1, 14; 2 Kor. 11:3; Zbu. 12:9; 20:2), “Beelzebub” (Mat. 10:25; 12:24, 27; Luka 11:15), “sundimtari i kësaj bote” (Gjoni 12:31; 14:30; 16:11),^[237]8 “prijësi i pushtetit të ajrit” (Efe. 2:2), apo “i ligu” (Mat. 13:19; 1 Gjonit 2:13). Kur Jezusi i thotë Pjetrit: “Largohu prej meje, o Satan! Ti je një skandal për mua, sepse s'ke ndër mend punët e Perëndisë, por punët e njerëzve” (Mat. 16:23), ai e pranon që përpjekja e Pjetrit për të mos e lënë atë të vuajë e të vdesë në kryq, është në të vërtetë një përpjekje për të mos e lënë Atë t’i bindet planit të Atit. Jezusi e kupton se kundërshtimi në rrënjën e vet nuk vjen nga Pjetri por nga Satani vetë.

C. Veprimtaria e Satanit dhe e demonëve

1. Satani qe i pari i mëkatit. Satani mëkatoi përpara se të mëkatonte ndonjë qenie njerëzore, siç provohet nga fakti që ai (në formën e gjarprit) tundoi Evën (Zan. 3:1–6; 2 Kor. 11:3). Besëlidhja e Re gjithashtu na informon që Satani ishte një “vrasës që nga fillimi” dhe është “gënjeshtar dhe ati i saj” (Gjoni 8:44). Gjithashtu thotë se “djalli mëkaton nga fillimi” (1 Gjonit 3:8). Në të dy këto tekste, fraza “nga fillimi” nuk nënkupton që Satani ishte i keq që nga koha kur Perëndia filloi të krijonte botën (“që nga fillimi i botës”) apo nga fillimi i ekzistencës së tij (“nga fillimi i jetës së tij”), por më tepër nga pjesët “fillestare” të historisë së botës (Zanafilla 3 e madje edhe përpara kësaj). Karakteristika e djallit ka qenë që të ishte nismëtari i mëkatit dhe që të tundojë të tjerët për të mëkatuar.

2. Demonët kundërshtojnë dhe përpiqen të shkatërrojnë çdo vepër të Perëndisë. Ashtu sikurse Satani tundoi Evën që të mëkatonte kundër Perëndisë (Zan. 3:1–6), po kështu ai u përpoq ta bënte Jezusin të mëkatonte dhe kështu të dështonte në misionin e Tij si Mesia (Mat. 4:1–11). Taktikat e Satanit dhe demonëve të tij, janë përdorimi i gënjeshtrave (Gjoni 8:44), mashtrimit (Zbu. 12:9), vrasjes (Psa. 106:37; Gjoni 8:44), dhe çfarëdolloj veprimtarie tjetër shkatërrimtare, në përpjekje për t’i bërë njerëzit të largohen nga Perëndia dhe të vetë-shkatërrohen.^[238]9 Demonët do të provojnë çdo taktikë që munden për t’i verbuar njerëzit ndaj ungjillit (2 Kor. 4:4) si dhe që t’i mbajnë ata në skllavëri ndaj gjërave të cilat i pengojnë ata që të shkojnë tek Perëndia (Gal. 4:8). Ata do të përpiqen gjithashtu të përdorin tundimin, dyshimin, fajin, frikën, pështjellimin, sëmundjet, zilinë, krenarinë, shpifjet, apo çfarëdo mënyrash të tjera për të penguar dëshminë dhe dobishmërinë e një të krishteri.

3. Megjithëkëtë, demonët janë të kufizuar nga kontrolli i Perëndisë dhe kanë një fuqi të kufizuar. Historia e Jobit e bën të qartë që Satani mund të bëjë vetëm atë që Perëndia i ka dhënë leje që të bëjë e asgjë më shumë (Jobi 1:12; 2:6). Demonët janë mbajtur në “pranga të përjetshme” (Jude 6) dhe të krishterët mund t’u rezistojnë me sukses atyre përmes autoritetit që u jep Krishti (Jakobi 4:7).

Për më tepër, fuqia e demonëve është e kufizuar. Pas rebelimit të tyre ndaj Perëndisë, ata nuk kanë të njëjtën fuqi që kishin kur ishin engjëj, sepse mëkati është një forcë dobësuese dhe shkatërruese. Fuqia e demonëve, paçka se e konsiderueshme, është për rrjedhojë me shumë mundësi më e paktë sesa fuqia e engjëjve.

Në fushën e njohurisë, ne nuk duhet të mendojmë se demonët mund të dinë të ardhmen apo se ata mund të lexojnë mendjen tonë apo të njohin mendimet tona. Në shumë vende të Besëlidhjes së Vjetër, Zoti e tregon Veten se është Perëndia i vërtetë në ndryshim kjo nga perënditë e rremë (demonikë) të kombeve, përmes faktit që vetëm Ai mund ta dijë të ardhmen: “unë jam Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër; jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua, që shpall fundin që në fillim dhe shumë kohë më parë gjërat që ende nuk janë bërë” (Isa. 46:9–10).^[239]10

Madje as engjëjt nuk e dinë kohën e kthimit të Jezusit (Marku 13:32), dhe në Shkrim nuk ka ndonjë tregues që ata apo demonët dinë ndonjë gjë tjetër rreth së ardhmes.

Në lidhje me njohjen e mendimeve tona, Bibla na thotë se Jezusi i njihte mendimet e njerëzve (Mat. 9:4; 12:25; Marku 2:8; Luka 6:8; 11:17) dhe se Perëndia i njeh mendimet e njerëzve (Zan. 6:5; Psa. 139:2, 4, 23; Isa. 66:18), por nuk ka asnjë tregues që engjëjt apo demonët mund t’i njohin mendimet tona. Në fakt, Danieli i tha Mbretit Nebukadnetsar që askush që fliste me çfarëdo fuqie tjetër nga ajo e Perëndisë së qiellit, nuk mund t’i tregonte mbretit se çfarë ëndrre kishte parë:

Danieli u përgjigj në prani të mbretit dhe tha: «Sekreti për të cilin mbreti kërkoi interpretimin tim, nuk mund t'i shpjegohet mbretit as nga njerëzit e urtë, as nga astrologët, as nga magjistarët, as nga shortarët. Por ka një Perëndi në qiell që zbulon sekretet, dhe ai i ka bërë të njohur mbretit Nebukadnetsar atë që do të ndodhë ditët e fundit. Kjo ka qenë ëndrra jote dhe vegimet e mendjes sate në shtratin tënd....” (Dan. 2:27–28)^[240]11

Por nëse demonët nuk mund të lexojnë atë gjë që kanë njerëzit në mendje, si duhet t’i marrim atëherë raportimet e kohëve tona për doktorë shtriganë, fallxhorë apo të tjerë të cilët dukshëm nën ndikim demonik janë në gjendje t’i tregojnë njerëzve detaje të sakta të jetës së tyre të cilat ata mendonin se askush nuk i dinte, si (për shembull) çfarë kishin ngrënë për mëngjes, ku i mbajnë ca para të fshehura në shtëpinë e tyre, etj.? Pjesa më e madhe e këtyre gjërave mund të shpjegohet duke kuptuar se demonët mund të vërejnë atë që ndodh në botë, dhe me shumë mundësi të dalin në disa përfundime bazuar tek këto vëzhgime. Një demon mund ta dijë se çfarë kam ngrënë për mëngjes thjesht për shkak se më pa duke ngrënë mëngjes! Ai mund ta dijë atë që thashë në një bashkëbisedim telefonik, për shkak se e përgjoi atë. Të krishterët nuk duhet të shkojnë në rrugë të gabuar nëse përballen me pjesëtarë kulesh apo feshë të tjera të rreme të cilët duket se demonstrojnë hera herës një njohuri të tillë të pazakontë. Rezultatet e këtyre vëzhgimeve nuk vërtetojnë supozimin që demonët mund të lexojnë mendimet tona, dhe nuk ka asgjë në Bibël e cila të na shtynte të mendonim se ata e kanë atë fuqi.

4. Ka patur faza të ndryshme veprimtarie demonike në historinë e Shpengimit. 

a. Në Besëlidhjen e Vjetër: Për shkak se në Besëlidhjen e Vjetër, fjala demon nuk përdoret shpesh, mundet që fillimisht të ketë pak tregues të veprimtarisë demonike. Sidoqoftë, populli i Izraelit mëkatoi shpesh herë duke u shërbyer perëndive të rremë, dhe kur ne e kuptojmë se këta “perëndi” të rremë qenë në të vërtetë forca demonike, shikojmë se në Besëlidhjen e Vjetër ka mjaft material që i referohet demonëve. Ky identifikim i perëndive të rremë si demonë është treguar më shkoqur, për shembull, kur Moisiu thotë:

“Ata nxitën xhelozinë e tij me perëndi të huaja,

provokuan zemërimin e tij me veprime të neveritshme.

U kanë bërë flijime demonëve që nuk janë Perëndi,

perëndive që nuk i njihnin.” (L. i P. 32:16–17)

Për më tepër, duke reflektuar mbi praktikën e tmerrshme të flijimit të fëmijëve, të cilët izraelitët e huazuan nga praktika e kombeve pagane, psalmisti thotë:

“por u përzien midis popujve

dhe mësuan veprat e tyre;

u shërbyen idhujve të tyre

 dhe këta u bënë një lak për ta;

ua flijuan demonëve bijtë

dhe bijat e tyre.” (Psa. 106:35–37)

Këto referenca demonstrojnë që adhurimi që u ofrohej idhujve në të tëra kombet përreth Izraelit, qe në të vërtetë adhurim i Satanit dhe demonëve të tij. Kjo është arsyeja përse Pali mund të thotë për fetë e rreme të botës mesdhetare të shekullit të parë: “gjërat që flijojnë paganët, ua flijojnë demonëve dhe jo Perëndisë” (1 Kor. 10:20). Për rrjedhojë, është e drejtë të dalësh në përfundimin që të tëra kombet përreth Izraelit të cilat praktikonin adhurimin e idhujve, qenë përfshirë në adhurimin e demonëve. Betejat që izraelitët luftuan kundër kombeve pagane, qenë beteja kundër kombeve të cilat qenë kontrolluar nga forca demonike, dhe kësisoj “gjenden në ligësi” (kr. 1 Gjonit 5:19). Kishte po aq beteja shpirtërore sa edhe fizike: populli i Izraelit kishte nevojë të mbështetej në fuqinë e Perëndisë që t’i ndihmonte ata në botën shpirtërore po aq sa edhe në atë fiziken.

Në dritën e kësaj, është domethënëse që nuk ka rast të qartë të dëbimit të demonëve në Besëlidhjen e Vjetër. Analogjia më e afërt është rasti i Davidit që i bie lirës për mbretin Saul: “Kur fryma e keqe nga ana e Perëndisë sundonte mbi Saulin, Davidi merrte harpën dhe i binte; atëherë Sauli e ndiente veten të qetësuar dhe më mirë, dhe fryma e keqe largohej prej tij” (1 Sam. 16:23). Gjithsesi, Shkrimi flet për këtë gjë si një ngjarje që përsëritej (“Kur”), duke nënkuptuar që fryma e keqe kthehej pasi Davidi largohej nga Sauli. Ky nuk ishte ngadhënjim tërësisht efikas mbi frymët e ndyra, në ndryshim nga ajo që shikojmë në Besëlidhjen e Re.

Në përputhje me qëllimin e Satanit për të shkatërruar të tëra veprat e mira të Perëndisë, adhurimi pagan i idhujve demonikë, karakterizohej nga praktika shkatërrimtare të tilla si flijimi i fëmijëve (Psa. 106:35–37), shkaktimi i lëndimeve trupore të vetes (1 Mbret. 18:28; kr. L. i P. 14:1), si dhe kulti i prostitucionit si pjesë e adhurimit pagan (L. i P. 23:17; 1 Mbret. 14:24; Osea 4:14).^[241]12 Adhurimi i demonëve çon rregullisht në praktika imorale dhe vetë-shkatërruese.

b. Gjatë shërbesës së Jezusit: Pas qindra vitesh paaftësie për të patur një ngadhënjim efikas mbi forcat demonike,^[242]13 është e kuptueshme që kur Jezusi erdhi duke dëbuar demonë me autoritet absolut, njerëzit u mahnitën: “Dhe të gjithë u mahnitën aq shumë saqë pyesnin njëri-tjetrin duke thënë: “Ç'është kjo? Çfarë doktrinë e re qenka kjo? Ky i urdhëruaka me autoritet edhe frymërat e ndyra, dhe i binden”’ (Marku 1:27). Një fuqi e tillë mbi forcat demonike, nuk ishte parë kurrë më parë në historinë e botës.

Jezusi shpjegon që kjo fuqi e Tij mbi demonët, është një shenjë dalluese e shërbesës së Tij për inaugurimin e sundimit të mbretërisë së Perëndisë ndër njerëzit në një mënyrë të re e të fuqishme:

Por, në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Frymës së Perëndisë, atëherë mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj. Ose, si mund të hyjë dikush në shtëpinë e të fortit dhe t'i grabisë plaçkat e tij, po të mos e ketë lidhur më parë të fortin? Dhe atëherë do t'ia grabisë shtëpinë. (Mat. 12:28–29)

Ky “i forti” është Satani, dhe Jezusi atë e lidhi, me shumë mundësi në kohën e ngadhënjimit të Tij gjatë tundimeve që iu bënë në shkretëtirë (Mat. 4:1–11). Gjatë shërbesës së Tij tokësore, Jezusi kishte hyrë në “shtëpinë” e të fortit (në botën e jobesimtarëve të cilët janë nën zgjedhën e Satanit), dhe po ia plaçkiste shtëpinë, d.m.th., po i çlironte njerëzit nga zgjedha satanike dhe po i sillte ata në gëzimin e mbretërisë së Perëndisë. Këtë gjë, Jezusi e bëri “me anë të Frymës së Perëndisë”; fuqisë së re të Frymës së Shenjtë në punë për të ngadhënjyer mbi demonët, e kjo qe prova që në shërbesën e Jezusit “mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj.”

c. Gjatë epokës së Besëlidhjes së Re: Ky autoritet mbi fuqitë demonike nuk u kufizua tek vetëm Jezusi Vetë, sepse një autoritet të ngjashëm Ai u dha të Dymbëdhjetëve (Mat. 10:8; Marku 3:15), dhe pastaj shtatëdhjetë dishepujve. Pas një periudhe shërbese, të shtatëdhjetët “u kthyen me gëzim dhe thanë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!”’ (Luka 10:17). Pastaj Jezusi u përgjigj: “Unë e shikoja Satanin që po binte nga qielli si një rrufe” (Luka 10:18), duke nënkuptuar përsëri një ngadhënjim të veçantë mbi fuqitë e Satanit (edhe një herë tjetër, kjo qe me shumë mundësi në kohën e fitores së Jezusit në tundimin në shkretëtirë, por Shkrimi nuk e specifikon shkoqur atë kohë).^[243]14 Autoriteti mbi frymët e papastër më pas u shtri përtej shtatëdhjetë dishepujve, tek ata në kishën e hershme të cilët shërbyen në emrin e Jezusit (Veprat 8:7; 16:18; Jakobi 4:7; 1 Pjetrit 5:8–9), një fakt ky i përputhshëm me idenë që shërbesa në emrin e Jezusit në epokën e besëlidhjes së re, është e karakterizuar nga triumfi mbi fuqitë e djallit (1 Gjonit 3:8).

d. Gjatë mijëvjeçarit: Gjatë mijëvjeçarit që është mbretërimi i ardhshëm njëmijë vjeçar i Krishtit në tokë i përmendur tek “Zbulesa” 20,^[244]15 veprimtaria e Satanit dhe e demonëve do të kufizohet edhe më tej. Duke përdorur një gjuhë e cila sugjeron një kufizim shumë më të madh të veprimtarisë së Satanit nga ajo që shikojmë sot, Gjoni e përshkruan vegimin e tij të fillimit të mijëvjeçarit, në mënyrën e mëposhtme:

Dhe pashë një engjëll që zbriste nga qielli, duke pasur çelësin e humnerës dhe një zinxhir të madh në dorën e tij. Dhe e kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është djalli dhe Satani, dhe e lidhi për një mijë vjet, dhe e hodhi atë në humnerë, dhe e mbylli atë dhe vulosi mbi të, që të mos i mashtrojë më kombet, derisa të përfundohen të një mijë vjetët; pas këtyre ai duhet zgjidhur për pak kohë. (Zbu. 20:1–3)

Këtu Satani përshkruhet si tërësisht i privuar nga çfarëdo aftësie për të ndikuar në tokë. Sidoqoftë, gjatë mijëvjeçarit do të ketë gjithsesi mëkat në zemrat e jobesimtarëve, gjë që do të rritet deri në fund të mijëvjeçarit kur do të ketë një rebelim në shkallë të gjerë kundër Krishtit, të drejtuar nga Satani, i cili pasi “do të zgjidhet nga burgu i tij” (Zbu. 20:7), do të vijë për të drejtuar rebelimin (Zbu. 20:8–9). Fakti që mëkati dhe dëshira për rebelim vazhdojnë në zemrën e njerëzve edhe pa lidhje me veprimtarinë e Satanit, edhe gjatë mbretërimit njëmijë vjeçar të Krishtit, tregon se ne nuk mund t’ia vëmë fajin për gjithë mëkatin në botë Satanit dhe demonëve të tij. Edhe kur Satani nuk ushtron dot ndikim në botë, mëkati do të mbetet e do jetë problem në zemrat e njerëzve.

e. Në gjykimin përfundimtar: Në fund të mijëvjeçarit, kur Satani të jetë liruar dhe kur ai të mbledhë kombet për betejë, ai do të mposhtet përfundimisht dhe për të thuhet se “u hodh në liqenin e zjarrit e të squfurit” dhe atje do të “mundohen ditë e natë në jetë të jetëve” (Zbu. 20:10). Atëherë, gjykimi i Satanit dhe demonëve të tij do të jetë i plotë.

D. Raporti ynë me demonët

1. A janë demonët aktivë në botën e sotme? Disa njerëz, të ndikuar nga një këndvështrim natyralist i cili pranon vetëm realitetin e asaj që mund të shikohet, preket apo dëgjohet, e mohojnë faktin që demonët ekzistojnë sot, dhe shprehen se besimi në realitetin e tyre pasqyron një botëkuptim të dalë kohe që jepet mësim në Bibël si dhe në kulturat e lashta. Për shembull, studiuesi gjerman i Besëlidhjes së Re, Rudolf Baltmen (Rudolf Bultmann) mohon me të madhe ekzistencën e një bote mbinatyrore engjëjsh dhe demonësh. Ai argumenton duke thënë se këto ishin “mite” të lashta dhe se mesazhi i Besëlidhjes së Re duhej të “pastrohej nga mitet” duke i hequr këto elementë mitologjikë në mënyrë që ungjilli të mund të pranohet nga njerëzit modernë e ndjekës të shkencës. Të tjerë kanë menduar se e barasvlershmja bashkëkohore ndaj veprimtarisë demonike (të papranueshme) të përmendur tek Shkrimi, është nganjëherë ndikimi i fuqishëm dhe nganjëherë i lig i organizatave dhe “strukturave” të shoqërisë tonë të sotme, të tilla si qeveri të këqija dhe korporata të fuqishme të cilat kontrollojnë me mijëra njerëz, nganjëherë thuhet se janë “demonike,” veçanërisht kjo në shkrimet e teologëve më liberalë.

Sidoqoftë, nëse Shkrimi na jep një dëshmi të vërtetë të botës, ashtu sikurse ajo është në të vërtetë, atëherë ne duhet ta marrim seriozisht portretizimin e saj për përfshirjen intensive demonike në shoqërinë njerëzore. Mosarritja prej nesh që ta perceptojmë atë përfshirje me pesë shqisat tona, thjesht na tregon se kemi disa mangësi në aftësinë tonë për ta kuptuar botën e jo se demonët nuk ekzistojnë. Faktikisht, nuk kemi arsye që të mendojmë se ka më pak veprimtari demonike në botën sot se ç’kishte në kohën e Besëlidhjes së Re. Tani ne jemi në të njëjtën periudhë kohore në planin e përgjithshëm të Perëndisë për historinë (epoka e kishës apo epoka e besëlidhjes së re), dhe mijëvjeçari nuk ka ardhur ende kur ndikimi i Satanit do të hiqet nga bota. Një pjesë e mirë e shoqërisë tonë të shekullarizuar perëndimore, nuk është e gatshme që të pranojë ekzistencën e demonëve (me përjashtim ndoshta në shoqëritë “primitive”), dhe i kanalizon të gjitha diskutimet rreth veprimtarisë demonike në një kategori besëtytnie. Por mungesa e gatishmërisë nga shoqëria moderne për të pranuar praninë e veprimtarisë demonike sot, nga pikëpamja Biblike vjen thjesht për shkak të verbërisë njerëzore ndaj natyrës së vërtetë të realitetit.

Por në çfarë lloj veprimtarie përfshihen demonët sot? A ka ndonjë karakteristikë dalluese e cila do të na bëjë të aftë të dallojmë veprimtarinë demonike kur kjo të ndodhë?

2. Jo e gjithë e keqja dhe mëkati vjen nga Satani dhe demonët, por një pjesë po. Nëse mendojmë për theksimi e përgjithshëm që vënë letrat e Besëlidhjes së Re, do ta kuptojmë se shumë pak hapësirë i lihet diskutimit rreth veprimtarisë demonike në jetën e besimtarëve, apo metodave për t’i rezistuar dhe kundërshtuar një veprimtarie të tillë. Theksi vihet tek thënia ndaj besimtarëve që të mos mëkatojnë, por të jetojnë një jetë me drejtësi. Për shembull, tek “1 Korintasve” kur ka një problem “ndasishë,” Pali nuk i thotë kishës që të qortojë një frymë ndasie, por thjesht i nxit për të “të njëjtën gjë” dhe “të jeni plotësisht të bashkuar, duke pasur një mendje dhe një mendim” (1 Kor. 1:10). Kur ka një problem incesti, ai nuk u thotë të krishterëve që të qortojnë një frymë incesti, por u thotë se ata duhet të revoltohen me ngjarjen dhe se duhet të ushtrojnë disiplinim kishtar derisa fajtori të pendohet (1 Kor. 5:1–5). Kur ka një problem të të krishterëve që dalin përpara gjykatave me padi ndaj besimtarëve të tjerë, Pali nuk i urdhëron ata që të dëbojnë një frymë paditjesh gjyqësore (apo egoizmi, apo grindjeje), por thjesht u thotë atyre që këto raste t’i zgjidhin përbrenda kishës e të jenë të gatshëm të heqin dorë nga interesi i tyre vetjak (1 Kor. 6:1–8). Kur gjatë Darkës së Zotit ka një parregullsi, ai nuk i urdhëron ata që të dëbojnë një frymë parregullsie apo lakmie apo egoizmi, por thjesht u thotë se ata duhet që të “presin njeri-tjetrin” dhe se çdo person duhet që të: “Shqyrtojë vetveten dhe kështu të hajë nga buka e të pijë nga kupa” (1 Kor. 11:33, 28). Këto shembuj mund të publikohen shumë herë nëpër letra të tjera të Besëlidhjes së Re.

Në lidhje me predikimin e ungjillit ndaj jobesimtarëve modeli i Besëlidhjes së Re është i njëjti: paçka se me raste Jezusi apo Pali dëbonte një frymë demonike që po shkaktonte pengesa të konsiderueshme ndaj shpalljes së ungjillit në një fushë të caktuar (shiko “Marku” 5:1–20 [Gadarenasi i demonizuar]; Vep. 16:16–18 [vajza me një frymë falli në Filipi]), nuk është kjo vazhda e zakonshme e shërbesës së prezantuar, por theksi vihet thjesht tek predikimi i ungjillit (Mat. 9:35; Rom. 1:18–19; 1 Kor. 1:17–2:5). Edhe në shembujt e mësipërm, u has në kundërshti në procesin e shpalljes së ungjillit. Në kontrast të thellë me praktikën e atyre të cilët sot theksojnë “luftë shpirtërore të një niveli strategjik,” në Besëlidhjen e Re nuk ka asnjë rast ku ndokush të (1) thërrasë një “frymë territoriale” për të hyrë në një zonë për të predikuar ungjillin (në të dy shembujt e mësipërm, demoni qe brenda një personi, dhe personi me një demon, qe ai që nisi konfrontimin), apo të (2) kërkojë informacion nga demonët rreth një hierarkie vendore demonike (3) thotë se duhet të besojmë apo të japim mësim informacione të marra nga demonë apo (4) të japë mësim me fjalë apo me shembuj që disa“fortesa demonike” mbi një qytet, duhen shpartalluar përpara se ungjilli të mund të shpallet me efikasitet atje. Përkundrazi, të krishterët thjesht predikojnë ungjillin, dhe ai vjen me fuqinë për të ndryshuar jetë! (Sigurisht, mund të ngrihen kundërshti demonike kundër të cilës të krishterët do duhet që të luten dhe ta luftojnë, kjo në përputhje me “1 Kor.” 12:10; “2 Kor.” 10:3–6; “Efe.” 6:12).

Për rrjedhojë, paçka se Besëlidhja e Re e paraqet në mënyrë të qartë ndikimin e veprimtarisë demonike në botë, dhe madje, siç edhe do ta shikojmë, mbi jetën e besimtarëve, fokusi i saj kryesor në lidhje me ungjillëzimin dhe rritjen e krishterë, është tek zgjedhjet si dhe tek veprimet e ndërmarra nga vetë njerëzit (shiko gjithashtu Gal. 5:16–26; Efe. 4:1–6:9; Kol. 3:1–4:6; etj.). Po kështu, ky duhet të jetë fokusi kryesor i përpjekjeve tona sot, kur përpiqemi që të rritemi në shenjtëri dhe besim si dhe të ngadhënjejmë mbi dëshirat dhe veprimet e mëkatshme që mbeten në jetën tonë (kr. Rom. 6:1–23) si dhe të tejkalojmë tundimet që ngrihen kundër nesh nga një botë jobesimtare (1 Kor. 10:13).^[245]16 Ne duhet të pranojmë përgjegjësinë tonë për t’iu bindur Zotit e jo për t’ia hedhur fajin për prapësitë tona ndaj ndonjë force demonike.

Sidoqoftë, një sërë pasazhesh tregojnë që autorët e Besëlidhjes së Re qenë padyshim të vetëdijshëm për praninë e ndikimit demonik në botë si dhe në jetën e vetë të krishterëve. Duke i shkruar kishës së Korintit që ishte i mbushur plot me tempuj të kushtuar adhurimit të idhujve, Pali tha se “paganët, ua flijojnë demonëve dhe jo Perëndisë” (1 Kor. 10:20), situatë kjo që ishte e këtillë jo vetëm në Korint por edhe në pjesën më të madhe të qyteteve në botën e lashtë mesdhetare. Pali paralajmëroi gjithashtu se në ditët e fundit, disa “do të bien nga besimi, duke u vënë veshin frymërave mashtruese dhe mësimeve të demonëve” (1 Tim. 4:1), dhe se kjo gjë do të çonte në pretendime për shmangien e martesës dhe të disa ushqimeve të caktuara (v. 3), të cilat që të dyja Perëndia i ka krijuar si të “mira” (v. 4). Kësisoj ai i konsideroi disa doktrina të rreme, si doktrina me origjinë demonike. Tek “2 Timoteut”, Pali nënkupton se ata të cilët i kundërvihen doktrinës së shëndoshë, janë zënë rob nga djalli që të bëjnë vullnetin e tij: “Sepse shërbëtori i Zotit nuk duhet të grindet, por duhet të jetë i butë me të gjithë, i aftë për të mësuar të tjerët dhe që duron të keqen, duke i mësuar me zemërbutësi kundërshtarët, me shpresë se Perëndia ua jep atyre të pendohen, që të njohin të vërtetën, dhe të vijnë në vete, jashtë nga laku i djallit, që i ka zënë robër për vullnetin e tij” (2 Tim. 2:24–26).

Po kështu, Jezusi deklaroi se judenjtë, përmes kundërshtimit me kokëfortësi të tyre, po ndiqnin atin e tyre, djalin: “Ju jeni nga djalli, që është ati juaj, dhe doni të bëni dëshirat e atit tuaj; ai ishte vrasës që nga fillimi dhe nuk qëndroi në të vërtetën, sepse në të nuk ka të vërtetë. Kur thotë gënjeshtrën, flet nga vetvetja, sepse është gënjeshtar dhe ati i saj” (Gjoni 8:44).

Theksi që i vihet veprave armiqësore të jobesimtarëve si të ndikuara nga demonët apo nga një herë me burim demonik, thuhet më shkoqur në letrën e parë të Gjonit. Ai bën një deklaratë të përgjithshme që “Kush bën mëkat është nga djalli” (1 Gjonit 3:8), dhe vazhdon më tej duke thënë: “Në këtë njihen bijtë e Perëndisë dhe bijtë e djallit; kushdo, që nuk bën drejtësinë nuk është prej Perëndisë, as ai, që nuk do vëllanë e vet” (1 Gjonit 3:10). Këtu Gjoni karakterizon të tërë ata të cilët nuk kanë lindur prej Perëndisë, si fëmijë të djallit si dhe pre e ndikimit dhe dëshirave të tij. Kështu Kaini, kur vrau Abelin, “ishte nga i ligu dhe theri vëllanë e vet” (1 Gjonit 3:12), paçka se nuk përmendet ndikimi nga Satani në tekstin e “Zanafillës” (Zan. 4:1–16). Edhe Gjoni thotë: “Ne dimë se jemi prej Perëndisë dhe se gjithë bota gjendet në ligësi” (1 Gjonit 5:19). Pastaj, tek “Zbulesa” Satani quhet ai “që mashtron gjithë botën” (Zbu. 12:9). Siç kemi vërejtur më lart, Satani quhet gjithashtu “sundimtari i kësaj bote” (Gjoni 14:30), “perëndia i kësaj bote” (2 Kor. 4:4), dhe “fryma që vepron tani në bijtë e mosbindjes” (Efe. 2:2).

Kur i ndërthurim të tëra këto deklarata dhe shikojmë se Satani mendohet si zanafilla e të tëra gënjeshtrave, vrasjeve, mashtrimeve, mësimeve të rreme dhe mëkatit në përgjithësi, atëherë duket e arsyeshme që të dalim në përfundimin se Besëlidhja e Re dëshiron që ne të kuptojmë se ka një farë ndikimi demonik në pothuajse të tëra keqbërjet dhe mëkatet që kryhen sot. Jo të tëra mëkatet shkaktohen nga Satani apo demonët, e veprimtaria demonike nuk është ndikimi apo shkaku kryesor për mëkatin, por veprimtaria demonike me shumë mundësi luan rol në pothuajse të gjitha mëkatet si dhe në pothuajse të tërë veprimtarinë shkatërruese që i kundërvihet veprës së Perëndisë në botë sot.

Siç kemi vërejtur edhe më sipër, në jetën e të krishterëve, theksi i Besëlidhjes së Re nuk është tek ndikimi i demonëve, por tek mëkati që mbetet në jetën e besimtarit. Gjithsesi ne duhet të kuptojmë se mëkatimi (madje edhe nga të krishterët) jep një pikëmbështetje për ndonjë lloj ndikimi demonik në jetën tonë. Kështu Pali mund të thoshte “Zemërohuni dhe mos mëkatoni; dielli të mos perëndojë mbi zemërimin tuaj; dhe mos i jepni vend djallit” (Efe. 4:26-27). Zemërimi i gabuar duket se mund të krijojë mundësinë që djalli (apo demonët) të ushtrojnë një lloj ndikimi negativ në jetën tonë, ndoshta duke na sulmuar përmes emocioneve tona, dhe ndoshta duke shtuar zemërimin e gabuar që tashmë ndjejmë kundër të tjerëve. Në mënyrë të ngjashme, Pali përmend “me parzmoren e drejtësisë” (Efe. 6:14) si pjesë e armaturës që ne duhet të përdorim duke qëndruar kundër “dredhive të djallit” si dhe në përleshjen “kundër principatave, kundër pushteteve, kundër sunduesve të përbotshëm të errësirës së kësaj jete, kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (Efe. 6:11–12). Nëse kemi fusha mëkati të vazhdueshëm në jetën tonë, atëherë ka dobësi dhe të çara në “parzmoren e drejtësisë,” dhe këto janë fusha në të cilat ne jemi të cënueshëm ndaj sulmeve demonike. Në kontrast me këtë, Jezusi, i Cili ishte tërësisht i lirë nga mëkati, mund thoshte për Satanin: “ai nuk ka asgjë në mua” (Gjoni 14:30). Ne mund të vërejmë gjithashtu lidhjen mes jo mëkatimit dhe mos prekjes nga i ligu tek “1 Gjonit” 5:18: “Ne dimë se kushdo që ka lindur prej Perëndisë nuk mëkaton;^[246]17 madje ai që ka lindur prej Perëndisë e ruan veten e tij, dhe i ligu nuk e prek atë.”

Pasazhet paraprirëse sugjerojnë atëherë, se atje ku ka një vazhdë mëkati të vazhdueshëm në jetën e një të krishteri në një fushë apo një tjetër, përgjegjësia kryesore për atë mëkat, i takon të krishterit individualisht, si dhe zgjedhjeve të tij apo të saj për të vazhduar në atë vazhdë të gabuar (shiko Rom. 6, veç. vgj. 12–16; gjithashtu Gal. 5:16–26). Sidoqoftë, mund të ketë një farë ndikimi demonik që kontribuon në intensifikimin e asaj prirjeje të mëkatshme. Për shembull, për një të krishterë i cili është lutur dhe është përpjekur për vite me radhë të mposhtë temperamentin e vet gjaknxehtë, mund të ketë një frymë zemërimi që është një faktor në atë vazhdë të mëkatuari. Një mëkatar i cili është përpjekur për ca kohë që të mposhtë një ndjenjë depresioni, mund të ketë qenë nën sulm nga një frymë depresioni apo dekurajohemi, dhe kjo mund të jetë një faktor i cili kontribuon ndaj situatës në tërësi.^[247]18 Një besimtar i cili ka hasur në vështirësi në fusha të tjera, si për shembull një mungesë gatishmërie për t’iu nënshtruar autoriteteve të ligjshme, apo mungesë e vetë-kontrollit në të ngrënë, apo përtaci, hidhësi, zemërim, etj., mund të shqyrtojë nëse një sulm apo ndikim demonik mund të jetë duke kontribuar ndaj kësaj situate si dhe duke penguar efikasitetin e tij apo saj në shërbim ndaj Zotit.

3. A mundet një i krishterë të pushtohet nga demonët? Termi pushtim nga demonët është një term i pavend i cili ka depërtuar në disa përkthime të Biblës në anglisht, por nuk është se pasqyrohet me të vërtetë në tekstin në greqisht. Besëlidhja e Re në greqisht, flet për njerëz të cilët “Kanë një demon” (Mat. 11:18; Luka 7:33; 8:27; Gjoni 7:20; 8:48, 49, 52; 10:20), apo mund të flasë për njerëz të cilët janë duke vuajtur nga ndikime demonike (Gr. δαιμονίζομαι, G1227),^[248]19 por ajo nuk përdor kurrë ndonjë gjuhë e cila të sugjerojë që një demon faktikisht “pushton” dikë.

Problemi me termat pushtim nga demonët dhe i demonizuar, është se ato krijojnë përshtypjen e një ndikimi aq të fortë demonik saqë duket se nënkuptojnë që personi i cili është nën sulmin demonik, nuk ka zgjedhje tjetër përveçse t’i nënshtrohet. Këto terma sugjerojnë se personi nuk është në gjendje më që të ushtrojë vullnetin e tij apo të saj, dhe është tërësisht nën dominimin e frymës së ligë. Paçka se kjo mund të jetë e vërtetë në raste ekstreme, si për shembull rasti i të demonizuarit të Gerasenës (shiko “Marku” 5:1–20; vini re se pasi Jezusi i dëboi demonët prej tij, ai më pas qe “me mendje në rregull,” v. 15), padyshim që nuk vlen të thuhet në shumë raste të sulmeve demonike apo konfliktit me demonë në jetën e shumë njerëzve.

Atëherë, çfarë duhet të themi për pyetjen: “A mundet që një i krishterë të pushtohet nga demonët?” Përgjigjja për këtë varet nga ajo që nënkuptohet me “i pushtuar.” Përderisa ky term nuk pasqyron ndonjë fjalë të gjendur në Besëlidhjen e Re në greqisht, njerëzit mund ta përkufizojnë atë në atë mënyrë që ajo mund të nënkuptojë gjëra të ndryshme, pa patur përligjje të qartë për ta lidhur fort atë me ndonjë varg nga Shkrimi, dhe bëhet e vështirë të thuash se përkufizimi i një personi është i saktë dhe ai i një tjetri, i gabuar. Preferenca ime për arsye të shpjeguara më lart, është të mos përdor fare frazën i pushtuar nga demonët, për çfarëdo rasti qoftë.

Por, nëse njerëzit e shpjegojnë qartë se çfarë nënkuptojnë me “pushtim nga demonët,” atëherë mund të jepet një përgjigjet në varësi të përkufizimit që ata japin. Nëse me termin “pushtimit demonik” ata nënkuptojnë se vullneti i një personi i është nënshtruar tërësisht një demoni, në atë masë saqë personit nuk i mbetet më fuqi për të zgjedhur që të bëjë gjënë e duhur dhe për t’iu bindur Perëndisë, atëherë, përgjigja për nëse një i krishterë mund të jetë i pushtuar nga demonët, padyshim që do të ishte jo, sepse Shkrimi na garanton që mëkati nuk do të ketë zotërim mbi ne përderisa ne jemi ngjallur me Krishtin (Rom. 6:14, shiko gjithashtu vgj. 4, 11).

Nga ana tjetër, pjesa më e madhe e të krishterëve do të ishte dakord se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmi demonik apo ndikimi në jetën e besimtarëve (shiko Luka 4:2; 2 Kor. 12:7; Efe. 6:12; Jakobi 4:7; 1 Pjetrit 5:8). Një besimtar mund të vijë nën sulm demonik hera herës në një kuptim më të lehtë apo më të fortë të fjalës.^[249]20 (Shqyrtoni rastin e “bijës së Abrahamit ” të cilën “Satani e mbajti lidhur, ja, tetëmbëdhjetë vjet” aq sa ajo “kishte një frymë lëngate” dhe “ishte e kërrusur dhe në asnjë mënyrë nuk drejtohej dot “ [Luka 13:16, 11].) Paçka se të krishterët pas pentekostit kanë një fuqi më të plotë të Frymës së Shenjtë që punon brenda tyre për t’i bërë ata të aftë që të ngadhënjejnë mbi sulmet demonike,^[250]21 ata nuk është se gjithmonë thërrasin apo madje e dinë fuqinë që u takon atyre me të drejtë. Atëherë, sa më të rënda mund të bëhen ndikimet demonike në jetën e një të krishteri pas Pentekostit, i cili banohet përbrenda nga Fryma e Shenjtë?

Përpara se t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje, ne duhet të vërejmë se kjo i përngjan një pyetjeje rreth mëkatit: “Sa shumë mundet që një i krishterë i mirëfilltë ta lërë jetën e tij apo të saj të mbizotërohet nga mëkati, dhe gjithsesi të jetë një i krishterë i lindur sërish?” Kësaj pyetjeje është e vështirë t’i japësh përgjigjeje në parim, për shkak se ne e kuptojmë se kur të krishterët nuk po jetojnë ashtu sikurse duhet, dhe kur nuk po përfitojnë nga bashkësia rregullisht me të krishterët e tjerë dhe nga studimi dhe mësimi rregullisht i Biblës, ata mund të shkojnë në drejtim të gabuar në shkallë të konsiderueshme mëkatimi, dhe ende mund të thuhet se janë të krishterë të lindur sërish. Por kjo situatë është anormale. Kjo nuk është ajo se si duhet e se si mund të jetë jeta e krishterë. Po kështu, nëse pyesim se sa shumë ndikim demonik mund të hyjë në jetën e një të krishteri të mirëfilltë, është e vështirë të japësh një përgjigje në parim. Ne thjesht po pyesim se sa anormale mund të bëhet jeta e një të krishteri, veçanërisht nëse ai person nuk di gjë për armët e luftës shpirtërore të cilat janë të disponueshme për të krishterët apo nuk i vë në përdorim ato, por vazhdon në disa lloje mëkatesh të cilat i hapin derën veprimtarive demonike, dhe është jashtë fushë-veprimit të ndonjë shërbese e cila është e familjarizuar tashmë me dhënien e ndihmës shpirtërore kundër sulmeve demonike. Do të dukej se në raste të tilla, shkalla e sulmit apo ndikimit demonik në jetën e një të krishteri, mund të jetë mjaft e fortë. Nuk do të ishte e saktë të thuhej se nuk mund të ketë një ndikim të tillë për shkak se personi është i krishterë. Për rrjedhojë, kur dikush pyet: “A mundet një i krishterë të jetë i pushtuar nga demonët?” por që në të vërtetë me këtë do të thotë: “A mundet që një i krishterë të bjerë nën ndikimin e fortë apo sulm nga demonët?” atëherë përgjigja do të duhej të ishte pozitive por me paralajmërimin që fjala i pushtuar këtu po përdoret në një mënyrë pështjelluese. Përderisa termi i/e pushtuar nga demonët është një term çorientues nëse përdoret në të tëra rastet, veçanërisht kur bëhet fjalë për të krishterët, unë do të preferoja ta shmangia tërësisht atë. Duket më mirë që thjesht të kuptojmë se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmesh apo ndikimesh demonike tek njerëzit, madje edhe tek të krishterët, dhe ta lësh me kaq. Në të tëra rastet, kura do të ishte gjithsesi e njëjta: qortoje demonin në emrin e Jezusit dhe urdhëroje të largohet (shiko diskutimin e mëposhtëm).

4. Si mund të dallohen ndikimet demonike? Në raste të rënda të ndikimit demonik, të atilla si ato të raportuara tek ungjijtë, personi i prekur do të shfaqte veprime të pazakonta dhe shpesh të dhunshme, veçanërisht në kundërshtim ndaj predikimit të ungjillit. Kur Jezusi hyri në sinagogën e Kapernaumit, “në sinagogën e tyre ishte një njeri i pushtuar nga një frymë e ndyrë, i cili filloi të bërtasë, duke thënë: “Mjerë! Ç'ka midis nesh dhe teje, o Jezus nazarenas? A erdhe të na shkatërrosh? Unë e di kush je: I Shenjti i Perëndisë”’ (Marku 1:23–24). Ky njeri u ngrit dhe ndërpreu shërbesën duke i thënë me të bërtitura këto gjëra (apo më saktësisht, demoni përbrenda këtij njeriu i klithi këto fjalë).

Pasi Jezusi zbriti nga mali i shpërfytyrimit, një burrë solli të birin tek Jezusi duke thënë: “ka një frymë memece, dhe e kap kudo, e përplas dhe ai shkumëzon, kërcëllon dhëmbët dhe i ngrijnë gjymtyrët”. Dhe ata ia prunë. Por, sapo e pa, fryma e përplasi me forcë dhe fëmija, që kishte rënë përtokë, rrokullisej duke shkumëzuar.” I ati i fëmijës, tha: “Shpesh e ka hedhur edhe në zjarr dhe në ujë për ta shkatërruar!” (Marku 9:17–18, 20, 22). Veprime të tilla të dhunshme, veçanërisht ato që kanë prirje për shkatërrimin e personit të prekur, qenë tregues të qartë të veprimtarisë demonike. Veprime të ngjashme shikohen në rastin e të demonizuarit nga Gerasena,

 një njeri me një frymë të ndyrë, i cili banonte në varreza dhe kurrkush s'kishte mundur ta lidhte, qoftë edhe me zinxhirë. Shpeshherë, pra, e kishin lidhur me pranga e zinxhirë; por ai gjithnjë i këpuste zinxhirët dhe i thyente prangat; dhe kurrkush nuk e kishte bërë dot zap. Dhe vazhdimisht, natën dhe ditën, ishte nëpër male e nëpër varre, duke bërtitur dhe duke e rrahur veten me gurë. (Marku 5:2–5)

Kur Jezusi dëboi demonët në mënyrë që ata të mos mund ta shkatërronin njeriun tek të cilin kishin jetuar, ata shkatërruan kopenë e derrave tek të cilët hynë menjëherë (Marku 5:13). Veprimtaria satanike apo demonike ka gjithnjë prirjen të shkojë drejt shkatërrimit përfundimtar të pjesëve të krijimit të Perëndisë, dhe veçanërisht të qenieve njerëzore të cilat janë bërë sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë (kr. Psa. 106:37, mbi flijimin e fëmijëve).

Nga ky këndvështrim, është interesante të vërejmë se në një rast kur Jezusi shëroi një epileptik, Ai e bëri këtë duke dëbuar një demon (Mat. 17:14–18), por gjetiu, epileptikët dallohen prej atyre të cilët janë nën ndikimin demonik: “Sillnin tek ai të gjithë të sëmurët që vuanin nga lëngata dhe dhimbje të ndryshme dhe të demonizuar, dhe epileptikë, dhe paralitikë; dhe i shëroi” (Mat. 4:24). Po kështu është edhe me raste të tjera të sëmundjeve fizike: në disa raste, Jezusi thjesht u lut për personin apo thjesht tha një fjalë dhe personi u shërua. Në raste të tjera, ka të dhëna apo deklarata të nënkuptuara të ndikimit demonik në vuajtje fizike: një grua e cila “prej tetëmbëdhjetë vjetësh kishte një frymë lëngate” (Luka 13:11) u lidh për tetëmbëdhjetë vjet” (Luka 13:16). Në rastin e shërimit të vjehrrës së Pjetrit, Jezusi “qortoi ethet dhe ato e lëshuan” (Luka 4:39), duke sugjeruar se kishte disa ndikime personale (ndoshta për rrjedhojë demonike) të cilat Jezusi mund t’i qortonte.

Në raste të tjera, letrat e apostujve tregojnë që ndikimi demonik do të çojë në deklarata tërësisht të pavërteta doktrinare, si për shembull në deklarime të tilla: “i thotë Jezusit, i mallkuar” (1 Kor. 12:3), apo refuzimin për të pohuar që “Jezu Krishti ka ardhur në mish” (1 Gjonit 4:2–3). Në të dyja këto raste, konteksti merret me vënien në provë të njerëzve të cilët mund të jenë “profetë të rremë” dhe të cilët dëshirojnë të përdorin dhuratat shpirtërore për të folur në asamblenë e kishës (1 Kor. 12) apo specifikisht për të profetizuar (1 Gjonit 4:1–6). Këto pasazhe nuk tregojnë që të tëra doktrinat e rreme duhet të mendohen si të frymëzuara nga ana demonike, por deklarata hapur të gënjeshtërta të bëra nga ata të cilët thonë se po flasin nëpërmjet fuqisë së Frymës së Shenjtë, padyshim që do të binin në këtë kategori. Kur në Korint pati një kundërshtim aktiv e të paepur ndaj autoritetit apostolik të Palit nga ata të cilët pretenduan se ishin apostuj, por që faktikisht nuk ishin të atillë, Pali i konsideroi ata si shërbëtorë të Satanit të maskuar si shërbëtorë të drejtësisë (2 Kor. 11:13–15).

Përveç këtyre treguesve të dukshëm të jashtëm, veprimtaria demonike nganjëherë kuptohej nga kuptimi subjektiv i pranisë së një ndikimi të keq shpirtëror. Tek “1 Korintasve” 12:10, Pali përmend “pushtet për të dalluar frymërat” (“dallimin e frymëve,” ^[251]KJV) si një lloj të dhuratave shpirtërore. Kjo dhuratë do dukej të ishte një aftësi për të ndjerë apo dalluar ndryshimin në punimin e Frymës së Shenjtë dhe në punimin e frymëve të ndyrë në jetën e dikujt.^[252]22 Kjo dhuratë duket se përfshinte një vetëdije të ndikimit demonik, e cila do të regjistrohej edhe me terma objektivë, fakte të vëzhgueshme, dhe edhe në lidhje me vështirësitë si emocionale ashtu edhe/ose shpirtërore, apo perceptim të pranisë së të keqes.

Por, a duhet që kjo aftësi për të perceptuar ndikimin demonik të jetë e kufizuar vetëm tek ata që kanë këtë dhuratë të veçantë? Njëlloj sikurse me të tëra dhuratat shpirtërore, duket se ka shkallë të ndryshme intensiteti apo force në zhvillimin edhe të kësaj dhurate.^[253]23 Kështu, disa mund ta kenë këtë dhuratë të zhvilluar deri në një shkallë të lartë, ndërkohë që të tjerët mund ta gjejnë funksionale vetëm me raste. Për më tepër, në jetët e tërë besimtarëve, mund të ketë diçka analoge me këtë dhuratë, një lloj aftësie për ndjerë në frymën e tyre praninë e Frymës së Shenjtë apo për të ndjerë ndikimin demonik hera herës tek njerëz të tjerë. Në fakt, Pali flet për një lloj pozitiv perceptimi shpirtëror që besimtarët kanë kur ata përballen me të dhe bashkëpunëtorët e tij: “Sepse ne jemi për Perëndinë era e mirë e Krishtit ndër ata që shpëtohen dhe ndër ata që humbasin; për këta një erë vdekjeje në vdekje, po për ata erë jete në jetë.” (2 Kor. 2:15–16). Në rrjedhën e zakonshme të jetës sot, nganjëherë të krishterët do të kenë një perceptim subjektiv që dikush tjetër është i krishterë, që përpara se të kenë mundësinë që të zbulojnë se faktikisht ashtu është vërtetë. Gjithashtu, duket se ka të ngjarë se një perceptim i kundër shpirtëror mund të shfaqet gjithashtu hera herës, përmes të cilit besimtari do të ndjente praninë e ndikimit demonik në jetën e dikujt, që përpara se të ketë tregues të tjerë më objektivë të këtij fakti.

Për më tepër, nganjëherë, një person i cili është nën një sulm shpirtëror nga një fuqi demonike, do ta dijë apo do ta ndjejë këtë gjë. Një pastor i pjekur apo një mik i krishterë, i cili po këshillon dikë rreth një problemi të vështirë, mund ta shikojë të udhës që të pyesë: “A mendon se një sulm nga një forcë e ligë shpirtërore mund të jetë faktor në këtë situatë?” Personi mundet që thjesht të thotë: “Jo,” por në shumë raste, personi i cili po këshillohet do ta ketë menduar atë mundësi, ose madje të ketë qenë mjaft qartësisht i vetëdijshëm për të, por druhet të thotë ndonjë gjë nga frika se mos e marrin për të çuditshëm. Një person i tillë do të inkurajohet nga fakti që edhe një i krishterë tjetër ta mendojë këtë si një faktor të mundshëm.

Në të tëra këto përpjekje për të dalluar ndikimin demonik, ne duhet të mbajmë mend që në këtë epokë asnjë dhuratë shpirtërore nuk funksionon në mënyrë të përsosur, e gjithashtu, ne nuk kemi një njohuri të plotë të zemrës së njeriut. “sepse të gjithë gabojmë” siç e pohon Jakobi (Jakobi 3:2). Ka shumë raste kur ne jemi disi të pasigurt nëse një person është me të vërtetë i krishterë apo jo, apo kur jemi disi të pasigurt për nëse motivet e dikujt janë apo jo të sinqerta. Ka gjithashtu raste kur ne jemi të paqartë për drejtimin të cilin Perëndia po na jep në jetën tonë, apo mund të jemi të pasigurt për nëse është apo jo e përshtatshme për të folur apo për të qëndruar në heshtje rreth një çështjeje të caktuar. Kësisoj ne nuk duhet të habitemi se mund të ketë disa shkallë pasigurie në perceptimin tonë të pranisë së ndikimit demonik gjithashtu. Sidoqoftë, kjo nuk do të thotë se ne duhet të shpërfillim mundësinë e ndikimit demonik, dhe ndërkohë që bëhemi më të pjekur dhe të ndjeshëm nga ana shpirtërore, e ndërkohë që fitojmë përvojë në shërbimin ndaj nevojave të të tjerëve, aftësia jonë për të dalluar ndikimin demonik në situata të ndryshme, padyshim që do të rritet.

5. Jezusi u jep të tërë besimtarëve autoritet për të dëbuar demonë dhe për t’i urdhëruar ato që të largohen. Kur Jezusi dërgoi dymbëdhjetë dishepujt përpara Tij për të predikuar mbretërinë e Perëndisë, Ai “u dha atyre fuqi dhe pushtet mbi të gjithë demonët” (Luka 9:1). Pasi të shtatëdhjetedy vetët kishin predikuar mbretërinë e Perëndisë në qytete dhe fshatra, ata u kthyen me gëzim duke thënë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!” (Luka 10:17), dhe Jezusi u tha: “Ja, ju dhashë pushtet...mbi çdo pushtet të armikut” (Luka 10:19). Kur Filip, ungjilltari shkoi në Samari për të predikuar ungjillin e Krishtit, “frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta që ishin të pushtuar” (Veprat 8:7, përkthimi i autorit), dhe Pali e përdori autoritetin shpirtëror mbi demonët për t’i thënë një fryme parashikuese tek një vajzë fallxhore, “Të urdhëroj, në emër të Jezu Krishtit, të dalësh prej saj” (Veprat 16:18).

Pali ishte i vetëdijshëm për autoritetin shpirtëror që kishte, si në përballjet ballë për ballë siç pati tek “Veprat” 16, ashtu edhe në jetën e tij të lutjes gjithashtu. Ai tha: “Sepse, edhe pse ecim në mish, nuk luftojmë sipas mishit, sepse armët e luftës sonë nuk janë mishërore, por të fuqishme në Perëndinë për të shkatërruar fortesat” (2 Kor. 10:3–4). Për më tepër, ai foli më pas për përpjekjet që të krishterët bëjnë kundër “dredhive të djallit” në përshkrimin që ai i bën konfliktit “kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (shiko Efe. 6:10–18). Jakobi u thotë të tërë lexuesve të tij (në shumë kisha): “kundërshtoni djallin dhe ai do të arratiset prej jush” (Jakobi 4:7). Po kështu, Pjetri u thotë lexuesve të tij në shumë kisha të Azisë së Vogël, se: “Kundërshtari juaj, djalli, sillet rreth e qark si një luan vrumbullues, duke kërkuar cilin mund të përpijë. Atij kundërshtojini, të patundur në besim” (1 Pjetrit 5:8–9).^[254]24

Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se “Juda” 9 na mëson se të krishterët nuk duhet të urdhërojnë apo qortojnë frymët e liga. Aty thuhet: “Por Mikaeli, kryeengjëlli, kur, duke u zënë me djallin, debatonte për trupin e Moisiut, nuk guxoi të sillte një gjykim blasfemues, por tha: “Zoti të qortoftë”’

Sidoqoftë, në kontekst, Juda nuk po flet rreth të krishterëve në përballjet e tyre me forcat demonike, por po tregon gabimin e mësuesve të rremë imoralë dhe rebelues, të cilët “përbuzin pushtetin” në përgjithësi, si dhe “blasfemojnë dinjitetet” (v. 8 ^[255]NIV): me autoritetin e vetes së tyre, ata flasin si të pamend fjalë blasfemuese kundër qenieve qiellore, qofshin engjëllore, qofshin demonike. Referenca ndaj Mikaelit, është thjesht për të treguar që krijesa më e madhe engjëllore, pavarësisht se sa e fuqishme është, nuk guxoi që të shkonte përtej kufijve të autoritetit që Perëndia i kishte dhënë. Mësuesit e rremë ama, i kanë tejkaluar ku e ku kufijtë e tyre, dhe ata tregojnë marrëzinë e tyre kur “shajnë të gjitha gjërat që nuk i dinë” (v. 10). Mësimi që nxirret nga ky varg është thjesht: “Mos u përpiq të shkosh përtej autoritetit që Perëndia të ka dhënë!” Kur “Juda” 9 shikohet në këtë mënyrë, e vetmja pyetje që ngrihet për një të krishterë nga ky varg, është: “Çfarë autoriteti na ka dhënë Perëndia mbi forcat demonike?” Gjithashtu, edhe pjesa tjetër e Besëlidhjes së Re, flet qartësisht për këtë në disa vende. Jo vetëm Jezusi, dhe jo vetëm dymbëdhjetë dishepujt e Tij, por edhe shtatëdhjetë dishepujt, dhe Pali e Filipi (i cili nuk ishte apostull) u është dhënë autoritet mbi demonët nga Zoti Jezus (shiko vargjet më lart). Për rrjedhojë, “Juda” 9 thjesht nuk mund të nënkuptojë se është e gabuar që qeniet njerëzore të qortojnë apo urdhërojnë demonët, apo se është gabim për cilindo apostull që të veprojë po kështu. Faktikisht, si Pjetri ashtu edhe Jakobi, i inkurajojnë të tërë të krishterët që t’i “rezistojnë” djallit, dhe Pali i inkurajon besimtarët në përgjithësi që të veshin armaturën shpirtërore dhe të përgatiten për luftë shpirtërore.

Përpara se të shqyrtojmë në më tepër hollësi se si ai autoritet funksionon në praktikë, është e rëndësishme që fillimisht të kuptojmë që vepra e Krishtit në kryq është baza më kryesore për autoritetin tonë mbi demonët.^[256]25 Paçka se Krishti korri një fitore mbi Satanin në shkretëtirë, letrat e Besëlidhjes së Re tregojnë për nga kryqi si momenti kur Satani u mposht në mënyrë vendimtare. Jezusi mori mbi Vete mish dhe gjak, “që të shkatërronte, me anë të vdekjes atë, që ka pushtetin e vdekjes, domethënë djallin” (Heb. 2:14 ^[257]NASB). Në kryq, Perëndia “i zhveshi principatat dhe pushtetet, i turpëroi botërisht, duke ngadhënjyer mbi ata, nëpërmjet tij” (Kol. 2:15). Për rrjedhojë, Satani e urren kryqin e Krishtit, për shkak se atje Ai i ka dhënë dërrmën një herë e mirë. Për shkak se gjaku i Krishtit flet qartë për vdekjen e Tij, lexojmë tek “Zbulesa” për ata të cilët e mposhtën Satanin nëpërmjet gjakut të Krishtit gjatë konfliktit me të në këtë botë: “Dhe ata e mundën atë me anë të gjakut të Qengjit dhe me anë të fjalës së dëshmisë së tyre” (Zbu. 12:11). Për shkak të vdekjes së Krishtit në kryq, mëkatet tona janë falur plotësisht dhe Satani nuk ka asnjë autoritet të merituar mbi ne.

Së dyti, anëtarësia jonë si fëmijë në familjen e Perëndisë, është pozita e palëkundur shpirtërore nga e cila ne përfshihemi në luftë shpirtërore. Pali i thotë çdo të krishteri: “sepse të gjithë ju jeni bij të Perëndisë me anë të besimit në Krishtin Jezus” (Gal. 3:26). Kur Satani të vijë për të na sulmuar, ai do të sulmojë një nga fëmijët e Perëndisë, një pjesëtar të vetë familjes së Perëndisë: kjo e vërtetë na jep autoritet për të bërë luftë të suksesshme kundër tij dhe për ta mposhtur atë.^[258]26

Nëse ne si besimtarë e shikojmë me vend që të flasim një fjalë qortimi ndaj një demoni, është e rëndësishme që të mbajmë mend që nuk kemi përse t’ua kemi frikën demonëve. Paçka se Satani dhe demonët kanë shumë më pak fuqi sesa ç’është fuqia e Frymës së Shenjtë në punë përbrenda nesh, një prej taktikave të Satanit është të synojë të na bëjë të kemi frikë. Në vend që t’i jepemi një frike të tillë, të krishterët duhet ta kujtojnë veten për të vërtetat e Shkrimit, i cili na thotë: “Ju jeni prej Perëndisë, o djema, dhe i keni mundur ata, sepse ai në ju është më i madh se ai në botë” (1 Gjonit 4:4), dhe “Sepse Perëndia nuk na ka dhënë frymë frike, por force, dashurie dhe mendjekthjelltësie” (2 Tim. 1:7). Ajo që Pali thotë rreth filipianëve në marrëdhënien e tyre me kundërshtarët njerëzorë, mund të zbatohet gjithashtu kur përballemi me kundërshti demonike ndaj ungjillit. Pali u thotë që të qëndrojnë të patundur e “duke mos u lënë të trembeni në asnjë gjë nga kundërshtarët; kjo është për ta një tregues humbjeje, kurse për ju shpëtimi, edhe kjo nga ana e Perëndisë” (Fil. 1:28). Ai u thotë gjithashtu efesianëve që në luftën e tyre shpirtërore, ata duhet të përdorin “mburojën e besimit” me të cilin ata mund të “shuajnë të gjitha shigjetat e zjarrta të të ligut” (Efe. 6:16). Kjo është shumë e rëndësishme, përderisa e kundërta e frikës është besimi tek Perëndia. Ai u thotë gjithashtu atyre që të jenë të guximshëm në konfliktin e tyre shpirtëror, kështu që, duke marrë të tërë armaturën e Perëndisë, ata “të mund të rezistojnë në ditën e ligë dhe të qëndrojnë në këmbë pasi të keni kryer çdo gjë” (Efe. 6:13). Në konfliktin e tyre me forca armiqësore shpirtërore, lexuesit e Palit nuk duhet t’ia mbathin nga sytë këmbët apo të struken nga frika, por duhet të qëndrojnë me guxim në vendin e tyre, duke ditur që armët dhe armatura e tyre janë “të fuqishme në Perëndinë për të shkatërruar fortesat” (2 Kor. 10:4; kr. 1 Gjonit 5:18).

Megjithëkëtë, ne mund të pyesim përse Perëndia dëshiron që të krishterët t’i flasin drejtpërsëdrejti demonit që është duke trazuar dikë, e jo t’i luten apo t’i kërkojnë Perëndisë që ta dëbojë demonin për ta? Në një farë mënyre, kjo është e ngjashme me pyetjen: përse të krishterët duhet të ndajnë ungjillin me një person tjetër në vend që thjesht të luten apo t’i kërkojnë Perëndisë që t’ia zbulojë drejtpërsëdrejti ungjillin atij personi. Ose, përse duhet t’i themi fjalë inkurajuese një të krishteri i cili është i dekurajuar e jo të thjesht lutemi dhe t’i kërkojmë Perëndisë Vetë, për ta inkurajuar drejtpërsëdrejti atë person? Përse duhet të flasim një fjalë qortimi apo një vërejtje të butë ndaj një të krishteri të cilin e shikojmë të përfshirë në ndonjë lloj mëkati, në vend që thjesht të lutemi e t’i kërkojmë Perëndisë që të kujdeset për mëkatin në jetën e atij personi? Përgjigjja ndaj të tëra këtyre pyetjeve është se në botën që Perëndia ka krijuar, Ai na ka dhënë një rol shumë aktiv në realizimin e planeve të Tij, veçanërisht planeve të Tij për çuarjen përpara të mbretërisë si dhe ndërtimin e kishës. Në të tëra këto raste, përfshirja e drejtpërdrejtë si dhe veprimtaria jonë është e rëndësishme krahas lutjeve tona. Dhe kështu duket se është edhe në rastin e veprimit tonë me forcat demonike. Ashtu sikurse një baba i mençur i cili nuk ua zgjidh të tëra mosmarrëveshjet fëmijëve të tij, por nganjëherë i kthen në këndin e lojërave për ta zgjidhur vetë mosmarrëveshjen, po kështu, edhe Ati ynë qiellor na inkurajon që të angazhohemi drejtpërsëdrejti në konflikt me forcat demonike në emrin e Krishtit si dhe në fuqinë e Frymës së Shenjtë. Për rrjedhojë, Ai na bën të aftë që të fitojmë gëzimin e pjesëmarrjes në një shërbesë përjetësisht të rëndësishme si dhe në gëzimin e ngadhënjimit mbi fuqinë shkatërrimtare të Satanit dhe demonëve të Tij në jetën e njerëzve. Nuk është se Perëndia nuk mund të merret me sulmet demonike çdo herë që ne jemi lutur e i kërkojmë Atij që ta bëjë këtë, sepse ai padyshim që do të të mundte, dhe padyshim që Ai ashtu bën nganjëherë. Por, modeli i Besëlidhjes së re, duket se është që Perëndia zakonisht pret që të krishterët vetë t’u flasin drejtpërsëdrejti frymëve të papastër.

Në praktikën aktuale, ky autoritet, për t’i qortuar demonët, mund të çojë në shqiptimin shkurtimisht të një urdhri ndaj një frymë të keqe që të largohet kur ne dyshojmë për praninë e ndikimit demonik në jetën tonë apo në jetën e atyre që kemi përreth.^[259]27 Ne duhet që t’i “kundërshtojmë djallit” (Jakobit 4:7), dhe ai do të largohet nga ne.^[260]28 Nganjëherë, një urdhëresë shumë e shkurtër në emrin e Jezusit do të mjaftojë. Nganjëherë tjetër, do të jetë e dobishme që të citojmë Shkrimin në procesin e urdhërimit të një frymë të keqe që të largohet nga diku. Pali flet për “shpatën e Frymës, që është fjala e Perëndisë” (Efe. 6:17).^[261]29 Dhe Jezusi, kur u tundua nga Satani në shkretëtirë, në mënyrë të përsëritur citoi Shkrimin si përgjigje ndaj tundimeve të Satanit (Mat. 4:1–11). Shkrimet e duhura mund të përfshijnë deklarata të përgjithshme të ngadhënjimit të Jezusit mbi Satanin (Mat. 12:28–29; Luka 10:17–19; 2 Kor. 10:3–4; Kol. 2:15; Heb. 2:14; Jakobit 4:7; 1 Pjetrit 5:8–9; 1 Gjonit 3:8; 4:4; 5:18),^[262]30 por gjithashtu vargje të cilat flasin drejtpërsëdrejti për tundimet e caktuara apo me vështirësinë që kemi.

Në jetën tonë personale, nëse gjejmë emocione të mëkatshme të cilat janë pazakonshmërisht të forta e duke u shtuar në mendjen apo zemrën tonë (qofshin ato emocione nga frikëra, zemërime, urrejtje, hidhësi, epshe, lakmi emocionale, etj.), krahas lutjes dhe kërkimit nga Jezusi për ndihmë në tejkalimin e tyre, do të ishte gjithashtu e përshtatshme për ne që të thoshim diçka të tillë si: “Frymë frike, në emrin e Jezusit, unë të urdhëroj të largohesh që këtu e të mos kthehesh më!” Paçka se mund të mos jemi të sigurt nëse ka apo jo një faktor demonik në atë situatë të caktuar, dhe, edhe pse prania e një demoni mund të jetë vetëm një faktor kontribuues në atë rrethanë, gjithsesi, fjalë të tilla qortuese nganjëherë do të jenë shumë efikase. Paçka se ne nuk kemi në Besëlidhjen e Re një dokumentim të plotë të jetës personale të lutjes të apostullit Pal, ai flet haptas rreth luftës “jo...kundër gjakut dhe mishit, por...kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (Efe. 6:12) si dhe që “nuk luftojmë sipas mishit” (2 Kor. 10:3). Është e arsyeshme që të mendojmë që jeta e zgjeruar e lutjes së atij vetë, përfshinte këtë lloj qortimi gojor ndaj forcave demonike si një aspekt i luftës shpirtërore.

Për më tepër, një betejë e tillë kundër “frymërave të liga” mund të nënkuptojë se në kohën tonë private të lutjes ndërmjetësuese për të tjerët, ne do të përfshijmë një element qortimi gojor ndaj forcave demonike i cili mund të jenë duke luajtur një rol në situatat për të cilat jemi duke u lutur. (Ky lloj lufte shpirtërore, nuk do të ishte në praninë e personit për të cilin jemi të shqetësuar, i cili në shumë raste të veprimit ndryshe do të pështjellohej dhe frikësohej pa qenë nevoja.) Për shembull, prindërit mundet që me shumë vend të përfshijnë një fjalë të shkurtër qortimi ndaj një fryme kryeneçësie tek një fëmi, apo përtacie tek një tjetër, apo zemërimi tek një tjetër, plus lutjes ndaj Zotit që të japë fitore në ato fusha, dhe si shtesë ndaj mësimdhënies dhe disiplinimit të fëmijëve të tyre.^[263]31

6. Përdorim i duhur i autoritetit shpirtëror të krishterë në shërbesën ndaj njerëzve të tjerë. Kur kalojmë nga diskutimi i luftës private shpirtërore në jetën tonë personale si dhe ndoshta në jetën e pjesëtarëve të rrethit të ngushtë familjar, ne kalojmë tek çështja e shërbesës së drejtpërdrejtë personale ndaj të tjerëve të cilët kanë rënë nën sulm shpirtëror. Për shembull, nganjëherë ne mund të përfshihemi në këshillime apo lutje me një person tjetër kur dyshojmë se veprimtaria demonike është një faktor në situatën e tyre. Në këto raste, disa aspekte të tjera për t’u shqyrtuar duhen mbajtur mend.

Së pari, është e rëndësishme të mos i frikësosh njerëzit duke folur shumë shkujdesur rreth një fushe që mund të jetë shumë e njohur për ne por mjaft e panjohur dhe disi e frikshme për të tjerët. Fryma e Shenjtë është një Frymë butësie dhe paqeje (shiko 1 Kor. 14:33). Për shkak të kësaj, shpesh herë është më maturi që thjesht të bëjmë pyetje ndaj personit të cilin po ndihmojmë. Ne mund të pyesim: “A mendon se një frymë e keqe mund të jetë duke të të sulmuar në këtë situatë ku ndodhesh?” apo “A e ke problem po të qortoj çfarëdo fryme të ndyrë që mund të jetë faktor në këtë gjë?” Do të ishte gjithashtu e rëndësishme që ta siguronim personin se nëse ka një faktor demonik të përfshirë, kjo nuk duhet të mendohet si një reflektim negativ mbi gjendjen shpirtërore të personit, por thjesht mund të tregojë që Satani është duke u përpjekur që të sulmojë personin, me qëllim për të mos e lejuar atë që të kryejë një shërbesë më efikase për Zotin. Çdo i krishterë është një ushtar në ushtrinë shpirtërore të Zotit, dhe për rrjedhojë subjekt sulmesh ndaj forcave të armikut.

Nëse personi tjetër të jep leje që ta bësh këtë gjë, një urdhër i shkurtër mund të thuhet me zë, duke i thënë frymës së ndyrë që të largohet.^[264]32 Përderisa personi që është nën sulm, shpesh herë do të ketë ndjerë prani demonike, do të ishte me vend që pas urdhërimit të frymës së ndyrë që të largohet, ta pyesje atë person nëse po ndjen apo percepton ndonjë gjë ndryshe pasi u shqiptuan këto fjalë. Nëse me të vërtetë ka patur një ndikim demonik në atë situatë, personi mund të shprehë një ndjenë të aty për atyshme lehtësimi apo çlirimi, shpesh të gërshetuar me një ndjesi gëzimi dhe paqeje gjithashtu.

E tëra kjo nuk ka përse të jetë një procedurë tejet dramatike e ngarkuar emocionalisht. Disa histori bashkëkohore, tregojnë për beteja të gjata e të stërzgjatura në të cilat këshilltari i krishterë debaton me demonin dhe i bërtet në mënyrë të përsëritur gjatë një periudhe prej disa orësh. Por në Besëlidhjen e Re nuk nënkuptohet gjëkundi që demonët të kenë vështirësi me dëgjimin, e gjithashtu nuk ka shembuj periudhash të tilla të gjata konflikti me qëllim për ta bërë një demon të largohet. Jezusi thjesht “me fjalën, i dëboi frymërat” (Mat. 8:16), paçka se në një rast (me të demonizuarin e Gerasenës) fryma e keqe shfaqi rezistencë fillimisht (shiko Marku 5:8; Luka 8:29). Jezusi pas kësaj pyeti për emrin e tij dhe dëboi shumë demonë njëherësh (Marku 5:9–13; Luka 8:30–33). Fuqia për të dëbuar demonë nuk vjen nga forca jonë apo fuqia e zërit tonë, por nga Fryma e Shenjtë (Mat. 12:28; Luka 11:20). Kësisoj, një zë i qetë, me vetëbesim e autoritar, duhet të jetë i mjaftueshëm.

Së dyti, për të shmangur rënien në një bashkëbisedim apo betejë të gjatë me demonin vetë, këshilltari i krishterë duhet të përqendrohet jo tek demoni por tek personi të cilit po i shërben si dhe tek të vërtetat e Biblës që duhen pohuar dhe besuar. “Brezi i të vërtetës” (Efe. 6:14) është pjesë e armaturës e cila na mbron nga Satani, njësoj sikurse është edhe “shpata e Frymës, që është fjala e Perëndisë” (Efe. 6:17). Nëse personi i cili po shërbehet do të përqendrohet dhe besojë të vërtetën e Shkrimit, do t’i kthejë shpinën mëkatit dhe në këtë mënyrë do të veshë “parzmoren e drejtësisë” (Efe. 6:14), atëherë fryma e keqe nuk do të ketë vend ku të rrijë në jetën e atij personi. Nëse demoni refuzon të largohet pavarësisht urdhëresës së dhënë në emrin e Jezusit, atëherë, gjëja më e mirë mund të jetë të presim për një kohë tjetër pas shumë lutjesh dhe përgatitjesh shpirtërore vetjake nga ana e personit që po shërbehet si dhe nga ana e personave që janë përfshirë në këtë shërbesë (Mat. 17:19–20; Marku 9:29; shiko diskutimin e mëposhtëm).^[265]33

Së treti, është e rëndësishme për të krishterët që të mos bëhen më kureshtarë nga ç’duhet në këtë fushë konflikti demonik. Paçka se kjo është një shërbesë në të cilën Zoti u jep të tërë të krishterëve autoritet për t’u përfshirë, Shkrimi gjithsesi na thotë se ne duhet të jemi “foshnje për të ligën” (1 Kor. 14:20). Kjo do të thotë se ne nuk duhet të magjepsemi shumë me çështjet e të keqes si dhe me përpjekjet për t’u bërë “ekspertë” në disa lloje të së keqes thjesht për të shuar kureshtjen tonë.^[266]34

Së katërti, nëse personi të cilit po i shërbehet nuk është i krishterë, është e rëndësishme që ai apo ajo të nxitet që të kërkojë shpëtim tek Krishti menjëherë pasi demoni të dëbohet në mënyrë që Fryma e Shenjtë të banojë tek personi në fjalë e ta mbrojë atë nga sulmet e ardhshme. Përndryshe, më vonë mund të ketë një rezultat më të keq.

Por fryma e ndyrë kur ka dalë nga njeriu, shkon nëpër vende të thata, duke kërkuar prehje, edhe nuk e gjen. Atëherë thotë: “Do të kthehem në shtëpinë time, nga kam dalë”; dhe kur vjen e gjen të zbrazët, të pastruar dhe të zbukuruar; atëherë shkon e merr me vete shtatë frymëra të tjera më të liga se ai vetë, të cilët hyjnë dhe banojnë aty; kështu gjendja e fundit e këtij njeriu bëhet më e keqe nga e mëparshmja. Kështu do t'i ndodhë edhe këtij brezi të mbrapshtë. (Mat. 12:43–45)

Së pesti, efikasiteti në raste të vështira të ndikimit demonik, mund të jetë i lidhur me gjendjen tonë shpirtërore. Kur Jezusi kishte dëbuar një demon nga një djalë epileptik, dhe “nga ai çast djali u shërua” dishepujt shkuan privatisht tek Jezusi dhe pyetën: “Përse ne nuk ishim në gjendje ta dëbonim?” (Mat. 17:18–19). Jezusi u tha: “Prej mosbesimit tuaj” (Mat. 17:20). Ungjilli i Markut tregon se Jezusi tha gjithashtu në kuadër të përgjigjes ndaj dishepujve të vet, se: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje” (Marku 9:29). Dishepujt me sa duket ishin të dobët në besim në atë kohë; ata nuk kishin kaluar kohë të mjaftueshme në lutje kohët e fundit, dhe ata nuk po ecnin plotësisht në fuqinë e Frymës së Shenjtë.^[267]35

Jezusi lëshon një paralajmërim të qartë duke na thënë se nuk duhet të gëzohemi shumë apo të mburremi shumë me fuqinë tonë mbi demonët, por se duhet të gëzohemi në shpëtimin tonë të madh. Këtë gjë ne duhet ta mbajmë në mendje se mos përndryshe bëhemi krenarë dhe Fryma e Shenjtë e largon fuqinë e tij prej nesh. Kur të shtatëdhjetët u kthyen me gëzim duke thënë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!” (Luka 10:17) Jezusi u tha: “Megjithatë mos u gëzoni për këtë se po ju nënshtrohen frymërat, por gëzohuni më shumë se emrat tuaj janë shkruar në qiej” (Luka 10:20).^[268]36

7. Pritshmëria jonë duhet të jetë që ungjilli të vijë me fuqi për të ngadhënjyer mbi veprat e djallit. Kur Jezusi erdhi duke predikuar ungjillin në Galile, “Prej shumë vetëve dilnin dhe demonë” (Luka 4:41). Kur Filipi shkoi në Samari për të predikuar ungjillin, “frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta...duke bërtitur me zë të lartë” (Veprat 8:7). Jezusi e mandatoi Palin që të predikonte ndër judenjtë “që t'u çelësh sytë atyre dhe të kthehen nga errësira në dritë dhe nga pushteti i Satanit te Perëndia, që të marrin me anë të besimit në mua faljen e mëkateve dhe trashëgim midis të shenjtëruarve” (Veprat 26:18). Shpallja e ungjillit nga Pali, ai tha, se nuk u bë “me fjalë mbushamendëse nga urtësia njerëzore, por në dëftim të Frymës dhe të fuqisë, që besimi juaj të mos qëndrojë në urtësinë e njerëzve, po në fuqinë e Perëndisë” (1 Kor. 2:4–5; kr. 2 Kor. 10:3–4). Nëse ne me të vërtetë besojmë në dëshminë e Shkrimit për ekzistencën dhe veprimtarinë e demonëve, dhe nëse ne me të vërtetë besojmë se “për këtë është shfaqur Biri i Perëndisë: për të shkatërruar veprat e djallit” (1 Gjonit 3:8), atëherë do të dukej e përshtatshme që të pritnim se edhe sot, kur ungjilli i është shpallur jobesimtarëve, dhe kur lutje bëhen për besimtarët të cilat ndoshta janë vetëdijësuar për këtë dimension konflikti shpirtëror, do të ekzistojë një ngadhënjim i mirëfilltë dhe shpesh i atypëratyshëm mbi fuqinë e armikut. Ne duhet të presim që kjo gjë të ndodhë, ta mendojmë si një pjesë normale të punës së Krishtit në ndërtimin e mbretërisë s Tij dhe të bazohemi me Krishtin në fitoren e Tij në këtë gjë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Përpara se të lexonit këtë kapitull, a ke menduar ndonjëherë që pjesa më e madhe e veprimtarisë demonike është e kufizuar vetëm në kohën e Besëlidhjes së Re, apo në shoqëri të tjera nga ajo e jotja? Pas leximit të këtij kapitulli, a ka fusha të tjera në shoqërinë tënde ku ti mendon se mund të ketë ndikim demonik sot? A ndjen ndopak frikë kur mendon për mundësinë e përballjes me veprimtarinë demonike në jetën tënde apo në jetën e atyre që ke përreth? Çfarë thotë Bibla që do t’i jepte përgjigje specifike asaj ndjenje frike? A mendon se Zoti dëshiron që t’i ta ndjesh atë frikë (po qe se e ndjen)?

2.     A ka ndonjë fushë mëkatimi në jetën tënde tani që mund t’i japë vend ndonjë veprimtarie demonike? Nëse po, çfarë do të donte Zoti që t’i të bëjë në lidhje me atë mëkat?

3.     A ka raste kur ke patur fitore mbi disa forca demonike duke u folur në emrin e Jezusit? Si munden materialet në këtë kapitull të të ndihmojë të jesh më efikas në këtë lloj konflikti shpirtëror? Cilat janë rreziqet e të shfaqurit shumë interesuar apo përfshirje të tepruar në këtë lloj shërbese? Si mund të mbrohesh ndaj këtij interesimi të tepruar? Cila mendoni se qe procedura e Palit kur erdhi për të predikuar ungjillin qytet më qytet ku ai nuk ishte dëgjuar kurrë më përpara dhe ku kishte adhurim demonik? Si do mundet kisha sot të përfitojë nga shembulli i Palit?

TERMA TË VEÇANTË

pushtim nga demonët

i demonizuar

demonë

dallimi mes frymëve

ekzorcizëm

Satan

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 129–136

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1892–1894 Miley, 1:539–540; 2:497–504

1940 Wiley, 1:476–477

1983 Carter, 2:1069–1997

3. Baptiste

1767 Gill, 1:435–440

1887 Boyce, 181–189

1907 Strong, 450–464

1917 Mullins, 279–280

1976–1983 Henry, 6:229–250

1983–1985 Erickson, 445–451

1987–1994 Lewis/Demarest, 2:257–263

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 2:33–124

1949 Thiessen, 133–150

1986 Ryrie, 135–168

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:504–514

1934 Mueller, 202–204

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:172–179 (1.14.13–19)

1724–1758 Edwards, 2:607–612

1861 Heppe, 201–219

1871–1873 Hodge, 1:643–648

1937–1966 Murray, CW 2:67–70

1938 Berkhof, 148–149

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:173, 224–236

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 119–124

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:329; 2:1105, 1153–1154

Vepra të tjera

Anderson, Neil. Thyesi i Zgjedhës (The Bondage Breaker). Eugene, Ore.: Harvest House, 1990.

_______. Fitore mbi Errësirën (Victory Over the Darkness). Ventura, Calif.: Regal, 1990.

Dickason, C. Fred. Engjëjt, të Zgjedhurit dhe e Keqja (Angels, Elect and Evil). Chicago: Moody, 1975.

_______. Pushtimi nga Demonët dhe i Krishteri: Një Pikëpamje e Re (Demon Possession and the Christian: A New Perspective). Westchester, Ill.: Crossway, 1991.

Green, Michael. Unë Besoj në Rënien e Satanit (I Believe in Satan’s Downfall). Grand Rapids: Eerdmans, 1981.

Lewis, C.S. Letrat e Skruteipit (The Screwtape Letters). New York: Macmillan, 1961.

MacMillan, John A. Autoriteti i Besimtarit: Një Përmbledhje e “Autoritetit të Besimtarit” dhe “Autoritetit të Ndërmjetësuesit në Lutje (The Authority of the Believer: A Compilation of “The Authority of the Believer” and “The Authority of the Intercessor.”) Harrisburg, Pa.: Christian Publications, 1980.

McClelland, S.E. “Demon, Pushtimi nga Demonët (Demon, Demon Possession).” Tek FTU (EDT) fq. 306–308.

Mallone, George. Të Armatosemi për Luftë Shpirtërore (Arming for Spiritual Warfare). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

Penn-Lewis, Jessie, me Evan Roberts. Luftë ndaj Shenjtorëve (War on the Saints). Botim i plotë. New York: Thomas E. Lowe, 1973.

Pentecost, Dwight. Armiku, Djalli (The Adversary, the Devil). Grand Rapids: Zondervan, 1969.

Twelftree, G.H. “Djalli dhe Demonët (Devil and Demons).” Tek FRT (^[269]NDT) fq. 196–198.

Unger, M.F. “Satan (Satan).” Tek FRT (EDT) fq. 972–973.

_______. Demonët në Botën Sot: Një Studim i Okultizmit në Dritën e Fjalës së Perëndisë (Demons in the World Today: A Study of Occultism in the Light of God’s Word). Wheaton, Ill.: Tyndale, 1971.

Warner, Timothy M. Lufta Shpirtërore: Fitore mbi Fuqitë e Kësaj Bote të Errët (Spiritual Warfare: Victory Over the Powers of This Dark World). Wheaton, Ill.: Crossway, 1991.

Wright, Nigel. Sindroma Satan: Vënia në Vendin e Duhur të Fuqive të Errësirës (The Satan Syndrome: Putting the Power of Darkness In Its Place). Grand Rapids: Zondervan, 1990.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Jakobi” 4:7–8: Nënshtrojuni, pra, Perëndisë, kundërshtoni djallin dhe ai do të arratiset prej jush! Afrojuni Perëndisë dhe ai do t'ju afrohet juve; pastroni duart, o mëkatarë, dhe shenjtëroni zemrat, o njerëz me dy mendje.

HIMN

“I KRISHTERË, A I SHIKON? (CHRISTIAN, DOST THOU SEE THEM?)”

I krishterë, ata kanë hyrë tokë të shenjtë a i shikon,

Se si fuqitë e errësirës përreth teje tërbohen?

Kristian, ngrihu dhe goditi, fitimet për ty si humbje të jenë,

Me forcën që vjen nga Kryqi i shenjtë.

Kristian, a i ndjen, se si përbrenda punojnë,

Rreken, tundojnë, joshin, në mëkat të shtyjnë?

Kristian, kurrë mos u tut; kurrë mos u dekurajo;

Gatitu për betejë, rri syçelë, lutu dhe agjëro.

Kristian, a i dëgjon, se si me fjalë frikën duan të të shtijnë?

“Gjithnjë agjëron dhe vigjilon? Syçelë dhe lutesh gjithnjë?”

Kristian përgjigju me guxim: “Sa herë marr frymë, shpirti im lutet!”

Paqja do vijë pas betejës, nata në ditë do të shuhet.

Dëgjo fjalët e Jezusit: “O shërbëtori im i vërtetë;

Ti je shumë i lodhur, dikur ashtu isha i lodhur edhe Vetë;

Por pas këtij mundimi një ditë tërësisht i imi do të jesh,

Dhe fundi i pikëllimit do vijë kur pranë fronit Tim të vesh’.”

Autori: John Mason Neale, 1862

Himne alternative: “Ushtarë të Krishtit ngrihuni (Soldiers or Christ Arise)”; “Na pri o mbret i përjetshëm (Lead On, O King Eternal)” “Përpara, Ushtarë të Krishterë (Onward, Christian Soldiers).”

Faqe  nga

[1]1. Unë jam mirënjohës për shumë komente ndihmuese në këtë kapitull, të bëra nga miq të cilët kanë një njohuri të specializuar rreth disa aspekteve të tij, veçanërisht Steve Figard, Doug Brandt, dhe Terry Mortenson.

[2]2. Kur ne themi se universi u krijua “nga hiçi,” është e rëndësishme që t’i ruhemi një keqkuptimi të mundshëm. Fjala asgjë nuk nënkupton ndonjë lloj ekzistence, siç e kanë kuptuar disa filozofë. Ne nënkuptojmë se Perëndia nuk përdori ndonjë material që ekzistonte edhe më parë kur Ai krijoi universin.

[3]3. Përkthimi në anglisht i Biblës, RSV  me (“kështu që ajo që shikohet u bë nga gjëra që nuk shfaqen”) me sa duket thotë se Perëndia e bëri universin nga një lloj materieje e padukshme, por rendi i fjalëve në tekstin greqisht (μὴ ἐκ φαινομένων) tregon se fjala “nuk” e bën mohore frazën “nga gjëra që shfaqen.” Përkthimi që jep versioni RSV e paraqet sikur fjala “nuk” e bën mohore pjesoren “shfaqen,” por do të nevojitej të radhitej menjëherë përpara saj, me qëllim për ta bërë këtë. Shiko diskutimin tek Philip Hughes, Një Komentar mbi Letrën drejtuar Hebrenjve (A Commentary on the Epistle to the Hebrews) (Grand Rapids: Eerdmans, 1977), fq. 443–452.

[4]Rsv—Versioni i Biblës në anglisht, i titulluar Revised Standard Version

[5]4. Shiko C.E.B. Cranfield, Një Komentar Kritik dhe Ekzegjezik i Letrës Drejtuar Romakëve (A Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans) ICC, vol. 1 (Edinburgh: T. & T. Clark, 1975), f. 244: Greqisht ὡς (G6055) si shprehëse e pasojës.

[6]Mg.—margjina apo shënimet anash faqes

[7]5. Shiko seksionin C më poshtë (fq. 271–272) mbi qëllimin e Perëndisë për krijimin.

[8]6. Fjala e përkthyer “ushtri” (Heb. צָבָא, H7372) përdoret nganjëherë për t’iu referuar planetëve dhe yjeve (L. i P. 4:19; Isa. 34:4; 40:26), por asnjë prej shembujve të cituar tek BDB, f. 839 (1.c) nuk flet për yjet që adhurojnë Perëndinë, ndërsa pjesa më e madhe flasin për trupat qiellorë si “ushtria e qiejve” të cilat në mënyrë të gabuar adhurohen nga paganët (L. i P. 17:3; 2 Mbret. 17:16; 21:3; Jer. 8:2; etj.).

[9]7. Pavarësisht kësaj deklarate të thënë shkoqur tek “Zan.” 2:7, Derek Kidner (i cili ka një pikëpamje rreh vërtetësisë së Shkrimit e cila është e përputhshme me atë të mbrojtur në këtë libër), mbron mundësinë e zhvillimit evolucionar të një linje të gjatë krijesash para Adamit në një tek i cili Perëndia në fund “fryu frymë njerëzore” (“Zanafilla”: Një Hyrje dhe Komentar (Genesis: An Introduction and Commentary) TOTC [London and Chicago: InterVarsity Press, 1967], f. 28). Por pastaj ai pohon një krijim më vete të Evës (f. 29).

[10]8. Kidner, “Zanafilla” (Genesis) f. 57.

[11]9. Shiko f. 169.

[12]10. Shiko kapitullin 30, fq. 637–656, mbi veprën e Frymës së Shenjtë.

[13]11. Shiko kapitullin 7, fq. 119–123, për një diskutim të domosdoshmërisë së Shkrimit, nëse duam ta interpretojmë siç duhet krijimin.

[14]12. Shiko diskutimin e pavarësisë së Perëndisë në kapitullin 11, fq. 160–163.

[15]13. Shiko diskutimin në kapitullin 11, fq. 158–160, rreth mënyrave në të cilat i tërë krijimi zbulon aspekte të ndryshme të karakterit të Perëndisë.

[16]14. Shiko August J. Kling, “Njerëz të Shkencës/Njerëz të besimit (Men of Science/ Men of Faith),” HIS Maj 1976, fq. 26–31, për një pasqyrë të shkurtër të jetës dhe veprës së një sërë shkencëtarësh të tillë.

[17]15. Për një analizë të një mase gjithnjë e më të madhe provash shkencore që dëshmojnë kundër evolucionit, shikoni veçanërisht librat e shkruar nga Michael Denton dhe Philp E. Johnson cituar në bibliografinë e këtij kapitullit dhe të diskutuara në faqet 280–284 më poshtë.

[18]16. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1975.

[19]17. Po aty, fq. 25–33.

[20]18. Shiko diskutimin në kapitullin 4, fq. 83–84, në marrëdhënien mes Shkrimit dhe zbulesës natyrore.

[21]19. Shiko fq. 279–287 më poshtë për një diskutim të evolucionit darvinian.

[22]20. Nuk kemi përse të këmbëngulim që fjala hebraike מִין (H4786, “lloj”) i korrespondon ekzaktësisht kategorisë biologjike “specie,” sepse kjo e fundit është thjesht një mënyrë moderne e klasifikimit të gjallesave të ndryshme. Megjithëkëtë, kjo fjalë hebraike duket vërtetë se nënkupton një specifikim të ngushtë të llojeve të ndryshme të gjallesave. Ajo përdoret për shembull për të folur për disa lloje shumë specifike kafshësh që i pjellin të vegjlit e tyre dhe të cilat dallohen sipas “llojit” të tyre. Shkrimi flet për “qiftin dhe çdo lloj fajkoi,” “çdo lloj korbi,” “çdo lloj krahathati,” “çdo lloj çafke,” dhe “çdo lloj karkaleci” (Lev. 11:14, 15, 16, 19, 22). Kafshët e tjera të cilat ekzistojnë sipas një “lloji” individual janë bulku, karkaleci, akridi, qifti, pulëbardha, dhe lejleku (Lev. 11:22, 29; L. i P. 14:13, 14, 15, 18). Këto janë lloje shumë specifike kafshësh, dhe Perëndia i krijoi ato në mënyrë që ato të riprodhoheshin vetëm sipas “llojeve” të tyre. Duket se kjo gjë do të lejonte vetëm për diversifikimin përbrenda secilit prej këtyre llojeve të kafshëve (fajkuat më të mëdhenj apo më të vegjël, fajkonjtë me ngjyra të ndryshme dhe me forma të ndryshme sqepi, etj.), por padyshim jo ndonjë ndryshim “makroevolucionar” në një lloj tërësisht ndryshe zogjsh. (Frair dhe Davis, Çështja e Krijimit (A Case for Creation) f. 129, mendojnë se “lloji” mund t’i korrespondojë familjes apo rendit që kuptojmë ne sot, ose përndryshe me asnjë të barasvlershëm të shekullit të njëzetë të kësaj fjale.)

[23]21. Vini re frazën: “Këto janë origjina e” që hap seksione të njëpasnjëshme në tregimin e “Zanafillës” tek “Zan.” 2:4 (qiejt dhe toka); 5:1 (Adami); 6:9 (Noa); 10:1 (djemtë e Noas); 11:10 (Shemi); 11:27 (Terahut, babai i Abrahamit); 25:12 (Ismaelit); 25:19 (Isaku); 36:1 (Esau); dhe 37:2 (Jakobi). Përkthimi i kësaj fraze mund të variojë në versione të ndryshme në anglisht, por shprehja hebraike është e njëjta dhe në kuptimin e drejtpërdrejtë thotë: “Këto janë brezat e. . . .” Me anë të kësaj figure letrare, autori ka nisur seksione të ndryshme të tregimit të tij historik, duke e lidhur të tërë atë me një plotësi të unifikuar, dhe duke treguar se ajo duhet kuptuar si shkrim i historisë i të njëjtit soj përgjatë gjithë kohës. Nëse autori ka për qëllim që ne ta kuptojmë Abrahamin, Isakun dhe Jakobin si figura historike, atëherë ai gjithashtu ka për qëllim që ne ta kuptojmë Adamin dhe Evësn si figura historike gjithashtu.

[24]22. Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë ndaj Gjeologjisë së përmbytjes dhe Evolucionit Teistik (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution) (Grand Rapids: Baker, 1977), f. 38. Young-u përfshin një diskutim të pikëpamjeve të Richard H. Bube, një nga ithtarët më me zë të evolucionit teistik sot (fq. 33–35).

[25]23. Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) fq. 139–140.

[26]24. Philp E. Johnson, Darvini përpara Gjyqit (Darwin on Trial) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991), vë në dukje që disa studime shpesh të deklaruara si prova të evolucionit, janë në fakt thjesht dallime të përkohshme të popullsisë pa ndryshim gjenetik. Për shembull, ai përmend vëzhgimin e Kettlewell-it për “melanizmin (nxirjen e lëkurës) industrial” tek fluturat e buta të natës, tek e cila ngjyra mbizotëruese ndryshoi nga e bardhë në të zezë dhe nga e zezë në të bardhë përsëri kur gjethet e pemëve kishin ngjyra të çelëta, pastaj të mbuluara me blozë prej ndotjes, pastaj përsëri me ngjyrë të çelët kur ndotja pushoi. Por në fund të secilës fazë, ishin të pranishme edhe fluturat të zeza edhe ato të bardha, paçka se në proporcione të ndryshme (fluturat të cilat nuk ishin me ngjyrë të përafërt me ngjyrën e gjethes, dalloheshin dhe gllabëroheshin më lehtësisht nga grabitqarët. Asnjë ndryshim evolucionar nuk kishte ndodhur aspak, sepse si fluturat e bardha ashtu edhe ato të zezat, vazhdonin të ishin flutura, njëlloj siç edhe kuajt e zinj dhe të bardhë janë gjithsesi kuaj. Faktikisht, fluturat funksionuan në atë mënyrë që ruante identitetin e tyre gjenetik në rrethana të ndryshueshme, pa evoluar e pa u zhdukur (shiko fq. 26–28, 160–161).

[27]25. Wayne Frair dhe Percival Davis, Argumente për Krijimin (A Case for Creation) (Norcross, Ga.: CRS Books, 1983), f. 25.

[28]26. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

[29]27. Johnson, fq. 15–20 (citim nga f. 18). Johnson vëren se në disa raste janë prodhuar “specie” të reja, në kuptimin e një pjese të popullsisë e cila është në gjendje që të kryqëzohet me një pjesë tjetër: kjo ka ndodhur me mizat e frutave dhe me disa hibride bimore (f. 19). Por paçka se të paafta për t’u kryqëzuar me disa lloje të tjera mizash frutash, mizat e reja të frutave, janë gjithsesi miza frytesh e jo ndonjë lloj i ri krijese: madhësia e variacionit për të cilën është e aftë miza e futave, është e kufizuar në mënyrë të brendaqenësishme nga gama e larmishmërisë në bagazhin gjenetik të saj.

[30]28. Johnson-i vëren (fq. 29–30) që darvinistët madje kanë treguar për karakteristika dukshëm disavantazhuese duke treguar për pleiotropinë, që është ideja që një sërë ndryshimesh gjenetike mund të ndodhin njëherësh, kështu që ato negativet dalin bashkë me pozitivet. Mbi këtë bazë, asnjë karakteristikë ekzistuese në cilëndo kafshë nuk mund të citohet si argument për të hedhur poshtë deklaratën që më i forti mbijeton, sepse kjo kthehet në fakt në një deklaratë sipas të cilës, ata që kanë mbijetuar, kanë mbijetuar. Por atëherë, nga ta dimë ne që mbijetesa e më të fortit ka qenë mekanizmi që ka çuar në larminë e tanishme të formave të jetës?

[31]29. Johnson nuk thotë që të tërë evolucionistët argumentojnë në këtë linjë, por ai citon një sërë të tillësh që ndjekin këtë linjë (fq. 20–23).

[32]30. Johnson, fq. 32–44.

[33]31. Robert E. Kofahl dhe Kelly L. Segraves, Shpjegimi nga Krijimi: Një Alternativë Shkencore e Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution) (Wheaton, Ill.: Harold Shaw, 1975). Ky libër është një përmbledhje mahnitëse e provave shkencore që favorizojnë krijimin nëpërmjet një projekti inteligjent.

[34]32. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) fq. 2–3. Ata paraqesin edhe shumë shembuj të tjerë të ngjashëm.

[35]33. Johnson, fq. 73–85, diskuton dy shembujt nganjëherë të marrë nga ndoshta 100 milion fosile që janë zbuluar, Arkaepteriksi (një zog me disa karakteristika që i përngjajnë reptilëve), dhe disa shembuj të ngjashëm me majmunët që mendohet se janë hominidë paranjerëzorë. Arkaepterksi është gjithsesi shumë si zog, jo një i afërm me reptilët, dhe studimet e karakteristikave të fosileve të supozuara paranjerëzore, përfshijnë sasi të mëdha spekulimesh subjektive, gjë që ka çuar në dallime të forta mes mendimeve të ekspertëve që i kanë shqyrtuar ato.

        Një diskutim i dobishëm i hendeqeve që mbeten në të dhënat fosile, gjendet tek Frair dhe Davis, Argumentet për Krijimin (A Case for Creation) fq. 55–65. Ata vërejnë se vazhdimi i zbulimit dhe klasifikimit të fosileve që prej kohës së Darvinit, ka rezultuar në faktin që “në tërësi, mosvazhdimësitë janë theksuar me vazhdimin e mbledhjes së fosileve. Duket se ka pak mëdyshje që këto hendekë janë realë, dhe duket gjithnjë e më me pak gjasa që ato do të mbushen ndonjëherë” (f. 57).

[36]34. Johnson, f. 50, dukshëm citon një kumtesë nga Gould dhe Niles Eldredge, “Prishja e Ekuilibrit, Një Alternativë ndaj Gradualizmit Filetik (Punctuated Equilibria, an Alternative to Phyletic Gradualism),” printuar si shtojcë e librit të Eldredge-it, Kuadret Kohore (Time Frames) (Johnson, f. 167).

[37]35. Kjo pikëpamje quhet “ekuilibër i prishur,” që do të thotë se ekuilibri i zakonshëm i botës natyrore, qe ndërprerë me raste (i prishur) nga shfaqja e papritur e formave të reja të jetës.

[38]36. Bethesda, Md.: Adler and Adler, 1986.

[39]37. Denton, f. 345. Një analizë e mëparshme e evolucionit nga një biolog i respektuar britanik i cili është vetë një evolucionarit, është G.A. Kerkut, Nënkuptimet e Evolucionit (Implications of Evolution) (New York: Pergamon, 1960). Ky është një studim shumë teknik që tregon për një sërë vështirësish që ende mbeten në teorinë e evolucionit.

[40]38. Johnson, fq. 86–99.

[41]39. Gleason L. Archer, Encikolopedia e Vështirësive të Biblës (Encyclopedia of Bible Difficulties) f. 57.

[42]40. Johnson, f. 104, citim ndaj Fred Hoyle. Në fakt, mund të debatohet që 747 ka më tepër gjasa të ndodhë rastësisht, për shkak se projektuesit inteligjentë njerëzorë kanë qenë në gjendje ta bëjnë një 747, por ata nuk kanë gjendje të bëjnë një qelizë të gjallë.

[43]41. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi nga Krijimi (The Creation Explanation) fq. 99–100.

[44]42. Po aty., f. 101, duke cituar nga Harold J. Morowitz, Rrjedha e Energjisë në Biologji (Energy Flow in Biology) (New York: Academic Press, 1968), f. 99. Studimi klasik i mungesës matematike të gjasave në favor të evolucionit tek P.S. Moorehead dhe M.M. Kaplan, red., Sfida Matematikore ndaj Interpretimit Neo-Darvinian të Evolucionit (Mathematical Challenges to the Neo-Darwinian Interpretation of Evolution) (Philadelphia: The Wistar Institute Symposium Monograph, no. 5, 1967). Shiko gjithashtu artikullin “Herezia në Hollet e Biologjisë: Matematicienët Vënë në Pikëpyetje Darvinizmin (Heresy in the Halls of Biology: Mathematicians Question Darwinism),” Scientific Research (November 1987), fq. 59–66, dhe I.L. Cohen, Darvini e Kishte Gabim – Një Studim rreth Probabiliteteve (Darwin Was Wrong—A Study in Probabilities) (Greenvale, N.Y.: New Research Publications, 1984).

[45]43. Koha (Time) 10 Shtator, 1973, f. 53, përmbledhje e artikullit “Panspermia e Drejtuar (Directed Panspermia),” nga F.H.C. Crick dhe L.E. Orgel tek Icarus (Icarus) 19 (1973): 341–346.

[46]44. Shiko NIDCC f. 283.

[47]45. Kjo “teori hendeku” është dhënë si një interpretim i mundshëm i “Zan.” 1:1–2 tek The New Scofield Reference Bible (Oxford: Oxford University Press, 1967), Tek shënimet ndaj “Zan.” 1:2 dhe “Isa.” 45:18. Ajo mbetet gjithashtu e hasur rëndom në një pjesë të mirë të një lloj mësimi të përhapur të Biblës. Një mbrojtje e zgjeruar e kësaj teorie, gjendet tek Arthur C. Custance, Pa Formë dhe e Zbrazët: Një Studim i Kuptimit të “Zanafillës” 1:2 (Without Form and Void: A Study of the Meaning of Genesis 1:2) (Brockville, Ontario: Doorway Papers, 1970). Një kritikë e zgjeruar gjendet tek Weston W. Fields, E Paformuar dhe e Pambushur (Unformed and Unfilled) (Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976). Një kritikë thelbësore e argumenteve leksikë dhe gramatikë e përdorur në teorinë e hendekut, gjendet gjithashtu tek Oswald T. Allis, Perëndia Foli Përmes Moisiut (God Spake by Moses) (Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1951), fq. 153–159.

        Disa lexues mund të pyesin veten përse e kam klasifikuar këtë pikëpamje krahas pikëpamjeve shekullare dhe evolucionit teistik, si një teori e cila duket “qartësisht e papërputhshme me mësimet e Shkrimit.” Më duhet të vërej këtu se po e bëj këtë vetëm për shkak se argumentet për këtë pozitë, mua më duket se janë të bazuara në interpretime tejet të pagjasa të tekstit biblik dhe unë nuk dua të nënkuptoj me këtë që ata të cilët mbajnë anën e teorisë së hendekut, janë jobesimtarë, apo që ata janë si shumë evolucionistë teisikë të cilët mendojnë se Bibla nuk mund të na mësojë rreth shkencës. Përkundrazi, përkrahësit e teorisë së hendekut, kanë qenë në mënyrë uniforme besimtarë të vërtetësisë tërësore të Shkrimit për çfarëdo teme që ai flet.

[48]46. Fjala e dytë, בֹּהוּ, H983, “zbrazëtisë,” haset vetëm dy herë të tjera në Shkrim (Isa. 34:11; Jer. 4:23), ku që të dyja paraqesin toka të shkretuara të cilat kanë përjetuar gjykimin e Perëndisë. Por, fjala e parë, תֹּהוּ, H9332, që mund të ketë kuptimin “pa formë, pështjellim, irealitet, zbrazëti” (BDB p. 1062), shfaqet edhe nëntëmbëdhjetë herë të tjera, nganjëherë për t’iu referuar një vendi të shkretuar si pasojë e gjykimit (Isa. 34:11 dhe Jer. 4:23, të dyja me בֹּהוּ, H983), dhe nganjëherë thjesht për t’iu referuar një vendi të zbrazët, pa nënkuptuar ndonjë ide të të keqes apo gjykimit të  lidhur me këtë (Jobi 26:7, i “hapësirës” mbi të cilën Perëndia shtrin veriun, paralel me “hiçgjënë”, në të cilën Ai var botën; gjithashtu “L. i P.” 32:10; “Jobi” 12:24; “Ps.” 107:40). Kuptimi i fjalës “i pabanueshëm,” është veçanërisht me vend tek “Isa.” 45:18, ku flitet për krijimin e botës nga Perëndia: “Ai nuk e krijoi atë për të qenë e zbrazur [תֹּהוּ, H9332], por e formoi që të ishte e banuar”. (Fakti që Perëndia nuk e krijoi botën që të ishte e “pa trajtë” por “e ka formuar që të banohej” [Isa. 45:18] tregon për veprën e përfunduar të krijimit që Perëndia kreu, dhe nuk mohon që ajo qe “pa trajtë, e zbrazët” në fazat më të para të krijimit.)

[49]47. Shiko një diskutim më të plotë të boshllëqeve tek gjenealogjitë, tek Francis Schaeffer, Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict) fq. 37–43.

[50]48. Versioni në anglisht i Biblës, NIV e përkthen këtë varg kështu: “Shubaeli, pasardhës i Gershomit,” por kjo është thjesht një interpretim, sepse teksti hebraik thjesht thotë fjalën בֵּן, H1201, “bir.” Nuk duhet kundërshtuar me arsyetimin që Gershoni mund të ketë jetuar mbi 500 vjet, sepse jetëgjatësi të këtyre përmasave nuk hasen pas përmbytjes (shiko “Zan.” 6:3); në fakt, Abrahamit iu dha me anë të një mrekullie një bir kur vetë ishte pothuajse 100 vjeç (kr. Rom. 4:19; Heb. 11:12); dhe Moisiu, shumë kohë përpara Davidit apo Salomonit, e llogariste jetën e një njeriu si 70 apo 80 vjeçare: “Ditët e viteve tona shkojnë deri në shtatëdhjetë vjet dhe për më të fortët në tetëdhjetë” (Psa. 90:10).

[51]49. Shiko “Kronologjia e Besëlidhjes së Vjetër (Chronology of the Old Testament)” tek IBD veç. fq. 268–270.

[52]50. Kjo tabelë u morr nga Frair dhe Davis, Argumente për Krijimin (A Case for Creation) fq. 122–126, dhe Karl W. Butzer, “Njerëzit Prehistorikë (Prehistoric People),” tek Libri i Enciklopedisë së Botës (World Book Encyclopedia) (Chicago: World Book, 1974), 15:666–674.

[53]51. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) f. 207.

[54]52. Dy diskutime të dobishme për paraardhësit e ndryshëm të propozuar njerëzorë, gjenden tek Frair dhe Davis, Çështja e Krijimit (A Case for Creation) fq. 122–126, dhe Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 146–155. Frair dhe Davis mendojnë se njeriu i Neandertalit ishte “tërësisht njerëzor” paçka se “i veçantë nga ana e racës” (f. 125).

[55]53. Philip Johnson vëren që një histori e kohëve të fundit që ka marrë mbështetje nga një sërë biologësh molekular, është që të tërë njerëzit e kanë prejardhjen nga një “Evë mitokondrike” e cila jetoi në Afrikë më pak se 200,000 vjet më parë Darvini Para Gjyqit (Darwin on Trial) fq. 83, 177–178).

[56]niv—Versioni i Biblës në anglisht i titulluar: New International Version

[57]54. Mbrojtësit e një dite njëzetekatër orëshe, mund të japin skenarë me anë të të cilëve Adami u vuri emra vetëm llojeve përfaqësuese të kafshëve, apo se ai i emërtoi ato me shpejtësi, pa vërejtur veprimtaritë apo aftësitë e tyre, por që të dyja këto sugjerime janë interpretime me shumë më pak gjasa, kur kihet parasysh rëndësia që i vihet vënies së emrit në Besëlidhjen e Vjetër.

[58]55. Këtu jam duke supozuar që Moisiu shkroi edhe “Zanafillën” edhe “Eksodin”, dhe se lexuesit e parë ishin populli i Izraelit në shkretëtirë, rreth vitit 1440 para K.

[59]56. Në fakt, shprehja “dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes” nuk përdoret kurrë gjetiu në Besëlidhjen e Vjetër hebraike, kështu që nuk mund të thuhet se është një shprehje e zakonshme e përdorur për të treguar një ditë normale.

[60]57. Teksti hebraik nuk thotë “që ditët e tua të jenë të shumta (Heb. רַב, H8041)” që është një shprehje e zakonshme hebraike (Zan. 21:34; 37:34; Eks. 2:23; Num. 9:19; etj.), por “që ditët e tua të jenë të gjata “ (Heb. אָרַךְ, H799, “të gjata,” e përdorur gjithashtu si gjatësi fizike tek “1 Mbretërit” 8:8; “Ps.” 129:3; “Isa.” 54:2 [“zgjati litarët e tu”]; “Ezek.” 31:5).

[61]58. Një variacion i kësaj pikëpamjeje do të thoshte se gjashtë ditët ishin gjashtë ditë njëzetekatër orëshe, por nga njëra ditë në tjetrën, kanë kaluar me miliona vjet. Kjo padyshim që është e mundshme, por vështirësia me këtë pikëpamje është se ajo duket se importon “hendeqe” mes tërë ditëve thjesht për të shpjeguar kësisoj kronologjinë shkencore, pa prova të qarta në tekst për ta mbështetur atë. Kjo pikëpamje mbrohet nga Robert C. Newman dhe Herman J. Eckelmann, i Riu, “Zanafilla” Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977).

[62]59. Grand Rapids: Zondervan, 1982, fq. 13–67.

[63]60. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) f. 63; shiko gjithashtu diskutimin e detajuar në fq. 93–116, si dhe Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 185–193.

[64]61. Shiko Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 171–210, për këto shembuj. Një lëvizje kontinentale prej 2 cm. në vit x 20,000 vjet = 40,000 cm. apo 400 m. (rreth 437 yd. apo +1/4 milje). Kjo distancë si zor se shpjegon distancën e tanishme mes Amerikës së Jugut dhe Afrikës.

[65]62. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) fq. 84–86. Gumat koralore nuk janë formuar nga presioni i jashtëzakonshëm i ushtruar nga një përmbytje, por nga krijesa të vogla detare (të quajtura polyps koralore) të cilat lidhen me njëra tjetrën dhe ndërtojnë formacione shumëngjyrëshe gëlqerore duke thithur karbonatin e kalciumit nga uji i detit dhe duke e depozituar atë përreth gjysmës së poshtme të trupit të tyre. Kur këto gjallesa ngordhin, “skeletet” e tyre prej gëlqerori mbeten, dhe gjatë dhjetëra mijëra vjetësh, guma të stërmëdha koralore formohen për pasojë. Kjo mund të ndodhë vetëm në ujëra më të ngrohtë se 18ø C (65ø F) dhe në ujë aq të pastër e të cektë që të bëjë të mundur që fotosinteza të ndodhë tek algat që i duhen poliptit koralor për të prodhuar skeletin e vet. (Shiko Robert D. Barnes, “Koralet (Coral),” tek Libri i Enciklopedisë së Botës (World Book Encyclopedia) [Chicago: World Book, 1983], 4:828.)

[66]63. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977, fq. 15–34, 89–103. Ata tregojnë se gjatësia e kohës së kërkuar për dritën që të arrijë tokën, nuk është e vetmja provë astronomike për një univers shumë të vjetër: matjet e lëvizjeve të yjeve tregojnë se universi me sa duket ka mbi 15 miliard vjet që zgjerohet; radiacioni i sfondit në univers jep gjithashtu një moshë të ngjashme. Edhe lloji i dritës që vjen nga disa yje të caktuar, tregon se shumë yje kanë një moshë të përputhshme me këtë përllogaritje. Ithtarët e teorisë e tokës së re (shiko më poshtë) mund të thonë se Perëndia i krijoi në vend rrezet e dritës, në mënyrë që Adami dhe Eva të mund të shikonin yjet, por është shumë e vështirë kështu që të shpjegosh arsyen përse Perëndia do të krijonte këto prova të tjera kaq të përputhshme me një univers rreth 15 miliard vjeçar.

[67]64. Sigurisht, hipotezat e sotme shkencore të këtyre sekuencave, mund të jenë të pasakta.

[68]65. Folja e dytë nënkuptohet nga kundrinori i drejtë por nuk është e shprehur në tekstin hebraisht; po të shprehej, ajo do të ishte në të njëjtën formë me foljen e parë të fjalisë.

[69]66. Çështja e pjalmimit pa zogj dhe insekte, mbetet një pikë e vështirë për sa i takon vlefshmërisë së kësaj pikëpamjeje, paçka se duhet vërejtur se edhe sot, shumë bimë janë vetë-pjalmuese apo të ndër-pjalmuara nga era, dhe ne nuk mund të jemi të sigurt që pjalmimi nga insektet fluturakë ishte domosdoshmëri edhe përpara rënies në mëkat përpara se krijimi të përfundonte. Po kështu, nevoja për disa zogj që jetojnë duke u ushqyer me insekte zvarranike, është një tjetër pikë e vështirë, por ka mundësi që përpara rënies në mëkat ato të ushqeheshin vetëm me bimë dhe fara.

[70]67. Tabela vijuese është marrë nga The NIV Study Bible red. nga Kenneth Barker etj. (Grand Rapids: Zondervan, 1985), f. 6 (shënimi ndaj “Zan.” 1:11). Një mbrojtje e fortë ndaj pikëpamjes së “strukturës” gjendet tek Henri Blocher, Në Fillim: Kapitujt Hyrës të “Zanafillës” (In the Beginning: The Opening Chapters of Genesis) përkth. nga David G. Preston (Leicester: Inter-Varsity Press, 1984), fq. 49–59. Blocher përmend një sërë studiuesish të tjerë ungjillorë të cilët mbajnë këtë pozitë të cilën ai e quan “interpretimi strukturor”: N.H. Ridderbos, Bernard Ramm, Meredith G. Kline, D.F. Payne, dhe J.A. Thompson. Kjo pikëpamje “strukturore” është quajtur pikëpamja e “ditës figurative” tek Millard Erickson, Teologjia Kristiane (Christian Theology) f. 381.

[71]68. Kjo pikëpamje e strukturës mbrohet gjithashtu nga Ronald Youngblood, Si Filloi Gjithçka (How It All Began) (Ventura, Calif.: Regal, 1980), fq. 25–33.

[72]69. Henri Blocher, Në Fillim (In the Beginning) f. 52.

[73]70. Po aty, f. 50.

[74]kjv—King James Version (Versioni i Autorizuar)

[75]71. Për një diskutim të mëtejshëm mbi “Zan.” 2:5, shiko Meredith G. Kline, “Sepse nuk Kishte Rënë Shi (Because It Had Not Rained),” WTJ 20 (1957–1958): 146–157; dhe si përgjigje, Derek Kidner, “Zanafilla” 2:5, 6: E Lagur apo e Thatë?” (“Genesis 2:5, 6: Wet or Dry?”) TB 17 (1966): 109–114.

[76]72. D. Kidner, Zanafilla: Prezantim dhe Komentar (Genesis: An Introduction and Commentary) TOTC (Chicago: InterVarsity Press, 1967), fq. 54–55.

[77]73. Në sërë argumentesh shkencorë tregonin për nga një tokë e re (rreth 10,000–20,000 vjeçare) janë dhënë tek Henry M. Morris, red., Kreacionizmi Shkencor (Scientific Creationism) (San Diego, Calif.: Creation-Life, 1974), veç. fq. 131–169; gjithashtu Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) fq. 181–213.

        Një përgjigje ndaj pjesës më të madhe të këtyre argumenteve, nga një pikëpamje e “tokës së vjetër”, jepet nga Davis A. Young tek Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) fq. 71–131, dhe veçanërisht si përgjigje ndaj “gjeologjisë së përmbytjes,” tek Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 171–213. Një libër tjetër, Shkenca e Mbajtur Peng: Çfarë nuk Shkon me Shkencën e Krijimit dhe Evolucionizmin (Science Held Hostage: What’s Wrong With Creation Science and Evolutionism) nga Howard J. Van Till, Davis A. Young, dhe Clarence Menninga (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988), ngre kundërshtime serioze ndaj vlerësimit si dhe përdorimit të materialeve të hulumtimeve shkencore nga disa mbrojtës të shquar të teorisë së tokës së re (shiko fq. 45–125). Një përgjigje paraprake për tokën e re ndaj argumenteve të Young-ut, gjendet në një pamfletë tridhjetekatër faqesh shkruar nga Henry M. Morris dhe John D. Morris, Shkenca, Shkrimi dhe Toka e Re (Science, Scripture, and the Young Earth) (El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1989).

[78]74. Millard Erickson, Teologji e Krishterë (Christian Theology) f. 382.

[79]75. Duhet vërejtur se mbrojtësit e idesë së një toke të vjetër duhet të përfytyrojnë Perëndinë që flet tek “Zan.” 1:31 tek thotë që edhe fosilet e lashtë ishin krijuar “shumë të mirë.” Ky nuk është një kundërshtim vendimtar nëse vdekja e kafshëve përpara rënies nuk do të vinte si rezultat i mëkatit, por gjithsesi është një argument i vështirë për t’u kapërcyer. Vetëm përkrahësit e gjeologjisë së përmbytjes (shiko më poshtë) do të thoshin se tek “Zan.” 1:31) nuk ekzistonin fosile, por ato u depozituan krejt papritur nga përmbytja tek “Zan.” 6-9. Kjo ndoshta është një arsye në favor të pozitës së gjeologjisë së përmbytjes.

[80]76. Shiko Henry M. Morris dhe John C. Whitcomb, Përmbytja e “Zanafillës” (The Genesis Flood) (Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1961); John C. Whitcomb, Bota që u Zhduk (The World That Perished) (Grand Rapids: Baker, 1988); Stephen A. Austin, Katastrofat në Historinë e Botës (Catastrophes in Earth History) (El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1984). Studimet e tjera nga mbrojtësit e gjenealogjisë së përmbytjes, janë botuar tek CRSQ paçka se kurrsesi nuk mund të thuhet që të tërë artikujt në atë gazetë mbrojnë pikëpamjen e gjeologjisë së përmbytjes, e as se të tërë pjesëtarët e Shoqërisë së Hulumtimit të Krijimit përkrahin gjeologjinë e përmbytjes.

[81]77. Argumentet kundër gjeologjisë së përmbytjes janë renditur nga një ungjillor i cili është gjithashtu një gjeolog profesionist; shiko Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë për Gjeologjinë e Përmbytjes dhe Evolucionin Teist (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution) dhe Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth.)

[82]78. Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) f. 89.

[83]79. Frair dhe Davis, Një Çështje për Krijimin (A Case for Creation) fq. 135–140, ka shumë sfida specifike praktike ndaj shkencëtarëve të cilët besojnë në krijim, që të merren me lloje specifike hulumtimesh shkencore kaq shumë të nevojshme.

[84]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[85]red.—redaktuar nga,

[86]1. Paçka se filozofët mund të përdorin termin determinizëm (apo determinizëm i butë) për të kategorizuar pozitën të cilën unë mbroj në këtë kapitull, unë nuk e përdor atë term për shkak se ai keqkuptohet shumë lehtë në anglishten e përditshme: (1) Ai sugjeron një sistem në të cilin zgjedhjet njerëzore nuk janë reale, dhe nuk sjellin ndryshim në rezultatin e ngjarjeve; dhe (2) ai sugjeron një sistem në të cilin, shkaku përfundimtar i ngjarjeve, është një univers mekanik e jo një Perëndi i mençur dhe vetor. Për më tepër, (3) ajo lejon fare lehtë që kritikët ta grupojnë pikëpamjen biblike me sistemet jo të krishtera deterministe dhe të mjegullojë dallimet midis tyre.

        Pikëpamja e evokuar në këtë kapitull, nganjëherë është quajtur gjithashtu “përputhshmëri,” për shkak se sipas saj, sovraniteti hyjnor është i përputhshëm me rëndësinë e njerëzve dhe zgjedhjet reale njerëzore. Unë nuk kam kundërshtim ndaj nuancave të këtij termi, por kam vendosur të mos e përdor, për shkak se (1) Dua të shmang përhapjen e termave teknikë në studimin e teologjisë, dhe (2) më duket e preferueshme që ta quaj pozicionin tim, një pikëpamje tradicionale e Reformuar për sa i takon provanisë së Perëndisë, dhe për rrjedhojë ta vë veten përbrenda një tradite teologjike të kuptuar gjerësisht të prezantuar nga John Calvin si dhe teologë sistematikë të tjerë të renditur në kategorinë e “Reformuar” në fund të këtij kapitulli.

[87]nasb—Versioni në anglisht i Biblës, i quajtur: New American Standard Bible

[88]mg.—Shënime në margjinë apo thënë ndryshe, në anë të faqes

[89]2. Është e vërtetë që “Pred.” 9:11 thotë se: “vrapimi nuk fitohet nga i shpejti, as beteja nga të fortët; as buka nuk u shkon të urtëve, as pasuritë njerëzve të zgjuar, as favori të shkathtëve, por të gjithëve gjërat u ndodhin sipas kohës dhe rastit.” Por Michael Eaton vëren saktësisht: “Në buzët e një izraeliti ‘rast’ do të thotë diçka e papritur, jo diçka rastësore” (Predikuesi [Ecclesiastes] TOTC [Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1983], f. 70). Kjo fjalë e rrallë e përkthyer këtu ‘rast’ (Heb., פֶּגַע, H7004) shfaqet vetëm një herë tjetër në Bibël (1 Mbretërit 5:4[18], duke iu referuar një ngjarjeje të keqe).

[90]3. David J.A. Clines, “Parapërcaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” tek Hiri i Pakufizuar (Grace Unlimited) red. nga Clark H. Pinnock (Minneapolis: Bethany House, 1975), fq. 116–117, kundërshton duke thënë se këto vargje thjesht afirmojnë që “kur bëhet fjalë për konflikt mes Perëndisë dhe njeriut, pa dyshim që nuk mund të jetë njeriu ai që do të fitojë në fund.” Ai thotë se këto vargje nuk përshkruajnë jetën në përgjithësi, por përshkruajnë rrethana të pazakonta ku Perëndia e tejkalon vullnetin e njeriut me qëllim për të realizuar qëllimet e Tij të veçanta. Clines-i e mohon që këto vargje të nënkuptojnë se Perëndia vepron gjithnjë në këtë mënyrë apo se këto vargje përfaqësojnë kontrollin e Perëndisë mbi sjelljen njerëzore në përgjithësi. Megjithëkëtë, në këto pasazhe nuk shikohen kufizime të tilla (shiko “F. e Urta” 16:1, 9). Këto vargje nuk thonë se Perëndia drejton hapat e njeriut në raste të rralla kur Perëndisë i duhet që të ndërhyjë me qëllim që të përmbushë qëllimet e Tij; ato thjesht bëjnë deklarata të përgjithshme rreth mënyrës se si bota funksionon. Perëndia drejton hapat e njeriut në përgjithësi, jo thjesht kur ka konflikt mes Perëndisë dhe njeriut.

[91]4. I. Howard Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament)” tek Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) nga Clark H. Pinnock, fq. 132–133, 139, e kundërshton analogjinë e një dramaturgu dhe një drame, me argumentin se aktorët “të cilët janë të shtrënguar nga personazhet që u janë caktuar dhe skenari që kanë mësuar” kështu që edhe nëse dramaturgu “e bën [personazhin] të thotë “Unë e dua krijuesin tim’, në dramën e tij, kjo nuk është dashuri e ndërsjellët në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.”

        Por Marshall-i e kufizon analogjinë e tij tek ajo që është e mundshme me qeniet njerëzore të cilët veprojnë në një nivel njerëzor. Ai nuk merr në shqyrtim mundësinë (në fakt, realitetin!) që Perëndia është në gjendje që të bëjë shumë më tepër sesa ç’janë në gjendje të bëjnë qeniet njerëzore, dhe se Ai mund të krijojë në mënyrë të mrekullueshme qenie njerëzore të vërtetë e jo thjesht personazhe të një drame. Një qasje më e mirë ndaj analogjisë së një dramaturgu dhe një drame, do të ishte nëse Marshall-i do t’i vishte kësaj çështjeje një deklaratë shumë të dobishme të cilën ai e ka bërë në një pjesë tjetër të kësaj eseje: “Vështirësia bazë është ajo e përpjekjes për të shpjeguar natyrën e marrëdhënies mes Perëndisë së pafundmë dhe krijesave të fundme. Tundimi ynë është që të mendojmë për shkakun hyjnor, në pak a shumë të njëjtën mënyrë si me shkakun njerëzor, dhe kjo krijon disa kleçka sapo ne përpiqemi të lidhim shkakun hyjnor me lirinë njerëzore. Është përtej aftësisë tonë që të rrekim të shpjegojmë se si Perëndia mund të na bëjë që të kryejmë disa gjëra të caktuara (apo për të bërë që universi të vijë në ekzistencë dhe të veprojë ashtu siç vepron)” (fq. 137–138). Unë mund të bie tërësisht dakord me gjithçka në deklaratat e Marshall-it në këtë pikë, dhe të shikojmë se kjo është një mënyrë shumë ndihmuese për qasjen ndaj këtij problemi.

[92]5. “Ps.” 105:17 thotë se Perëndia “Dërgoi para tyre një njeri, Jozefin, që u shit si skllav.”

[93]6. Fjala hebraike e përdorur kur “2 Sam.” 24:1 thotë se Zoti e nxiti Davidin kundër Izraelit, është סוּת, H6077, “nxit, josh, shtyj” (BDB, p. 694). Është e njëjta fjalë e përdorur tek “2 Kron.” 21:1 për të thënë se Satani e nxiti Davidin për të numëruar Izraelin, tek “1 Mbretërve” 21:25 për të thënë që Jezebela nxiti Ahabin për të bërë të keqen, tek “L. i P.” 13:6(7) për të paralajmëruar kundër një personi të dashur që nxit një pjesëtar të familjes që në fshehtësi t’u shërbente perëndive të tjerë, dhe tek “2 Kron.” 18:31 për të thënë se Perëndia shtyu ushtrinë siriane që të tërhiqej para Jozafatit.

[94]7. Përkthime të tjera e përkthejnë fjalën hebraike רַע, H8273, “e keqja,” me fjalën “katastrofë” (NIV) apo “mjerim” (RSV) apo “fatkeqësi” (NASB), dhe me të vërtetë që kjo fjalë mund të përdoret për rastet e katastrofave natyrore ashtu sikurse edhe këto fjalë nënkuptojnë. Por, ajo mund të ketë një zbatim më të gjerë sesa katastrofat natyrore, sepse fjala e përdorur këtu është një fjalë tejet e zakonshme e përdorur për të keqen në përgjithësi: Ajo është përdorur për pemën e njohurisë së të mirës dhe të keqes (Zan. 2:9), për ligësinë ndër njerëzit që solli gjykimin me përmbytje (Zan. 6:5), si dhe për poshtërsinë e sodomitëve (Zan. 13:13). Ajo është përdorur për të thënë: “Largohu nga e keqja dhe bëj të mirën” (Ps. 34:14), si dhe për të folur për gabimin që bëjnë ata të cilët e quajnë të mirë të keqen dhe të keqe të mirën (Isa. 5:20), si dhe për mëkatin e atyre të cilët “Këmbët e tyre vrapojnë drejt së keqes” (Isa. 59:7; shiko gjithashtu 47:10, 11; 56:2; 57:1; 59:15; 65:12; 66:4). Me dhjetëra herë të tjera përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër, ajo i referohet ligësisë morale të mëkatit. Kontrasti me “paqen” (שָׁלֹום, H8934) tek e njëjta frazë tek “Isa.” 45:7 mund të thuhet se ajo që nënkuptohet këtu është vetëm “fatkeqësi”, por nuk është domosdoshmërisht kështu, sepse e keqja dhe ligësia morale, është padyshim gjithashtu e kundërta e plotësisë së “shalomit” apo paqes së Perëndisë. (Tek “Amosi” 3:6, רָעָה, H8288, është një fjalë tjetër por e lidhur me këtë, dhe ajo ka një gamë të ngjashme kuptimesh.) Por “Isa.” 45:7 nuk thotë se Perëndia does evil (shiko diskutimin e mëposhtëm).

[95]kjv—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: King James Version (Versioni i Autorizuar)

[96]8. Fjala hebraishte për “fatkeqësi” këtu është רָעָה, H8288, si tek “Amosi” 3:6.

[97]9. Një lloj tjetër e keqeje është dobësia fizike. Në lidhje me këtë, Zoti i thotë Moisiut: “Kush e ka bërë gojën e njeriut, ose kush e bën njeriun të pagojë, të shurdhër, me sy ose të verbër? A nuk jam unë vallë, Zoti?” (Eks. 4:11).

[98]10. “Caktuar” në këtë varg, do ishte më mirë të merrej si referencë si ndaj pengimit ashtu edhe ndaj mosbindjes. Nuk është e saktë të themi se Perëndia përcaktoi vetëm faktin që ata të cilët nuk binden, do të pengoheshin, sepse ky nuk është një fakt, por persona (“ata”) për të cilët thuhet se janë të “caktuar” në këtë rast. (Shiko diskutimin tek Wayne Grudem, Letra e Parë e Pjetrit (The First Epistle of Peter) TNTC [Leicester: Inter-Varsity Press, and Grand Rapids: Eerdmans, 1988], fq. 106–110.)

[99]11. David J.A. Clines, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” f. 116, e ripërkthen kështu këtë: “Zoti ka bërë gjithçka me të kundërtën e vet, kështu edhe të ligut do t’i vijë dita e rrënimit.” Ai e bën këtë me qëllim që të shmangë përfundimin që Zoti i ka bërë disa njerëz të këqij për ditën e keqe. Por, ky përkthim nuk është bindës. Fjala hebraike e përkthyer “qëllim” tek versioni në anglisht RSV (מַעֲנֶה, H5102) shfaqet vetëm tetë herë në Besëlidhjen e Vjetër, dhe zakonisht i referohet një “përgjigjeje” ndaj një pyetjeje apo një deklarate. Kështu që ajo nënkupton diçka si “përgjigje e duhur” apo “qëllim korrespondues.” Por parafjala לְ־, H4200, përkthehet shumë më saktësisht “për” (jo “me”), kështu që në secilin rast, fjalia e këtueshme pohon që Zoti ka bërë gjithçka për qëllimin e vet të përshtatshëm apo për përgjigjen e përshtatshme ndaj saj. Për rrjedhojë, edhe nëse e përkthejmë “qëllim” apo “të kundërt,” vargu pohon se edhe i ligu është bërë nga Zoti “për [Heb. לְ־] ditën e keqe.”

[100]12. John Calvin, Parimet e Fesë së Krishterë (Institutes of the Christian Religion) Library of Christian Classics, red. nga John T. McNeill dhe përkthyer nga F.L. Battles, 2 vol. (Philadelphia: Westminster, 1960), 1:217 (1.16.5).

[101]13. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:228 (1.18.titulli).

[102]14. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:234 (1.18.3).

[103]15. Louis Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 175.

[104]16. Parimet (Institutes) 1:296 (2.3.5), cituar me aprovim nga St. Bernard: “Nga tërë qeniet e gjalla, vetëm njeriu është i lirë.... Sepse ajo që është e vullnetshme është gjithashtu e lirë.” Më pas, tek i njëjti pasazh, ai citon Shën Bernardin përsëri me aprovim, ku ai e pranon se vullneti është nën zgjedhën e mëkatit dhe për rrjedhojë domosdoshmërish mëkaton, por pastaj thotë se “kjo domosdoshmëri është si të thuash e vullnetshme....Kësisoj shpirti...është njëkohësisht i skllavëruar dhe i lirë: i skllavëruar nga pashmangshmëria; i lirë, për shkak të vullnetit.” Pak më vonë, Kalvini vetë thotë se: “njeriu, ndërkohë që mëkaton nga pashmangshmëria, megjithëkëtë, nuk mëkaton më pak në mënyrë të vullnetshme” (1:309 [2.4.1]). Kalvini qartësisht thotë se Adami, përpara se të kishte mëkat në botë, “përmes vullnetit të lirë kishte fuqinë që po të donte, të arrinte jetën e përjetshme....Adami, po të kishte dashur mund të kishte bërë qëndresë, duke qenë se shikohet që ai ra me vullnet të tij....Zgjedhja e tij për të mirën dhe për të keqen, qe e lirë” (1:195 [1.15.8]). Kështu, Kalvini mund të përdorë termin vullnet i lirë nëse me këtë nënkuptohet “i vullnetshëm, me dashje,” dhe ai mund ta përdorë këtë për Adamin përpara rënies. Megjithëkëtë, ai me kujdes shmang zbatimin e termit vullnet i lirë ndaj qenieve njerëzore mëkatare, nëse me këtë njerëzit nënkuptojnë “në gjendje për të bërë mirë me forcat e veta” (shiko tekstin sipër).

[105]17. Parimet (Institutes) 1:262 (2.2.6).

[106]18. Po aty, 1:264, 266 (2.2.7–8).

[107]19. Faktikisht, aftësia jonë për të bërë zgjedhje të vullnetshme sadopak, është thjesht një reflektim i krijuar i vullnetit dhe aftësisë së Perëndisë për të bërë zgjedhje të vullnetshme. Sidoqoftë, nëse ne do të ishim tërësisht të lirë në zgjedhjet tona, ne do të ishim të barabartë me Perëndinë në vullnetin tonë, dhe kjo është diçka të cilën ne nuk mund ta presim kurrë, qoftë në këtë jetë, qoftë në atë që do të vijë.

[108]20. Teologët arminianë, shkëputen prej këtij kuptimi të vullnetit të lirë dhe argumentojnë për një liri që nënkupton se vendimet tona, nuk janë shkaktuar nga ndonjë gjë që është jashtë vetes tonë (shiko diskutimin e Jack Cottrell-it që liria duhet të nënkuptojë më shumë sesa thjesht zgjedhje të qëllimta, në fq. 340–347, më poshtë).

[109]21. John Feinberg thotë: “Nëse ne veprojmë në përputhje me dëshirat e faktorit veprues atëherë edhe pse veprimi është përcaktuar nga një lidhje shkaktore, është i lirë dhe faktori veprues është moralisht përgjegjës” (“Perëndia Cakton Gjithçka (God Ordains All Things),” tek Paracaktimi dhe Vullneti i Lirë: Katër Pikëpamje për Sovranitetin Hyjnor si dhe Lirinë Njerëzore (Predestination and Free Will: Four Views of Divine Sovereignty and Human Freedom) red. nga David Basinger dhe Randall Basinger [Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986], f. 37).

[110]22. Shiko fq. 213–216 për një diskutim të mëtejshëm të vullnetit të fshehtë dhe të zbuluar të Perëndisë.

[111]23. Ky është kundërshtimi i I. Howard Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” f. 173.

[112]24. John Calvin thotë për ata të cilët kundërshtojnë dy kuptimet e vullnetit të Perëndisë, “Iu lutem të më tregojnë nëse gjykimet e Tij Ai i ushtron me dashje apo pa dashje....Kur ne nuk e kuptojmë se si Perëndia dëshiron të ndodhë atë gjë të cilën Ai e ndalon të bëhet, le të kujtojmë pazotësinë mendore që kemi.” Ai gjithashtu citon me aprovim deklaratën e Agustinit: “Ekziston një dallim i madh mes asaj që është e përshtatshme që një njeri të dëshirojë dhe asaj që është e përshtatshme për Perëndinë...sepse, përmes dëshirave të këqija të njerëzve të ligj, Perëndia përmbush atë gjë që Ai me drejtësi dëshiron” (Parimet (Institutes) 1:233–234 [1.18.3]).

[113]25. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:216 (1.17.4).

[114]26. Shiko kapitullin 18 për një diskutim më të gjerë rreth lutjes.

[115]27. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:216 (1.17.4).

[116]28. Parimet (Institutes) 1:237 (1.18.4).

[117]29. Termi Arminianizëm, u zgjodh kohët e fundit në titullin e një serie esesh serioze të cilat përfaqësojnë këtë pozitë: Shiko Clark H. Pinnock, red., Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut: Argumente për Arminianizmin (The Grace of God, The Will of Man: A Case for Arminianism) (Grand Rapids: Zondervan, 1989). Në seksionin vijues, unë citoj gjerësisht nga ky libër si dhe një libër i mëhershëm i redaktuar nga Pinnock, Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited). Këto dy libra janë mbrojtje të shkëlqyera të kohëve të fundit të pozitës arminiane.

        Jacob Arminius (1560–1609) qe një teolog holandez i cili kishte mendim ndryshe nga kalvinizmi mbizotërues i kohës së tij. Paçka se ai nuk citohet personalisht e as përdoret si referencë edhe aq shpesh nga arminianët sot, emri i tij i është bashkëngjitur një game të gjerë pozitash të cilat kanë të përbashkët faktin që ato ndryshojnë nga pozita kalviniste mbi çështjen e vullnetit të lirë të njeriut, si në lidhje me providencën e Perëndisë në përgjithësi (subjekti i këtij kapitulli) ashtu edhe në lidhje me paracaktimin apo zgjedhjen specifikisht (tema e kapitullit 32).

        Termi Arminian duhet dalluar nga termi armenian i cili i referohet njerëzve të cilët jetojnë apo e kanë prejardhjen nga Armenia e lashtë në Azinë perëndimore (tani pjesë e Turqisë, Iranit dhe ish republikat e Bashkimit Sovjetik).

[118]30. Clark Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri në Rrjedhën e Historisë Biblike (Responsible Freedom in the Flow of Biblical History),” tek Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) f. 18.

[119]31. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) f. 107. Eseja e Cottrell-it, nga pikëpamja ime, është më gjithëpërfshirësja dhe më bindësja e shumë eseve të shkëlqyera Arminiane në këtë libër. Libri në tërësinë e vet, është i punuar në mënyrë të përgjegjshme, dhe me shumë mundësi është përfaqësuesi më i mirë i kohëve të fundit i mendimit arminian. Cottrell-i nuk e mohon gjithëdijen hyjnore për sa u takon ngjarjeve të së ardhmes, ndryshe nga esetë e shkruara prej Clark Pinnock dhe Richard Rice në të njëjtin volum, dhe kjo e vë atë më afër arinianizmit intuitiv që u duket i saktë shumë joklerikëve ungjillorë sot.

[120]32. I. Howard Marshall e pretendon këtë në disa vende tek “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) fq. 127–143. Marshall përdor analogjinë e një grupi muzikor xhazi, instrumentistët individuale të të cilit mund të improvizojnë lirisht por qëllimi i përgjithshëm dhe uniteti i pjesës që luhet, ruhen gjithsesi (f. 133). Kësisoj, “Bibla paraqet një tablo të Perëndisë i Cili vendos masa të reja në histori dhe që ndërvepron me vullnetet e njerëzve, bashkë me një tablo të Perëndisë që vendos masa të reja në histori dhe që të dyja këto tablo, janë njëlloj të vlefshme” (Marshall, f. 141).

[121]33. Pinnock, “Liri e Përgjegjshme (Responsible Freedom),” f. 102.

[122]34. Po aty, f. 102.

[123]5. Po aty, f. 106.

[124]36. Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” f. 139.

[125]37. David J.A. Clines, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” f. 122; shiko gjithashtu fq. 116–117. Po kështu, James D. Strauss, “Premtimi i Perëndisë dhe Historia Universale (God’s Promise and Universal History),” Hiri i Pakufizuar (Grace Unlimited) f. 196, thotë se shembulli i Jakobit dhe Esaut të cilin Pali e përmend tek “Rom.” 9:9–13 u referohet planeve të plota të Perëndisë për pasardhësit e Jakobit dhe Esaut, dhe nuk duhet marrë si një ilustrim i mënyrës se si Perëndia punon në jetën apo zemrën e njerëzve në përgjithësi.

[126]38. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 112–113.

[127]39. Marshall, “Paracaktimi (Predestination),” f. 136.

[128]40. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 102.

[129]41. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 104–105.

[130]42. Pinnock, Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited). 15.

[131]43. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 95.

[132]44. Po aty, f. 108.

[133]45. Marshall, “Paracaktimi (Predestination),” f. 132. Po kështu, thotë ai, “Kur ne përpiqemi të mendojmë për një person i cili paracakton rrjedhën e një marrëdhënieje mes tij dhe një personi tjetër...ky koncept është nga ana logjike vetë-kontradiktor” (f. 135).

[134]46. Po aty, f. 133.

[135]47. Po aty, fq. 139–140 (germat e pjerrëta në tekstin origjinal).

[136]48. Randall G. Basinger, “Sovranitet Hyjnor i Plotë: Një Kritikë Praktike (Exhaustive Divine Sovereignty: A Practical Critique),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut: Argumente për Arminianizmin (The Grace of God, the Will of Man: A Case for Arminianism) red. Clark H. Pinnock, f. 94.

[137]49. Po aty, f. 196.

[138]50. Po aty, f. 204.

[139]51. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” f. 113.

[140]52. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” argumenton që konteksti i “Efe.” 1:11 tregon se nuk përfshin të tëra gjërat në univers, por kufizohet në një fokus specifik: “Ky fokus është “misteri i vullnetit të Tij (1:9), që është bashkimi i judenjve dhe johebrenjve në një trup, kisha (3:6).” Kësisoj, ai thotë se ky varg vetëm sa i “referohet të “gjitha gjërave’ të nevojshme për bashkimin e judenjve dhe paganëve nën një Krye e në një trup” (f. 116).

        Por ky argument nuk është bindës. Katrelli duhet të hidhet përpara tek “Efe.” 3:6 për të përftuar kufizimet kontekstuale të cilat ai kërkon për “gjithçka” tek 1:11. Duke bërë këtë, ai shpërfill suazën e qartë kozmike të kontekstit, ashtu sikurse ai përkufizohet në vargun paraprirës, një varg që në tekstin greqisht është në të njëjtën fjali: “që, në administrimin për plotësimin e kohërave, të përmbledhë të gjitha gjërat në Krishtin, edhe ato që janë në qiej edhe ato që janë mbi dhe; në atë” (Efe. 1:10). Të gjitha gjërat në qiell dhe në tokë përfshin të tërë universin. “Efe.” 1:21–22 shpjegon më tej se Perëndia e ka përlartësuar Krishtin “përmbi çdo principatë, pushtet, fuqi, zotërim...dhe vuri gjithçka nën këmbët e tij, edhe përmbi çdo gjë ia dha për krye kishës.” Edhe një herë tjetër, suaza është e përbotshme. “Misteri” i vullnetit të Perëndisë tek “Efe.” 1:9 nuk është kufizuar me bashkimin e judenjve dhe johebrenjve (si tek 3:6) por është përkufizuar nga 1:10 si një plan për të bashkuar të tëra gjërat në Krishtin. Termi mister (Gr. μυστήριον, G3696) tek Pali do të thotë diçka e fshehur më përpara por tani e bërë e njohur përmes zbulesës, dhe mund t’i referohet gjërave të ndryshme në kontekste të ndryshme: tek “Efe.” 5:32 ajo i referohet martesës si një simbol i bashkimit mes Krishtit dhe kishës; tek “1 Kor.” 15:51 i referohet ringjalljes së trupit; etj.

[141]53. Ky është rasti me analogjinë e Katrellit, të njeriut i cili përdor një levë për të lëvizur një shkëmb. Ai thotë se leva “nuk është vërtetë një shkak i dytë, por vetëm një instrument i shkakut real” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor [The Nature of the Divine Sovereignty,”] f. 104). Por këtu, Katrelli bën një gabim të zakonshëm, duke supozuar se analogjitë nga përvoja njerëzore, e jo dëshmia e Shkrimit vetë, mund të përcaktojë atë që është reale dhe atë që nuk është reale. Analogjia e një njeriu që përdor një levë për të lëvizur një shkëmb, nuk shkon sepse Perëndia është shumë herë më i madh se cilido njeri, dhe ne si persona të vërtetë jemi shumë më të mëdhenj se çfarëdo lloj leve.

[142]54. Mungesa e mbështetjes shpirtërore për këtë ide rrënjësisht arminiane, është evidente tek diskutimi i Jack Cottrell-it mbi vullnetin e lirë. Pasi ka shpjeguar me saktësi që kalvinistët thonë se ne jemi të lirë vetëm në kuptimin e bërjes së zgjedhjeve të vullnetshme, me dëshirë, Cottrell-i thotë: “Sidoqoftë, për mendimin tim, thjesht aftësia për të vepruar në përputhje me dëshirat e tua, nuk përbën një kriter të mjaftueshëm lirie” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor [The Nature of the Divine Sovereignty],” f. 103, germat e pjerrësura nga unë). Pastaj ai nuk jep prova nga Shkrimi për të treguar se përse mendon kështu (fq. 103–104). Unë do të përgjigjesha duke thënë se Cottrell-i thjeshtë ka importuar në këtë diskutim një supozim jo biblik rreth natyrës së lirisë njerëzore, dhe pastaj e ka shpallur kalvinizmin si të paaftë për të plotësuar kriterin e tij (jobiblik).

[143]55. Shiko Parimet (Institutes) 1:294–296 (2.3.5).

[144]56. Po aty, f. 295 (2.3.5).

[145]57. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 102–103. Citimi në fund, është nga James Daane, Liria e Perëndisë (The Freedom of God) (Grand Rapids: Eerdmans, 1973), f. 160.

[146]58. Shiko më sipër, fq. 332–333, mbi dekretet e Perëndisë.

[147]59. Nuk jam i sigurt nëse Katrelli do të ishte në gjendje që të kundërshtonte që një reagimi i planifikuar prej Perëndisë shumë kohë më parë, nuk është një reagim i mirëfilltë, sepse Ai Vetë flet rreth paranjohurisë që Perëndia ka për veprimet tona dhe pastaj planifikon se si do të reagojë ndaj tyre. Ai thotë: “Edhe përpara krijimit, Perëndia paradinte çdo veprim të kryer me vullnet të lirë....Asgjë nuk e befason Perëndinë.... Perëndia e dinte edhe përpara krijimit që bëri, se kur e se si do t’i duhej të ndërhynte në botën e Tij për të realizuar qëllimet e Tij....Paranjohja e Perëndisë e bëri Atë gjithashtu të aftë që të planifikonte reagimet e Tij ndaj zgjedhjeve njerëzore si dhe mënyrën se si do t’i shfrytëzonte ato, që përpara se ato të bëheshin” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor,” f. 112). Por nëse Katrelli është i gatshëm që të thotë se Perëndia e planifikoi që shumë kohë më parë se si do të reagonte ndaj zgjedhjeve njerëzore, është vështirë të shikosh se si ai mund të kundërshtojë pozitën kalviniste sipas të cilës Perëndia dekretoi shumë kohë më parë se si do të reagonte kur ne të luteshim apo vepronim.

[148]60. Calvin, Parimet (Institutes) 1:219–25 (1.17.7, 11).

[149]61. Richard Rice, “Paranjohuria Hyjnore dhe Teizmi i Vullnetit të Lirë (Divine Foreknowledge and Free-Will Theism),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) fq. 121–139, merr këtë pozitë (shiko veç. fq. 129, 134–137). Rice thotë: “Perëndia di shumëçka rreth asaj që do të ndodhë....Gjithçka që Perëndia nuk di, është përmbajtja e vendimeve të ardhshme të lira, dhe kjo ndodh për shkak se vendimet nuk ekzistojnë deri kur ndodhin” (f. 134). Me qëllim për ta marrë këtë pozitë nga njëra anë dhe për të ruajtur gjithëdijen e Perëndisë nga ana tjetër, Rice ripërkufizon gjithëdijen: “Një qenie e gjithëditur, di gjithçka të njohshme logjikisht” (f. 128), dhe pastaj ai përkufizon termin “e njohshme logjikisht” duke përjashtuar zgjedhjet e ardhshme njerëzore. Mbi këtë bazë, Rice argumenton që Perëndia nuk i di rezultatet e vendimeve të ardhshme të lira të qenieve njerëzore, përderisa këto nuk janë të njohshme logjikisht.

        Clark Pinnock shpjegon gjithashtu se si arriti në këtë pozitë: “E dija se argumenti kalvinist sipas të cilit paranjohuria e tërësishme ishte e barasvlershme me paracaktimin për shkak se ajo nënkupton fiksimin e të tëra gjërave që nga “përjetësia e kaluar’, dhe forcën logjike të saj nuk mund ta tronditja” (“Nga Agustini tek Armini: Një Pelegrinazh në Teologji [“From Augustine to Arminius: A Pilgrimage in Theology,”] tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut [The Grace of God, the Will of Man] f. 25). Ai e refuzoi paranjohurinë e plotë dhe vendosi që “Perëndia di gjithçka që mund të dihet por zgjedhjet e lira nuk janë diçka që mund të dihen madje edhe nga Perëndia Vetë, për shkak se në realitet, ato nuk janë vendosur ende. Vendimet të cilat nuk janë marrë akoma, nuk ekzistojnë gjetiu që të mund të njihen nga Perëndia....Edhe Perëndia gjithashtu lëviz në një të ardhme jo të njohur plotësisht, për shkak se ajo nuk është fiksuar ende” (po aty, fq. 25–26, germat e pjerrësuara prej meje).

[150]62. Shiko kapitullin 11, fq. 171–172, gjithashtu f. 190, mbi njohurinë e Perëndisë rreth të ardhmes.

[151]63. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” f. 111.

[152]64. Shiko: William L. Craig, “Njohuri e Mesme, një Përafrim Kalvinist-Arminian? (Middle Knowledge, a Calvinist-Arminian Rapprochement?)” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) fq. 141–164. Shiko gjithashtu librin e tij: I Vetmi Perëndi i Mençur: Përputhshmëria e Paranjohurisë Hyjnore dhe Lirisë së Njeriut (The Only Wise God: The Compatibility of Divine Foreknowledge and Human Freedom) (Grand Rapids: Baker, 1987).

[153]65. Craig, “Njohuri e Mesme (Middle Knowledge),” fq. 150–151.

[154]66. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 102.

[155]67. Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of Divine Sovereignty),” f. 109.

[156]68. Shiko kapitullin 13, fq. 197–198, 201–202, 203–205, për dëshmi nga Shkrimi për mirësinë, shenjtërinë dhe drejtësinë e Perëndisë, si dhe kapitullin 11, fq. 163–168, mbi pandryshueshmërinë e Perëndisë.

[157]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[158]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[159]1. Unë kam adaptuar këtë përkufizim nga leksione të pabotuara të dhëna nga John Frame, profesor i teologjisë sistematike në Seminarin Teologjik Westminster.

[160]2. Megjithëkëtë, nëse dikush do ta përkufizonte një mrekulli si një “vepër të Perëndisë veçmas përdorimit të mjeteve të zakonshme për të krijuar mrekullimin dhe habitjen e njerëzve,” kjo do të jetë e ngjashme në forcë me përkufizimin që unë propozova më lart dhe do të ishte e përputhshme me mësimin e Biblës rreth provanisë së Perëndisë (shiko L. Berkhof, Teologji Sistematike [Systematic Theology] fq. 176–177).

[161]3. Nëse fraza “ligj natyror” kuptohet nga të krishterët si thjesht referencë ndaj vazhdave të parashikueshme të sjelljes që Perëndia i jep e i mban tek çdo gjë e krijuar, atëherë ky përkufizim është më pak i kundërshtueshëm për shkak se ai me vetëdije merr në konsideratë provaninë e Perëndisë. Por fraza “ligj natyror” nuk kuptohet përgjithësisht në atë mënyrë në anglisht sot.

[162]4. Folja θαυμάζω (G2513) “të mrekullohesh, të befasohesh,” është përdorur shpesh herë tek Ungjijtë për të përshkruar reagimin e njerëzve ndaj mrekullive.

[163]5. Shiko diskutimin e zgjeruar të fjalorit të Besëlidhjes së Re për mrekullitë, tek W. Mundle, O. Hofius, dhe C. Brown, “Mrekulli, Çudi, Shenjë (Miracle, Wonder, Sign,)” NIDNTT 2:620–635.

[164]6. Të tjerë mund të preferojnë që të jenë më kufizues në përkufizimin që ata i bëjnë mrekullive, (për shembull) duke rezervuar për ngjarjet të cilat në mënyrë absolute nuk mund të kishin ndodhur në mënyrat e zakonshme, dhe që janë dëshmuar tërësisht dhe dokumentuar nga disa vëzhgues të paanshëm. Në këtë rast, ata do të shikojnë shumë më pak mrekulli, veçanërisht në një shoqëri skeptike, anti-supernatyrore. Por, një përkufizim i tillë, mundet që të mos përfshijë të tëra llojet e gjërave që Pali kishte në mendje kur ai foli për mrekullitë në kishat e korintit (1 Kor. 12:10, 28–29) dhe Galatisë (Gal. 3:5), dhe mund të mos i lejojë njerëzit të kuptojnë një dhuratë mrekullish, kur kjo u jepet të krishterëve sot. (Sigurisht, të krishterët të cilët marrin një përkufizim kaq kufizues, gjithsesi do ta falënderojnë aty për aty Perëndinë për shumë përgjigje ndaj lutjes, të cilat ata nuk do t’i quajnë mrekulli.)

[165]7. Përshtatshmëria e një përkufizimi të tillë, nuk humbet thjesht ngaqë e njëjta ngjarje mund të quhet një mrekulli nga disa njerëz, dhe një ngjarje e zakonshme nga të tjerët, sepse vlerësimi i njerëzve për një ngjarje, do të variojë në varësi të afërsisë së tyre me atë ngjarje, pandehmat e botëkuptimit të tyre, dhe nga fakti nëse ato janë apo jo të krishterë.

[166]8. Vini re për shembull, që Pali thotë se Perëndia ka caktuar në kishë:, “së pari apostuj...” (1 Kor. 12:28). Por kishës në Korint nuk iu dhanë specifikisht apostuj. Për rrjedhojë, ky pasazh duhet të jetë duke bërë fjalë për kishën në përgjithësi.

        B.B. Warfield, Mrekulli Falso (Counterfeit Miracles) (Edinburgh: Banner of Truth, 1972; botuar për herë të parë më 1918), vëren se në kishën në Korint, ata që merrnin pjesë në shërbesën e zakonshme të adhurimit në kishë “mundet që shpesh të kenë për të ushtuar një dhunti mrekullibërëse.” Ai thotë se “nuk ka arsye për të besuar që grigja kërthi e Korintit, qe e vetmja në këtë gjë. Apostulli këtu, nuk shkruan a thua se po përshkruante një gjendje të mrekullueshme të ecurisë së punëve të veçantë për atë kishë....Aludimet në pjesën tjetër të letrave të tij si dhe në librin e “Veprave të Apostujve”, kërkon prej nesh që në përputhje me këtë, ta shikojmë këtë tablo të bukur të adhurimit të krishterë si një që do të jetë e vërtetë në jetën e cilësdo prej grigjave të shumta të mbjella prej apostujve anembanë botës që ata vizituan e të cilës i predikuan....Jemi të justifikuar në konsiderimin si një karakteristikë të kishave apostolike, faktin që dhurata të tilla mrekulli-bërëse duhet të tregohen tek ta. Përjashtim do të ishte, jo një kishë me, por një kisha pa dhurata të tilla” (fq. 4–5).

[167]9. Warfield vazhdon: “Kudo, Kisha Apostolike qe njohur në vetvete si një dhuratë nga Perëndia, duke treguar që zotëronte Frymën në veprat përkatëse të Frymës: mrekulli shërimi dhe mrekulli fuqie, mrekulli njohurie, qoftë kjo në formën e profecisë, qoftë në dallimin e frymëve, mrekulli të të folurit, qoftë për gjuhët e panjohura qoftë për interpretimin tyre. Kisha Apostolike qe në mënyrë karakteristike një kishë mrekulli-bërëse” (Mrekulli Counterfeit [Counterfeit Miracles] f. 5).

        Ndërkohë që unë do të bija dakord me analizën që Warfield-i u bën provave të Besëlidhjes së Re mbi këtë pyetje, pa dyshim që ka vend për mos rënie dakord me çështjen e tij pasuese, si dhe me përmbajtjen kryesore të librit të tij, që kisha, pas epokës së apostujve përjetoi reshtjen e dhuratave të mrekullive, dhe se ne nuk duhet të presim dhurata të tilla sot, për shkak se Perëndia në lidhje me to, kishte për qëllim vetëm që të konfirmonte mesazhin e hershëm apostolik, gjatë kohës kur apostujt ishin ende gjallë.

[168]10. Shiko diskutimin e mëtejshëm të kësaj pyetjeje në kapitullin 52 më poshtë, rreth dhuratave shpirtërore si dhe çështjes së kohës së reshtjes së disa dhuratave.

[169]11. Shiko Seksionin D më poshtë, fq. 361–368.

[170]12. Vargjet e sapo cituara, tregojnë vlerën pozitive të mrekullive në sjelljen në besim të njerëzve. Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se kur themi se mrekullitë kanë vlerë për shkak të dëshmisë që japin për ungjillin, kjo do  të thotë se ne mendojmë që mesazhi i ungjillit, në vetvete është i dobët dhe i paaftë për t’i sjellë njerëzit në besim (shiko veçanërisht James M. Boice, “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit),” tek Michael Scott Horton, red., Feja e Fuqishme (Power Religion) [Chicago: Moody, 1992], fq. 119–136). Por ky nuk është një kundërshtim i vlefshëm sepse Jezusi dhe Pali nuk arsyetuan në atë mënyrë, duke qenë se të dy kryen mrekulli krahas predikimit prej tyre të ungjillit, dhe Jezusi i urdhëroi dishepujt e Tij, ta bënin këtë gjë gjithashtu (Mat. 10:7–8). Ne duhet të mbajmë mend se është Perëndia Vetë Ai që “dëshmoi” për ungjillin “me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij” (Heb. 2:4), dhe ne nuk mund të themi se Ai ka një pikëpamje të papërshtatshme për fuqinë e mesazhit të ungjillit.

        Ungjilli i Gjonit është veçanërisht udhëzues pasi tregon vlerën e mrekullive në inkurajimin që u bën njerëzve që të besojnë tek Krishti (shiko “Gjoni” 2:11, 23; 3:2; 4:53–54; 6:2, 14; 7:31; 9:16; 11:48; 12:11; dhe, si përmbledhje, 20:30–31). Ky theksim pozitiv tek Gjoni, bie në kontrast me pikëpamjen e D.A. Carson-it tek “Qëllimi i Shenjave dhe Mrekullive në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” tek Horton, Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 100–101, ku ai pranon por minimizon rolin pozitiv të mrekullive në sjelljen në besim, tek ungjilli i Gjonit. Është për t’u habitur që ai nuk diskuton vargun e pasazheve të përmendura më sipër, dhe e shikon një zhvlerësim të mrekullive në pasazhet në të cilat nuk ekziston një vlerësim i tillë negativ, si për shembull “Gjoni” 2:23–25; 4:48; dhe 20:29–31. Ne nuk duhet të mendojmë se kur mrekullitë shoqërojnë ungjillin, ata të cilët si rrjedhojë do të besojnë, do të kenë besim inferior (siç sugjeron Carson-i, f. 101), sepse kjo gjë do të na bënte të thoshim se ata të cilët i besojnë predikimit të Jezusit, Pjetrit dhe Palit, kishin besim inferior, përfundim ky si zor i përkrahur prej Besëlidhjes së Re!

[171]13. Sido që të jetë, që këto ngjarje do mos mendoheshin si një lloj “magjie” që vjen automatikisht përmes hijes së Palit apo shamive që Pali kishte prekur, por përkundrazi si një tregues i faktit që Fryma e Shenjtë deshi të jepte një fuqizim të tillë të plotë dhe mbresëlënës ndaj shërbesës së këtyre njerëzve, dhe se me raste, Ai e shtriu punën e Tij përtej pranisë trupore individuale të tyre, edhe tek sendet të cilave ata iu afruan apo prekën.

[172]14. Fjala “e vërtetë” nuk është faktikisht në tekstin greqisht, i cili thjesht thotë: “shenjat e apostullit.” Versioni në anglisht RSV (që citohet këtu në origjinalin e këtij libri në anglisht) si dhe NASB kanë shtuar fjalën “i vërtetë” për t’i dhënë kuptim: Pali është duke vënë në kontrast shërbesën e tij me atë të apostujve të rremë.

[173]15. Shiko Walter J. Chantry, Shenjat e Apostujve (Signs of the Apostles) bot. 2të. (Edinburgh: Banner of Truth, 1976), veç. fq. 17–21; B.B. Warfield, Mrekullitë e Rreme (Counterfeit Miracles); Norman Geisler, Shenja dhe Mrekulli (Signs and Wonders) (Wheaton: Tyndale House, 1988).

[174]16. Gramatika e tekstit grek, na detyron të bëjmë këtë dallim, përderisa “shenjat e apostullit” është në rasën emërore, ndërkohë që “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” është në atë dhanore, dhe për rrjedhojë nuk mund të jetë thjesht një rideklarim i “shenjave të apostullit” si ndajshtim ndaj kësaj: emrat në ndajshtim në greqisht, duhet të jenë në të njëjtën rasë. (Versioni në anglisht NIV e shpërfill gramatikën këtu dhe i përkthen dy frazat a thua se janë në ndajshtim; versionet RSV dhe NASB të Biblës në anglisht, janë më precize.)

[175]17. Shumë gjëra jo të mrekullueshme, janë quajtur “shenja.” Për shembull, firma me vetë dorën e Palit, është quajtur “Shenja” e tij (2 Thes. 3:17); rrethprerja është një “vulë (shenjë në anglisht [sh. i përkthe])” e drejtësisë së llogaritur Abrahamit (Rom. 4:11); puthja e Judës, është një “shenjë” që iu bë drejtuesve judenj (Mat. 26:48); ylberi është “shenja” e besëlidhjes (Zan. 9:12, Septuaginta); ngrënia e bukës së ndorme gjatë Pashkës, për çdo vit, është një “shenjë” e çlirimit të siguruar nga Zoti (Eks. 13:9, Septuaginta); Fjongoja e kuqe e ndezur e Rahabit, është një “shenjë” që hajdutët i thanë ta varte në dritare (1 Klem. 12:7).

[176]18. Ndër komentuesit modernë mbi “2 Korintasve”, unë gjeta vetëm tre të cilët mendojnë “shenjat e apostullit” tek “2 Kor.” 12:12 se janë mrekulli: Colin Kruse, Letra e Dytë e Palit Drejtuar Korintasve (The Second Epistle of Paul to the Corinthians) TNTC (Leicester: Inter-Varsity Press, and Grand Rapids: Eerdmans, 1987), f. 209; Jean Hering, Letra e Dytë e Shën Palit Drejtuar Korinasve (The Second Epistle of Saint Paul to the Corinthians) përkth. A.W. Heathcote dhe P.J. Allcock (London: Epworth, 1967), fq. 95–96; dhe Murray Harris, “2 Korintasve,” EBC 10:398, e marrin në të njëjtën mënyrë, por asnjë prej tyre nuk paraqet ndonjë argument për ta mbështetur këtë pikëpamje, dhe Harris vëren një pikëpamje alternative atje ku “shenjat” janë jetët e ndryshuara të korintasve si dhe karakteri si i Krishtit i Palit.

        Pjesa më e madhe e komentuesve e marrin shprehjen “shenjat e apostullit” si një e cila ka një kuptim shumë më të gjerë, duke përfshirë këtu cilësitë e jetës së Palit si dhe karakterin dhe rezultatet e shërbesës së Tij: shiko Philip E. Hughes, Letra e Dytë e Palit Drejtuar Korintasve (Paul’s Second Epistle to the Corinthians) NIC (Grand Rapids: Eerdmans, 1962), fq. 456–458 (në gjurmët e Krisostomit dhe Kalvinit); Ralph P. Martin, II Korintasve (II Corinthians) WBC (Waco, Tex.: Word, 1986), fq. 434–438 (me një diskutim të zgjeruar); Alfred Plummer, Një Komentar Kritik dhe Ekzegjetik i Letrës së Dytë të Shën Palit Drejtuar Korintasve (A Critical and Exegetical Commentary on the Second Epistle of St. Paul to the Corinthians) ICC (Edinburgh: T. & T. Clark, 1915), f. 359; R.V.G. Tasker, 2 Korintasve (2 Corinthians) TNTC (London: Tyndale Press, 1958), f. 180; Charles Hodge, Një Shpjegim i 1 dhe 2 Korintasve (An Exposition of 1 and 2 Corinthians) (Wilmington, Del.: Sovereign Grace, 1972 [ribotim]), fq. 359–360; John Calvin, Letra e Dytë e Pal Apostullit Drejtuar Korintasve (The Second Epistle of Paul the Apostle to the Corinthians.) përkth. T.A. Smail, red. nga D.W. Torrance dhe T.F. Torrance (Edinburgh: Oliver and Boyd, and Grand Rapids: Eerdmans, 1964), fq. 163–164; shiko gjithashtu J.B. Lightfoot, Letra e Shën Palit Drejtuar Galatasve (The Epistle of St. Paul to the Galatians) (Grand Rapids: Zondervan, 1957), f. 99. Disa prej këtyre komentuesve, e kuptojnë shprehjen “shenjat e apostullit” si të shoqëruar nga mrekullitë apo që përfshin mrekullitë, por askush nuk e kupton këtë frazë si referencë kryesisht apo ekskluzivisht ndaj mrekullive.

[177]19. Disa interpretues, supozojnë se apostujt e rremë po kryenin mrekulli dhe pretendonin të kishin marrë zbulesa nga Perëndia, kështu që Palit do t’i duhej të pretendonte se kishte mrekulli dhe zbulesa më të mëdha se të tyret. Por asgjë nga ato që thuhen tek “2 Korintasve” nuk tregon që apostujt e rremë pretenduan për mrekulli apo zbulesa.

[178]20. Vargu vijues jep gjithashtu një konfirmim të këtij interpretimi: Pali thotë: “Vallë sepse në çfarë mbetët prapa, pra, nga kishat e tjera...?” (2 Kor. 12:13). Fakti që atyre nuk u mungonte asgjë nga kujdesi i Palit si dhe vëmendja e tij, do t’u vërtetonte atyre që “shenjat e apostullit” qenë kryer ndër ta vetëm nëse këto “shenja” do të përfshinin të tërë shërbesën e Palit ndaj tyre, por jo nëse “shenjat e apostullit” do të ishin thjesht mrekulli.

[179]21. Provat nga dorëshkrimet si dhe shqyrtimi i stilit të përdorur, sugjerojnë se këto vargje nuk ishin fillimisht pjesë e ungjillit që Marku shkroi. (Shiko diskutimin e varianteve tekstuale në fq. 96–97.)

[180]22. Është përfshirë në disa dorëshkrime të Tatian Diatesaronit (Tatian Diatessaron) (170 mbas K.) dhe është cituar nga Ireneu (vdiq më 202 mbas K.) dhe Tertuliani (vdiq 220 mbas K.).

[181]23. Unë i jam mirënjohës profesorit Harold Hoehner i Dallas Theological Seminary i cili më sugjeroi argumentin e paraqitur këtu në lidhje me “1 Kor.” 12:28 dhe “Marku” 16:17–18 (paçka se ai mund të mos jetë dakord me përfundimin në të cilin dal unë në këtë seksion).

[182]24. So Chantry, Shenjat (Signs) fq. 19–21.

[183]25. Norman Geisler, Shenja dhe Mrekulli (Signs and Wonders). Përkufizimi që ai i bën mrekullive, gjendet në fq. 28–32 dhe 149–155.

[184]26. Geisleri e ka gjithashtu shumë të vështirë të shpjegojë “Marku” 5:8 (ku Jezusi më shumë se një herë urdhëroi disa demonë që të largoheshin) dhe “Markun” 6:5 (ku teksti thotë se Jezusi nuk qe në gjendje që të bënte ndonjë mrekulli në Nazaret, për shkak të mosbesimit të njerëzve atje) (shiko fq. 149, 152).

[185]27. Shiko diskutimin në kapitullin 52, fq. 1022–1025, më poshtë.

[186]28. Versioni KJV i Biblës në anglisht e përkthen: “Perëndia gjithashtu dëshmonte për ta, edhe me shenja edhe me mrekulli....” Ky përkthim sugjeron se mrekullitë dëshmuan për njerëzit të cilët e dëgjuan Jezusin dhe predikuan të parët. Por fjala “ata” nuk jepet nga asnjë fjalë në tekstin greqisht, dhe ky përkthim nuk jepet nga versionet moderne.

[187]29. So Chantry, Shenjat e Apostujve (Signs of the Apostles) fq. 18–19: “Mrekullitë e Besëlidhjes së Re shikohen nga Shkrimin Vetë si vula e aprovimit të Perëndisë mbi mesazhin e apostujve, që qe një dokumentim i frymëzuar i gjërave që ata kishin parë dhe dëgjuar ndërkohë që kishin qenë me Jezusin. Rikujtimi i këtyre mrekullive duhet ta thellojë respektin tonë për autoritetin e fjalëve të tyre, dhe të na nxitë t’i shikojmë me më shumë kujdes ato.”

[188]30. Një argument tjetër që kufizon mrekullitë në shekullin e parë, bazohet në deklaratën sipas të cilës disa mrekulli, si për shembull dhurata e profecisë, jep gjithnjë zbulesë të cilësisë së Shkrimit. Ky argument shqyrtohet në detaje në kapitujt 52–53 më poshtë, fq. 1039–1042, 1049–1061.

[189]31. Megjithëkëtë, të krishterët duhet të jenë shumë të matur dhe të tregojnë shumë kujdes për të qenë të saktë në raportimin që u bëjnë mrekullive nëse ato ndodhin. Shumë dëm mund t’i bëhet ungjillit nëse të krishterët ekzagjerojnë apo shtrembërojnë, qoftë edhe pak, faktet e një situate kur një mrekulli ka ndodhur. Fuqia e Frymës së Shenjtë është aq e madhe sa duhet që të punojë sido që të dojë, dhe ne kurrë nuk duhet që të “zbukurojmë” faktet aktuale të situatës, thjesht sa për t’i bërë të duken më entuziazmuese nga ç’janë në të vërtetë. Perëndia bën ekzaktësisht atë që dëshiron që të bëjë në çdo situatë.

[190]32. Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se një përjashtim ndaj kësaj, mund të jetë vegimi për fundin e kohëve tek “Zbu.” 13:7, ku bishës “iu dha të bëjë luftë kundër shenjtorëve dhe t'i mundë” (Zbu. 13:7). Por edhe këtu, nuk ka tregues që fuqitë mrekullibërëse të bishës të jenë më të mëdha sesa fuqia e Frymës së Shenjtë. Kjo duket se kuptohet më mirë jo si një konfrontim i fuqive mrekulli-bërëse, por thjesht si një përndjekje nga forcat ushtarake, pasi më vonë ne lexojmë për ata “që u ishin prerë kokat për hir të dëshmisë së Jezusit dhe për hir të fjalës së Perëndisë, dhe të cilët nuk e kishin adhuruar bishën, dhe as figurën e saj dhe nuk kishin marrë damkë mbi ballin e tyre dhe në dorën e tyre” (Zbu. 20:4).

[191]33. Fakti që njerëzit të cilët thërrasin emrin e Krishtit, janë në gjendje të profetizojnë e dëbojnë demonët, dhe të bëjnë “shumë vepra të fuqishme” në emrin e Tij (Mat. 7:21–23) nuk e kontradikton këtë, për shkak se këta për të cilët flitet këtu, janë jo të krishterë: Jezusi u thotë atyre: “S'ju kam njohur kurrë; largohuni nga unë, ju që keni bërë paudhësi” (Mat. 7:23). Paçka se është e mundur që këto të jenë mrekulli të pavërteta të kryera nga fuqi demonike, duket se ka më të ngjarë që ato të jenë veprime të hirit të zakonshëm (shiko kapitulli 31) që Perëndia kreu përmes jo të krishterësh, të ngjashme me efikasitetin e ungjillit që Perëndia nganjëherë lejon kur ky predikohet prej atyre të cilët kanë motive të papastra dhe që nuk e njohin Krishtin në zemrat e tyre (kr. Fil. 1:15–18).

[192]34. Fakti që Jezusi qorton vetëm jobesimtarët armiqësorë të cilët kërkojnë mrekulli, është për t’u habitur që nuk përmendet aspak nga D.A. Carson, “Qëllimi i Shenjave dhe Çudirave në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” tek M. Horton, red., Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 89–118, apo nga James M. Boice, “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit),” tek Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 119–136. Të dy këto artikuj, përdorin qortimet e Jezusit si një mënyrë për të dekurajuar besimtarët në kërkimin e tyre të mrekullive sot, por për ta realizuar këtë, këtyre u duhet t’i aplikojnë deklaratat e Jezusit në një mënyrë të pajustifikuar nga kontekstet e Besëlidhjes së Re. (Shiko veç. Boice, f. 126, i cili citon me aprovim një deklaratë nga John Woodhouse, “Një Dëshirë për shenja dhe mrekulli të mëtejshme, është e mëkatshme dhe mosbesim [A desire for further signs and wonders is sinful and unbelieving.”])

        Deklarata e shkoqur e qëllimit për ta “vënë Atë në provë” gjendet tek “Marku” 8:11 dhe “ Luka” 11:16, në kontekste paralele ku Jezusi qorton një brezni të ligë, e cila kërkon një shenjë prej Tij. Konteksti tjetër i vetëm ku shfaqet ky qortim, “Mat.” 12:38–42, nuk përfshin një deklaratë të shkoqitur të qëllimit për të vënë në provë, por Jezusi qartësisht është duke iu përgjigjur “skribëve dhe farisenjve” (v. 38), dhe incidenti vjen fill pas “Mat.” 12:14, ku farisenjtë “dolën jashtë, bënë këshill kundër tij si ta vrasin,” dhe “Mat.” 12:24, ku farisenjtë thonë: «Ky nuk i dëbon demonët veçse me anë të Beelzebubit, kreut të demonëve».

[193]35. John Walvoord, ish presidenti i Dallas Theological Seminary, e kupton dhuratën e mrekullive si “fuqi për të kryer mrekulli kurdoherë që ta gjykonin të arsyeshme, në emrin e Krishtit.” Për rrjedhojë, ai beson se dhurata e mrekullive ka reshtur. Por ai vazhdon më tej me argumentin se ne mund të lutemi për mrekulli sot: “Një i krishterë mundet që ende t’i kërkojë Perëndisë që të bëjë çudira, dhe Perëndia i përgjigjet realisht lutjeve. Perëndia mundet që ende të shërojë dhe të ngjallë të vdekurit nëse Ai zgjedh ta bëjë këtë, por këto mrekulli janë sovrane dhe individuale....Ndërkohë që për pasojë duhet kuptuar se dhurata e mrekullive nuk është pjesë e programit të tanishëm të Perëndisë, gjithsesi duhet pranuar fuqia e Perëndisë për të kryer mrekulli” (Fryma e Shenjtë (The Holy Spirit) [Wheaton, Ill.: Van Kampen, 1954], fq. 179–180).

[194]red.—redaktuar nga

[195]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[196]FTU (EDT)—Fjalori Teologjik Ungjillor (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[197]JSBV (JSOT)—Ditar për Studimin e Besëlidhjes së Vjetër (Journal for the Study of the Old Testament)

[198]1. Shembuj të tjerë të Perëndisë që u përgjigjet lutjeve në Shkrim, janë aq të shumta saqë nuk mund të komentohen të tëra (Zan. 18:22–33; 32:26; Dan. 10:12; Amosi 7:1–6; Veprat 4:29–31; 10:31; 12:5–11; etj.).

[199]2. Tek “Veprat” 4:30 fraza: “në emër të Birit tënd të shenjtë Jezusit,” e cila shfaqet në fund të lutjes, plotëson fjalinë kryesore të nënrenditur që e paraprin drejtpërdrejtë, “që të kryhen shenja dhe mrekulli” Ajo nuk është një deklaratë e përgjithshme rreth mënyrës në të cilën e tërë lutja është bërë.

[200]3. Në fakt, Pali thotë se jo vetëm lutjet tona, por gjithçka që ne bëjmë, duhet bërë në emrin e Jezusit: “Dhe çdo gjë që të bëni, me fjalë a me vepër, t'i bëni në emër të Zotit Jezus, duke e falënderuar nëpërmjet tij Perëndinë Atë” (Kol. 3:17).

[201]4. Leon Morris thotë për “Gjoni” 14:13, “Kjo nuk do të thotë thjesht që këtë emër duhet ta përdorim si formulë. Kjo do të thotë se lutja duhet bërë në përputhje me të tërë atë gjë që ai emër përfaqëson. Është lutje që buron nga besimi në Krishtin, lutje që i jep shprehje një uniteti me gjithçka që Krishti përfaqëson, lutje e cila kërkon të vërë në pah Krishtin Vetë. Dhe qëllimi i të tërë kësaj, është lavdia e Perëndisë” (Ungjilli Sipas Gjonit “The Gospel According to John” f. 646).

[202]5. Emri Zot (Gr. Κύριος, G3261) është përdorur tek “Veprat” si dhe tek Letrat, kryesisht për t’iu referuar Zotit Jezus Krisht.

[203]6. J.I. Packer thotë, “A është e përshtatshme që të lutesh në Frymë? Nuk ka asnjë shembull të kësaj në të tërë Shkrimin, por përderisa Fryma është Perëndi nuk mund të jetë gabim t’i lutemi dhe t’i drejtohemi Atij nëse kemi arsye të mirë për ta bërë këtë” (Mbaj Hapin me Frymën (Keep in Step With the Spirit) [Old Tappan, N.J.: Revell, 1984], f. 261).

[204]7. Arsye të tjerë përse këto psherëtima dhe rënkima merren më mirë me kuptimin që ato janë “rënkimet” tona në lutje, janë: (1) v. 23 thotë që “ne vetë... rënkojmë,” duke përdorur një folje (στενάζω, G5100) që është e të njëjtës rrënjë me emrin e përkthyer “psherëtima” (στεναγμός, G5099) tek v. 26; (2) “rënkime” të tilla, të cilat duket se nënkuptojnë një shkallë shqetësimi apo vuajtjeje, janë të përshtatshme për krijesat (vgj. 22, 23) por jo për Krijuesin; dhe (3) v. 26b, që përmend “psherëtima të patregueshme,” e shpjegon fjalinë e parë të nënrenditur tek v. 26, që thotë se Fryma na “ndihmon,” e jo se Fryma zëvendëson lutjet tona. Fraza “të patregueshme” nuk është se domosdoshmërisht ka kuptimin “në heshtje apo pa zhurmë,” por më tepër mund të ketë kuptimin e “të pamundura për t’u shprehur me fjalë.”

[205]8. Për një diskutim të mëtejshëm të “Rom.” 8:26–27, shiko kapitullin 53, fq. 1078–1080.

[206]9. Disa kanë menduar se kjo i referohet të folurit në gjuhë të panjohura, përderisa Pali e quan të folurin në gjuhë të panjohura, lutje “me frymën” (1 Kor. 14:15). Por kjo nuk është një kuptim i saktë, përderisa tek “1 Kor.” 14:15 “fryma” nuk i referohet Frymës së Shenjtë, por frymës së Palit vetë: vini re kontrastin mes “me frymën” dhe “me mendjen” tek v. 14.

[207]10. Të shtosh: “Po qe se është vullneti Yt” ndaj një lutjeje, është ende shumë ndryshe nga moskërkimi i asgjëje. Nëse fëmijët e mi vijnë dhe më pyesin nëse do t’i çoj për një akullore, por pastaj (duke u ndjerë në një mënyrë bashkëpunuese) shtojnë: “po vetëm po e mendove ti të arsyeshme, babi”, kjo gjithsesi është shumë larg nga mos të kërkuarit asgjë fare. Po të mos kishin kërkuar, unë nuk do ta kisha menduar vajtjen për të marrë një akullore. Sapo ata të kërkojnë, qoftë edhe me këtë cilësim, shpesh herë unë do të vendos t’i çoj ata për akullore.

[208]11. Shiko diskutimin mbi atributin e xhelozisë së Perëndisë, f. 205 më lart.

[209]12. Koha me perifraza të pakryera këtu (Gk. ἦν ὑποχωρῶν) thekson, edhe më shumë sesa një kohë e pakryer do të bënte, natyrën e përsëritur apo vazhdë-krijuese të veprimtarisë së tërheqjes në shkretëtirë (shiko BDF 353[1]).

[210]13. Edhe pse armiqtë e Danielit e panë atë të lutej, kjo ndodhi vetëm për shkak se ata “erdhën me paramendim” dhe dukshëm e përgjuan atë.

[211]14. Në këtë pikë, ne mund të përmendim gjithashtu faktin që Pali diskuton një përdorim të dhuratës së të folurit në gjuhë të panjohura gjatë lutjeve private: “Sepse, në qoftë se unë lutem në një gjuhë tjetër, fryma im lutet, por mendja ime është e pafrytshme. Ç'duhet, pra? Do të lutem me frymën, por do ta bëj edhe me mendjen; do të këndoj me frymën, por do të këndoj edhe me mendjen” (1 Kor. 14:14–15). Kur Pali thotë: “fryma im lutet,” ai nuk po i referohet Frymës së Shenjtë, por vetëm frymës së tij njerëzore, sepse kontrasti që bëhet, është me “mendja ime.” Fryma e tij po derdh lumë kërkesash përpara Perëndisë, dhe ato kërkesa kuptohen nga Perëndia dhe çojnë në ndërtim vetjak: “Ai që flet një gjuhë tjetër ndërton veten e tij” (1 Kor. 14:4). Kjo dhuratë do të diskutohet më plotësisht në kapitullin 53, më poshtë.

[212]15. Paçka se katër vargjet e mëparshme (vgj. 15–18) kanë të bëjnë me disiplinën kishtare, fjala “Përsëri” në fillim të v. 19 sinjalizon një ndryshim të lehtë në temë, dhe nuk është e pavend që t’i marrim vargjet 19–20 si një deklaratë më të gjerë rreth lutjes në përgjithësi në kontekstin e kishës.

[213]16. Arsye të ngjashme (kushtimi i më shumë kohe ndaj lutjes dhe heqja dorë nga disa kënaqësi vetjake) me shumë mundësi shpjegojnë lejen që Pali jep ndaj çifteve të martuara që të heqin dorë nga marrëdhëniet seksuale “në qoftë se jeni marrë vesh, për njëfarë kohe, që t'i kushtoheni agjërimit dhe lutjes” (1 Kor. 7:5).

[214]17. Tek “Marku” 9:29, kur dishepujt pyetën përse nuk mund ta dëbonin një demon të caktuar, Jezusi u përgjigj: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje.” Shumë dorëshkrime të hershme e mjaft të besueshme greke, si dhe një sërë dorëshkrimesh të hershme në gjuhë të tjera, e kanë: “përmes lutjes dhe agjërimit.” Sido që të jetë, kjo nuk mund të nënkuptojë lutjet që bëhen në kohën që demoni po dëbohet, sepse Jezusi i dëboi demonët me një fjalë dhe nuk iu përvesh një kohe të gjatë në lutje. Kjo duhet të nënkuptojë që dishepujt nuk kishin kaluar më përpara kohë të mjaftueshme në lutje, dhe se forca e tyre shpirtërore qe e dobët. Për rrjedhojë, “agjërimi” që përmendet në shumë dorëshkrime të lashta, i përshtatet modelit të një veprimtarie e cila e shton forcën dhe fuqinë tonë shpirtërore.

[215]1. Në hebraisht, fjala כְּרוּב, H4131, është në njëjës, ndërkohë që forma në shumës është כְּרֻ֖בִים.

[216]2. Fjala hebraike שָׂרָף, H8597, është në njëjës, ndërkohë që שְּׂרָפִ֔ים është forma e vet në shumës.

[217]3. Përshkrimet ndryshojmë disi mes “Ezekielit” dhe “Zbulesës”, por gjithashtu kanë shumë ngjashmëri. Është e vështirë të dallosh nëse ka grupe të ndryshme krijesash, apo nëse ato tek “Zbulesa” janë transformuar nga forma që kishin marrë në vegimin e Ezekielit.

[218]4. Këtu nuk kam llogaritur Satanin, i cili është një engjëll i rënë, dhe që nganjëherë është thirrur edhe me emra të tjerë. (Shiko kapitullin 20, mbi Satanin dhe demonët.)

[219]5. Megjithëkëtë, duket se një numër shumë i madh engjëjsh mund të jenë në një vend në të njëjtën kohë, të paktën kështu duhet të jetë nëse shembulli i engjëjve të ligj apo demonëve, do të ishte një tregues i mirë i këtij fakti. Kur Jezusi pyeti forcën demonike tek gadarenasi me demonë, “Si e ke emrin?” ai tha, “Legjion”; sepse “shumë demonë kishin hyrë në të” (Luka 8:30). Edhe po të mos e marrim me kuptim të drejtpërdrejtë këtë që kjo do të thoshte se ishin një numër i barabartë me një legjion të ushtrisë romake (3,000–6,000 burra), dhe edhe sikur të pranonim se përderisa Satani është babai i gënjeshtrave, demonët në këtë njeri mund të ishin duke e ekzagjeruar shumë, Luka gjithsesi thotë se “shumë demonë kishin hyrë në të.”

[220]6. Termi greqisht μυριάς (G3689, “miriadë”) është një shprehje që i referohet “një numri shumë të madh, të pa përkufizuar me saktësi” (BAGD, f. 529).

[221]7. Një mundësi tjetër është që “engjëll” tek “Mat.” 18:10 dhe tek “Vep.” 12:15 (ku dishepujt mendojnë se “engjëlli” i Pjetrit është duke trokitur tek porta) nuk ka kuptimin e një qenieje engjëllore, por “frymën” e personit i cili ka vdekur: për një mbrojtje të kësaj pikëpamjeje, shiko B.B. Warfield, “Engjëjt e ‘të Vegjëlve’ të Krishtit (The Angels of Christ’s “Little Ones,”)” tek Shkrime të Përzgjedhura më të Shkurtra (Selected Shorter Writings) red. John E. Meeter (Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1970), 1:253–266; gjithashtu D.A. Carson, “Mateu (Matthew),” EBC 8:400–401.

        Problemi me këtë interpretim, është se nuk mund të gjendet asnjë shembull i qartë ku fjala engjëll (Gr. ἀνήρ, G467) nënkupton “frymën e një personi të vdekur.” Warfield (fq. 265–266), pasuar nga Carson, citon dy shembuj të supozuar nga literatura jo biblike judaike, “1 Enoku” 51:4 dhe “2 Baruku” 51:5, 12. Por këto tekste nuk janë bindës: “1 Enoku” 51:4 thotë thjesht: “Dhe fytyrat e [të tërë] engjëjve në qiell do qeshen me gëzim” (R.H. Charles, Apokrifa dhe Pseudepigrafa e Besëlidhjes së Vjetër (The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testament) 2 vol. [Oxford: Clarendon Press, 1913], 2:219), por nuk thotë se njerëzit do të bëhen engjëj. “2 Barukut” 51:5 deklaron se të drejtët do të transformohen “në shkëlqimin e engjëjve” (Charles, 2:508), por kjo thjesht do të thotë se ata do të shndrisin si engjëjt, e jo se ata do të bëhen vetë engjëj.

        Në dy pasazhet e lidhura me këto, “2 Baruku” 51:12 deklaron se të drejtët do të kenë  një shkëlqyeshmëri e cila “e tejkalon atë të engjëjve,” dhe “2 Baruku” 51:10 Thotë se “ata do të bëhen si engjëjt” (Charles, 2:509), por as këto tekste nuk thonë se njerëzit do të bëhen engjëj. Për më tepër, përderisa nuk ka asnjë tekst greqisht të ruajtur deri në kohën e sotme të disponueshëm për cilindo prej këtyre tre pasazheve (“1 Enokut” është një tekst në etiopisht me disa fragmente në greqisht, ndërsa “2 Barukut” është një tekst siriakisht), ato nuk janë të dobishëm për përcaktimin e kuptimit të fjalës greke ἀνήρ.

Warfield citon gjithashtu Veprat e Palit dhe Theklas (Acts of Paul and Thecla) red. Tischendorf, f. 42, para. 5, ad finem (deri në fund), në thënien: “Të bekuar janë ata të cilët kanë frikë Perëndinë, sepse ata do bëhen engjëj të Perëndisë,” por ky tekst daton nga fundi i shekullit të dytë mbas K. (ODCC f. 1049) dhe përbën një burim jo të besueshëm informacioni rreth asaj që kisha e hershme besonte apo asaj që Besëlidhja e Re na mëson.

[222]8. Ne duhet të vërejmë se kjo deklaratë e Jezusit është dhënë si përgjigje ndaj pyetjes së saducenjve rreth një gruaje e cila kishte qenë martuar shtatë herë, dhe që Jezusi tha se pyetja e tyre tregonte mungesë të njohurisë si të Shkrimit ashtu edhe rreth “pushtetit të Perëndisë” (Mat. 22:29). Përgjigjja e Jezusit, për rrjedhojë, duhet të na ngushëllojë, jo të na trazojë: ne duhet ta mendojmë parajsën jo me pikëllim në pritje të zbehjes së marrëdhënieve ndërpersonale, por me gëzim për perspektivën e të paturit të marrëdhënieve të pasuruara. (Shiko kapitullin 20, fq. 413–414, për një diskutim të shprehjes “djemtë e Perëndisë” tek “Zan.” 6:2, 4.)

[223]9. Nëse engjëjt të cilët mëkatuan, e humbën një pjesë të fuqisë së tyre kur ngritën krye kundër Perëndisë dhe u bënë demonë, apo nëse fuqia e tyre është ende e njëjta siç ishte kur ata ishin engjëj, Shkrimi për këtë nuk na thotë gjë.

[224]10. Shiko kapitullin 21, fq. 442–444.

[225]11. Folja në kohën e tashme ἐπιθυμοῦσιν (nga ἐπιθυμέω, G2121) “dëshirojnë,” krijon përshtypjen që ata “janë vazhdimisht të dëshiruar, edhe në kohën e tashme” që të shikojnë këto gjëra. Ky dëshirim përfshin një kuriozitet të shenjtë për të parë dhe për të gjetur kënaqësi në lavditë e mbretërisë së Krishtit ndërkohë që ato gjejnë realizim gjithnjë e më të plotë në jetën e të krishterëve individualë përgjatë gjithë historisë së kishës. (Shiko diskutimin tek Wayne Grudem, 1 Pjetrit (1 Peter) f. 73.)

[226]12. Me këtë nuk po mohojmë që frenuesi kryesor kundër mëkatit, duhet të jetë frika se mos shkaktojmë pakënaqësinë e Perëndisë Vetë; nuk është e drejtë të themi se ashtu sikurse prania e njerëzve të tjerë shërben si një frenues shtesë, po kështu njohuria për praninë e engjëjve duhet të shërbejë gjithashtu si një faktor frenues për ne.

[227]13. Vini re gjithashtu raportimin tek “Luka” 22:43 që kur Jezusi po lutej në Kopshtin e Gjetsemanit, “Atëherë iu shfaq një engjëll nga qielli për t'i dhënë forcë atij.” Ky tekst ka prova të shumta të lashta.

[228]14. Sigurisht, kishte raste në Shkrim kur e vërteta doktrinare erdhi përmes engjëjve (Luka 1:13–20, 30–37; 2:10–14; Veprat 1:11; Heb. 2:2). Pasazhet paralajmëruese të përmendura më lart, e ndalojnë marrjen e doktrinave nga engjëjt të cilat bien në kundërshtim me Shkrimin.

[229]15. Shiko diskutimin e reshtjes së disa dhuratave shpirtërore në kapitullin 52, më poshtë.

[230]16. Shiko kapitullin 53, fq. 1049–1061.

[231]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[232]1. Kjo nuk do të thotë që këta engjëj të mëkatshëm nuk kanë ndikim të tanishëm mbi botën, sepse në v. 9 Pjetri thotë se Zoti di gjithashtu se si “t'i ruajë të padrejtët që të ndëshkohen ditën e gjyqit,” që këtu i referohet qenieve mëkatare njerëzore të cilët dukshëm kanë ndikim në botë e madje po shqetësojnë lexuesit e Pjetrit. “2 Pjetrit” 2:4 do të thotë thjesht që engjëjt e këqij janë dëbuar nga prania e Perëndisë dhe janë mbajtur në një lloj ndikimi të kufizuar deri në gjykimin përfundimtar, por kjo nuk përjashton veprimtarinë e vazhdueshme të tyre ndërkohë në botë.

[233]2. “2 Pjetrit” 2:4 nuk thotë: “Perëndia nuk i kurseu disa engjëj kur ata mëkatuan,” apo, “Perëndia i flaku në ferr një pjesë të engjëjve mëkatarë,” por flet në përgjithësi për “engjëjt” kur ata mëkatuan, duke nënkuptuar të gjithë ata që mëkatuan. Po kështu, “Juda” 6 flet për “engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet,” duke nënkuptuar të tërë ata të cilët mëkatuan. Për rrjedhojë, këto vargje duhet të nënkuptojnë diçka që vlen për të tërë demonët. Shtëpia dhe banesa e tyre e tanishme, është “ferri” dhe “skëterra,” paçka se ata mund të aviten prej atje për të ndikuar njerëzit në botë.

[234]3. Versioni i Biblës në anglisht KJV e përkthen “Bir i Agimit” me termin “Lucifer,” emër ky që do të thotë “mbajtësi i dritës.” Emri Lucifer nuk haset askund tjetër në versionin KJV dhe nuk shfaqet fare në përkthimet më moderne të Biblës.

[235]4. Shiko, për shembull “Psa.” 45, që kalon nga një përshkrim i një mbreti tokësor, tek përshkrimi i një Mesie hyjnor.

[236]5. Për një argument më të detajuar, shiko W. Grudem, Letra e Parë e Pjetrit (The First Epistle of Peter) fq. 211–13, e cila është përmbledhur në diskutimin e këtushëm. Më vonë, interpretuesit judenj të këtyre vargjeve, qenë të ndarë në dy grupe të barabarta ndër ata të cilët mendonin se “djemtë e Perëndisë” ishin engjëj dhe atyre të cilët mendonin se ata ishin thjesht qenie njerëzore.

[237]6. BDB, f. 966.

[238]7. Fjala djall është një përkthim i fjalës greke διάβολος (G1333) që do të thotë “shpifës” (BAGD, f. 182). Faktikisht, fjala anglisht djall (devil) si përfundim është derivuar nga e njëjta fjalë në greqisht, por shqiptimi i kësaj fjale ndryshoi në mënyrë të ndjeshme ndërkohë që kjo fjalë kaloi nga greqishtja në latinisht, në anglishten e vjetër e pastaj në anglishten moderne.

[239]8. “Gjoni” shpesh herë përdor “bota” apo “kjo botë” për t’iu referuar sistemit të botës së keqe që i kundërvihet Perëndisë: “Gjoni” 7:7; 8:23; 12:31; 14:17, 30; 15:18, 19; 16:11; 17:14. Shkrimi nuk na tregon që Satani mbretëron mbi të gjithë botën, por se ai është sundimtar mbi sistemin e kundërshtimit të mëkatshëm ndaj Perëndisë. Krahasoje frazën e Palit “perëndia i kësaj bote” (2 Kor. 4:4).

[240]9. Kr. “Gjoni” 10:10: “Vjedhësi nuk vjen veçse për të vjedhur dhe për të vrarë e për të shkatërruar.”

[241]10. Shiko diskutimin e njohurisë së Perëndisë rreth të ardhmes, në kapitullin 11, fq. 171–172, 190.

[242]11. Pali gjithashtu thotë: “Sepse, cili nga njerëzit njeh gjërat e njeriut, përveç frymës së njeriut që është në të” (1 Kor. 2:11), duke sugjeruar se nuk ka krijesë tjetër që mund të njohë mendimet e dikujt (paçka se duhet pranuar se përfshirja e krijesave engjëllore apo demonike në këtë ide të Palit, nuk është thënë shkoqur në këtë kontekst në ndryshim nga ajo që është thënë tek “Dan.” 2). Shiko gjithashtu “1 Kor.” 14:24–25, ku zbulohen të “fshehtat” të zemrës së vizitorit, gjë që përbën një provë të qartë që Perëndia Vetë është i pranishëm, duke vepruar përmes dhuratës së profecisë. Kjo ishte në përmasa të mëdha në Korint, i cili gëlonte në adhurime demonësh në tempujt e idhujve (1 Kor. 10:20)—kjo tregon që demonët nuk mund t’i dinin të fshehtat e zemrës së një njeriu.

[243]12. Edhe sot e kësaj dite, një tipar dallues i shumë feve jo të krishtera, është se ithtarët e tyre më të devotshëm, përfshihen në rituale fetare të cilat shkatërrojnë një apo një sërë aspektesh të njerëzimit, të tilla si shëndeti i tyre fizik, qëndrueshmëria e tyre mendore ose emocionale, apo seksualitetin e tyre njerëzor ndryshe nga mënyra se si Perëndia synoi që seksualiteti të funksiononte. Gjëra të tilla përmbushin në mënyrë të qatë qëllimet e Satanit për të shkatërruar gjithçka që Perëndia e ka krijuar të mirë (kr. 1 Tim. 4:1–3). Përderisa Satani është “gënjeshtar dhe ati i gënjeshtrësaj” (Gjoni 8:44), shtrembërimi apo mohimi i të vërtetës, është gjithnjë i pranishëm edhe tek fetë e rreme, veçanërisht atëherë kur ka një ndikim të fortë demonik.

[244]13. Në periudhën mes Besëlidhjes së Vjetër dhe Besëlidhjes së Re, kishte dëbues demonësh judenj të cilët synuan të merreshin me forcat demonike, por është në pikëpyeje nëse ata ishin apo jo shumë efikasë: “Veprat” 19:13 përmend disa “yshtësit shëtitës judenj” të cilët u përpoqën të përdornin emrin e Zotit Jezus si një formulë të re magjike, paçka se ata vetë nuk ishin të krishterë, dhe as që kishin ndonjë autoritet shpirtëror nga Jezusi Vetë. Ata u përballën me rezultate shkatërrimtare (vgj. 15–16). Gjithashtu, kur po përballej me farisenj, Jezusi tha: “Dhe në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Beelzebubit, me anë të kujt i dëbojnë bijtë tuaj?” (Mat. 12:27). Deklarata e tij nuk do të thotë që bijtë e tyre ishin shumë të suksesshëm por vetëm se ata po dëbonin demonë, apo po përpiqeshin për një gjë të tillë, por me pak sukses. Në fakt, argumenti i Jezusit funksionon mirë nëse ata përgjithësisht dështuan: “Nëse suksesi im i madh në dëbimin e demonëve vjen në sajë të Satanit, atëherë nga vjen suksesi i bijve tuaj’ i kufizuar? Supozohet se një fuqi më e paktë se Satani; padyshim jo Perëndia!” Sugjerimi është që fuqia e kufizuar e dëbuesve judenj të demonëve, nuk ishte nga Perëndia, por nga Satani.

[245]14. Një interpretim tjetër thotë se Jezusi e pa rënien e Satanit gjatë misionit të të shtatëdhjetëve.

[246]15. Shiko kapitullin 55 për një diskutim të mijëvjeçarit.

[247]16. Një mënyrë e zakonshme e përmbledhjes së tri burimeve të të keqes në jetën tonë sot, është “bota, mishi dhe djalli” (ku “mishi” i referohet dëshirave tona të mëkatshme).

[248]17. Koha e tashme e foljes greke të përdorur këtu ka kuptimin: “nuk vazhdon të mëkatojë.”

[249]18. Jo të tëra depresionimet janë demonike në origjinën e tyre. Disa syresh mund të shkaktohen nga faktorë kimikë të cilat reagojnë ndaj trajtimit mjekësor. Depresione të tjera mund të vijnë si pasojë e një larmie vazhdash sjelljeje apo marrëdhëniesh ndërpersonale të cilat nuk po zhvillohen në përputhje me standardet biblike. Por, ne nuk duhet ta përjashtojmë ndikimin demonik si një faktor të mundshëm.

[250]19. Kjo fjalë δαιμονίζομαι, G1227, e cila mund të përkthehet “nën ndikim demonik” apo “të demonizuar” shfaqet trembëdhjetë herë në Besëlidhjen e Re, e të tëra këto tek ungjijtë: “Mat.” 4:24; 8:16, 28, 33; 9:32; 12:22; 15:22 (“të demonizuar rëndë”); “Marku” 1:32; 5:15, 16, 18; “Luka” 8:36; dhe “Gjoni” 10:21. Të tëra këto raste nënkuptojnë një ndikim mjaft të rëndë demonik. Në dritën e kësaj, ndoshta do të ishte më mirë që fjalën në anglisht i/e demonizuar ta rezervojmë për raste më të skajshme apo të rënda siç janë ato që prezantohen nga rastet për të cilat është përdorur tek ungjijtë. Fjala i/e demonizuar në anglisht, mua më duket se sugjeron një ndikim apo kontroll të fortë demonik. (kr. me fjalë të tjera me “-zuar”: pasterizuar, homogjenizuar, tiranizuar, materializuar, nacionalizuar, etj. Të tëra këto fjalë nënkuptojnë një transformim tërësor të objektit për të cilin po flitet, e jo thjesht për ndikime të vogla apo të moderuara.) Por në një pjesë të literaturës së krishterë sot, është bërë e zakonshme të flitet për njerëzit që janë nën çfarëdo lloj sulmi demonik, si të “demonizuar.” Do të ishte më e mençur që këtë term ta rezervonim për raste më të rënda të ndikimit demonik.

[251]20. Nuk duket shumë e dobishme të përpiqesh të përkufizosh kategori apo shkallë ndikimesh demonike, sikurse është bërë në ndonjë rast, me fjalë të tilla si “i depresionuar,” “i shtypur,” “nën kontrollin e tyre,” etj., sepse Shkrimi nuk përkufizon një listë me kategori si kjo këtu që ne t’i përdorim, dhe kategori të tilla vetëm kanë prirjen për të bërë të ndërlikuar atë që është thjesht e vërtetë: se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmi apo ndikimi demonik në jetën e personit.

[252]21. Shiko kapitullin 30, f. 640, si dhe kapitullin 39, fq. 770–772, për një diskutim të fuqisë më të madhe të Frymës së Shenjtë në punë në jetën e besimtarëve pas Rrëshajave.

[253]kjv—King James Version (Versioni i Autorizuar)

[254]22. Për një analizë të zgjeruar të kuptimit të frazës greke διακρίσεις πνευμάτων “të dallojë frymërat,” tek “1 Kor.” 12:10, shiko W. Grudem, “Përgjigje ndaj Gerhard Dautzenberg-ut rreth ‘1 Korintasve’ 12:10 (A Response to Gerhard Dautzenberg on 1 Corinthians 12:10),” tek Biblische Zeitschrift NF, 22:2 (1978), fq. 253–270.

[255]23. Shiko kapitullin 52, fq. 1022–1025, mbi faktin që dhuratat shpirtërore mund të variojnë për nga forca e tyre.

[256]24. Sigurisht, shembulli ynë më i madh i mënyrës se si të merremi me fuqitë demonike duke u folur drejtpërsëdrejti dhe duke i urdhëruar që të largohen, është shembulli i Jezusit Vetë, i Cili shpesh e bëri këtë tek Ungjijtë, dhe me shembullin dhe fjalën e Vet, Ai i mësoi dishepujt që ta imitonin Atë.

[257]niv—Versioni i Biblës në anglisht New International Version

[258]25. Në këtë paragraf, si dhe në atë pasuesin mbi adoptimin, unë i jam mirënjohës veprës së shkëlqyer të Timothy M. Warner, Luftë Shpirtërore (Spiritual Warfare) (Wheaton, Ill.: Crossway, 1991), fq. 55–63.

[259]nasb—Versioni i Biblës në anglisht, i titulluar New American Standard Bible

[260]26. Shiko kapitullin 37, fq. 736–745, mbi adoptimin.

[261]27. Për shkak se Shkrimi nuk na tregon që demonët mund t’i dinë mendimet tona (shiko më sipër, fq. 415–416), mund të duket e udhës që urdhëresa duhet të flitet e zëshme.

[262]28. Për shembull, nëse ne apo një prej fëmijëve tanë zgjohet nga një makth, përveç lutjes ndaj Jezusit për ngushëllim dhe mbrojtje, ne mund të themi gjithashtu: “Në emrin e Jezusit, unë e urdhëroj cilëndo frymë të keqe që shkakton këtë ëndërr frikësuese, që të largohet!” Fëmijët që në një moshë të njomë, mund të mësohen që të thonë: “Largohu në emrin e Jezusit!” ndaj çfarëdo pamjeje shtrigash, shpirtrash të këqij, etj. që mund t’u dalë në ëndërr apo t’u shfaqen në mendje e që i trazojnë natën, dhe pastaj t’i luten Jezusit për mbrojtje dhe mendime të gëzueshme rreth Tij. Një veprim i tillë prej këtyre të vegjëlve të cilët besojnë në Krishtin, shpesh herë do të jetë efektiv në kulm, sepse besimi i tyre në Jezusin, është shumë i thjeshtë dhe i mirëfilltë (shiko Mat. 18:1–4).

[263]29. Fjala në greqisht e përkthyer këtu “fjalë” është ῥῆμα (G4839) e cila mund t’i referohet fjalëve të folura (qoftë nga Perëndia, qoftë nga të tjerët). Nganjëherë, ajo përdoret për të folur për fjalët e Shkrimit kur ato fliten nga Perëndia apo nga njerëzit duke cituar Shkrimin (Mat. 4:4; Gjoni 15:7; 17:8; Rom. 10:17; Heb. 6:5; 1 Pjetrit 1:25 [dy herë]), dhe ky është kuptimin të cilin Pali duket se e përdor tek “Efe.” 6:17: ndërkohë që ne flasim fjalët e Shkrimit, ato janë të shoqëruara nga vepra e Frymës së Shenjtë, dhe kanë fuqinë e shpatës shpirtërore.

[264]30. Do të ishte mirë për të krishterët që të mësonin përmendësh vargjet sipas listës së sapopërmendur, në mënyrë që të jenë në gjendje t’i thonë përmendësh kur të jenë të përfshirë në çfarëdo lufte shpirtërore.

[265]31. Përderisa Shkrimi nuk të lë të kuptohet se demonët mund të lexojnë mendjet tona, qortime të tilla kundër demonëve me shumë mundësi do duhet të fliteshin në mënyrë të zëshme, paçka se qoftë edhe me zë të ulët. Në kontrast me këtë, Perëndia sigurisht që i di mendimet tona si dhe lutjet që i drejtojmë Atij, dhe ato mund t’i bëjmë edhe vetëm me mendje, pa i folur me zë të lartë.

[266]32. Folja ekzorcizmoj në anglisht, do të thotë “të dëbosh (një frymë të ndyrë) nëpërmjet një formule magjike apo një urdhërese të folur.” Një “ekzorcisëm” përkufizohet si veprimi i dëbimit të një fryme të ligë në këtë mënyrë. Këto fjalë nuk shfaqen në Bibël (paçka se “Veprat” 19:13 përmend ekzorcistët judaikë). Për shkak se këto terma janë përdorur si në kontekste pagane ashtu edhe në kontekste të krishtera përgjatë gjithë historisë, ka vend për të krishterët që të kenë mendime të ndryshme rreth asaj që është mençuri t’u thuhet atyre për t’iu referuar praktikave të krishtera sot.

[267]33. Shpesh do të ishte mençuri që në raste të vështira, të kërkoje ndihmë nga dikush që ka më shumë pjekuri dhe përvojë në këtë fushë.

[268]34. Për rrjedhojë, të krishterët nuk duhet të jenë të preokupuar me çështje që kanë të bëjnë me okultin apo lëvizjen e Epokës së Re. Ne duhet të mendojmë rreth gjërave të cilat janë “të ndershme”, “të pastra” dhe për “lëvdim” (Fil. 4:8).

[269]35. Kur Jezusi tha: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje” (Marku 9:29), me këtë, Ai nuk mund të ketë nënkuptuar se qe e nevojshme të luteshim për një kohë të gjatë për atë situatë specifike përpara se demoni të dëbohej, sepse Ai nuk u lut fare por thjesht foli një fjalë dhe me këtë e dëboi menjëherë demonin. Ai duhet të ketë nënkuptuar më tepër se një jetë e vazhduar në lutje dhe qëndrimi në Perëndinë do të çojë në një gatitshmëri shpirtërore dhe zotërim të fuqisë shpirtërore, dhe vajosjes së Frymës së Shenjtë që do të jetë efikase në konflikt edhe mbi çdo sulm të ashpër apo ndikim demonik.

[270]36. Jezusi nuk mund të ketë dashur të thotë me këtë se është e gabuar të gëzohesh kur armiku është mposhtur dhe kur njerëzit çlirohen nga zgjedha, pasi padyshim kjo është një arsye e mirë për t’u gëzuar. Më tepër Ai duhet të jetë duke shprehur një kontrast relativ në terma absolutë për t’u treguar dishepujve që madhështia e shpëtimit të tyre, është gjëja kryesore për të cilën ata duhet të gëzohen.

[271]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

Krijimi

Përse, si dhe kur e krijoi Perëndia universin?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET^[1]1

Si e krijoi Perëndia botën? A krijoi Ai drejtpërsëdrejti çdo lloj bime dhe kafshe, apo përdori ndonjë lloj procesi evolucionar duke drejtuar zhvillimin e gjallesave nga më e thjeshta tek më e ndërlikuara? Gjithashtu, sa shpejt e realizoi krijimin Perëndia? A përfundoi i gjithi përbrenda gjashtë ditësh njëzetekatër orëshe, apo përdori mijëra ose ndoshta miliona vite? Sa e vjetër është toka, dhe sa e vjetër është raca njerëzore?

Ne përballemi me këto pyetje kur merremi me doktrinën e krijimit. Në ndryshim nga pjesa më e madhe e materialit të mëparshëm të këtij libri, ky kapitull trajton një sërë çështjet në të cilat të krishterët ungjillorë kanë këndvështrime të ndryshme, e nganjëherë të mbrojtura me vendosmëri.

Ky kapitull është organizuar në një mënyrë të atillë për të kaluar nga ato aspekte të krijimit të cilat janë dhënë mësim më qartë në Shkrim dhe në të cilat pothuajse të tërë ungjillorët do të ishin të një mendjeje (krijimi nga asgjëja, krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës, si dhe që universi u krijua i mirë), tek aspekte të tjera të krijimit rreth të cilave ungjillorët kanë patur mosmarrëveshje (nëse Perëndia përdori një proces evolucioni për të sjellë në ekzistencë këtë krijim, si dhe se sa e vjetër është bota dhe raca njerëzore).

Doktrinën e krijimit, ne mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia e krijoi të tërë universin nga hiçi, e ai fillimisht ishte shumë i mirë; gjithashtu, Ai e krijoi atë për të përlëvduar Veten.

A. Perëndia e krijoi universin nga hiçi

1. Prova Biblike për krijimin nga hiçi. Bibla në mënyrë të qartë kërkon prej nesh të besojmë që Perëndia e krijoi universin nga hiçi. (Nganjëherë, fraza latine ex nihilo “nga hiçi” është ajo që përdoret; kësisoj thuhet që Bibla na mëson për krijimin ex nihilo.) Kjo do të thotë që përpara se Perëndia të fillonte të krijonte universin, nuk ekzistonte asgjë tjetër me përjashtim të Perëndisë Vetë.^[2]2

Ky është nënkuptimi i “Zanafilla” 1:1, që thotë: “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” Fraza “qiejt dhe tokën” përfshin të tërë universin. “Psalmi” 33 na thotë gjithashtu se: “Qiejt u bënë me anë të fjalës së Zotit dhe tërë ushtria e tyre me anë të frymës së gojës së tij....Sepse ai foli dhe gjëja u bë; ai urdhëroi dhe gjëja u shfaq” (Psa. 33:6, 9). Në Besëlidhjen e Re, ne gjejmë një deklaratë universale në fillim të ungjillit të Gjonit: “Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës) dhe pa atë nuk u bë as edhe një nga ato që janë bërë” (Gjoni 1:3). Fraza “Të gjitha” është më mirë të merret si referencë ndaj të tërë universit (kr. Veprat 17:24; Heb. 11:3). Pali flet më shkoqur tek “Kolosianëve” 1 ku ai specifikon të tëra pjesët e universit, si gjërat e dukshme ashtu edhe të padukshme: “sepse në të u krijuan të gjitha, ato që janë në qiej dhe ato mbi dhé, ato që duken dhe ato që nuk duken: frone, zotërime, principata dhe pushtete; të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16). Kënga e njëzetekatër pleqve në parajsë, pohon po kështu këtë të vërtetë:

“I denjë je, o Zot,

të marrësh lavdinë, nderimin dhe fuqinë,

sepse ti i krijove të gjitha gjërat

dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan.” (Zbu. 4:11)

Në frazën e fundit, vullneti i Perëndisë thuhet se është arsyeja përse gjërat madje “erdhën në ekzistencë” tek e fundit, si dhe përse ato “u krijuan.”

Fakti që Perëndia krijoi si qiejt ashtu edhe tokën bashkë me gjithçka që ato përmbajnë, pohohet edhe shumë herë të tjera në Besëlidhjen e Re. Për shembull, “Veprat” 4:24 flet për Perëndinë si “Zoti Sovran i Cili bëri qiellin, dheun, detin dhe gjithçka që është në ta.” Një nga mënyrat e para të identifikimit të Perëndisë, është të thuash që Ai është Ai i Cili krijoi të tëra gjërat. Barnaba dhe Pali i shpjegojnë audiencës pagane në Listra, që ata janë lajmëtarë të “Perëndisë së gjallë që ka bërë qiellin dhe dheun dhe detin dhe gjithçka në ta” (Veprat 14:15). Po kështu, kur Pali po u drejtohet filozofëve paganë grekë në Athinë, ai e identifikon Perëndinë e vërtetë si “Perëndia, që bëri botën dhe të gjitha sa janë në të” dhe thotë se ky Perëndi “u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” (Veprat 17:24–25; kr. Isa. 45:18; Zbu. 10:6).

“Hebrenjve” 11:3 thotë: “Me anë të besimit ne kuptojmë se botët u përgatitën me fjalën e Perëndisë, kështu që ato që shihen nuk u bënë prej gjërave që shihen”. Ky përkthim i NASB (bashkë me atë të NIV-it) pasqyron më me saktësi tekstin në greqisht.^[3]3 Paçka se ky tekst nuk është se na mëson plotësisht doktrinën e krijimit nga hiçi, është gjithsesi afër kësaj përderisa thotë se Perëndia nuk e krijoi universin nga ndonjë gjë që është e dukshme. Ideja disi e çuditshme që universi mund të ketë qenë krijuar nga diçka e padukshme me shumë mundësi nuk është ajo që autori ka në mendje. Ai po kontradikton idenë e krijimit nga materie ekzistuese paraprakisht, dhe për atë qëllim, vargu është mjaft i qartë.

“Romakëve” 4:17 nënkupton gjithashtu që Perëndia krijoi nga hiçi, paçka se nuk deklaron ekzaktësisht këtë gjë. Teksti në greqisht flet fjalë për fjalë për Perëndinë si Dikush që “thërret gjërat që nuk janë sikur të ishin.” Përkthimi ^[4]RSV i Biblës në anglisht, “thërret në ekzistencë gjëra që nuk ekzistojnë” (në mënyrë të ngjashme edhe NASB) është i pazakontë por i mundshëm gjithsesi gramatikisht,^[5]4 dhe ai bën një afirmim të shkoqur të krijimit nga hiçi. Megjithëkëtë, edhe sikur ta përkthejmë në atë mënyrë që fjala greqisht ὡς të marrë kuptimin e saj të zakonshëm “si,” ky varg thotë që Perëndia “ thërret ato që nuk ekzisojnë, sikur të ekzistonin” (NASB ^[6]mgj.). Por nëse Perëndia i flet apo thërret diçka që nuk ekziston, sikur të eksitonte realisht, atëherë çfarë nënkuptohet me këtë? Nëse Ai thërret gjërat të cilët nuk ekzistojnë a thua se ato ekzistonin, kjo duhet të thotë se ato shumë shpejt do të ekzistojnë, e do të thirren në ekzistencë në mënyrë të pakundërshtueshme.

Ngaqë ishte Perëndia Ai që e krijoi të tërë universin nga hiçi, atëherë nuk ka asnjë materie në univers që të jetë e përjetshme. Gjithçka që ne shikojmë, malet, oqeanet, yjet dhe edhe toka vetë, të tëra erdhën në ekzistencë kur Perëndia i krijoi. Ishte një kohë kur ato nuk ekzistonin:

“Para se të kishin lindur malet,

dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën,

madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia.” (Psa. 90:2)

Kjo na kujton që Perëndia sundon mbi të gjithë universin dhe që asgjë në këtë krijim nuk duhet të adhurohet në vend të Perëndisë apo krahas Tij. Megjithëkëtë, nëse do të mohonim krijimin nga asgjëja, do të na duhej të thoshim që një pjesë e materies ka ekzistuar gjithnjë dhe se ajo pjesë është e përjetshme ashtu sikurse Perëndia. Kjo ide do të sfidonte pavarësinë e Perëndisë, sovranitetin e Tij, si dhe faktin që adhurimi i përket vetëm Atij. Nëse materia do të ekzistonte veçmas Perëndisë, atëherë çfarë të drejte të brendaqenësishme do të kishte Perëndia për të sunduar mbi të dhe për ta përdorur për lavdinë e Tij? Gjithashtu, çfarë bindjeje do mund të kishim ne për faktin që çdo aspekt i universit në fund do të përmbushte qëllimet e Perëndisë po qe se disa pjesë të tij nuk u krijuan prej Tij?

Ana pozitive e faktit që Perëndia krijoi universin nga hiçi, është që universi ka një kuptim dhe një qëllim. Perëndia, në mençurinë e Tij, e krijoi atë për një arsye. Ne duhet të përpiqemi ta kuptojmë atë qëllim dhe ta përdorim krijimin në mënyra që i shkojnë për shtat atij qëllimi, konkretisht, për t’i sjellë lavdi Perëndisë Vetë.^[7]5 Për më tepër, kurdoherë që krijimi na sjell gëzim (kr. 1 Tim. 6:17), ne duhet të falënderojmë Perëndinë që e bëri të tërë atë.

2. Krijimi i universit shpirtëror. Ky krijim i të tërë universit përfshin krijimin e një lëmi ekzistence që nuk shikohet e që është shpirtëror. Perëndia krijoi engjëjt dhe lloje të tjera qeniesh qiellore, si dhe kafshët dhe njeriun. Ai krijoi gjithashtu edhe qiellin si një vend ku prania e Tij është veçanërisht e dukshme. Krijimi i botës shpirtërore nënkuptohet padyshim në të tëra vargjet e mësipërme të cilat flasin për Perëndinë që krijon jo vetëm tokën por gjithashtu “qiellin dhe gjërat që janë në të” (Zbu. 10:6; kr. Vep. 4:24), por kjo gjithashtu afirmohet shkoqur në një sërë vargjesh të tjerë. Lutja e Ezdrës e thotë shumë qartë: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6). The “ushtria e qiejve” në këtë varg, duket se i referohet engjëjve si dhe krijesave të tjera qiellore përderisa Ezdra thotë që ato përfshihen në veprimtarinë e adhurimit të Perëndisë (i njëjti term ushtri është përdorur për të folur për engjëjt të cilët adhurojnë Perëndinë tek “Psa.” 103:21 dhe 148:2).^[8]6

Në Besëlidhjen e Re, Pali specifikon që tek Krishti “sepse në të u krijuan të gjitha, ato që janë në qiej dhe ato mbi dhé, ato që duken dhe ato që nuk duken: frone, zotërime, principata dhe pushtete; të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16; kr. Psa. 148:2–5). Këtu, krijimi i qenieve të padukshme qiellore pohohet shkoqur gjithashtu.

3. Krijimi i drejtpërdrejtë i Adamit dhe Evës. Bibla gjithashtu na mëson që Perëndia e krijoi Adamin dhe Evën në një mënyrë të veçantë e personale. “Atëherë Zoti Perëndi formoi njeriun nga pluhuri i tokës, i fryu në vrimat e hundës një frymë jete dhe njeriu u bë një shpirt i gjallë” (Zan. 2:7). Pas kësaj, Perëndia e krijoi Evën nga trupi i Adamit: “Atëherë Zoti Perëndi e futi në një gjumë të thellë njeriun, të cilin e zuri gjumi; dhe mori një nga brinjët e tij dhe e mbylli mishin në atë vend. Pastaj Zoti Perëndi me brinjën që i kishte hequr njeriut formoi një grua dhe e çoi te njeriu” (Zan. 2:21–22). Duket se Perëndia i bëri me dije Adamit diçka rreth asaj që kishte ndodhur, sepse Adami tha:

“Kjo tashmë është kocka e kockave të mia

dhe mishi i mishit tim;

Ajo do të quhet grua,

sepse është nxjerrë nga burri.” (Zan. 2:23)

Siç edhe do ta shikojmë më poshtë, të krishterët kanë mendime të ndryshme për se cilat zhvillime evolucionare mund të kenë ndodhur pas krijimit, ndoshta (sipas disave) që çuan në zhvillimin e organizmave gjithnjë e më kompleksë. Megjithëse ka mospërputhje mendimesh të mbrojtura me sinqeritet rreth kësaj çështjeje ndër disa të krishterë për sa i takon botës bimore dhe shtazore, këto tekste janë kaq të shkoqur saqë do të ishte shumë e vështirë për dikë që të besojë për vërtetësinë e plotë të Shkrimit dhe krahas kësaj të besojë që qeniet njerëzore janë rezultat i një procesi të gjatë evolucionar. Kjo vjen për shkak se kur Shkrimi thotë që Zoti “formoi njeriun nga pluhuri i tokës” (Zan. 2:7), nuk duket e mundshme që me këtë të kuptohet që Ai e realizoi këtë përgjatë një procesi që zgjati miliona vjet dhe që kërkoi zhvillimin e rastësishëm të mijëra organizmash gjithnjë e më shumë kompleksë.^[9]7 Madje edhe më i pamundur për t’u pajtuar me një pikëpamje evolucionare, është fakti që ky tregim e portretizon qartësisht Evën si pa prind femër. Ajo u krijua drejtpërsëdrejti nga brinja e Adamit ndërkohë që Adami flinte (Zan. 2:21). Por nga një pikëpamje qartësisht evolucionare, kjo gjë nuk do të ishte e mundur, sepse edhe “qenia njerëzore” e parë femër do të kishte rrjedhur nga disa krijesa afërsisht njerëzore që do të ishin gjithsesi shtazore. Besëlidhja e Re ripohon vërtetësinë historike të këtij krijimi të veçantë të Evës nga Adami kur Pali thotë: “sepse burri nuk është nga gruaja, por gruaja nga burri, edhe sepse burri nuk u krijua për gruan, por gruaja për burrin” (1 Kor. 11:8–9).

Krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës tregojnë se, paçka se ne mund të jemi si kafshët nga shumë anë në trupat tanë fizikë, pavarësisht kësaj ne jemi shumë të ndryshëm nga kafshët. Ne jemi krijuar “sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë,” kurora e krijimit që Perëndia bëri, më shumë si Perëndia sesa cilado krijesë tjetër, e caktuar për të sunduar mbi pjesën tjetër të krijimit. Edhe shkurtësia e tregimit të “Zanafillës” për krijimin, thekson në mënyrë të mrekullueshme rëndësinë e njeriut në dallim nga pjesa tjetër e universit. Kësisoj kjo i reziston prirjeve moderne për ta parë njeriun si të pakuptimtë në krahasim me hapësirën e pamatë të universit. Derek Kidner vëren që Shkrimi ka një qëndrim kundër çdo prirjeje për ta zbrazur historinë njerëzore nga të paturit domethënie....në paraqitjen e veprave të jashtëzakonshme të krijimit si thjesht një ngritje sipari në dramën që me shpaloset gradualisht përgjatë gjithë Biblës. Prologu mbaron në një faqe; me mijëra të tjera janë ato që vijojnë.

Në kontrast me këtë, Kidner vëren që shpjegimi shkencor moderne që ka të bëjë me universin, sado i vërtetë që mund të jetë, na kaplon me statistika të cilat reduktojnë rëndësinë tonë të dukshme aq sa e zhdukin fare atë. Nuk është më prologu, por vetë historia e njerëzimit ajo që tani është faqja e vetme në një mijë të tilla, dhe i tërë volumi i kësaj bote është i humbur ndër miliona të tjerë të pakatologuar.^[10]8

Shkrimi na jep pikëpamjen e rëndësisë njerëzore që Perëndia synon që ne të kemi. (Ky fakt do të diskutohet në më shumë detaje në kapitullin 21 më poshtë.)

4. Krijimi i kohës. Një aspekt tjetër i krijimit nga Perëndia, është krijimi i kohës (njëpasnjëshmëria e momenteve). Kjo ide u diskutua në lidhje me atributin e përjetësisë së Perëndisë në kapitullin 11,^[11]9 dhe këtu na duhet që vetëm ta përmbledhim. Kur flasim për ekzistencën e Perëndisë “përpara” krijimit të botës, ne nuk duhet ta mendojmë Perëndinë sikur ekziston në një shtrirje të pafundme kohore. Përkundrazi, përjetësia e Perëndisë do të thotë që Ai ka një lloj ndryshe ekzistence, një ekzistencë pa kalimin e kohës, një lloj ekzistence që është e vështirë për ne që madje ta përfytyrojmë. (Shiko Jobi 36:26; Psa. 90:2, 4; Gjoni 8:58; 2 Pjetri 3:8; Zbu. 1:8). Fakti që Perëndia krijoi kohën, na kujton për zotësinë e Tij mbi të, si dhe detyrimin tonë për ta përdorur atë për lavdinë e Tij.

5. Vepra e Birit dhe e Frymës së Shenjtë në krijim. Perëndia Atë ishte faktori kryesor veprues në nisjen e aktit të krijimit, por Perëndia Bir dhe Frymë e Shenjtë ishin gjithashtu veprues. Biri përshkruhet shpesh herë si Ai “përmes” të Cilit u realizua krijimi. “Të gjitha u bënë me anë të tij (Fjalës) dhe pa atë nuk u bë as edhe një nga ato që janë bërë” (Gjoni 1:3). Pali thotë se ka “një Perëndi, Ati nga i cili janë të gjitha gjërat dhe ne në të” (1 Kor. 8:6), dhe, “të gjitha janë krijuar me anë të tij dhe ndaj tij” (Kol. 1:16). Lexojmë gjithashtu që Biri është Ai “përmes të cilit” Perëndia “krijoi dhe gjithësinë” (Heb. 1:2). Këto pasazhe na japin një tablo të njëtrajtshme të Birit si faktori veprues që vë në zbatim planet dhe udhëzimet e Atit.

Fryma e Shenjtë qe gjithashtu në punë në krijim. Ai në përgjithësi paraqitet si përfundues, mbushës dhe dhënës së jetës ndaj krijimit që Perëndia ka bërë. Tek “Zanafilla” 1:2, “Fryma e Perëndisë lëvizte mbi sipërfaqen e ujërave,” gjë që nënkupton një funksion jetë-dhënës, mbështetës së ekzistencës si dhe drejtues. Jobi thotë: “Fryma e Perëndisë më ka krijuar dhe hukatja e të Plotfuqishmit më jep jetë” (Jobi 33:4). Në një sërë pasazhesh të Besëlidhjes së Vjetër, është e rëndësishme që të kuptojmë se e njëjta fjalë hebraike (רוּחַ, H8120) në kontekste të ndryshme mund të nënkuptojë, “shpirt,” apo “frymë,” apo “erë.” Por në shumë raste, këto përbëjnë kuptime shumë të ndryshme, sepse edhe nëse dikush vendos t’i përkthejë disa fraza si “fryma e Perëndisë” apo madje “era e Perëndisë,” do të dukej gjithsesi të ishte një mënyrë figurative e referimit ndaj veprimtarisë së Frymës së Shenjtë në krijim. Kështu, psalmisti kur flet për larminë e madhe të krijesave të tokës dhe në det, thotë: “Ti dërgon frymën tënde dhe ata krijohen” (Psa. 104:30; vini re gjithashtu, mbi veprën e Frymës së Shenjtë, “Jobi” 26:13; “Isa.” 40:13; “1 Kor.” 2:10). Sidoqoftë, dëshmia e Shkrimit ndaj veprimtarisë specifike të Frymës së Shenjtë në krijim, është e rrallë. Veprës së Frymës së Shenjtë i është dhënë një vend me rëndësi shumë më të madhe në lidhje me frymëzimin e autorëve të Shkrimit dhe me zbatimin e punës shpenguese të Krishtit ndaj njerëzve të Perëndisë.^[12]10

B. Krijimi është veçantë Perëndisë e megjithëkëtë është i varur prej Perëndisë

Mësimi i Shkrimit rreth marrëdhënies mes Perëndisë dhe krijimit është i pashoq në krahasim me fetë e botës. Bibla na mëson që Perëndia nuk është pjesë e krijimit që ka bërë. Ai nuk është pjesë e krijimit, sepse Ai e ka bërë dhe sundon mbi të. Termi i përdorur shpesh për të thënë se Perëndia është shumë më i madh sesa krijimi, është fjala transhendent. E thënë shumë thjeshtë, kjo ka kuptimin që Perëndia është shumë më “lart” krijimit në kuptimin që Ai është më i madh sesa krijimi, dhe se është i pavarur prej tij.

Perëndia është gjithashtu shumë i përfshirë në krijimin që ka bërë sepse krijimi në mënyrë të vazhdueshme është i varur prej Tij për ekzistencën dhe funksionimin e vet. Termi teknik i përdorur për të folur për përfshirjen e Perëndisë në krijim, është fjala imanent që do të thotë “mbetja brenda” krijimit. Perëndia i Biblës nuk është një hyjni abstrakte e shkëputur dhe e painteresuar nga krijimi që ka bërë. Bibla është historia e përfshirjes së Perëndisë tek krijimi që ka bërë, dhe veçanërisht tek njerëzit në të. Jobi pohon që edhe kafshët dhe bimët varen nga Perëndia: “Ai ka në dorë jetën e çdo gjallese dhe frymën e çdo qenieje njerëzore” (Jobi 12:10). Në Besëlidhjen e Re, Pali pohon se Perëndia “u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” dhe se “në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Veprat 17:25, 28). Me të vërtetë që tek Krishti “të gjitha qëndrojnë” (Kol. 1:17), dhe Ai është vazhdimisht “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3). Transhendenca dhe imanenca e Perëndisë, janë pohuar të dyja në një varg të vetëm kur Pali flet për “një Perëndi dhe Atë i të gjithëve, që është përmbi të gjithë, përmes të gjithëve dhe në ju të gjithë” (Efe. 4:6).

Fakti që krijimi është veçan nga Perëndia, e që megjithëkëtë gjithnjë varet prej Perëndisë, që Perëndia është shumë më lart krijimit, e megjithëkëtë gjithnjë i përfshirë në të (me pak fjalë, që Perëndia është edhe transhendent dhe imanent), mund të paraqitet si tek figura 15.1.

Figura: PERËNDIA  

                   KRIJIMI

Figura 15.1: Krijimi është veçantë Perëndisë, e megjithëkëtë, gjithnjë i varur nga Perëndia (Perëndia është edhe Transhendent edhe Imanent)

Kjo është qartësisht ndryshe materializmit që është filozofia më e zakontë e jobesimtarëve sot, dhe që mohon tërësisht ekzistencën e Perëndisë. Materializmi do të thoshte që universi material është gjithçka që ekziston. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.2.

Figura: UNIVERSI

Figura 15.2: Materializmi

Të krishterët sot të cilët i përqendrojnë pothuajse të tëra përpjekjet e jetës së tyre si e si të fitojnë më shumë para dhe të shtojnë zotërimet e tyre, bëhen materialistë “praktikues” në veprimtarinë e tyre përderisa jeta e tyre nuk do të ishte shumë ndryshe edhe sikur të mos besonin fare në Perëndi.

Tregimi i Shkrimit për marrëdhënien e Perëndisë me krijimin e Tij, është gjithashtu i ndryshëm nga panteizmi. Fjala greqisht πᾶν (nga πᾶς, G4246) do të thotë “të gjitha” ose “çdo,” dhe panteizëm është ideja që gjithçka, i tërë universi, është Perëndi, apo është pjesë e Perëndisë. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.3.

Figura: PERËNDIA

Figura 15.3: Panteizmi

Panteizmi mohon një sërë aspektesh thelbësore të karakterit të Perëndisë. Nëse i tërë universi është Perëndi, atëherë Perëndia nuk ka një personalitet të veçantë. Perëndia nuk është më i pandryshueshëm, për shkak se ndërkohë që universi ndryshon, atëherë edhe Perëndia i bie të ndryshojë. Për më tepër, Perëndia nuk është më i shenjtë për shkak se e keqja në univers është gjithashtu pjesë e Perëndisë. Një vështirësi tjetër është që në fund, sistemet më panteiste (si Budizmi ashtu dhe shumë fe të tjera lindore), si përfundim mohojnë rëndësinë e personaliteteve individuale njerëzore: përderisa gjithçka është Perëndi, qëllimi i një individi duhet të jetë që të bëhet pjesë e universit dhe të bashkohet gjithnjë e më shumë me të, duke e humbur kësisoj veçanësinë individuale të tij apo të saj. Nëse Perëndia Vetë (si person apo si objekt) nuk ka një identitet të veçantë personal, veçmas universit, atëherë edhe ne padyshim që nuk duhet të përpiqemi të kemi një personalitet gjithashtu. Kësisoj, panteizmi shkatërron jo vetëm identitetin personal të Perëndisë, por gjithashtu, në fund, edhe të qenieve njerëzore gjithashtu.

Çdo filozofi që e shikon krijimin si një “zënie fill” prej Perëndisë (që është diçka që del prej Perëndisë por që ende është pjesë e Perëndisë dhe jo veçantë Tij) do të ishte e ngjashme me panteizmin në pjesën më të madhe apo nga të gjitha anët që aspektet e karakterit të Perëndisë janë mohuar.

Tregimi biblik, përjashton gjithashtu edhe dualizmin. Dualizmi është ideja që si Perëndia ashtu edhe universi material kanë ekzistuar përjetësisht krah për krah. Kësisoj, në univers ka dy forca kryesore, Perëndia dhe materia. Kjo mund të paraqitet si në figurën 15.4.

Figura: PERËNDIA

                                        UNIVERSI

Figura 15.4: Dualizmi

Problemi me dualizmin, është se ai nënkupton një konflikt të përjetshëm mes Perëndisë dhe aspekteve të këqija të universit material. A do të fitojë në fund Perëndia mbi të keqen në univers? Për këtë nuk mund të jemi të sigurt, sepse si Perëndia ashtu edhe e keqja me sa duket kanë ekzistuar gjithnjë krah për krah. Kjo filozofi do të mohonte si zotësinë përfundimtare të Perëndisë mbi krijimin nga njëra anë, ashtu edhe që krijimi u bë si pasojë e vullnetit të Perëndisë nga ana tjetër, e që ky krijim duhet të përdoret vetëm për qëllimet e Tij, dhe se ai shërben vetëm për përlëvdimin e Tij. Kjo pikëpamje do të mohonte gjithashtu që i gjithë universi qe krijuar i mirë në vetvete (Zan. 1:31) dhe do t’i inkurajonte njerëzit ta shikonin realitetin material si disi të keq në vetvete, gjë që bie në kontrast me një rrëfim të mirëfilltë biblik të një krijimi të cilin Perëndia e bëri të mirë, dhe mbi të cilin Ai sundon sipas qëllimeve të veta.

Një shembull i kohëve të fundit i dualizmit në kulturën moderne, është seriali filmik Luftërat e Yjeve (Star Wars), i cili merr si të mirëqenë ekzistencën e një “Force” universale që ka si një anë të mirë, ashtu edhe një të keqe. Nuk ekziston koncepti i një Perëndie të shenjtë dhe transcendent i Cili sundon mbi të gjithë dhe që padyshim do të ngadhënjejë mbi gjithçka. Kur jo të krishterët sot fillojnë të bëhen të vetëdijshëm për një aspekt shpirtëror të universit, ata shpesh kthehen në dualistë, duke thjesht pranuar se bota mbinatyrore apo shpirtërore përmban aspekte të mirë e të këqij. Pjesa më e madhe e fesë së quajtur “Epoka e Re” është dualiste. Sigurisht, Satani e ka për kënaqësi t’i bëjë njerëzit të mendojnë se ekziston një forcë e keqe në univers e cila është ndoshta e barabartë me Perëndinë Vetë.

Pikëpamja e krishterë e krijimit, është gjithashtu ndryshe nga këndvështrimi i deizmit. Deizmi është pikëpamja sipas të cilës Perëndia tani nuk është i lidhur drejtpërsëdrejti me krijimin. Kjo mund të tregohet si në figurën 15.5.

Figura: PERËNDIA

                  KRIJIMI

Figura 15.5: Deizmi

Deizmi në përgjithësi është i pikëpamjes se Perëndia e krijoi universin dhe se Ai është shumë më i madh sesa universi (Perëndia është “transcendent”). Disa deistë gjithashtu janë të një mendjeje që Perëndia ka standarde morale dhe si përfundim do t’u kërkojë njerëzve llogari në një ditë gjykimi. Por ata e mohojnë përfshirjen e tanishme të Perëndisë në botë, duke mos lënë kështu vend për imanencën e Tij në rendin e krijuar. Perëndia shikohet si një sahatxhi hyjnor i Cili e kurdisi “orën” e krijimit në fillim por pastaj e la atë të xhironte vetë.

Ndërkohë që deizmi e pohon transhendencën e Perëndisë në disa mënyra, ai mohon pothuajse të tërë historinë e Biblës, që është historia e përfshirjes aktive të Perëndisë në botë. Shumë të krishterë të “vakët” apo thjesht sa për emër, sot janë faktikisht, praktikant të deizmit përderisa ata jetojnë një jetë pothuajse tërësisht të zbrazur nga lutjet, adhurimi apo frikë e mirëfilltë ndaj Perëndisë, apo një mirëbesimi moment pas momenti tek Perëndia, i Cili kujdeset për nevojat që dalin.

C. Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij

Është e qartë që Perëndia i krijoi njerëzit e Tij për lavdinë e Tij, sepse Ai flet për bijtë dhe bijat e Tij si ata “që kam krijuar për lavdinë time, që kam formuar dhe bërë gjithashtu” (Isa. 43:7). Por nuk janë vetëm qeniet njerëzore ata që Perëndia i krijoi për këtë qëllim. I tërë krijimi ka për qëllim të tregojë lavdinë e Perëndisë. Edhe pjesa jofrymore e krijimit, yjet, dielli, hëna dhe qielli, dëshmojnë për madhështinë e Perëndisë, “Qiejt tregojnë lavdinë e Perëndisë dhe kupa qiellore shpall veprën e duarve të tij. Një ditë i flet ditës tjetër dhe një natë ia tregon tjetrës” (Psa. 19:1–2). Kënga e adhurimit qiellor tek “Zbulesa” 4 e lidh krijimin e gjithçkaje prej Perëndisë me faktin që Ai është i denjë të marri lavdi prej tyre:

“I denjë je, o Zot,

të marrësh lavdinë, nderimin dhe fuqinë,

sepse ti i krijove të gjitha gjërat,

dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan.” (Zbu. 4:11)

Çfarë tregon krijimi rreth Perëndisë? Në radhë të parë, ai tregon fuqinë dhe mençurinë e Tij të madhe, shumë më e madhe nga ç’mund të përfytyrojë cilado krijesë.^[13]11 “Ai bëri tokën me fuqinë e tij, ka vendosur botën me urtësinë e tij dhe ka shpalosur qiejt me zgjuarsinë e tij” (Jer. 10:12). Ne kontrast me njerëz injorantë si dhe idhujt “e pavlerë” që ata bëjnë, Jeremia thotë: “Pjesa e Jakobit nuk është si ata, sepse Ai ka formuar tërë gjërat... Emri i tij është Zoti i ushtrive” (Jer. 10:16). Një vështrim tek dielli apo yjet do të mjaftonte për të na bindur për fuqinë e pafundme të Perëndisë. Madje edhe një inspektim i shkurtër i cilësdo gjetheje të një peme apo e mrekullisë së dorës njerëzore, apo të cilësdo qelize të gjallë, na bind për mençurinë e madhe të Perëndisë. Kush do mund ta bënte të tërë këtë? Kush do mund ta bënte nga hiçi? Kush do mund ta mbante atë ditë pas dite për vite të tëra të pafundme në ekzistencë? Një fuqi e tillë e pafundme, një aftësi e tillë e ndërlikuar, është tërësisht përtej asaj që ne mund të kuptojmë. Kur ne përsiatemi rreth kësaj, të mrekulluar i japim lavdi Perëndisë.

Kur pohojmë se Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij, është e rëndësishme që të kuptojmë që Ai nuk e kishte të nevojshme krijimin e gjithësisë. Ne nuk duhet të mendojmë që Perëndia kishte nevojë për më shumë lavdi sesa ç’kishte përbrenda Trinisë përgjatë gjithë përjetësisë, apo se Ai ishte disi i paplotë pa lavdinë që do të merrte nga universi i krijuar. Kjo do të nënkuptonte mohimin e pavarësisë së Perëndisë dhe do të nënkuptonte gjithashtu që Perëndia e kishte të nevojshëm universin me qëllim për të qenë tërësisht Perëndi.^[14]12 Përkundrazi, ne duhet të pohojmë se krijimi i universit qe një akt tërësisht i lirë i Perëndisë. Nuk qe një akt i domosdoshëm, por diçka që Perëndia zgjodhi që të bënte. “Ti i krijove të gjitha gjërat, dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan” (Zbu. 4:11). Perëndia dëshiroi ta krijonte universin për të demonstruar shkëlqyeshmërinë e Tij. Krijimi tregon mençurinë dhe fuqinë e Tij të madhe, dhe në fund, tregon edhe të tëra atributet e Tij të tjera.^[15]13 Duket se Perëndia e krijoi universin, për t’u kënaqur me krijimin që kishte bërë, sepse deri në atë masë që krijesa tregon aspektet e ndryshme të karakterit të Perëndisë, deri në atë masë Ai gjen kënaqësi në të.

Kjo shpjegon arsyen përse ne gjejmë kënaqësi spontane në tërë sojet e veprimtarive krijuese vetë. Njerëzit me aftësi artistike, muzikore apo letrare, kënaqen me krijimin, shikimin, dëgjimin apo peshimin mirë e mirë të veprave të tyre krijuese. Perëndia na ka bërë në atë mënyrë që ne të kënaqemi me imitimin në nivelin e krijesave, të veprimtarisë së Tij krijuese. Gjithashtu, një nga aspektet mahnitëse të njerëzimit, në dallim nga pjesa tjetër e krijimit, është aftësia jonë për të krijuar gjëra të reja. Kjo shpjegon gjithashtu përse ne gjejmë kënaqësi në lloje të tjera veprimtarie “krijuese”: shumë njerëz kënaqen me gatimin, apo dekorimin e shtëpisë së tyre, në punën me dru apo me materiale të tjera, apo me krijimin e shpikjeve shkencore, apo me gjetjen e zgjidhjeve të reja ndaj problemeve në prodhimet industriale. Edhe fëmijët kënaqen me ngjyrosjen e figurave apo ndërtimin me blloqe lodrash të shtëpive. Në të tëra këto veprimtari, ne pasqyrojmë në një masë të vogël, veprimtarinë krijuese të Perëndisë, dhe ne duhet të gjejmë kënaqësi në këtë dhe ta falënderojmë atë për këtë.

D. Universi që Perëndia krijoi qe “Shumë i Mirë”

Kjo pikë rrjedh nga pikat e mëparshme. Nëse Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij, atëherë ne do të prisnim që universi do të përmbushte qëllimin për të cilin u krijua. Në fakt, kur Perëndia e përfundoi veprën e Tij të krijimit, Ai gjeti kënaqësi në të. Në fund të secilës fazë të krijimit, Perëndia pa se ajo që kishte bërë, qe e “mirë” (Zan. 1:4, 10, 12, 18, 21, 25). Pastaj, në fund të gjashtë ditëve të krijimit, “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31). Perëndia gjeti kënaqësi në krijimit që kishte bërë, pikërisht ashtu sikurse kishte patur për qëllim.

Paçka se në botë tani ka mëkat, krijimi material është ende i mirë në sytë e Perëndisë dhe duhet të shikohet si i “mirë” edhe nga ne gjithashtu. Kjo njohuri do të na çlirojë nga një asketizëm i rremë i cili e shikon si diçka të gabuar përdorimin dhe shijimin e krijimit material. Pali thotë se ata të cilët “ndalojnë martesën,” dhe “urdhërojnë të mos hani ushqimet që Perëndia i krijoi, të merren me falënderim nga ata që besojnë dhe e njohin të vërtetën” (1 Tim. 4:1–3) po i kushtojmë kësisoj vëmendje “mësimeve të demonëve.” Ky apostull merr një pozitë kaq të prerë për shkak se ai e kupton se “çdo krijesë e Perëndisë është e mirë dhe asgjë s'është për t'u hedhur, nëse merret me falënderim, sepse është shenjtëruar përmes fjalës së Perëndisë dhe lutjes” (1 Tim. 4:4–5). Përmendja prej Palit e “fjalës së Perëndisë” e cila kushton apo “shenjtëron” ushqimet si dhe gjërat e tjera që ne shijojmë në krijimin material, me shumë mundësi është një referencë ndaj bekimit të Perëndisë për të cilin flitet tek “Zanafilla” 1:31, “ishte shumë mirë.”

Paçka se rendi i krijuar mund të përdoret në mënyra të mëkatshme apo egoiste dhe mund t’i largojë ndjenjat tona të ngrohta prej Perëndisë, megjithëkëtë, ne nuk duhet ta lëmë rrezikun e abuzimit të krijimit që Perëndia ka bërë të na pengojë ta përdorim atë në një mënyrë pozitive, me mirënjohje e gëzim për kënaqësinë tonë si dhe për të mirën e mbretërisë së Tij. Jo shumë kohë pasi Pali ka dhënë paralajmërime kundër dëshirës për të qenë të pasur dhe “dashurisë për para”” (1 Tim. 6:9–10), ai pohon se është Perëndia Vetë Ai që “na jep gjithçka bujarisht për ta gëzuar” (1 Tim. 6:17). Ky fakt përligj për të krishterët inkurajimin e zhvillimit të përshtatshëm industrial dhe teknologjik (bashkë me kujdesin për mjedisin), si dhe përdorimin e gëzueshëm dhe me mirënjohje të të tëra produkteve të tokës së bollëkshme që Perëndia ka krijuar, si nga vetja jonë, ashtu edhe nga ata me të cilët ne duhet të ndajmë me bujari prej të mirave tona materiale (shqyrtoni “1 Tim.” 6:18). Megjithëkëtë, në të tërë këtë, ne duhet të mos harrojmë që pronat materiale, janë vetëm të përkohshme, jo të përjetshme. Shpresën tonë ne duhet ta varim tek Perëndia (shiko Psa. 62:10; 1 Tim. 6:17) dhe tek marrja e një mbretërie e cila nuk mund të tundet (Kol. 3:1–4; Heb. 12:28; 1 Pjetrit 1:4).

E. Marrëdhënia mes Shkrimit dhe gjetjeve të shkencës moderne

Në kohë të ndryshme të historisë, të krishterët e kanë gjetur veten në pozitë mospajtuese ndaj gjetjeve të pranuara të shkencës bashkëkohore. Në pjesën më të madhe të rasteve, besimi i të krishterëve të sinqertë dhe mirëbesimi i patundur tek Bibla, i kanë çuar shkencëtarët në zbulimin e fakteve të reja rreth universit të Perëndisë, dhe këto zbulime kanë ndryshuar mendimin shkencor për të tërë historinë vijuese. Jeta e Isak Njutonit (Isaac Newton), Galileo Galileit (Galileo Galilei), Johan Keplerit (Johannes Kepler), Bleiz Paskalit (Blaise Pascal), Robert Boilit (Robert Boyle), Majkëll Faradeit (Michael Faraday), Xheims Klërk Maksvellit (James Clerk Maxwell), si dhe e shumë të tjerëve, janë shembuj të kësaj.^[16]14

Nga ana tjetër, ka patur raste kur mendimet e pranuara shkencore kanë qenë në konflikt me kuptimin e njerëzve rreth asaj që Bibla tha. Për shembull, kur astronomi italian Galileo (1564–1642) filloi të jepte mësim që toka nuk qe qendra e universit, por që toka si dhe planetët e tjerë rrotulloheshin përreth diellit (duke ndjekur kësisoj teoritë e astronomit polak Kopernik [1472–1543]), ai u kritikua dhe si përfundim, shkrimet e Tij u dënuan nga Kisha Katolike Romake. Kjo ndodhi për shkak se shumë njerëz menduan se Bibla na mësonte që dielli rrotullohej rreth tokës. Në fakt, Bibla nuk e mëson aspak këtë gjë, por qe astronomia e Kopernikut ajo gjë i bëri njerëzit ta shqyrtonin sërish Shkrimin për të vënë re nëse aty me të vërtetë jepet mësim ajo që ata mendonin se jepej. Në fakt, përshkrimet e diellit që lind e pastaj perëndon (Pred. 1:5; etj.) janë thjesht portretizime të ngjarjeve ashtu sikurse duken nga pikëpamja e një vëzhguesi njerëzor, dhe nga kjo pikëpamje, ato japin një përshkrim të saktë. Por ato nuk nënkuptojnë asgjë rreth lëvizjes relative të tokës dhe diellit, dhe Bibla nuk shpjegon asgjëkund atë që e bën diellin të “zbresë” nga këndvështrimi i vëzhguesit njerëzor. Shkrimi nuk thotë gjë prej gjëje për nëse toka apo dielli apo ndonjë trup tjetër qiellor është “qendra” e universit apo e sistemit diellor, kjo nuk është një pyetje të cilës Shkrimi i jep përgjigje. Megjithëkëtë, mësimi i Galileos, i cili u detyrua që të tërhiqte mbrapsht mësimet e tij dhe të cilit iu desh që të jetonte në arrest shtëpie vitet e fundit të jetës së vet, duhet të na kujtojë  që vëzhgimi i kujdesshëm i botës natyrore, mund të na bëjë t’i kthehemi Shkrimit dhe të rishqyrtojmë për të parë nëse Shkrimi jep aktualisht ato mësime të cilat ne mendojmë se ai jep. Nganjëherë, pas një shqyrtimi më nga afër të tekstit, mund të gjejmë se interpretimet tona të mëparshme kanë qenë të pasakta.

Hulumtimet shkencore i kanë ndihmuar të krishterët të bëjnë një rivlerësim të asaj që brezat e mëparshëm kanë menduar për shembull për sa i takon moshës së tokës, kështu që asnjë studiues ungjillor sot nuk mbështet idenë që bota u krijua në vitin 4004 përpara K. Megjithëkëtë, kjo datë dikur besohej gjerësisht se ishte data e krijimit për shkak të shkrimeve të kryepeshkopit irlandez Xheims Ashër (James Ussher) (1581–1656), një prej studiuesve të mëdhenj të kohës së tij, i cili me kujdes mblodhi datat në gjenealogjitë e Biblës dhe gjeti se kur u krijua Adami. Sot, është pranuar gjerësisht që Bibla nuk na tregon me saktësi datën e krijimit të tokës apo të racës njerëzore (shiko më poshtë).

Nga ana tjetër, shumë njerëz në komunitetin e krishterë, kanë refuzuar prerazi të bien dakord me mendimet mbizotëruese të shkencëtarëve sot në lidhje me evolucionin. Në këtë çështje, me mijëra të krishterë e kanë shqyrtuar Shkrimin vazhdimisht në hollësi, dhe shumë syresh kanë dalë në përfundimin që Shkrimi nuk është se nuk flet për procesin përmes të cilit organizmat e gjallë erdhën në jetë. Për më tepër, një shqyrtim i kujdesshëm i fakteve të universit të krijuar, ka prodhuar një mosmarrëveshje të përhapur gjerësisht në lidhje me teoritë e evolucionit (si nga shkencëtarët të cilët janë të krishterë, ashtu edhe nga një sërë shkencëtarësh jo të krishterë gjithashtu).^[17]15 Kështu, si mbi bazën biblike ashtu edhe atë shkencore, teoritë e evolucionit janë sfiduar nga të krishterët.

Ne duhet që gjithashtu të mbajmë mend që çështja e krijimit të universit është ndryshe nga shumë çështje të tjera shkencore për shkak se krijimi nuk është diçka e cila mund të përsëritet në një eksperiment laboratorik, e as nuk kishte vëzhgues njerëzorë të ndodhjes së tij. Për rrjedhojë, deklaratat e shkencëtarëve rreth krijimit dhe historisë së hershme të tokës, janë në rastin më të mirë spekulime të arsyetuara në mënyrë të rrafinuar. Sidoqoftë, nëse jemi të bindur që i vetmi vëzhgues i këtyre ngjarjeve (Perëndia Vetë) na i ka dëftuar ato përmes fjalëve të besueshme të Biblës, atëherë, ne duhet t’i kushtojmë vëmendje të posaçme tregimit biblik.

Në seksionin vijues, kemi renditur disa parime me anë të të cilave mund të trajtohet marrëdhënia mes krijimit dhe gjetjeve të shkencës moderne.

1. Nëse të tëra faktet kuptohen siç duhet, nuk do të ketë “Konflikt Përfundimtar” mes Shkrimit dhe shkencës natyrore. Fraza “nuk do të ketë ‘Konflikt Përfundimtar’,” është marrë nga një libër shumë i dobishëm shkruar nga Francis Schaeffer, Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict).^[18]16 Në lidhje me pyetjet rreth krijimit të universit, Schaeffer rendit një sërë fushash në të cilat, sipas tij, ka vend për mosmarrëveshje ndër të krishterë të cilët besojnë të tërë në vërtetësinë totale të Shkrimit:

1.     Ekziston mundësia që Perëndia të ketë krijuar një univers të “rritur”.

2.     Eksiton mundësia e ndarjes mes “Zanafillës” 1:1 dhe 1:2 apo mes 1:2 dhe 1:3.

3.     Ekziston mundësia e një dite të gjatë tek “Zanafilla” 1.

4.     Ekziston mundësia që përmbytja pati ndikim tek të dhënat gjeologjike.

5.     Përdorimi i fjalës “lloje” tek “Zanafilla” 1 mund të jetë mjaft i gjerë.

6.     Ekziston mundësia e ngordhjes së kafshëve edhe përpara rënies në mëkat.

7.     Atje ku nuk përdoret fjala hebraike בָּרָא, H1343, ekziston mundësia e sekuencës nga gjërat ekzistuese të mëparshme.^[19]17

Schaeffer e bën të qartë se ai nuk po thotë që ndonjë nga pozicionet e lartpërmendura është e vetja; por vetëm që ato janë të mundshme teorikisht. Ajo që kryesisht është duke thënë Schaeffer është se edhe në kuptimin tonë të botës natyrore, edhe në kuptimin tonë të Shkrimit, njohuria jonë nuk është e përsosur. Por ne mund t’i qasemi si studimit shkencor ashtu edhe atij biblik me bindjen që kur të tëra faktet të kuptohen siç duhet, dhe kur ta kemi kuptuar siç duhet Shkrimin, gjetjet tona nuk do jenë kurrë në konflikt me njëra tjetrën: nuk do të ketë “konflikt përfundimtar.” Kjo ngaqë Perëndia, i Cili flet në Shkrimin, i di të gjitha faktet, dhe Ai nuk ka folur në një mënyrë e cila do të kontradiktonte ndonjë fakt të vërtetë në univers.

Kjo është një pikëpamje shumë e dobishme me të cilën i krishteri duhet të fillojë cilindo studim të krijimit si dhe shkencës moderne. Ne nuk duhet të kemi frikë hetimin në mënyrë shkencore të fakteve të botës së krijuar, por duhet ta bëjmë këtë me zell dhe me sinqeritet të plotë, të bindur që kur faktet kuptohen siç duhet, ato gjithmonë do të dalin të përputhshme me fjalët e pagabueshme të Perëndisë në Bibël. Po kështu, ne duhet t’i qasemi studimit të Shkrimit me zell si dhe me bindjen që, kur kuptohet ashtu sikurse duhet, Shkrimi nuk do të kontradiktojë kurrë faktet e botës natyrore.^[20]18

Ndokush do të kundërshtonte duke thënë se i tërë ky diskutim është i pavend, sepse Bibla na është dhënë për të na mësuar çështje fetare dhe etike e se ajo nuk ka për qëllim që të japë mësim lëndë “shkencore.” Sidoqoftë, siç kemi vërejtur në kapitullin 5 më lart, Shkrimi vetë nuk vë një kufizim të tillë për sa i takon temave të cilat trajton. Paçka se sigurisht që Bibla nuk është një tekst shkollor i lëndëve shkencore në kuptimin formal të fjalës, ajo gjithsesi përmban shumë pohime rreth botës natyrore, si për shembull rreth origjinës, qëllimit dhe fatit të saj përfundimtar, si dhe deklarata të shumta rreth mënyrës se si ajo funksionon dita ditës. Nëse marrim seriozisht idenë që është Perëndia Vetë (si dhe autorët njerëzore) që flet të tëra fjalët e Shkrimit, atëherë ne duhet që këto deklarata t’i marrim seriozisht dhe që gjithashtu t’i besojmë ato. Me të vërtetë që Shkrimi thotë se kuptimi ynë i disa fakteve “shkencore” është çështje e besimit tonë! “Hebrenjve” 11:3 na thotë “Me anë të besimit kuptojmë se bota është krijuar me fjalën e Perëndisë, kështu që ato që shihen nuk u bënë prej gjërave që shihen”.

2. Disa teori rreth krijimit duken qartësisht të papërputhshme me mësimet e Shkrimit. Në këtë seksion ne do të shqyrtojmë tre tipe shpjegimi rreth origjinës së universit që duken qartësisht të papërputhshme me Shkrimin.

a. Teoritë shekullare: Për hir të plotësisë, këtu përmendim vetëm shkurtimisht faktin që vetëm teoritë qartësisht shekullare rreth origjinës së universit do të ishin të papranueshme për ata që besojnë Shkrimin. Teoria “shekullare” është cilado teori e origjinës së universit, e cila nuk konkludon në ekzistencën e një Perëndie pafundësisht personal, përgjegjës për krijimin e universit përmes një plani inteligjent. Kësisoj, teoria e “shpërthimit të madh (big bang)” (në një formë shekullare sipas të cilës Perëndia nuk ka të bëjë me të), apo cilado prej teorive të cilat janë të mendimit që materia ka ekzistuar gjithnjë, do të ishte e papërputhshme me mësimin e Shkrimit sipas të cilit Perëndia e krijoi universin nga asgjëja, dhe që këtë Ai e bëri për lavdinë e Vet. (Kur evolucioni darvinian mendohet në një kuptim tërësisht materialist, siç edhe ndodh rëndom, edhe ajo do t’i takonte gjithashtu kësaj kategorie.)^[21]19

b. Evolucioni teistik: Që prej botimit të librit të Çarlls Darvinit (Charles Darwin) Origjina e Specieve Nëpërmjet Përzgjedhjes Natyrore (Origin of Species by Means of Natural Selection) (1859), disa të krishterë kanë propozuar që organizmat e gjallë erdhën në jetë nëpërmjet procesit të evolucionit që Darvini propozoi, por që Perëndia ishte Ai që e drejtoi atë proces, në mënyrë që rezultati të ishte ekzaktësisht ajo që ai dëshironte të ishte. Kjo pikëpamje është quajtur evolucioni teistik për shkak se ajo mbron besimin tek Perëndia (është ‘teistike’) dhe në evolucion gjithashtu. Shumë prej atyre të cilët mbështetin evolucionin teistik, do të propozonin që Perëndia ndërhyri në këtë proces në disa pika kulmore, zakonisht, tek (1) krijimi i materies në fillim, (2) krijimi i formave më të thjeshta të jetës, dhe (3) krijimi i njeriut. Por, me përjashtimin e mundshëm të këtyre pikave të ndërhyrjes, evolucionistët teistikë janë të mendimit që evolucioni vazhdoi në mënyrat e zbuluara tashmë nga shkencëtarët natyralistë, dhe se ky ishte procesi të cilin Perëndia vendosi të përdorë duke lejuar të tëra format e jetës në tokë që të zhvillohen. Ata besojnë se mutacionet e pakontrolluara të gjallesave, çuan në evolucionin e formave më të larta të jetës përmes faktit që ata të cilët kishin një “përparësi adaptimi” (një mutacion i cili i mundësonte të ishin më të fortë për të mbijetuar në mjedisin e tyre), jetuan ndërkohë që të tjerët jo.

Evolucionistët teistikë, janë mjaft të përgatitur për të ndryshuar pikëpamjet e tyre rreth mënyrës se si u zhvillua evolucioni, sepse, sipas këndvështrimit të tyre, Bibla nuk specifikon se si ndodhi kjo gjë. Për rrjedhojë, varet prej nesh që ta diskutojmë këtë përmes hetimeve të zakonshme shkencore. Ata do të thoshin që ndërkohë që ne mësojmë gjithnjë e më shumë rreth mënyrës në të cilën evolucioni ndodhi, ne do jemi thjeshtë duke mësuar gjithnjë e më shumë rreth procesit që Perëndia përdori për të shkaktuar zhvillimin e formave të jetës.

Kundërshtimet ndaj evolucionit teistik, janë si më poshtë:

1. Mësimi i qartë i Shkrimin sipas të cilit ka një qëllim në veprën krijuese të Perëndisë duket i papërputhshëm me zhvillimin rastësor që kërkohet nga teoria e evolucionit. Kur Shkrimi raporton që Perëndia tha: “Të prodhojë toka qenie të gjalla sipas llojit të vet: kafshë, rrëshqanorë dhe bisha të tokës, sipas llojit të vet” (Zan. 1:24), kësisoj e paraqet Perëndinë duke bërë gjëra në mënyrë të qëllimshme, si dhe duke patur një qëllim për çdo gjë që bën. Por kjo është e kundërta e lejimit të mutacioneve të ecin përpara në një mënyrë tërësisht rastësore pa asnjë qëllim për milionat e mutacioneve që do duhej të ndodhnin, sipas teorisë evolucioniste, përpara se të dilte një specie e re.

Dallimi themelor mes një pikëpamjeje biblike rreth krijimit nga njëra anë dhe evolucionit teistik nga ana tjetër, gjendet këtu: forca shtytëse që shkakton ndryshimin si dhe zhvillimin e specieve të reja, në të tëra skemat evolucionariste, është rastësia. Pa mutacionin rastësor të organizmave, nuk do të kesh aspak evolucion në kuptimin modern shkencor të fjalës. Mutacioni rastësor, është forca bazë që shkakton zhvillimin eventual nga format e jetës më e thjeshtë, tek ato më të ndërlikuarat. Por forca shtytëse në zhvillimin e organizmave të rinj sipas Shkrimit, është projekti inteligjent i Perëndisë. Perëndia krijoi “kafshët e mëdha ujore dhe çdo qenie të gjallë që lëviz dhe që gjallëron ujërat, secili sipas llojit të vet, e çdo shpend fluturues sipas llojit të vet” (Zan. 1:21). “Perëndia bëri egërsirat e tokës sipas llojit të vet, kafshët sipas llojit të vet dhe të gjithë rrëshqanorët e tokës sipas llojit të vet. Dhe Perëndia pa që kjo ishte mirë” (Zan. 1:25). Këto deklarata duken si të papërputhshme me idenë që Perëndia krijoi, drejtoi apo mbajti nën vëzhgim miliona mutacione rastësore, ku asnjëra syresh nuk ishte “shumë e mirë” siç e donte Ai të ishte, asnjëra prej të cilave nuk ishte me të vërtetë ai lloj i bimëve apo kafshëve që Ai dëshironte të ishin në botë. Në vend të një tregimi të drejtpërdrejtë biblik rreth krijimit që Perëndia bëri, pikëpamjes së evolucionit teistik i duhet t’i marrë ngjarjet sikur diçka e tillë të ketë ndodhur:

Dhe Perëndia tha: “Të prodhojë toka qenie të gjalla sipas llojit të vet .” Dhe pas tetëdhjeteshtatë milion e katërqindenëntëdhjetedymijë e tetëqindeshtatëdhjetenjë përpjekjesh, Perëndia më në fund bëri një mi të saktë.

Ky mund të duket një shpjegim i çuditshëm, por është ekzaktësisht ajo që evolucionisti teistik duhet të marrë si të mirëqenë për secilën prej qindra mijërash lloje të ndryshme bimësh dhe kafshësh në tokë: të tëra ato u zhvilluan përmes një procesi mutacionesh rastësore përgjatë miliona vjetësh, duke u rritur gradualisht në kompleksitetin e tyre ndërkohë që mutacionet rastësore rezultonin dobiprurëse për krijesën në fjalë.

Një evolucionist teistik mund të kundërshtojë duke thënë se Perëndia ndërhyri në proces dhe e drejtoi atë në shumë pika të ndryshme në drejtimin që Ai dëshironte që ky proces të shkonte. Por sapo ky mendim të pranohet, atëherë pranohet edhe se ka qëllim dhe plan inteligjent në proces. Atëherë nuk kemi më aspak evolucion, për shkak se nuk ka më mutacione rastësore (në pikat e ndërhyrjes hyjnore). Asnjë evolucionarist shekullar nuk do ta pranonte një ndërhyrje të tillë nga një Krijues inteligjent dhe i qëllimshëm. Por, sapo një i krishterë bie dakord për një plan aktiv e të qëllimshëm nga Perëndia, atëherë nuk ka më asnjë nevojë për rastësi apo ndonjë zhvillim që të burojë nga mutacionet rastësore. Kësisoj ne mund të pranojmë fare mirë që Perëndia krijoi aty për aty secilën krijesë të veçantë, pa mijëra përpjekje të dështuara paraprake.

2. Shkrimi e paraqet fjalën krijuese të Perëndisë si diçka që sjell një reagim të menjëhershëm. Kur Bibla flet për fjalën krijuese të Perëndisë, ajo thekson fuqinë e fjalës së Tij si dhe aftësinë e saj për të realizuar qëllimin e Tij.

Qiejt u bënë me anë të fjalës së Zotit,

dhe tërë ushtria e tyre me anë të frymës së gojës së tij

...Sepse ai foli dhe gjëja u bë;

ai udhëroi dhe gjëja u shfaq. (Psa. 33:6, 9)

Kjo lloj deklarate duket e papërputhshme me idenë që Perëndia foli dhe pas miliona vjetësh mutacionesh rastësore tek gjërat e gjalla, fuqia e Tij dha rezultatet që Ai kishte kërkuar. Përkundrazi, sapo Perëndia thotë: “Të mbijë toka gjelbërimin,” fjalia menjëherë pas kësaj na thotë: “Dhe kështu u bë” (Zan. 1:11).

3. Kur Shkrimi na thotë se Perëndia bëri bimët dhe kafshët që të riprodhoheshin “sipas llojit të vet” (Zan. 1:11, 24), ajo sugjeron që Perëndia krijoi shumë lloje të ndryshme bimësh dhe kafshët dhe se, paçka se do të kishte disa dallime mes tyre (vini re madhësitë, racat, karakteristika personale të ndryshme ndër qeniet njerëzore!), megjithëkëtë do të kishte disa kufij të ngushtë për llojin e ndryshimit që do të ndodhte përmes mutacioneve gjenetike.^[22]20

4. Roli aktiv i tanishëm i Perëndisë në krijim apo në formimin e çdo gjallese që vjen tani në ekzistencë, është vështirë për t’u pajtuar me llojin e mbikëqyrjes nga larg e “pa përfshirje” të evolucionit që propozohet nga evolucioni teistik. Davidi është në gjendje që të rrëfejë: “Po, ti ke formuar të përbrendshmet e mia, ti më ke endur në barkun e nënës sime” (Psa. 139:13). Dhe Perëndia i tha Moisiut: “Kush e ka bërë gojën e njeriut, ose kush e bën njeriun të pagojë, të shurdhër, me sy ose të verbër? A nuk jam unë vallë, ZOTI?” (Eks. 4:11). Perëndia bën barin të rritet (Psa. 104:14; Mat. 6:30) dhe Ai ushqen zogjtë (Mat. 6:26) si dhe krijesat e tjera të pyllit (Psa. 104:21, 27–30). Nëse Perëndia është kaq i përfshirë në shkaktimin e rritjes si dhe të zhvillimit të çdo hapi të çdo gjallese edhe tani, a do të dukej atëherë e përputhshme me Shkrimin sikur të thoshim se këto forma jete u shkaktuan fillimisht nga një proces evolucionar i drejtuar nga mutacione rastësore e jo nga krijimi i drejtpërsëdrejtë dhe i qëllimshëm prej Perëndisë, dhe se vetëm pasi ato qenë krijuar Ai filloi përfshirjen aktive në drejtimin e tyre çdo moment?

5. Krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës prej Tij, është një arsye e fortë për t’u ndarë nga evolucioni teistik. Këta evolucionistë teistikë të cilët ngrenë zërin për një krijim të veçantë të Adamit dhe Evës për shkak të deklaratave të “Zanafillës” 1–2 janë ndarë aktualisht nga teoria evolucionare në pikën që ka më tepër rëndësi tek e fundit për qeniet njerëzore. Por, nëse mbi bazën e Shkrimit, ne këmbëngulim për ndërhyrjen e veçantë të Perëndisë në pikën e krijimit të Adamit dhe Evës, atëherë çfarë do të paralajmëronte faktin që Perëndia do të ndërhynte, në një mënyrë të ngjashme, në krijimin e organizmave të gjallë?

Ne duhet të kuptojmë që krijimi i veçantë i Adamit dhe Evës i dokumentuar në Shkrim, i tregon ata të jenë shumë të ndryshëm nga krijesat pothuajse shtazore, e gati njerëzore të cilat evolucionistët do të thoshin se ishin njerëzit e parë, krijesa të cilat rodhën nga pararendësit që ishin krijesa tepër të zhvilluara jonjerëzore e të ngjashëm me majmunin. Shkrimi paraqet burrin dhe gruan e parë, Adamin dhe Evën, si zotëronjës aftësish tejet të zhvilluara gjuhësore, morale dhe shpirtërore që prej momentit që ato u krijuan. Ata mund të flasin me njëri tjetrin. Ata madje mund të flasin me Perëndinë. Ata janë shumë të ndryshëm nga njerëzit e parë të cilët sipas teorisë së evolucionit, ishin pothuajse shtazarakë e me prejardhje nga krijesa jonjerëzore të ngjashme me majmunët.

Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se “Zanafilla” 1–2 nuk ka për qëllim t’i portretizojë Adamin dhe Evën si individë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, por (a) tregimi historik tek “Zanafilla” rrjedh pa ndërprerje në një material të dukshëm historik rreth Abrahamit (Zan. 12), duke treguar se autori kishte për qëllim që i tërë seksioni i atjeshëm të ishte historik,^[23]21 dhe (b) tek “Romakëve” 5:12–21 dhe “1 Korintasve” 15:21–22, 45–49, Pali pohon ekzistencën e “një njeriu të vetëm” Adamit, përmes të cilit mëkati erdhi në botë, dhe e bazon diskutimin e tij rreth veprës përfaqësuese të Krishtit i Cili e fitoi shpëtimin tonë sipas modelit të mëparshëm historik të Adamit si një përfaqësues i njerëzimit gjithashtu. Për më tepër, Besëlidhja e Re, qartësisht e kupton gjetiu Adamin dhe Evën si figura historike (kr. Luka 3:38; Veprat 17:26; 1 Kor. 11:8–9; 2 Kor. 11:3; 1 Tim. 2:13–14). Besëlidhja e Re lë të kuptohet gjithashtu vërtetësia historike të bijve të Adamit dhe Evës, Kainit (Heb. 11:4; 1 Gjonit 3:12; Juda 11) dhe Abelit (Mat. 23:35; Luka 11:51; Heb. 11:4; 12:24).

6. Ka shumë probleme shkencore me teorinë evolucionare (shiko seksionin e mposhtëm). Numri në rritje i pyetjeve rreth vlefshmërisë së teorisë së evolucionit, të cilat ngrihen madje edhe nga jo të krishterë në disiplina të ndryshme shkencore, nënkupton se kushdo që pretendon se është i detyruar të besojë në evolucion për shkak se “faktet shkencore” nuk të lënë opsion tjetër, thjesht nuk i ka shqyrtuar të tëra provat që ka ana tjetër. Të dhënat shkencore nuk të detyrojnë ta pranosh evolucionin, dhe nëse dëshmia e Shkrimeve argumenton në mënyrë bindëse kundër saj gjithashtu, nuk duket se kjo është një teori e vlefshme për t’u adoptuar nga një i krishterë.

Më e përshtatshmja duket se është të dalësh në përfundimin e shprehur nga gjeologu Davis A. Young, “Pozita e evolucionizmit teistik, siç është e shprehur nga disa prej ithtarëve të saj, nuk është një pozitë e përputhshme me krishterimin. Nuk është një pozitë me të vërtetë biblike, për shkak se ajo bazohet pjesërisht mbi parimet të cilat janë të importuara në krishterim.”^[24]22 Sipas Louis Berkhof-it “evolucioni teistik është me të vërtetë një fëmijë që të turpëron, që përfshin Perëndinë në intervale periodike, për të ndihmuar natyrën tek toka që dridhej nën këmbët e saj. Kjo nuk është as doktrina biblike e krijimit, e as një teori konsekuente evolucioni.”^[25]23

c. Shënime mbi teorinë darviniane të evolucionit: Fjala evolucion mund të përdoret në mënyra të ndryshme. Nganjëherë ajo përdoret për t’iu referuar “mikro-evolucionit—zhvillimeve të vogla përbrenda një specieje, kështu që ne shikojmë mizat apo mushkonjat që krijojnë imunitet ndaj insekticideve, apo qenie njerëzore që zgjaten apo që dalin ngjyra të ndryshme si dhe variete trëndafilash. Shembuj të panumërt “mikro-evolucionesh” të tilla janë evidente sot, dhe askush nuk e mohon ekzistencën e tyre.^[26]24 Por nuk është ky kuptimi në të cilin fjala evolucion përdoret zakonisht kur diskutojmë teoritë e krijimit dhe evolucionit.

Termi evolucion përdoret më rëndom për t’iu referuar “makro-evolucionit—d.m.th. “teorisë së përgjithshme të evolucionit” apo pikëpamjes sipas të cilës “substanca jo e gjallë krijoi materialin e parë të gjallë, i cili për pasojë u riprodhua dhe u bë i shumëllojshëm derisa prodhoi të tërë organizmat e zhdukur si dhe ato të ruajtur deri më sot.”^[27]25 Në këtë kapitull, kur përdorim fjalën evolucion, ajo përdoret për t’iu referuar makro-evolucionit apo teorisë së përgjithshme të evolucionit.

(1) Sfidat e sotme me të cilat përballet evolucioni: 

Qëkurse Çarlls Darvini botoi për herë të parë Origjinën e Specieve Përmes Përzgjedhjes Natyrore (Origin of Species by Means of Natural Selection) më 1859, teoria e tij është sfiduar si nga të krishterët ashtu edhe jo të krishterët. Teoria neo-darviniane e kohës së sotme, është ende rrënjësisht e ngjashme me pozitën fillestare të Darvinit, por me përpunime dhe modifikime të cilat kanë ardhur në sajë të qindra viteve hulumtime. Në teorinë moderne evolucionare darviniane, historia e zhvillimit të jetës filloi me një çorbë kimikatesh të pranishme në tokë, kimikate të cilat në mënyrë spontane prodhuan një formë jete shumë të thjeshtë, me shumë mundësi një-qelizore. Kjo qelizë e gjallë e riprodhoi veten dhe si përfundim ndodhën disa mutacione apo ndryshime tek qelizat e reja të prodhuara. Këto mutacione çuan në zhvillimin e formave më të ndërlikuara të jetës. Një mjedis armiqësor nënkuptonte që shumë prej tyre do të zhdukeshin, por ato të cilat ishin më të përshtatura për mjedisin e tyre, do të mbijetonin dhe shumoheshin. Kësisoj, natyra ushtroi një proces “përzgjedhjeje natyrore” në të cilën, organizmat e ndryshuar më të përshtatura me mjedisin, mbijetuan. Si përfundim, gjithnjë e më shumë mutacione u zhvilluan duke formuar gjithnjë e më shumë variete gjallesash, kështu që nga organizmat shumë të thjeshtë, të tëra format komplekse të jetës në tokë, si përfundim u zhvilluan përmes këtij procesi mutacioni dhe përzgjedhjeje natyrore.

Kritika më e fundit, dhe me shumë mundësi më shkatërrimtarja ndaj teorisë së tanishme darviniane, vjen nga Fillip E. Xhonsën (Philp E. Johnson), një profesor jurisprudence i specializuar në analizimin e logjikës së argumenteve. Në librin e tij Darvini Përpara Gjyqit (Darwn on Trial)^[28]26 ai citon gjerësisht teoricienë evolucionaristë të kohës, për të demonstruar që:

1. Pas më shumë se njëqind vitesh mbarështimi eksperimentalë të llojeve të ndryshme të kafshëve dhe bimëve, numri i variacioneve të cilat mund të prodhohen (madje edhe me mbarështim të qëllimshëm, jo rastësor) është skajshmërisht i kufizuar, për shkak të gamës së kufizuar të variacionit gjenetik në secilin lloj gjallese: qentë të cilët janë kryqëzuar në mënyrë të përzgjedhur për breza të tërë, janë prapë qenër, mizat e frutave janë prapë miza frutash, etj. Dhe kur lejohen të kthehen në gjendjen e tyre të egër, “kryqëzimet më të specializuara, shpejt zhduken dhe mbijetuesit i kthehen tipit fillestar të egër.” Ai del në përfundimin që “përzgjedhja natyrore,” e pretenduar nga darvinistët se shpjegon mbijetesën e organizmave të rinj, është në të vërtetë një forcë konservatore e cila punon për të ruajtur përshtatshmërinë gjenetike të një popullate, e jo të ndryshojë karakteristikat e saj.^[29]27

2. Në argumentet e tanishme evolucionare, ideja e “mbijetesës së më të fortit” (apo “përzgjedhja natyrore”) mendohet gjerësisht se nënkupton që ato kafshë karakteristikat e ndryshme të të cilave u japin atyre një përparësi krahasimisht me të tjerat, do të mbijetojnë, ndërsa të tjerat do të shfarosen. Por, praktikisht, pothuajse cilado karakteristikë mund të argumentohet se është ose një përparësi ose një mangësi.^[30]28 Atëherë, nga e dinë darvinistët se cilat karakteristika kanë dhënë një avantazh në mbijetesë për kafshë të caktuara? Duke vërejtur se cilat lloje mbijetojnë. Por kjo do të thotë që përzgjedhja natyrore, shpesh herë tek e fundit nuk është një kuptim i ri e i fuqishëm për ato që ndodhin në natyrë, por thjesht një tautologji (një përsëritje e pakuptimtë e të njëjtës ide), përderisa e përmbledhur ajo thotë se kafshët më të “forta” janë ato që kanë më shumë pasardhës. Në këtë kuptim, përzgjedhja natyrore do të thotë: kafshët të cilat kanë më shumë pasardhës, kanë më shumë pasardhës.^[31]29Por kjo gjë nuk vërteton asgjë rreth mutacioneve të supozuara për të prodhuar pasardhës më të fortë gjatë një periudhe prej disa brezash.

3. Mutacionet e shumta dhe të ndërlikuara që nevojiten për të prodhuar organe komplekse të tilla si syri apo krahu i një zogu (apo qindra organe të tjera) nuk do mund të kishin ndodhur përmes mutacionesh të vogla të akumuluara përmes mijëra brezash, për shkak se pjesët individuale të organeve janë të padobishme (dhe nuk japin “përparësi”) nëse i tërë organi nuk është në funksionim. Por, probabiliteti matematikor i mutacioneve të tilla rastësore që ndodhin së bashku në një brez, është praktikisht zero. Darvinistëve u mbetet të thonë se duhet të ketë ndodhur sepse ka ndodhur.^[32]30

Një shembull zbavitës i nevojës që të tëra pjesët e një sistemi kompleks organik të zënë vend njëherësh, tregohet nga Robert Kofahl si dhe Kelly Segraves në librin e tyre Shpjegimi i Krijimit: Një Alternativë Shkencore ndaj Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution.)^[33]31 Ato përshkruajnë “Brumbullin Bombardues,” që i zmbraps armiqtë duke lëshuar një ngarkesë të nxehtë kimikatesh nga dy tuba me fund të rrotullueshëm në pjesën e fundit të trupit. Kimikatet e lëshuara nga ky brumbull shpërthejnë në mënyrë spontane kur përzihen në laborator, por me sa duket, ky brumbull ka një substancë penguese e cila e bllokon reaksionin shpërthyes derisa brumbulli të nxjerrë çurg një pjesë të këtij lëngu në “dhomëzat e tij të djegies,” në të cilat shtohet një enzimë për të kanalizuar reaksionin. Ndodh një shpërthim dhe kimikati zmbrapsës i armikut lëshohet me një temperaturë prej 100 gradësh C drejt armiqve të brumbullit. Kofahl dhe Segraves ngrenë me të drejtë pyetjen nëse ka ndonjë shpjegim evolucionar për këtë mekanizëm të mahnitshëm:

Vini re që një shpjegim racional evolucionar për zhvillimin e këtij krijimi, duhet të japë një lloj përparësie adaptuese për secilën prej miliona fazave hipotetike të ndërmjetme në procesin e ndërtimit. Por, a do të kishin përftuar ndonjë përparësi fazat e përfundimit të një të katërtës, gjysmë apo dy të tretave, për shembull? Tek e fundit pushka nuk ka ndonjë dobi nëse nuk i ka të tërë pjesët përbërëse funksionale....Përpara se ky mekanizëm mbrojtës të mund t’i ofrojë ndonjë mbrojtje brumbullit, të tëra pjesën e tij, së bashku me përzierjen e duhur shpërthyese të kimikateve, plus sjelljen instinktive që nevojitet për përdorimin e saj, do duhej që të mblidheshin tek insekti në fjalë. Tërësia e organeve të zhvilluara pjesërisht, do të ishte e pavlerë. Për rrjedhojë, në përputhje me parimet e teorisë evolucionare, nuk do të ekzistonte një trysni përzgjedhëse për ta bërë këtë sistem të evoluonte nga një fazë pjesërisht e përfunduar drejt sistemit të përfunduar përfundimisht....Nëse një teori nuk arrin të shpjegojë të dhënat në çfarëdo shkence qoftë, ajo teori, ose duhet rishikuar, ose zëvendësuar me një teori e cila është në përputhje me të dhënat.^[34]32

Në këtë rast, sigurisht, pyetja zbavitëse është: Çfarë do të ndodhte nëse çorba kimike do të zhvillohej tek brumbulli pa ndarësin e kimikateve?

4. Të dhënat fosile përbënin problemin më të madh të Darvinit më 1859, dhe që prej asaj kohe, ky problem është bërë edhe më i madh. Në kohën e Darvinit, me qindra fosile ishin të disponueshme, duke treguar kësisoj ekzistencën e shumë llojeve të ndryshme të kafshëve dhe bimëve në të kaluarën e largët. Por Darvini nuk ishte në gjendje të gjente ndonjë formë fosile nga “tipet e ndërmjetëm” për të mbushur hendeqet që ekzistonin mes llojeve të ndryshme të kafshëve – fosile të cilat tregonin disa karakteristika të një kafshe dhe ca karakteristika të llojit tjetër zhvillimor për shembull. Faktikisht, shumë fosile të lashtë i përngjajnë ekzaktësisht kafshëve të kohës së sotme—duke treguar (sipas supozimeve kronologjike të kësaj pikëpamjeje) se një numër i madh kafshësh kanë vazhduar për miliona vjet të ekzistojnë në thelb pa u ndryshuar. Darvini e kuptoi që mungesa e “tipeve tranzitore” në të dhënat fosile, e dobësonin teorinë e tij, por ai mendoi se kjo vinte për shkak të faktit që nuk ishin zbuluar fosile të mjaftueshme dhe qe i bindur se zbulimet e mëtejshme do të nxirrnin në dritë shumë tipe transitive kafshësh. Megjithëkëtë, 130 vitet pasuese të një veprimtarie intensive arkeologjike, nuk kanë arritur ende të japin një shembull bindës të një tipi tranzitor.^[35]33

Johnson citon evolucionistin e njohur Stephen Jay Gould të Harvardit që thotë se ka dy karakteristika të të dhënave fosile të cilat janë të papërputhshme me idenë e ndryshimit gradual përgjatë brezave:

1.     Stasis. Pjesa më e madhe e specieve nuk tregojnë një ndryshim të drejtuar gjatë qëndrimit të tyre në tokë. Ato duken në të dhënat fosile pak a shumë njëlloj si në kohën ku ato u zhdukën; ndryshimi morfologjik është zakonisht i kufizuar dhe i pa orientuar.

2.     Shfaqja e papritur. Në cilëndo zonë rajonale, speciet nuk dalin gradualisht përmes një transformimi të pandërprerë të paraardhësve të vet, por shfaqen menjëherë dhe “plotësisht të formuara.”^[36]34

Ky problem është kaq i vështirë për evolucionin darvinian saqë pjesa më e madhe e shkencëtarëve evolucionistë sot, propozojnë që evolucioni erdhi me kërcime të papritura në forma të reja të jetës, në mënyrë që secila prej tridhjetedy rendeve të njohura të gjitarëve, për shembull, u shfaqën mjaft befas në historinë e Evropës.^[37]35

Por si do mundeshin qindra mijëra ndryshime gjenetike të ndodhnin menjëherë? Për këtë nuk është dhënë asnjë shpjegim përveçse është thënë se duhet të ketë ndodhur sepse ka ndodhur. (Një vështrim tek vijat e ndërprera në tekstet shkollore të biologjisë së sotme, të cilat tregojnë tranzicionin e supozuar nga njëri lloj kafshe tek një tjetër, tregon për natyrën e hendeqeve të pambushur edhe pas 130 vitesh hulumtimesh.) Rëndësia e këtij problemi është demonstruar me forcë në një libër të kohëve të fundit nga një shkrimtar jo i krishterë, Michael Denton, Evolucioni: Një Teori në Krizë (Evolution: A Theory in Crisis).^[38]36 Denton-i vetë nuk propozon ndonjë shpjegim alternativ për lindjen e jetës në formën e saj të tanishme mbi tokë, por ai vëren që qysh prej kohës së Darvinit,

Asnjë prej dy aksiomave themelore të teorisë makroevolucinare të Darvinit: koncepti i vazhdimësisë së natyrës, që është ideja e një vazhdimësi funksionale e të tëra formave të jetës që lidhin së bashku të tëra speciet e si përfundim çon në një qelizë të hershme, si dhe besimi që i tërë projekti adaptues i jetës ka rezultuar nga një proces i verbër rastësor, nuk është vërtetuar qoftë edhe nga një zbulim i vetëm empirik apo përparim shkencor që prej vitit 1859.^[39]37

5. Strukturat molekulare të organizmave të gjalla, tregojnë lidhje mes tyre, por darvinistët thjesht supozojnë që këto marrëdhënie nënkuptojnë një prejardhje të përbashkët, një pretendim ky që padyshim nuk është vërtetuar. Për më tepër, ka dallime të jashtëzakonshme molekulare mes gjallesave, dhe asnjë shpjegim i kënaqshëm për origjinën e këtyre dallimeve nuk është ofruar.^[40]38

Sigurisht që ngjashmëria në projektin në çfarëdo niveli (përfshi këtu nivelet përmbi nivelin molekular) janë përdorur shpesh herë si një argument për evolucionin. Supozimi i evolucionistëve është që ajo ngjashmëri e projektit midis dy specieve nënkupton që speciet “e ulëta” evoluan në specie “më të larta”, por prova për këtë supozim nuk është dhënë kurrë. Gleason Archer e ilustron mirë këtë duke supozuar që dikush shkon të vizitojë muzeun e shkencës dhe industrisë, dhe shikon atje një stendë ku tregohet se si qeniet njerëzore evoluan nga krijesa të mëparshme të ngjashme me majmunin, në qenie gjithnjë e më të ngjashme me qeniet njerëzore dhe si përfundim u kthyen në njeriun modern. Por ai me të drejtë vëren që:

një vazhdimësi e projektit bazë nuk përbën aspak provë që ndonjë specieje “më e ulët” kalon në një specie “më të lartë” përmes ndonjë lloj dinamike të brendshme si ç’kërkon evolucioni që të ketë ndodhur. Kjo sepse nëse ky vizitor i muzeut do të shkonte në një pjesë tjetër të po këtij muzeu të shkencës dhe industrisë, do të gjente aty një seri tërësisht analoge të automobilave, që nisin që nga viti 1900 dhe që vazhdojnë deri në dekadën e sotme. Fazë pas faze, nivel pas niveli, ai mund të gjurmojë zhvillimin e Fordit nga prototipi më i parë i tij Model-T, deri tek LTD-të e mëdha e luksoze të viteve 1970.^[41]39

Sigurisht që një shpjegim shumë më i mirë për ngjashmëritë në modelet e ndryshme të automjeteve të Fordit, është fakti që një projektues inteligjent (apo një grup projektuesish) përdorën struktura të ngjashme në automobilë gjithnjë e më të ndërlikuar. Nëse mekanizmi i timonit funksionon mirë në një model, nuk është nevoja të shpiket një lloj tjetër mekanizmi drejtimi për një model tjetër. Në po të njëjtën mënyrë, ngjashmëritë në projekt ndër gjërat e gjalla, mundet që po kështu të merren si prova të punës së një kryemjeshtri inteligjent, Krijuesi Vetë.

6. Ndoshta, vështirësia më e madhe për të tërë teorinë e evolucionit, është shpjegimi se si ndonjë formë jete mund të ketë filluar në krye të herës. Prodhimi spontan i madje edhe organizmit më të thjeshtë të gjallë të aftë për jetë të pavarur (qeliza bakteriale prokariote) nga materiale jo organike të tokës, nuk mund të ndodhë përmes përzierjes rastësore të kimikateve: ajo kërkon një projekt inteligjent dhe ustallëk aq të ndërlikuar saqë asnjë laborator shkencor i përparuar në botë nuk ka qenë në gjendje që ta realizojë. Johnson-i citon një metaforë që tani është bërë e famshme: “Që një organizëm i gjallë i dalë rastësisht nga një çorbë para-biotike, ka po aq të ngjarë sa edhe që një tornado që kalon përmes një varreze makinash, të mund të ndërtojë një Boeing 747 nga materialet e atyshme. Bashkimi rastësor është thjesht një mënyrë natyraliste e të thënurit “mrekulli.”^[42]40

Në një nivel mendimi praktik, një ilustrim i thjeshtë do ta tregojë këtë. Po të merrja orën time shifrore, t’ia jepja dikujt e t’i thosha se e gjeta afër një miniere hekuri në Minesotën e Veriut, dhe se besoja që ora ishte bërë vetë thjesht përmes veprimit të lëvizjeve rastësore dhe forcave mjedisore (plus ca energji nga ca rrufe, ndoshta), nuk do kalonte shumë e do të më merrnin për të çmendur. Megjithëkëtë, cilado qelizë e gjallë në një gjethe peme, apo cilado qelizë e vetme e trupit njerëzor, është mijëra herë më e ndërlikuar sesa ora ime shifrore. Edhe sikur t’i japësh 4.5 miliard vjet “shans” që qoftë edhe një qelizë e gjallë të dalë në mënyrë spontane, shanset, për të tëra qëllimet praktike për këtë, janë zero.

Në fakt, janë bërë disa përpjekje për të përllogaritur probabilitetin e jetës të dalë në mënyrë spontane kësisoj. Kofahl dhe Segraves ofrojnë një model statistikor në të cilin ata fillojnë me një supozim shumë bujar: që çdo metër katror i tokës të jetë njëfarësoj i mbuluar me 43 kilogramë molekulash proteinike të cilat do mund të përziheshin lirisht, dhe të cilat zëvendësohen të tëra me proteina të freskëta çdo vit, e kjo për një miliard vjet. Pastaj ato vlerësojnë se probabiliteti që edhe një molekulë enzime të zhvillohej në secilin prej një miliard viteve të historisë së tokës. Probabiliteti është 1.2 herë 10-11 apo një shans në 80 miliardë. Megjithëkëtë, ata vërejnë që edhe me supozimin bujar dhe me nisjen e një proteine të re për çdo vit gjatë një miliardi vjet, gjetja e një molekule enzime, nga cilado anë praktike që ta marrësh, është një detyrë e pamundur e që nuk do ta zgjidhte aspak problemin:

Probabiliteti i gjetjes së dy prej molekulave aktive, do të ishte rreth 10 në fuqi të deri 22të, dhe mundësia që ato të ishin identike, do të ishte 10 në fuqi të 70të. Dhe a do mundej jeta të fillonte me një molekulë enzime të vetme? Për më tepër, cila është mundësia që një molekulë enzime aktive, sapo të formohet, të gjejë rrugën përmes mijëra kilometrash dhe miliona vitesh tek ajo molekulë ARN apo ADN-je e cila përmban kodin për atë sekuencë të caktuar aminoacide të enzimës, në mënyrë që kopje të reja të vetes së saj të mund të prodhohen? Nga cilado anë praktike që ta marrësh, këto gjasa do të ishin zero.^[43]41

Kofahl dhe Segrave-i raportojnë një studim nga një shkencëtar evolucionist i cili formuloi një model për përllogaritjen e probabilitetit të formimit të jo thjesht një molekule një enzimëshme, por edhe të gjallesës më të vogël të mundshme të një organizmi të gjallë përmes një procesi të rastësishëm. Ai vjen me një probabilitet të një mundësie të 10tës në fuqi të 340,000,000, kjo do të thotë një shans në 10 me 340 milion zero nga pas! Por Kofahl dhe Segraves-i vëren: “Megjithëkëtë, Dr. Morowitz dhe shkencëtarët kolegë evolucionaristë të tij, besojnë gjithsesi që kjo gjë ndodhi!”^[44]42

Nëse dikush do të më kërkonte që t’ia besoja jetën atij duke e lënë të më merrte për një xhiro me aeroplan duke më shpjeguar paraprakisht se kompania ajrore i kryente me sukses fluturimet e saj një herë në 10 në fuqi të 340,000,000, apo madje një herë në 80 miliard fluturime, unë padyshim që nuk do hipja në të, e po kështu asnjë që e ka mendjen në vend. Megjithëkëtë, është tragjike që mendimi i zakonshëm i paraqitur në shumë tekste shkencore shkollore sot, është që evolucioni është një “fakt” i vërtetuar, ka vazhduar të bindë shumë njerëz që ata nuk duhet të marrin në konsideratë vërtetësinë totale të Biblës si një këndvështrim i pranuar nga ana intelektuale që duhet përkrahur nga njerëzit e përgjegjshëm e mendimtarë të sotëm. Legjenda që “evolucioni e ka hedhur poshtë si të pavërtetë Biblën” vazhdon ende të trumbetohet dhe nuk lejon shumëkënd për ta konsideruar krishterimin si një opsion të vlefshëm.

Por po sikur një ditë prej ditësh jeta faktikisht të “krijohet” në laborator nga shkencëtarët? Këtu, është e rëndësishme që të kuptojmë se çfarë nënkuptohet me këtë. Së pari, kjo nuk do të ishte “krijim” në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, përderisa të tëra eksperimentet laboratorike fillojnë me një materie ekzistuese apo një tjetër. Kjo nuk do të jepte një shpjegim rreth origjinës së materies tek e fundit, e as nuk do të ishte ai lloj krijimi për të cilin Bibla thotë se Perëndia realizoi. Së dyti, përpjekjet më të mëdha bashkëkohore për të “krijuar jetë” janë vetëm hapa shumë të vegjël në procesin gjigant të kalimit nga materialet jojetësore tek një organizëm i gjallë i pavarur, qoftë edhe të një syresh i përbërë nga vetëm një qelizë. Ndërtimi i një molekule proteinike apo i një aminoacidi, nuk i përafrohet askund kompleksitetit të një qelize të vetme të gjallë, por ajo që është më e rëndësishmja, çfarë do të demonstronte ajo nëse puna e përbashkët e mijëra shkencëtarësh nga më inteligjentët në botë, me pajisjet laboratorike më të shtrenjta dhe të ndërlikuara të mundshme, që punojnë për disa dekada me radhë, të arrinin faktikisht të prodhonin një organizëm të gjallë? A do të “vërtetonte” kjo gjë që nuk ishte Perëndia që e krijoi jetën? Përkundrazi, kjo do të demonstronte që jeta thjesht nuk lind rastësisht, por duhet që të krijohet qëllimisht nga një projektues inteligjent. Të paktën teorikisht, nuk është e pamundur që qeniet njerëzore, të krijuara sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë dhe duke përdorur inteligjencën e tyre të dhënë nga Perëndia, të mundeshin një ditë të krijonin një organizëm të gjallë nga substanca jo të gjalla (paçka se kompleksiteti i kësaj detyre tejkalon ku e ku çfarëdolloj teknologjie që ekziston sot). Por kjo do të tregonte vetëm që Perëndia na bëri për të qenë “të ngjashëm me Perëndinë—që në hulumtimet biologjike, ashtu sikurse në shumë fusha të tjera të jetës, ne në një mënyrë shumë të ngushtë, të mund të imitojmë veprimtarinë e Perëndisë. I tërë kërkimi shkencor në këtë drejtim, duhet vërtetë të bëhet i motivuar nga një përnderim për Perëndinë, dhe me mirënjohje për aftësinë shkencore me të cilën Ai na ka pajisur.

Shumë shkencëtarë jobesimtarë, janë ndikuar kaq shumë nga forca e bashkuar e kundërshtive të ngritura kundër evolucionit, saqë ata haptazi kanë mbrojtur pozita të reja për një pjesë a një tjetër të zhvillimit të propozuar evolucionarisht të gjallesave. Francis Crick, i cili fitoi çmimin Nobel për ndihmën që dha në zbulimin e strukturës së molekulave të ADN-së, propozoi më 1973 që jeta mund të jetë dërguar këtu nëpërmjet një anijeje kozmike nga një planet i largët, një teori kjo të cilën Crick e quan “Panspermi e Drejtuar.”^[45]43 Për autorin e këtij teksti të këtushëm, duket ironike që shkencëtarë brilantë mund të mbrojnë një teori kaq të pabazuar, pa patur as edhe një fije prove në favor të saj, ndërkohë që refuzojnë shpjegimin e drejtpërdrejtë të dhënë nga i vetmi libër në historinë e botës, që nuk është vërtetuar kurrë si i gabuar, që ka ndryshuar jetën e miliona njerëzve, që është besuar krejtësisht nga shumë prej studiuesve më inteligjentë të cilitdo brez, dhe që ka qenë një forcë më e madhe për të mirë sesa cilido libër tjetër në historinë e botës. Përse atëherë njerëz që njihen si inteligjentë në të tjera gjëra, përkushtohen ndaj bindjeve që duken kaq shumë të paarsyeshme? Duket sikur ata janë të gatshëm që të besojnë çfarëdo gjëje qoftë, për sa kohë që nuk bëhet fjalë për besimin në Perëndinë vetor të Shkrimit, i Cili na bën thirrje që ta braktisim krenarinë tonë, ta përulim veten përpara Tij, t’i kërkojmë falje që nuk kemi arritur t’u bindemi standardeve morale të Tij, dhe t’ia nënshtrojmë veten urdhëresave të Tij morale për gjithë pjesën tjetër të jetës tonë. Është e paarsyeshme të refuzosh ta bësh këtë, por, siç do ta shikojmë në këtë kapitull mbi mëkatin, i gjithë mëkati është i paarsyeshëm në rrënjën e vet.

Sfida të tjera ndaj teorisë së evolucionit, janë botuar në njëzet apo tridhjetë vitet e fundit, dhe padyshim që edhe shumë të tjera do të botohen. Mundet që vetëm të shpresojmë që nuk do të kalojë shumë e komuniteti shkencor publikisht do të pranojë papranueshmërinë e teorisë së evolucionit, dhe tekstet shkollore të shkruara për nxënësit e gjimnazeve dhe kolegjeve, të pranojnë haptas që evolucioni, thjesht nuk është një shpjegim i kënaqshëm për sa i takon origjinës së jetës në tokë.

(2) Ndikimet shkatërrimtare të teorisë evolucionare në mendimin modern: 

Është e rëndësishme që të kuptojmë ndikimet e pabesueshme shkatërrimtare që teoria evolucionare ka patur tek mendimi modern. Nëse faktikisht jeta nuk u krijua nga Perëndia, dhe nëse qeniet njerëzore në veçanti nuk janë krijuar nga Perëndia e as janë përgjegjës përpara Tij, por janë thjesht rezultati i ndodhive rastësore në univers, atëherë ç’rëndësi ka jeta njerëzore? Ne jemi thjesht produkt i materies plus kohë plus rastësi, dhe kështu, të mendosh që ne kemi një rëndësi të përjetshme, apo sadopak rëndësi reale përballë një universi të stërmadh, do të thotë që thjesht ta mashtrojmë veten. Një reflektim i sinqertë mbi këtë nocion, duhet t’i shtyjë njerëzit drejt një ndjenje të thellë dëshpërimi.

Për më tepër, nëse e tërë jeta mund të shpjegohet përmes teorisë së evolucionit, shkëputur nga Perëndia, dhe nëse nuk është Perëndia që na krijoi (apo të paktën, nëse ne nuk mund të dimë asgjë me siguri rreth Tij), atëherë nuk ka asnjë Gjykatës suprem për të na kërkuar llogari nga ana morale. Për rrjedhojë nuk ka absolutizma moralë në jetën njerëzore dhe idetë morale të njerëzve janë vetëm preferenca subjektive, ndoshta të mira për to, por jo të imponueshme tek të tjerët. Faktikisht, në një rast të tillë, e vetmja gjë e ndaluar është të thuash se ndokush e di se disa gjëra janë të duhura dhe se disa gjëra të caktuara janë të gabuara.

Ka edhe një pasojë tjetër ogurzezë për sa i takon teorisë së evolucionit: Nëse procesi i pashmangshëm i përzgjedhjes natyrore vazhdon të shkaktojë përmirësime në format e jetës në tokë përmes mbijetimit të më të fortit, atëherë përse u dashka që ne ta pengojmë këtë proces me përkujdesjen që tregojmë për ata të cilët janë të dobët, apo më pak në gjendje për t’u vetëmbrojtur? A nuk duhet që përkundrazi t’i lejojmë të vdesin pa u riprodhuar, në mënyrë që ne të mund të shkojmë drejt një forme të re, më të lartë të njerëzimit, madje drejt një “race supreme”? Në fakt, Marksi, Niçe dhe Hitleri, e justifikuan që të tre luftën mbi pikërisht këto linja mendimi.^[46]44

Për më tepër, nëse qeniet njerëzore janë në mënyrë të vazhdueshme duke evoluar për më mirë, atëherë mençuria e brezave të mëparshëm (dhe veçanërisht e besimeve të mëparshme fetare) nuk ka të ngjarë të jetë po aq e çmuar sa mendimi modern. Përveç kësaj, efekti i evolucionit darvinian mbi mendimet e njerëzve për besueshmërinë e Shkrimeve, ka qenë shumë negativ.

Teoritë bashkëkohore sociologjike dhe psikologjike që i konsiderojnë njerëzit si thjesht forma më të larta shtazore, janë një rezultat tjetër i mendimit evolucionarit. Gjithashtu skajshmëritë e lëvizjes moderne për “të drejtat e kafshëve” të cilat kundërshtojnë të gjitha vrasjet e kafshëve (për ushqim, apo për xhaketa lëkure apo për kërkime mjekësore për shembull) rrjedhin gjithashtu natyrshëm nga mendimi evolucionarist.

d. Teoria e “Hendekut” mes “Zanafillës” 1:1 dhe 1:2: Disa ungjillorë kanë propozuar që ekziston një hendek prej miliona vitesh mes “Zanafillës” 1:1 (“Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën”) dhe “Zanafilla” 1:2 (“Toka ishte pa trajtë, e zbrazët dhe errësira mbulonte sipërfaqen e humnerës”). Sipas kësaj teorie, Perëndia bëri një krijim të mëhershëm, por në të pati si përfundim një kryengritje kundër Perëndisë (ndoshta e lidhur me kryengritjen e Satanit vetë), dhe Perëndia e gjykoi botën aq sa ajo “Toka ishte pa trajtë, e zbrazë” (si alternativë, por një përkthim i dyshimtë i propozuar për “Zan.” 1:2).^[47]45 Ajo që lexojmë tek “Zanafilla” 1:3–2:3 është faktikisht krijimi i dytë prej Perëndisë, në gjashtë ditë realisht njëzetekatër orëshe, gjë që ka ndodhur vetëm së fundmi (ndoshta 10,000 deri 20,000 vjet më parë). Fosilet e lashtë që gjenden në tokë, për shumë prej të cilave thuhet se janë miliona vjeçare, burojnë nga krijimi i parë (4,500,000,000 vjet më parë), gjë që përmendet vetëm tek “Zanafilla” 1:1.

Argumenti kryesor biblik për këtë teori, është që fjalët “pa trajtë, e zbrazët” si dhe “errësira” tek “Zanafilla” 1:2 krijojnë tablonë e një bote e cila ka vuajtur pasojat e gjykimit prej Perëndisë: errësira gjetiu në Besëlidhjen e Vjetër, është shpesh herë shenjë e gjykimit prej Perëndisë, dhe fjalët hebraike תֹּהוּ, H9332 (“pa trajtë”) dhe בֹּהוּ, H983 (“e zbrazët, zbrazëtirë”) në vargje të tilla si “Isaia” 34:11 dhe “Jeremia” 4:23 u referohen vendeve të tilla si shkretëtirat të cilat kanë pësuar pasojat shkretuese të gjykimit nga Perëndia.

Por këto argumente nuk na duken aq të fortë sa të na bindin që “Zanafilla” 1:2 krijon një tablo të botës si të shkretuar pas gjykimit prej Perëndisë. Nëse Perëndia në fillim formon botën (v. 1) dhe pastaj më vonë krijon dritën (v. 3), i bie që të ketë patur errësirë mbi tërë botën në vargun 2. Kjo nënkupton që krijimi është në progres, e jo praninë e ndonjë të keqeje. Përveç kësaj, çdo ditë ka një “mbrëmje,” dhe ka “errësirë” të pranishme gjatë gjashtë ditëve të krijimit (vgj. 5, 8, 13, 18–19, etj.), pa sugjerim për ligësi apo për mosaprovim prej Perëndisë ndaj kësaj (kr. “Psa.” 104:20). Për sa i takon frazës “pa trajtë, e zbrazët,” ideja është që toka nuk ishte ende e përshtatshme për t’u banuar duke qenë se puna përgatitore e Perëndisë nuk ishte kryer ende. Sigurisht që kur Perëndia e mallkon një shkretëtirë, ajo bëhet e papërshtatshme për banim, por ne nuk duhet t’ia veshim shkakun e asaj papërshtatshmërie në njërin rast (mallkimin prej Perëndisë në një shkretëtirë) tek një rast tjetër, krijimi, ku shkaku për papërshtatshmërinë për të banuar, është thjesht fakti që vepra e Perëndisë është ende në progres. Përgatitja për njeriun nuk është ende e plotë.^[48]46 (Nuk është e përshtatshme që rrethanat e lidhura me një fjalë në një vend, t’ia veshësh përdorimit të asaj fjale në një vend tjetër kur kuptimi dhe përdorimi i asaj fjale në kontekstin e dytë, nuk kërkojnë domosdoshmërisht po ato rrethana.)

Përveç faktit që “Zanafilla” 1:2 nuk e mbështet këtë pikëpamje, ka edhe disa argumente të tjerë të cilat flasin me forcë kundër teorisë së hendekut:

1. Nuk ka asnjë varg në Shkrim që të flasë shkoqur për një krijim të mëparshëm. Kështu, kësaj teorie i mungon qoftë edhe një varg nga Shkrimi që t’i japë mbështetje të drejtpërdrejtë.

2. Tek “Zanafilla” 1:31, kur Perëndia e përfundoi punën e Tij të krijimit, lexojmë se: “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë.” Por sipas teorisë së hendekut, Perëndia do të shikonte tokën përplot pasojat e kryengritjes, konfliktit dhe gjykimit të tmerrshëm hyjnor. Ai do të shikonte gjithashtu tërë qeniet demonike, hordhitë e Satanit që kishin ngritur krye kundër Tij, e megjithëkëtë, do ta quante “shumë të mirë” gjithçka. Është e vështirë të besojmë se pavarësisht faktit se kishte kaq shumë ligësi, dhe kaq shumë prova për rebelimin dhe gjykimin në botë, e megjithëkëtë, Perëndia ende të mund të thoshte që krijimi qe shumë i mirë.

Për më tepër, “Zanafilla” 2:1 thotë, në një përbledhje të dukshme të gjithçkaje që ka ndodhur tek “Zanafilla” 1, “Kështu përfunduan qielli dhe toka si dhe tërë ushtria e tyre.” Këtu nuk është vetëm vepra e Perëndisë në botë, por gjithçka që Ai bëri në qiej për të cilën thuhet se ka përfunduar, në tregimin tek “Zanafilla” 1. Kjo nuk do të lejonte që pjesë të mëdha të qiellit dhe tokës të kenë përfunduar shumë përpara gjashtë ditëve të krijimit.

3. Në një përshkrim të mëvonshëm të veprës së krijimit që Perëndia bëri, e cila haset tek Dhjetë Urdhëresat, lexojmë: “sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi; prandaj ZOTI e ka bekuar ditën e shabatit dhe e ka shenjtëruar atë” (Eks. 20:11). Këtu, krijimi si i qiellit ashtu dhe i tokës, dhe bërja e “gjithçka që është në ta,” i është atribuuar veprës së Perëndisë në gjashtë ditët e krijimit. Pavarësisht nëse këto i marrim si ditë njëzetekatër orëshe apo si periudha më të gjata kohore, nga cilado pikëpamje, krijimi i të tërë qiejve dhe tokës si dhe gjithçka që është në ta është vendosur brenda këtyre gjashtë ditëve. Por ithtarëve të teorisë së hendekut do t’u duhej të thoshin se ka shumë gjëra në tokë (si për shembull mbetjet e fosilizuara të kafshëve të ngordhura, dhe edhe bota vetë) si dhe në qiej (si për shembull yjet), që Perëndia nuk i bëri në gjashtë ditët e specifikuara tek “Eksodi” 20:11, një pikëpamje kjo e cila duket tërësisht në kundërshtim me atë që pohohet në këtë varg.

Për më tepër, ndërkohë që disa pasazhe të Shkrimit flasin vërtetë për gjykimin prej Perëndisë mbi engjëjt kryengritës, apo rreth gjykimit prej Tij të tokës në raste të ndryshme (shiko Isa. 24:1; Jer. 4:23–26; 2 Pjetrit 2:4), asnjë prej këtyre pasazheve nuk e vë këtë gjykim në një kohë përpara tregimit të krijimit që kemi tek “Zanafilla” 1:2–31.

4. Kjo teori duhet të supozojë që të tëra fosilet e kafshëve nga miliona vite më parë, të cilat u përngjajnë shumë kafshëve të sotme, tregojnë se krijimi i parë i Perëndisë i mbretërisë shtazore dhe bimore, rezultoi i dështuar. Këto kafshë dhe bimë, nuk e përmbushën qëllimin fillestar të Perëndisë, kështu që Ai i shkatërroi ato, por në krijimin e dytë, Ai bëri të tjera të cilat ishin ekzaktësisht njëlloj me to. Për më tepër, përderisa Adami dhe Eva ishin burri dhe gruaja e parë, kjo teori duhet të supozojë se ka patur një krijim të mëparshëm prej Perëndisë, i cili ekzistoi për miliona vjet por të cilit i mungoi aspekti më i lartë i punës krijuese të Perëndisë, konkretisht: njeriu vetë. Por si mosarritja prej Perëndisë për realizimin e qëllimeve të Tij me mbretërinë e parë bimore dhe shtazore, ashtu dhe mosarritja nga ana e Perëndisë për ta kurorëzuar krijimin me krijesën e Tij më të lartë, njeriun, duket e papërputhshme me tablonë biblike të Perëndisë ku paraqitet si Një që i realizon gjithnjë qëllimet që i ka vënë Vetes, në gjithçka që bën. Kështu, teoria e hendekut, nuk duket si një alternativë e pranueshme për të krishterët ungjillorë sot.

3. Mosha e Tokës: Disa faktorë paraprakë. Deri në këtë pikë, diskutimet në këtë kapitull kanë mbrojtur përfundime të cilat ne shpresojmë se do të gjejnë një pranim të gjerë ndër të krishterët ungjillorë. Por tani të paktën vijmë tek një çështje e ndërlikuar për të cilën të krishterë që i besojnë Biblës kanë patur mendime të ndryshme mes tyre për vite me radhë, e nganjëherë me shumë shpoti. Pyetja është thjesht kjo: cila është mosha e botës?

Është e udhës që këtë pyetje ta trajtojmë pas tërë çështjeve pararendëse, për shkak se ajo në të vërtetë është shumë më pak e rëndësishme sesa doktrinat e shqyrtuara më lart. Këto çështje të mëhershme, mund të përmblidhen si vijon: (1) Perëndia e krijoi universin nga asgjëja; (2) krijimi është veçan Perëndisë, e megjithëkëtë, gjithnjë i varur prej Perëndisë; (3) Perëndia e krijoi universin për të treguar lavdinë e Tij; (4) universi që Perëndia krijoi qe shumë i mirë; (5) nuk do të ketë konflikt përfundimtar mes Shkrimit dhe shkencës; (6) teoritë shekullare të cilat e mohojnë Perëndinë si krijues, përfshi këtu evolucionin darvinian, janë dukshëm të papërputhshme me besimin në Bibël.

Çështja e moshës së tokës, është gjithashtu më pak e rëndësishme sesa çështjet të cilat do të trajtohen në kapitujt vijues, konkretisht (7) krijimi i botës engjëllore dhe (8) krijimi i njeriut në shëmbëlltyrën e Perëndisë (kapitujt 19, 21, dhe 22). Është e rëndësishme që t’i mbajmë parasysh këto gjëra, për shkak se ekziston rreziku që të krishterët të kalojnë tepër shumë kohë duke debatuar rreth moshës së tokës, dhe lënë pas dore përqendrimin tek aspekte të tjera shumë më të rëndësishme dhe të qartë të mësimit të përgjithshëm të Biblës mbi krijimin.

Dy opsionet që kemi për të zgjedhur për një datë të botës, janë pozita e “tokës së mplakur”, sipas të cilës, qëndrimi njëzëri i shkencës moderne që toka është 4,500,000,000 vjeçare, si dhe pozita e “tokës së re”, e cila thotë se toka është 10,000 deri 20,000 vjeçare, dhe se skemat shkencore shekullare për datimin, janë të pasakta. Ndryshimi mes këtyre dy pikëpamjeve, është i jashtëzakonshëm: 4,499,980,000 vjet!

Përpara se të marrim në shqyrtim argumentet specifikë për të dyja këto pozita, ne do të shqyrtojmë disa pyetje paraprake rreth gjenealogjive të Biblës, vlerësimeve të tanishme për moshën e racës njerëzore, pikëpamjeve të ndryshme rreth datës së dinozaurve, si dhe gjatësisë së gjashtë ditëve të krijimit tek “Zanafilla” 1.

a. Në gjenealogjitë e Biblës, ka boshllëqe: Kur lexon listën e emrave në Shkrim bashkë me moshën përkatëse të atyre njerëzve, duket sikur do mund të jemi në gjendje që të mbledhim bashkë moshën e të tërë njerëzve të historisë së shpengimit, nga Adami e deri tek Krishti, dhe të dalim me një datë të përafërt për krijimin e botës. Pa dyshim që kjo do të jepte një datë shumë të vonshme për krijimin (një datë si ajo e kryepeshkopit Ashër, 4004 para K.). Por një shqyrtim më nga afër i listave paralele të emrave në Shkrim, do të tregojë se Shkrimi vetë dëshmon faktin që gjenealogjitë renditin vetëm ato emra të cilat shkruesit biblikë menduan si të rëndësishëm për t’i dokumentuar për qëllimet e tyre. Në fakt, disa gjenealogji të cilat përfshijnë emra të cilat kanë mbetur të papërfshirë nga gjenealogjitë e tjera të vetë Shkrimit.

Për shembull, “Mateu” 1:8–9 na thotë se “Asas i lindi Jozafati; Jozafatit i lindi Jorami; Joramit i lindi Ozia. 9 Ozias i lindi Joatami; Joatamit i lindi Akazi.” Por nga “1 Kronikat” 3:10–12 (që përdor emrin alternativ Ahazia për Uziahun), mësojmë se tre breza janë lënë pa përmendur nga “Mateu”: Joasi, Amatsiahu, dhe Azariahu. Kështu, këto tekste mund të krahasohen në tabelën e mëposhtme:

Për rrjedhojë, kur “Mateu” thotë se Ozia ishte “i ati i Joatamit,” kjo mund të nënkuptojë që Ai ishte babai i dikujt që çoi brez pas brezi tek Joatami. “Mateu” i ka përzgjedhur këto emra të cilët dëshiron të theksojë për qëllimet e veta.^[49]47 Një fenomen i ngjashëm është i dukshëm tek “Mateu” 1:20 ku engjëlli i Zotit i flet Jozefit dhe e thërret: “Jozef, bir i Davidit.” Tani, Jozefi nuk është drejtpërsëdrejti biri i Davidit (sepse Davidi jetoi rreth vitit 1000 para K.), por Jozefi është pasardhës i Davidit dhe për rrjedhojë është quajtur “bir” i tij.

Një shembull tjetër gjendet tek “1 Kronikat” 26:24 në një listë oficerësh të caktuar nga mbreti David afër fundit të jetës së tij. Lexojmë se “Shebueli, bir i Gershonit, që ishte bir i Moisiut, ishte mbikëqyrës i thesareve” (1 Kron. 26:24). Tani, nga “Eksodi” 2:22 dimë që Gershoni ishte djali që i lindi Moisiut përpara Eksodit, diku rreth vitit 1480 para K. (apo, në një datë të vonë për eksodin, diku rreth vitit 1330 par K.). Por këta zyrtarë të përmendur tek “1 Kronikat” 26 u caktuan në kohën kur Davidi e bëri Salomonin mbret mbi Izrael, rreth vitit 970 para K. (shiko “1 Kron.” 23:1). Kjo do të thotë se tek “1 Kronikave” 26:24 Shebueli thuhet se është “bir i Gershonit,” i cili lindi 510 (ose të paktën 360) vjet më përpara. Dhjetë a më shumë breza janë lënë jashtë me këtë përcaktimin “bir i .”^[50]48

Duket e drejtë të dalim në përfundimin që gjenealogjitë e Shkrimit kanë disa boshllëqe, dhe se Perëndia bëri që të dokumentoheshin vetëm ato emra të cilët ishin të rëndësishëm për qëllimet e Tij. Sa boshllëqe ka dhe sa breza mungojnë nga tregimet e “Zanafillës,” këtë ne nuk e dimë. Jeta e Abrahamit mund të vendoset tek afërsisht viti 2000 para K., për shkak se mbretërit dhe vendet e renditura në historitë e jetës së Abrahamit (Zan. 12 e vazhdim) mund të lidhen me të dhënat arkeologjike data e të cilave mund të thuhet me mjaft siguri,^[51]49 por përpara Abrahamit, caktimi i datave është shumë i pasigurt. Duke patur parasysh jetëgjatësinë e jashtëzakonshme të raportuar për njerëzit përpara përmbytjes, nuk do të ishte e paarsyeshme që të mendonim që disa mijëra vjet janë anashkaluar në tregim. Kjo na jep një farë elasticiteti në mendim rreth datës në të cilën njeriu u shfaq për herë të parë në botë. (Sidoqoftë do të dukej të ishte një gjë tërësisht tjetër, dhe mjaft e huaj ndaj kuptimit të vazhdimësisë së tregimit po të mendoje që miliona vjet janë lënë jashtë, por që emrat dhe hollësitë e jetës së personave kyç janë mbajtur mend dhe transmetuar përgjatë një periudhe kaq të gjatë kohore.)

b. Mosha e Racës Njerëzore: Ndërkohë që vlerësimet e tanishme shkencore thonë se njeriu u shfaq për herë të parë në tokë rreth 2.5 milion vite më parë, është e rëndësishme që të kuptojmë se çfarë lloj “njeriu” është ky që pretendohet të ketë ekzistuar në ato kohë. Tabela e mëposhtme, është një udhëzues i përafërt i mendimit të tanishëm shkencor:^[52]50

Pavarësisht nëse të krishterët besojnë se toka është e re apo e vjetër, ata janë të tërë të një mendjeje që njeriu është padyshim në tokë aty rreth kohës së pikturave në shpella nga njeriu Kro-Magnon, piktura të cilat datojnë që prej rreth vitit 10,000 para K. Megjithëkëtë, për datimin e njeriut të Kro-Magnonit ekzistojnë disa variante, përderisa datimi i vendvarrimit të Kro-Magnonit në Siberi, është afërsisht 20,000 deri 35,000 para K. sipas provave gjeologjike të gjetura atje, por metoda e datimit me Karbon-14, jep një datë prej vetëm 9,000 vjetësh para K. apo 11,000 vjeçare që nga koha jonë.^[53]51 Më herët sesa pikturat nga njeriu Kro-Mganon, ka mospërputhje mendimesh. A ishte njeriu i Neandertalit vërtetë njeri, apo një krijesë e ngjashme me njeriun?^[54]52 Sa njerëzorë ishin krijesat e mëparshme të ngjashme me njeriun? (Forma më të larta të kafshëve, të tilla si shimpanzetë, mund të përdorin vegla pune, ndërsa varrosja e të vdekurve të sojit tënd, nuk është domosdoshmërisht një karakteristikë e pashoqe njerëzore.) Për më tepër, metodat e datimit të përdorura për periudhat e mëhershme, janë në një masë të madhe me përafërsi e me rezultate shpesh herë kontradiktore.^[55]53

Atëherë, sa kohë më parë u shfaq njeriu për herë të parë në tokë? Padyshim aty rreth vitit 10,000 para K. po qe se pikturat në shpellë të Kro-Magnonit janë datuar me saktësi. Por përpara kësaj, është vështirë të thuash.

c. A ngordhnin kafshët përpara rënies së njeriut në mëkat? Për përkrahësit e idesë së një toke të re, nuk është nevoja të shtrohet pyetja nëse ngordhnin apo jo kafshët përpara rënies në mëkat e kjo sepse kafshët dhe njeriu u krijuan të dy në ditën e gjashtë, dhe një kohë e shkurtër mund të ketë kaluar qëkurse Adami dhe Eva mëkatuan pas kësaj. Kjo gjë mund t’i kishte hapur derën vdekjes për botën shtazore gjithashtu, si pjesë e mallkimit të rënies në mëkat (Zan. 3:17–19; Rom. 8:20–23).

Por për përkrahësit e idesë së tokës së vjetër, kjo është një pyetje e rëndësishme. Në tokë duket se ka me miliona fosile të lashtë. A është e mundur që ato të kenë ardhur nga kafshë që jetuan dhe vdiqën për epoka të gjata përpara se të krijoheshin Adami dhe Eva? A është e mundur që Perëndia të ketë krijuar një botë shtazore e cila ra pre e vdekjes që prej momentit të krijimit? Kjo është mjaft e mundshme. Nuk ka dyshim se vdekja ekzistonte në botën bimore po qe se Adami dhe Eva ushqeheshin me bimë, dhe nëse Perëndia do të kishte bërë një krijim të parë në të cilin kafshët riprodhoheshin dhe gjithashtu jetonin përherë, atëherë bota nuk do të kalonte shumë e do të mbipopullohej, pa patur shpresë për të gjetur zgjidhje. Paralajmërimi që iu bë Adamit tek “Zanafilla” 2:17 ishte vetëm që ai do të vdiste po të hante frytin e ndaluar, e jo që për këtë shkak do të fillonin të ngordhnin edhe kafshët. Kur Pali thotë: “me anë të një njeriu të vetëm mëkati hyri në botë dhe me anë të mëkatit vdekja” (Rom. 5:12a), fraza vijuese e bën të qartë që ai po flet për vdekjen e qenieve njerëzore, e jo për bimët dhe kafshët, sepse menjëherë pas kësaj ai shton se: “po ashtu vdekja i arriti të gjithë njerëzit, sepse të gjithë mëkatuan” (Rom. 5:12b).

Nga informacioni që kemi në Shkrim, ne nuk mund të dimë nëse Perëndia i krijoi kafshët si të prekshme nga plakja dhe ngordhja, që prej fillimit fare, por kjo mbetet një mundësi reale.

d. Po dinozaurët?: Mendimi i tanishëm shkencor është se dinozaurët u shfarosën rreth 65 milion vite më parë, miliona vjet përpara se qeniet njerëzore të shfaqeshin në botë, por ata të cilët besojnë gjashtë ditët njëzetekatër orëshe të krijimit si dhe tek një tokë e re, do të thoshin që dinozaurët ishin ndër krijesat e krijuara nga Perëndia të njëjtën ditë që Ai krijoi edhe njeriun (dita e gjashtë). Për rrjedhojë, ata thonë se dinozaurët dhe qeniet njerëzore, jetuan në tokë në të njëjtën kohë dhe se dinozaurët më pas u zhdukën (ndoshta në kohën e përmbytjes). Mbrojtësit e teorisë së tokës së re sigurisht që do të përdornin të tjera metoda për të arritur në data të tilla kaq të lashta për dinozaurët.

Ndër ata të cilët besojnë një pikëpamje për një tokë të vjetër, disa syresh do të donin të thonin që dinozaurët qenë ndër krijesat të cilave Adami u vuri emrat tek “Zanafilla” 2:19–20, dhe se për pasojë ata u zhdukën (ndoshta me rastin e përmbytjes). Ata do ta pranonin që dinozaurët mund të kenë ekzistuar edhe më përpara, por ata do të thoshin se nuk u zhdukën deri pas kohës së Adamit dhe Evës. Të tjerë do të thoshin që dita e gjashtë e krijimit, qe me miliona vjet e gjatë dhe se dinozaurët tashmë ishin zhdukur kur Adami u krijua dhe u vuri emrin kafshëve. Në këtë rast, Adami nuk u vuri emrin dinozaurëve (Bibla nuk e thotë se ai e bëri këtë), por se ai u vuri emrin të tërë krijesave të cilat jetonin në kohën kur Perëndia i solli të tëra kafshët tek ai, që t’u vinte emrin (Zan. 2:19–20; shiko versionin ^[56]NIV). Sigurisht, kjo pikëpamje do të kërkonte që në botën shtazore të kishte vdekje përpara se të kishte mëkat (shiko seksionin e mëparshëm).

e. A janë gjashtë ditët e krijimit ditë njëzetekatër orëshe?: Një pjesë e mirë e polemikës mes përkrahësve të “tokës së re” dhe atyre të “tokës së vjetër” varet nga interpretimi rreth gjatësisë së “ditëve” tek “Zanafilla” 1. Mbështetësit e tokës së vjetër propozojnë që gjashtë “ditët” e “Zanafillës” 1 nuk i referohen periudhave njëzetekatër orëshe, por më tepër periudhave të gjata kohore, miliona vjeçare, gjatë të cilave, Perëndia kreu veprimtaritë krijuese të përshkruara tek “Zanafilla” 1. Ky propozim ka ndezur një debat të nxehtë me ungjillorët e tjerë, debat i cili është larg mbylljes përfundimtare qoftë nga njëra anë, qoftë nga ana tjetër.

Në favor të konsiderimit të gjashtë ditëve si periudha të gjata kohore, është fakti që fjala hebraike יׄום, H3427, “ditë,” përdoret nganjëherë për t’iu referuar një dite jo njëzetekatër orëshe por një periudhe më të gjatë kohore, këtë e shikojmë kur kjo fjalë përdoret tek “Zanafilla” 2:4, për shembull: “ditën që ZOTI Perëndi bëri tokën dhe qiellin,” frazë kjo e cila i referohet të tërë veprës krijuese të krijimit gjashtë ditor. Shembuj të tjerë të fjalës ditë të cilat kanë kuptimin e një periudhe kohore, janë “Jobi” 20:28 (“ditën e zemërimit të tij”); “Psalmi” 20:1 (“ZOTI të dhëntë përgjigje ditën e fatkeqësisë!”); “Fjalët e Urta” 11:4 (“Pasuritë nuk sjellin dobi ditën e zemërimit”); 21:31 (“Kali është gati për ditën e betejës”); 24:10 (“Po të lëshosh veten ditën e fatkeqësisë, forca jote është shumë e pakët”); 25:13 (“kohën  [יׄום] e korrjes”); “Predikuesi” 7:14 (“Në ditën e bollëkut ji i gëzuar, por në ditën e fatkeqësisë mendohu thellë. Perëndia ka bërë si njërën, ashtu dhe tjetrën”); shumë pasazhe që i referohen “ditës së ZOTIT” (të tilla si Isa. 2:12; 13:6, 9; Joeli 1:15; 2:1; Sof. 1:14); si dhe shumë pasazhe të tjerë të Besëlidhjes së Vjetër të cilat parashikojnë kohë gjykimi apo bekimi. Një renditës do të tregojë që ky është një kuptim i shpeshtë për fjalën ditë në Besëlidhjen e Vjetër.

Një argument shtesë për një periudhë të gjatë kohore në këto “ditë” është fakti që dita e gjashtë përfshin kaq shumë ngjarje saqë duhet të ketë qenë më e gjatë se njëzetekatër orë. Dita e gjashtë e krijimit (Zan. 1:24–31) përfshin krijimin e kafshëve si dhe krijimin si të burrit ashtu edhe të gruas (“Ai i krijoi mashkull e femër,” Zan. 1:27 ). Ishte gjithashtu në ditën e gjashtë që Perëndia e bekoi Adamin dhe Evën dhe u tha atyre: “Jini të frytshëm dhe shumëzohuni, mbushni tokën e nënshtrojeni dhe sundoni mbi peshqit e detit, mbi zogjtë e qiellit dhe mbi çdo qenie që lëviz mbi tokë” (Zan. 1:28). Por, kjo do të thotë që dita e gjashtë përfshinte krijimin prej Perëndisë të Adamit, vendosjen prej Perëndisë të Adamit në Kopshtin e Edenit që ta punonte dhe ta ruante, dhe dhënies ndaj Adamit të udhëzimeve në lidhje me pemën e njohurisë së të mirës dhe të keqes (Zan. 2:15–17), sjelljen prej Tij të të tëra kafshëve tek njeriu që ai t’u vinte emrin (Zan. 2:18–20), duke mos gjetur një ndihmës të përshtatshëm për Adamin (Zan. 2:20), dhe pastaj duke bërë që Adamin ta zinte një gjumë i thellë dhe krijimin e Evës nga brinja e tij (Zan. 2:21–25). Natyra e fundme e njeriut si dhe numri jashtëzakonisht i madh i kafshëve të krijuara prej Perëndisë, do duhej të kërkonte një periudhë shumë më të gjatë kohore sesa pjesa e një dite që do të nevojitej për të përfshirë kaq shumë ngjarje, ose të paktën ky do të ishte një kuptim i “zakonshëm” i pasazhit për një lexues të parë, një element që nuk është i parëndësishëm në një debat ku shpesh herë theksohet se në ç’konkluzion do t’i shpinte lexuesit e parë një lexim sipas kuptimit të zakonshëm i tekstit.^[57]54 Nëse dita e gjashtë, përmes elementësh tekstualë tregohet se është shumë më e gjatë sesa një ditë e zakonshme njëzetekatër orëshe, atëherë, a nuk favorizon edhe vetë konteksti kuptimin e një dite si thjesht një “periudhë kohore” e një kohëzgjatjeje të pakufizuar?

E lidhur me këtë është edhe një element tjetër. Dita e shtatë, duhet vërejtur, nuk përmbyllet me frazën “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes, dita e shtatë.” Teksti thotë vetëm që Perëndia “ditën e shtatë pushoi nga gjithë vepra që kishte kryer” dhe se “Perëndia e bekoi ditën e shtatë dhe e shenjtëroi” (Zan. 2:2–3). Mundësia, në mos nënkuptimi i sugjeruar prej kësaj, është që dita e shtatë po vazhdon ende. Ajo nuk përfundoi ndonjëherë, por është gjithashtu një “ditë” e cila është me të vërtetë një periudhë e gjatë kohore (kr. Gjoni 5:17; Heb. 4:4, 9–10).

Disa kanë kundërshtuar duke thënë se kurdoherë që fjala ditë i referohet një periudhe kohore ndryshe nga një dite jo njëzetekatër orëshe në Besëlidhjen e Vjetër, konteksti e bën të qartë që është kështu, por përderisa konteksti nuk e bën të qartë këtë tek “Zanafilla” 1 ne duhet të supozojmë që ditët e zakonshme janë ato që nënkuptohen këtu. Por, kësaj ne mund t’i përgjigjemi me faktin që kurdoherë që fjala ditë nënkupton një ditë njëzetekatër orëshe, konteksti e bën edhe këtë të qartë gjithashtu. Përndryshe, ne nuk do të mund ta dinim që një ditë njëzetekatër orëshe është ajo që nënkuptohet në atë kontekst. Kështu, ky nuk është një kundërshtim bindës. Ai thjesht pohon që të gjithë janë dakord me të, specifikisht, që konteksti na bën të aftë që të përcaktojmë se çfarë kuptimi do të marrë një fjalë kur ajo ka një sërë kuptimesh të mundshme.

Një tjetër kundërshtim që ngrihet, është se Bibla mund të kishte përdorur fjalë të tjera nëse një periudhë më e gjatë se një ditë njëzetekatër orëshe do ishte synuar të shprehej. Megjithëkëtë, nëse (siç është edhe qartësisht rasti) lexuesi fillestar do ta dinte që fjala ditë mund të nënkuptonte edhe një periudhë të gjatë kohore, atëherë nuk do të ishte nevoja të përdorej ndonjë fjalë tjetër, sepse fjala יׄום, H3427, e tejçonte më së miri kuptimin e synuar. Për më tepër, kjo qe një fjalë shumë e përshtatshme për t’u përdorur kur përshkruhen gjashtë periudha të njëpasnjëshme pune plus një periudhë çlodhjeje që do të krijonte një vazhdë për shtatë ditët e javës në të cilat njerëzit do të jetonin.

Kjo na kthen tek pyetja fillestare, konkretisht, çfarë nënkupton fjala ditë në kontekstin e “Zanafillës” 1? Fakti që kjo fjalë duhet t’i referohet një periudhe më të gjatë vetëm pak vargje më poshtë në të njëjtin tregim (Zan. 2:4) duhet të na paralajmërojë që të mos lëshojmë deklarata dogmatike të cilat lexuesit fillestarë padyshim që do t’i kishin ditur që autori ka për qëllim të thotë ditë njëzetekatër orëshe. Faktikisht, të dyja këto kuptime qenë kuptime të njohura gjerësisht në mendjen e lexuesve fillestarë të këtij tregimi.^[58]55

Është e rëndësishme që të kuptojmë që ata të cilët mbrojnë idenë e periudhave të gjata kohore të simbolizuara nga gjashtë “ditët” e krijimit, nuk po thonë me këtë që konteksti e bën të domosdoshme që këto të kuptohen si periudha kohore. Ato janë thjesht duke thënë se konteksti nuk e specifikon qartë për ne njërin apo tjetrin kuptim, dhe nëse të dhëna bindëse shkencore rreth moshës së tokës, të nxjerra nga shumë disiplina të ndryshme dhe dhënia e përgjigjeve të ngjashme, na bind që toka është një miliard vjeçare, atëherë ky interpretim i mundshëm i ditës si një periudhë e gjatë kohore, mund të jetë interpretimi më i mirë për t’u adoptuar. Kësisoj, situata është si ajo me të cilën u përballën ata që besonin se bota rrotullohet në boshtin e saj si dhe rreth diellit. Ata thonë se pasazhet që flasin për “ngritjen” apo “zbritjen” e diellit nuk kërkojnë me doemos prej nesh, që në kontekstet e tyre, të besojnë në një sistem diellor heliocentrik (të përqendruar tek dielli), por që ky është një kuptim i mundshëm i teksteve, duke i parë ato sikur flasin vetëm nga këndvështrimi i vëzhguesit. Provat vëzhgimore të marra nga shkenca, na informojnë që kjo është në fakt mënyra e duhur e interpretimit të atyre teksteve.

Nga ana tjetër e kësaj çështjeje, janë argumentet të cilat janë në favor të kuptimit të “ditës” si një ditë njëzetekatër orëshe tek “Zanafilla” 1:

1. Është domethënëse që secila prej ditëve të “Zanafillës” 1 përmbyllet me një shprehje të tillë si: “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes: dita e parë.” (Zan. 1:5). Fraza “Dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes” është përsëritur në vargjet 8, 13, 19, 23, dhe 31. Kjo duket se nënkupton sekuencën e ngjarjeve që shënojnë një ditë realisht njëzetekatër orëshe dhe sugjeron që lexuesit duhet ta kuptojnë atë po kështu.

Ky është një argument i fortë nga konteksti, dhe shumëkujt i është dukur bindës. Megjithëkëtë, ata të cilët besojnë se këto “ditë” përfaqësojnë një periudhë të gjatë kohore, mund të përgjigjeshin duke thënë : (a) që madje edhe mbrëmja dhe mëngjesi nuk përbëjnë një ditë të plotë, por vetëm fundin e një dite si dhe fillimin e një tjetre, kështu që vetë kjo shprehje mundet që thjesht të jetë pjesë e mënyrës së autorit për të na treguar që fundi i ditës së parë të krijimit (d.m.th., periudhës së gjatë kohore) ndodhi, dhe fillimi i “ditës” tjetër krijuese, kishte ardhur^[59]56 dhe gjithashtu, (b) që tre “ditët” e para krijuese, nuk mund të ishin shenjuar nga mbrëmja dhe mëngjesi të shkaktuara nga dielli që ndriçonte mbi botë, sepse diellit u krijua vetëm me ardhjen e ditës së katërt (Zan. 1:14–19). Kështu, konteksti vetë tregon që “mbrëmja dhe mëngjesi” në këtë kapitull, nuk i referohet mbrëmjes dhe mëngjesit të zakonshëm siç i njohim ne tani. Kështu, argumenti nga “mbrëmja dhe mëngjesi,” paçka se mund t’i japë peshë pikëpamjes njëzetekatër orëshe, nuk duket se e anon peshoren në mënyrë vendimtare në favorin e saj.

2. Dita e tretë e krijimit nuk mund të jetë shumë e gjatë, për shkak se dielli krijohet vetëm me ardhjen e ditës së katërt, dhe bimët nuk mund të jetojnë gjatë pa dritë. Si përgjigje ndaj kësaj, mund të thuhet që drita që Perëndia krijoi ditën e parë, u dha energji bimëve për miliona vjet, por kjo do të supozonte që Perëndisë t’i jetë dashur të krijonte një dritë që do duhej të ketë qenë ekzaktësisht si drita e diellit në ndriçim dhe fuqi, por megjithëkëtë, jo dritë dielli. Ky është një sugjerim i çuditshëm.

3. Është e vështirë të shmangim përfundimin që në Dhjetë Urdhëresat, fjala ditë është përdorur me kuptimin e ditëve njëzetekatër orëshe:

Mbaje mend ditën e shabatit për ta shenjtëruar. Puno gjashtë ditë dhe në ato bëj të gjithë punën tënde; por dita e shtatë është shabat, e shenjtë për ZOTIN, Perëndinë tënd;... sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi; prandaj Zoti e ka bekuar ditën e shabatit dhe e ka shenjtëruar atë.” (Ex. 20:8–11)

Padyshim që në atë tekst, “dita” e shabatit, është një ditë njëzetekatër orëshe. Dhe, a nuk duhet që ne të themi se vargu 11, i cili në të njëjtën fjali thotë se Zoti bëri qiellin dhe tokën në “gjashtë ditë,” e përdor fjalën “ditë” në të njëjtin kuptim? Ky është përsëri një argument me rëndësi, dhe për baraspeshë, ai jep një arsye tjetër bindëse për pozitën e atyre që janë për ditët njëzetekatër orëshe. Por, edhe një herë tjetër, nuk është shumë bindëse në vetvete, sepse dikush mund të thotë si përgjigje që lexuesit ishin të vetëdijshëm (nga një lexim i kujdesshëm i “Zan.” 1–2) që ditët e atjeshme qenë periudha të paspecifikuara kohore, dhe se urdhërimi i shabatit, thjesht po i tregonte popullit të Perëndisë që, njëlloj sikurse ai ndoqi një model gjashtë krijimit (gjashtë periudha pune të pasuara nga një periudhë pushimi), po kështu edhe ata duhej të ndiqnin një model gjashtë plus një në jetën e tyre (gjashtë ditë pune të pasuara nga një ditë pushimi; gjithashtu gjashtë vjet pune të pasuara nga një vit shabatik pushimi, si tek “Eks.” 23:10–11). Faktikisht, në vetë fjalinë tjetër të Dhjetë Urdhëresave, “ditë” do të thotë “një periudhë kohore”: “Ndero atin tënd dhe nënën tënde, me qëllim që ditët e tua të jenë të gjata mbi tokën që ZOTI, Perëndia yt, po të jep” (Eks. 20:12). Padyshim që këtu, premtimi nuk është për ditë reale të “gjata” (si për shembull ditë njëzetepesë apo njëzetegjashtë orëshe!), por më tepër që periudha e jetës së dikujt mund të zgjatet mbi këtë tokë.^[60]57

4. Ata të cilët argumentojnë për “ditën” si një ditë njëzetekatër orëshe, ngrenë gjithashtu pyetjen se a është përdorur ndokund tjetër në Biblën hebraike fjala “ditë” në shumës, veçanërisht kur një numër i është bashkëngjitur (si për shembull “gjashtë ditë”), duke iu referuar çfarëdo  gjëje tjetër por jo ditëve njëzetekatër orëshe. Ky argument nuk është bindës sidoqoftë, për shkak se (a) një shembull në shumës i “ditë” me nënkuptimin ‘periudha kohore’, gjendet tek “Eksodi” 20:12 i diskutuar në paragrafin e mëparshëm dhe (b) nëse fjala merr qartësisht kuptimin “periudhë kohore” në njëjtës (gjë që e bën, siç e pranojnë të tërë), pastaj, të flasësh për gjashtë “periudha” të tilla kohore, padyshim që do të ishte e kuptueshme për lexuesit, edhe nëse Besëlidhja e Vjetër, nuk do të kishte tjetërkund shembuj të një kuptimi të tillë. Fakti që një shprehje e tillë, nuk shfaqet tjetërkund, nuk mund të nënkuptojë asgjë më shumë sesa që nuk kishte rast për ta përdorur tjetërkund.

5. Kur Jezusi thotë: “por në fillim të krijimit, Perëndia i bëri mashkull e femër”’ (Marku 10:6), Ai nënkupton që Adami dhe Eva nuk u krijuan miliarda vjet pas fillimit të krijimit, por në fillim të krijimit. Ky argument ka gjithashtu një farë force, por mbrojtësit e idesë së tokës së vjetër mund të përgjigjen me argumentin që Jezusi është thjesht duke iu referuar të tërë “Zanafillës” 1–2 si “fillimi i krijimit,” në kontrast kjo me argumentin e marrë nga ligjet që iu dhanë Moisiut e tek të cilat mbështeteshin farisenjtë (v. 4).

Unë kam dhënë një përgjigje për secilin prej pesë argumenteve për një ditë njëzetekatër orëshe, por këto përgjigje mund të mos i bindin mbrojtësit e këtyre pozitave. Ata do t’i përgjigjeshin pozitës së “periudhës kohore” si vijon: (1) Sigurisht që është e vërtetë që ditë mund të ketë kuptimin “periudhë kohore” në shumë vende të Besëlidhjes së Vjetër, por kjo nuk tregon që ditë duhet të ketë pikërisht atë kuptim tek “Zanafilla” 1. (2) Dita e gjashtë e krijimit, nuk kishte përse të ishte më e gjatë sesa një ditë njëzetekatër orëshe, veçanërisht nëse Adami vetëm sa do të emërtonte llojet kryesore përfaqësuesve të zogjve dhe të “çdo kafshe të fushave” (Zan. 2:20). (3) Paçka se nuk kishte diell për të shënuar tre ditët e para të krijimit, megjithëkëtë, toka po rrotullohej gjithsesi në boshtin e saj me një shpejtësi fikse, dhe kishte “dritë” dhe “errësirë” të cilën Perëndia e krijoi në ditën e parë (Zan. 1:3–4), Dhe Perëndia e quajti dritën ``ditë'' dhe errësirën ``natë'' (Zan. 1:5). Kështu që Perëndia në një farë mënyre shkaktoi një ndryshim mes ditës dhe natës që prej ditës së parë të krijimit, sipas “Zanafillës” 1:3–5.

Në çfarë përfundimi do të dalim nga gjatësia e ditëve tek “Zanafilla” 1? Nuk duket aspak e lehtë që të marrim një vendim për këtë bazuar tek informacioni që kemi tani. Kjo nuk është thjesht një çështje “besimi tek Bibla” apo “mosbesimi tek Bibla,” e as nuk është gjithashtu një çështje e “dorëzimit përpara shkencës moderne” apo “refuzimi të përfundimeve të qarta të shkencës moderne.” Edhe për ata të cilët besojnë në vërtetësinë e plotë të Shkrimit (siç bëj edhe unë), dhe që rezervojnë ca dyshime rreth periudhave jashtëzakonisht të gjata kohore që shkencëtarët propozojnë për sa i takon moshës së tokës (si edhe autori i këtij libri), çështja nuk duhet se zgjidhet kollaj. Hë për hë, vlerësimi i fuqisë së fjalës krijuese të Perëndisë si dhe menjëhershmërisë me të cilën ajo duket se sjell përgjigje, fakti që “mbrëmja dhe mëngjesi” si dhe numërimi i ditëve sugjerojnë ende ditë njëzetekatër orëshe, si dhe fakti që Perëndia do dukej sikur nuk kishte për qëllim vonimin e krijimit të njeriut për mijëra apo miliona vjet, më duket si një argument i fortë në favor të pozitës së ditës njëzetekatër orëshe. Por edhe këtu ka argumente të mirë nga ana tjetër: Atij që jeton përgjithnjë, për të cilin “ një ditë është si një mijë vjet, dhe një mijë vjet si një ditë” (2 Pjetrit 3:8), që gjen kënaqësi që gradualisht të realizojë të tëra qëllimet e Veta me kalimin e kohës, ndoshta 15 miliard vjet është thjesht masa e duhur kohore për të kaluar në përgatitjen e universit për mbërritjen e njeriut si dhe 4.5 miliard vjet në përgatitjen e tokës. Prova e antikitetit të pabesueshëm në univers, do t’i shërbente paskëtaj si një kujtues i gjallë i natyrës edhe më mahnitëse të përjetësisë së Perëndisë, njëlloj sikurse edhe madhësia e pabesueshme e universit, na bën të mrekullohemi me gjithëpraninë dhe gjithëfuqinë edhe më të madhe të Perëndisë.

Për rrjedhojë, në lidhje me gjatësinë e ditëve tek “Zanafilla” 1, mundësia duhet lënë e hapur që Perëndia ka zgjedhur që të mos na japë informacion të mjaftueshëm për të dalë në një vendim të qartë rreth kësaj çështjeje, dhe testi real i besnikërisë ndaj Tij, mund të jetë shkalla në të cilën ne mund të veprojmë me dashamirësi ndaj atyre që me ndërgjegje të pastër dhe besim të plotë në Fjalën e Perëndisë, pozicionohen në një tjetër pikëpamje mbi këtë çështje.

4. Si teoria e “Botës së Vjetër” ashtu edhe ajo e “Botës së re”, janë opsione të vlefshme për të krishterët të cilët e besojnë Biblën sot. Pas diskutimit të një sërë argumentesh paraprakë në lidhje me moshën e tokës, në fund arrijmë tek argumentet specifikë për pikëpamjet e tokës së vjetër dhe tokës së re.

a. Teoria “Toka e vjetër” e krijimit: Në këtë kategori të parë, ne renditim dy këndvështrime të besuara nga ata që besojnë tek një tokë e vjetër me një moshë rreth 4.5 miliard vjeçare dhe një univers rreth 15 miliard vjeçar.

(1) Pikëpamja Ditë-Epokë: 

Shumë prej atyre të cilët besojnë se toka është shumë milion vjeçare, janë të mendimit se ditët tek “Zanafilla” 1 janë “epoka” skajshmërisht të gjata kohore.^[61]58 Argumentet e dhëna më lart për ditë të gjata tek “Zanafilla” 1 do të gjenin zbatim këtu, dhe, siç kemi argumentuar më lart, fjalët e tekstit hebraik, të lejojnë vërtetë të mendosh që ditët të jenë periudha të gjata kohore. Përparësia e dukshme e kësaj pikëpamjeje është se, nëse vlerësimi i tanishëm shkencor për një tokë 4.5 miliard vjeçare është i saktë, kjo shpjegon se si Bibla është e përputhshme me këtë fakt. Ndër ungjillorët të cilët mbajnë anën e një pikëpamjeje të tokës së vjetër, kjo është një pozitë e zakonshme. Kjo pikëpamje nganjëherë është quajtur pikëpamja “e akordit” për shkak se ajo kërkon dakordësi apo “akord” mes Biblës dhe përfundimeve shkencore rreth datimit.

Shumëkush është bërë për vete nga kjo pozitë për shkak të provave shkencore në lidhje me moshën e tokës. Një pasqyrë shumë e dobishme e pikëpamjeve të teologëve dhe shkencëtarëve në lidhje me moshën e tokës, duke filluar nga Greqia e lashtë e deri në shekullin e njëzet, gjenden në një libër të shkruar nga një gjeolog profesionist, i cili është gjithashtu një i krishterë ungjillor, i quajtur Davis A. Young, Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth).^[62]59 Young-u demonstron që në shekujt e nëntëmbëdhjetë dhe të njëzetë, shumë gjeologë të krishterë, nën peshën e provave në dukje kapluese, kanë dalë në përfundimin që bota është rreth 4.5 miliard vjeçare. Paçka se disa ithtarë të teorisë së “tokës së re” (shiko diskutimin e mëposhtëm) kanë deklaruar se teknikat e matjes radiometrike janë të pasakta për shkak të ndryshimeve që kanë ndodhur në tokë në kohën e përmbytjes, Young-u vëren që datimi radiometrik i shkëmbinjve nga hëna dhe meteoritëve të rënë kohët e fundit në tokë, të cilët nuk do mund të ishin ndikuar nga përmbytja e Noas, koinçidojnë me shumë prova të tjera radiometrike nga materiale të ndryshme të tokës, dhe se rezultati i këtyre provave, është “mbresëlënës duke treguar njëzëri për një moshë diku tek 4.5–4.7 miliard vjeçare.”^[63]60

Disa prej argumenteve më të fortë të Young-ut për një tokë të vjetër, përveç atyre të marra nga datimi radiometrik, përfshijnë kohën e nevojshme që magma e lëngshme të ftohet (rreth 1 milion vjet për një formacion të madh në Kaliforninë e jugut), kohën dhe trysninë e kërkuar për formimin e shumë shkëmbinjve metamorfik të cilët përmbajnë fosile të vegjël (disa dukshëm mund të formohen vetëm nga trysnia e krijuar nga groposja nëntëmbëdhjetë deri njëzetenëntë kilometra nën tokë dhe më pas të dalë në sipërfaqe, por kur do të kishte ndodhur kjo gjë në kuadrin e pikëpamjes së tokës së re?), lëvizja kontinentale (fushat me shkëmbinj të pasur me fosile afër bregdetit të Afrikës dhe Amerikës së Jugut, duket se më përpara ishin të bashkuara, e pastaj të ndara nga lëvizja kontinentale, diçka kjo e cila nuk do mund të kishte ndodhur brenda 20,000 vjetësh, duke llogaritur shkallën e tanishme prej dy centimetrash largim në vit),^[64]61 dhe gumat koralore (disa prej të cilave duket se do të kishin dashur me qindra mijëra vjet depozitimesh graduale për të arritur gjendjen e tyre aktuale).^[65]62 Edhe një sërë argumentesh të tjerë, veçanërisht nga astronomia, janë përmbledhur nga Robert C. Newman dhe Herman J. Eckelmann, i Riu, tek “Zanafilla” Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth). ^[66]63 Këto argumente favorizojnë pikëpamjen e një bote të vjetër, dhe teoria ditë-epokë është një pozitë tërheqëse për mbrojtësit e teorisë së tokës së vjetër.

Pikëpamja ditë-epokë është padyshim e mundshme, por ajo paraqet një sërë vështirësish: (1) Rrjedha e ngjarjeve tek “Zanafilla” 1 nuk korrespondon ekzaktësisht me kuptimin e tanishëm shkencor të zhvillimit të jetës, gjë që i vë krijesat detare (Dita 5) përpara pemëve (Dita 3), dhe insektet dhe kafshët e tjera të tokës (Dita 6), si dhe peshqit (Dita 5), përpara zogjve (Dita 5).^[67]64 (2) Vështirësia më e madhe për këtë pikëpamje, është se ajo e vë diellin, hënën dhe yjet (Dita 4) me miliona vjet pas krijimit të bimëve dhe pemëve (Dita 3). Kjo nuk ka fare kuptim sipas mendimit të tanishëm shkencor, që i konsideron yjet si të formuar shumë kohë përpara tokës apo cilësdo krijese tjetër të gjallë në tokë. Kjo gjithashtu nuk ka kuptim në lidhje me mënyrën se si toka funksionon tani, sepse bimët nuk rriten pa dritën e diellit, si dhe fakti që ka shumë bimë (Dita 3) që nuk pjalmohen pa ndihmën e zogjve apo insekteve fluturuese (Dita 5), dhe se ka shumë zogj (Dita 5) që jetojnë me insekte zvarranike (Dita 6). Për më tepër, si nuk do të ngrinin ujërat e tokës gjatë qëndrimit për miliona vite pa diell?

Si përgjigje, ata të cilët mbajnë anën e pikëpamjes së akordit, thonë se dielli, hëna dhe yjet, u krijuan në Ditën 1 (krijimi i dritës) apo përpara Ditës 1, kur “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” (Zan. 1:1), dhe se dielli, hëna dhe yjet vetëm sa u bënë të dukshme apo u zbuluan në Ditën 4 (Zan. 1:14–19). Por ky argument nuk është shumë bindës për shkak se të tëra pesë ditët e tjera të krijimit, përfshijnë mos zbulim të diçkaje që do të kishte qenë krijuar më përpara, por faktikisht krijimin e gjërave për herë të parë. Për më tepër, deklaratat e krijimit janë të ngjashme me ato të ditëve të tjera: “Pastaj Perëndia tha: "Të ketë ndriçues në kupën qiellore të qiellit për të ndarë ditën nga nata...të jenë si ndriçues në kupën qiellore për të ndriçuar tokën». Dhe kështu u bë” (Zan. 1:14–15). Kjo është forma e gjuhës së përdorur në vargjet 3, 6, 11, 20, dhe 24 për krijimin e gjërave, e jo për zbulimin e tyre. Për më tepër, krijimi (jo zbulimi) i diellit, hënës dhe yjeve, është saktësuar në fjalinë tjetër: “ Dhe Perëndia bëri dy ndriçues të mëdhenj: ndriçuesin e madh për qeverisjen e ditës dhe ndriçuesin e vogël për qeverisjen e natës; ai bëri gjithashtu yjet” (Zan. 1:16). Këtu, fjala “bëri” (Heb. עָשָׂה, H6913) është e njëjta fjalë e përdorur kur Perëndia bëri kupën qiellore, kafshët e tokës si dhe njeriun (Zan. 1:7, 25, 26)—Në një nga këto raste, ajo është përdorur për të folur për zbulimin e diçkaje të bërë më përpara. Fjala hebraike עָשָׂה, H6913, është gjithashtu fjala e përdorur si përmbledhje në vargun 31: “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë.” Ky përdorim i shpeshtë përgjatë gjithë “Zanafillës” 1, e bën shumë të pagjasë që “Zanafilla” 1:16 thjesht t’i referohet zbulimit të diellit, hënës si dhe yjeve.

Por, një modifikim i pikëpamjes ditë-epokë si përgjigje ndaj këtyre kundërshtive, duket e mundshme. Foljet tek “Zanafilla” 1:16 mund të merren si të kohës së kryer të plotë, duke lënë të nënkuptohet diçka të cilën Perëndia e kishte bërë më përpara: “Perëndia kishte bërë dy ndriçues të mëdhenj: ndriçuesin e madh për qeverisjen e ditës dhe ndriçuesin e vogël për qeverisjen e natës; ai kishte bërë^[68]65 edhe yjet gjithashtu.” Gramatikisht kjo është e mundshme (kjo është mënyra se si versioni në anglisht NIV përkthen të njëjtën formë foljore tek 2:8 dhe 2:19, për shembull). Kjo pikëpamje do të nënkuptonte që Perëndia kishte bërë diellin, hënën dhe yjet më përpara (në v. 1, krijimi i qiejve dhe i tokës, apo në v. 3, krijimi i dritës) por vetëm sa i vuri ato pranë tokës në Ditën 4, apo lejoi që ato të shikoheshin nga toka në Ditën 4 (vgj. 14–15, 17–18). Kjo lejon që fjala kishte bërë (עָשָׂה, H6913) të ketë domethënien e “i/e krijuar” dhe kësisoj shmang vështirësinë e përmendur më sipër me pikëpamjen që ajo do të thotë “i zbuluar” në vargun 16. Ky opsion mbetet si një mundësi reale për pikëpamjen ditë-epokë, dhe faktikisht, kjo pikëpamje është ajo që edhe mua më duket më bindësja, po qe se do adoptohet një pozitë për tokën e vjetër. Në lidhje me dritën e nevojshme për bimët dhe ngrohtësinë e nevojshme për ujërat, kishte dritë të disponueshme që nga Dita 1—paçka se mund të mos jemi të sigurt për nëse kjo dritë qe nga dielli dhe yjet, apo qe drita e lavdisë së Perëndisë (e cila do të zëvendësojë diellin në Jerusalemin e Ri, “Zbu.” 21:23).^[69]66

Një përgjigje tjetër nga pikëpamja ditë-epokë, mund të jetë që dita e katërt nuk është ekzaktësisht në sekuencë, paçka se një përvijim i përgjithshëm i veprës progresive të Perëndisë jepet aty. Megjithëkëtë, sapo ne fillojmë ta ndryshojmë sekuencën e ngjarjeve që është kaq e dukshme në këtë rrjedhë prej gjashtë ditësh krijimi, vihet në pikëpyetje nëse na duhet apo jo ta lejojmë tekstin të na tregojë ndonjë gjë tjetër përveç faktit të zhvoshkur që Perëndia krijoi gjërat—por në këtë rast, i tërë hulumtimi rreth moshës së tokës, është i panevojshëm. (Një diskutim i mëtejshëm për ndërprerjen në sekuencën e ditëve, jepet në seksionin tjetër)

(2) Pikëpamja e Interpretimit Strukturor: 

Një mënyrë tjetër e interpretimit të ditëve të “Zanafilla” 1 ka fituar një mbështetje të konsiderueshme ndër ungjillorët. Përderisa ajo mbështet faktin që “Zanafilla” 1 nuk na jep informacion rreth moshës së tokës, ajo do të ishte e përputhshme me vlerësimet e tanishme shkencore të një toke shumë të vjetër. Sipas kësaj pikëpamjeje, gjashtë ditët e “Zanafillës” 1 nuk kanë për qëllim të nënkuptojnë një sekuencë kronologjike të ngjarjeve, por më tepër një “strukturë letrare,” të cilën autori e përdor për të na mësuar rreth veprimtarisë krijuese të Perëndisë. Kjo strukturë është e ndërtuar me mjeshtëri, në mënyrë që tre ditët e para dhe tre ditët e dyta, t’i korrespondojnë njëra-tjetrës.^[70]67

Kësisoj vihet re një ndërtim paralel. Në Ditën 1, Perëndia ndan dritën nga errësira, ndërkohë që në Ditën 4 Ai vë diellin, hënën dhe yjet, në dritë dhe në errësirë. Në Ditën 2 Ai ndan ujërat nga qielli, ndërkohë që në Ditën 5 ai vë peshqit në ujë si dhe zogjtë në qiell. Në Ditën 3 ai ndan tokën e thatë dhe detet, dhe bën që bimët të rriten, ndërkohë që në Ditën 6, Ai vë kafshët dhe njeriun në tokë të thatë dhe për ushqim u jep bimët.

Sipas pikëpamjes së “strukturës” “Zanafilla” 1 nuk duhet të lexohet a thua se autori dëshironte të na informonte rreth sekuencës të ditëve apo rendit në të cilin u krijuan gjërat, e as sikur ai të kishte patur për qëllim që të na tregonte rreth gjatësisë së kohës që zuri krijimi. Përcaktimi i gjashtë “ditëve” është një figurë letrare që autori përdor për të na mësuar se Perëndia krijoi gjithçka. Gjashtë “ditët,” të cilët nuk janë as njëzetekatër orëshe, e as periudha të gjata kohore, na japin gjashtë “tablo” të ndryshme të krijimit, duke na treguar se Perëndia bëri të tëra aspektet e krijimit, e që kulmimi i veprimtarisë së Tij krijuese ishte njeriu, dhe se përmbi të tërë krijimin është Perëndia Vetë, i Cili pushoi ditën e shtatë dhe që për pasojë i bën thirrje njeriut që ta adhurojë Atë edhe në ditën e shabatit gjithashtu.^[71]68

Shprehur me fjalët e një mbrojtësi të kohëve të fundit të kësaj pikëpamjeje, “Kronologjia nuk ka vend këtu.”^[72]69 Pikat që e bëjnë tërheqëse këtë hipotezë, janë: (1) korrespondenca e dukshme mes çifteve të ditëve siç u tregua në tabelën më lart, (2) fakti që ajo shmang çfarëdo konflikti me shkencën moderne për sa i takon moshës së tokës si dhe moshës së krijesave të gjalla (përderisa nuk nënkuptohet asnjë kronologji), (3) mënyra se si kjo shmang konfliktin e sekuencës mes “Zanafilla” 1 dhe 2 në të cilën njeriu (Zan. 2:7) duket se është formuar përpara bimëve (Zan. 2:8) dhe kafshëve (Zan. 2:19), një sekuencë e ndryshme nga “Zanafilla” 1, dhe (4) fakti që “Zanafilla” 2:5 tregon se “ditët” e krijimit nuk ishin ditë të vërteta njëzetekatër orëshe, sepse thotë se nuk kishte bimë në tokë pasi nuk kishte rënë ende shi, diçka kjo që nuk do të kishte kuptim në një krijim gjashtë ditor, përderisa bimët pa dyshim që mund të mbijetojnë tre apo katër ditë pa shi.

Ndaj teorisë së strukturës mund të ngrihen disa argumente.

1. Së pari, korrespondenca e propozuar mes ditëve të krijimit nuk është dhe aq ekzakte sa ç’e kanë supozuar mbështetësit e saj. Dielli, hëna dhe yjet e krijuara në ditën e katërt si “ndriçues në kupën qiellore” (Zan. 1:14) janë vendosur jo në ndonjë hapësirë të krijuar në Ditën 1 por në “kupën qiellore” (Heb. רָקִיעַ, H8385) e cila u krijua në ditën e dytë. Faktikisht, korrespondenca në gjuhën e përdorur është mjaft e shkoqur: kjo “kupë qiellore” nuk është përmendur fare në Ditën 1, por pesë herë në Ditën 2 (Zan. 1:6–8) dhe tri herë në Ditën 4 (Zan. 1:14–19). Sigurisht që Dita 4 gjithashtu korrespondon me Ditën 1 (në lidhje me ditën dhe natën, dritën dhe errësirën), por nëse themi që treditëshi i dytë tregon krijimin e gjërave për të mbushur format apo hapësirat e krijuara në tre ditët e para, atëherë Dita 4 ka një mbivendosje të paktën po aq sa Dita 2 siç bën me Ditën 1.

Për më tepër, paralelizmi mes Ditës 2 dhe asaj 5 nuk është ekzakt, për shkak se në disa mënyra, përgatitja e një hapësire për peshqit dhe zogjtë e Ditës 5 nuk bëhet në Ditën 2 por në Ditën 3. Vetëm në Ditën 3 Perëndia mbledh ujërat bashkë dhe i quan “dete” (Zan. 1:10), dhe në Ditën 5 peshqit urdhërohen që të “mbushin ujërat e deteve” (Zan. 1:22). Përsëri, në vargjet 26 dhe 28 peshqit quhen “peshqit e detit,” duke i dhënë një theksim të përsëritur faktit që pjesa që popullojnë peshqit, u formua specifikisht në Ditën 3. Kësisoj, peshqit e formuar në Ditën 5 duket se i takojnë shumë më tepër vendit të përgatitur për to në Ditën 3 sesa ujërave të shpërndara gjerësisht poshtë kupës qiellore në Ditën 2. Ngritja e një paralelizmi mes Ditës 2 dhe Ditës 5 përballet me vështirësi të mëtejshme në atë që asgjë nuk krijohet në Ditën 5 për të populluar “ujërat që ishin sipër kupës qiellore,” dhe fluturakët e krijuar në këtë ditë (fjala hebraike e përdorur përfshin si insektet ashtu edhe zogjtë) jo vetëm që fluturojnë në qiellin e krijuar në Ditën 2, por gjithashtu jetojnë dhe shumohen në “tokë” apo në “tokën e thatë” të krijuar në Ditën 3. (Vini re urdhëresën e Perëndisë në Ditën 5: “Zogjtë të shumëzohen mbi tokë” [Zan. 1:22].) Së fundi, paralelizmi mes Ditës 3 dhe 6 nuk është preciz, sepse asgjë nuk krijohet në Ditën 6 për të mbushur detet të cilët u mblodhën në Ditën 3. Me të tëra këto pika korrespondencash jo precize dhe me mbivendosje mes vendeve dhe gjërave të krijuara për t’i mbushur ato, “struktura” e supozuar letrare, ndërkohë që ka një pamje të jashtme që në plan të parë duket se përkon, del gjithnjë e më pak bindës pas një leximi më të kujdesshëm të tekstit.

2. Përderisa të tëra propozimet për kuptimin e “Zanafillës” 1 përpiqen të sigurojnë shpjegime për të dhënat shkencore rreth moshës së tokës, ky nuk është një argument unik në favor të teorisë së strukturës. Megjithëkëtë, ne duhet të pranojmë që një aspekt që e bën tërheqëse këtë teori, është fakti që ajo i çliron ungjillorët nga barra e qoftë edhe përpjekjes për të pajtuar gjetjet shkencore me “Zanafillën” 1. Megjithëkëtë, e thënë me fjalët e një avokati të kësaj teorie: “Kaq e madhe është përparësia, dhe për disa lehtësimi që ajo sjell, saqë ajo përbën tundim.” Me mençuri ai shton: “Ne nuk duhet ta përkrahim këtë teori thjesht për komoditetin që ajo ofron, por vetëm nëse teksti na çon në atë drejtim.”^[73]70

3. Ata të cilët nuk kanë adaptuar teorinë e strukturës nuk kanë parë konflikt në sekuencës mes “Zanafilla” 1 dhe 2, sepse është kuptuar rëndom që “Zanafilla” 2 nuk nënkupton përshkrim të sekuencës në krijimin fillestar të kafshëve apo bimëve, por thjesht ritregon disa prej detajeve të “Zanafillës” 1 si të rëndësishme për tregimin specifik të krijimit të Adamit dhe Evës tek “Zanafilla” 2. Versioni NIV shmang shfaqjen e këtij konflikti duke e përkthyer: “Pastaj Zoti Perëndi mbolli një kopsht në Eden, në lindje” (Zan. 2:8) dhe “Dhe Zoti Perëndi formoi nga dheu tërë kafshët e fushës dhe tërë zogjtë e qiellit” (Zan. 2:19).

4. “Zanafilla” 2:5 faktikisht nuk thotë që bimët nuk ishin në tokë për shkak se toka ishte aq e thatë saqë nuk i mbante dot në jetë. Nëse adoptojmë këtë formë arsyetimi, do të na duhej që gjithashtu të thonim se nuk kishte bimë për shkak se “nuk kishte njeri për ta punuar tokën” (Zan. 2:5), sepse kjo është gjysma e dytë e komentit rreth mosrënies së shiut në tokë. Për më tepër, pjesa e mbetur e fjalisë thotë se toka ishte e kundërta e të qenurit tepër e thatë për të mbështetur jetën e bimëve: “Por nga toka ngjitej një avull që ujiste tërë sipërfaqen e tokës” (Zan. 2:6). Deklarata tek “Zanafilla” 2:5 duhet kuptuar thjesht si një shpjegim i kohës së përgjithshme në të cilën Perëndia krijoi njeriun. “Zanafilla” 2:4–6 hap siparin, duke na treguar se: “Nuk kishte ende mbi tokë asnjë shkurrëz në fushë dhe asnjë bar nuk kishte mbirë ende në fushë, sepse ZOTI Perëndi nuk kishte hedhur asnjë shi mbi tokë dhe nuk kishte njeri për ta punuar tokën. Por nga toka ngjitej një avull që ujiste tërë sipërfaqen e tokës.” Deklarata rreth mungesës së shiut dhe njeriut për të punuar tokën, nuk na japin arsyen fizike përse nuk kishte bimë, por vetëm sa shpjegon që vepra e krijimit që Perëndia po bënte nuk ishte e plotë. Kjo hyrje na kthen tek gjashtë ditët e para të krijimit si një suazë e përgjithshme—në “ditën që ZOTI Perëndi bëri tokën dhe qiellin” (Zan. 2:4). Pastaj, në atë suazë, ajo me shpejtësi paraqet pikën kryesore të kapitullit 2—krijimin e njeriut. Teksti hebraik nuk përfshin fjalën “pastaj” në fillim të vargut 7, por thjesht fillon me: “ ZOTI Perëndi formoi njeriun” (Zan. 2:7 ^[74]KJV).^[75]71

5. Së fundi, argumenti më i fortë kundër pikëpamjes së strukturës, si dhe arsyeja përse krahasimisht vetëm pak ungjillorë e kanë adaptuar atë, është se e tërë “Zanafilla” 1 sugjeron me forcë jo thjesht një strukturë letrare por edhe një rrjedhë kronologjike të ngjarjeve. Kur tregimi kalon nga aspektet më pak të ndërlikuara të krijimit (drita dhe errësira, ujërat, qielli dhe toka e thatë) tek aspektet më të ndërlikuara (peshqit dhe zogjtë, kafshët dhe njeriu) ne shikojmë një ndërtim progresiv dhe një rrjedhë të përcaktuar ngjarjesh të cilat janë tërësisht të kuptueshme në rënd kronologjik. Kur një varg numrash (1-2-3-4-5-6) i bashkëngjitet një grupi ditësh të cilat i korrespondojnë ekzaktësisht përvojës së zakonshme javore të qenieve njerëzore (Dita 1, Dita 2, Dita 3, Dita 4, Dita 5, Dita 6, Dita 7, me pushim në Ditën 7), rrjedhoja e sekuencës kronologjike në tregim është pothuajse e pashmangshme. Sekuenca e ditëve duket më qartë se është synuar sesa një strukturë letrare e cila nuk është shkoqitur askund në tekst, dhe në të cilin shumë detaje thjesht nuk përshtaten. Siç vëren edhe Derek Kidner:

Marshi i ditëve është një përparim aq madhështor saqë nuk mundet të mos ketë rrjedhoja për sekuencën e treguar; gjithashtu, duket tejet-e pa gjasa po të adaptojmë një pikëpamje të pasazhit e cila heq mënjanë një nga mbresat kryesore që ajo lë tek lexuesi i zakonshëm. Është një tregim, jo thjesht një deklaratë.^[76]72

6. Një sekuencë e ditëve nënkuptohet gjithashtu nga urdhëresa e Perëndisë ndaj qenieve njerëzore, që të imitojnë këtë model pune plus çlodhjeje: “Mbaje mend ditën e shabatit për ta shenjtëruar. Puno gjashtë ditë dhe në ato bëj të gjithë punën tënde; por dita e shtatë është shabat, e shenjtë për ZOTIN, Perëndinë tënd... sepse në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi” (Eks. 20:8–11). Por, nëse nuk ishte Perëndia Ai që krijoi tokën duke punuar për gjashtë ditë dhe duke pushuar në të shtatën, atëherë, urdhëresa për ta imituar Atë do të ishte keqorientuese ose nuk do të kishte kuptim.

Si përfundim, ndërkohë që pikëpamja e “strukturës” nuk e mohon vërtetësinë e Shkrimit, ajo adopton një interpretim të Shkrimit, i cili, i shqyrtuar nga afër, duket shumë i pagjasë.

b. Teoritë e krijimi të një “toke të re”: Një grup interpretuesish ungjillorë, e refuzon sistemin datues që tani i japin një moshë prej miliona vitesh tokës dhe në vend të kësaj, argumentojnë që toka është mjaft e re, ndoshta 10,000 deri 20,000 vjeçare. Përkrahësit e tokës së re, kanë prodhuar një sërë argumentesh shkencorë për një krijim të kohëve të fundit të tokës.^[77]73 Ata të cilët janë në anën e një toke të re, mbrojnë një ose të dyja prej pozitave të mëposhtme:

(1) Krijim me një pamje të moshuar (Kreacionizmi i moshuar): 

Shumë prej atyre që besojnë tek një moshë e re e tokës duhet thonë se krijimi fillestar duhet të ketë patur një “pamje të moshuar” e kjo madje që prej ditës së parë. (Një term tjetër për këtë pikëpamje, është “kreacionizmi i moshuar,” përderisa ai pohon që Perëndia krijoi një krijim të moshuar.) Shfaqja e Adamit dhe Evës si krejtësisht të rritur, është një shembull i dukshëm i kësaj. Ata dukeshin a thua se kishin jetuar për ndoshta njëzet apo njëzetepesë vjet, të rritur që prej foshnjërisë, siç ndodh zakonisht me qeniet njerëzore, por në fakt ata ishin më pak se një ditësh në moshë. Po kështu, ata me shumë mundësi i panë yjet që natën e parë që erdhën në jetë, por drita e pjesës më të madhe të yjeve do të donte mijëra apo madje miliona vite që të arrinte në tokë. Kjo sugjeron që Perëndia i krijoi yjet me fashën e tyre të dritës tashmë në vend. Edhe pemët tërësisht të rritura me shumë mundësi do të kenë patur rrathë brenda trungut të tyre (Adamit dhe Evës nuk do t’u ishte dashur të prisnin me vite të tëra përpara se Perëndia t’u tregonte se prej cilave pemë të kopshtit ata mund të hanin dhe prej cilave jo, gjithashtu ata nuk do të kenë patur përse të prisnin për javë apo muaj të tërë përpara se bimë të ngrënshme të rriteshin aq sa duhet për t’u siguruar atyre ushqim). Po të ndjekim këtë linjë arsyetimi, ne mund të shkojmë edhe më tej e të supozojmë se shumë formacione gjeologjike, kur u krijuan fillimisht kishin një pamje të ngjashme me formacionet të cilat tani do të donin me mijëra apo miliona vjet të formoheshin nën efektin e proceseve të “ngadalta” të tanishme?

Ky sugjerim ka gjetur tanimë shumë mbështetës, dhe të paktën në plan të parë, duket si një propozim tërheqës. Ata të cilët përkrahin këtë pozitë, shpesh e ndërthurin atë me disa kundërshtime të caktuara ndaj procesit të tanishëm shkencor të datimit. Ata vënë në pikëpyetje se si ne mund të jemi të sigurt për besueshmërinë e datimit radiometrik përtej pak mijëvjeçarëve, për shembull, dhe se si mund ta dinë shkencëtarët që shkalla e plakjes së disa elementëve të caktuar ka qenë e njëtrajtshme që prej krijimit. Ata sugjerojnë gjithashtu se ngjarje të tilla si rënia në mëkat si dhe mallkimi pasues i natyrës (që ndryshoi produktivitetin dhe balancën ekologjike të tokës, dhe e detyroi edhe njeriun vetë të fillonte të mplakej e prishej, “Zan.” 3:17–19), apo përmbytja në kohën e Noeut (Zan. 6–9), mund të ketë shkaktuar ndryshime të konsiderueshme në sasinë e materialit radioaktiv tek gjallesat. Kjo do të thoshte që vlerësimet për moshën e tokës duke përdorur metodat e tanishme të matjes, nuk do të ishin të sakta.

Një kundërshtim i zakonshëm ndaj kësaj pikëpamjeje të një “dukjeje prej të moshuari” është se kjo “e bën Perëndinë një mashtrues sy ndër sy,”^[78]74 diçka kjo që bie ndesh me natyrën e Tij. Por, a është Perëndia një “mashtrues” nëse Ai krijon një burrë dhe një grua të pjekur në moshë brenda një dite, dhe pastaj na thotë shkoqur se e bëri këtë? Apo nëse krijon peshq dhe kafshë të rritura, si dhe pemë tërësisht të rritura, dhe na thotë se Ai e bëri këtë? Apo nëse e lejon Adamin dhe Evën që të shikojë yjet, të cilat Ai i krijoi me qëllim që njerëzit të mund t’i shikonin e t’i jepnin lavdi Atij, që natën e parë të jetës së tyre? Më shumë se kryerja e një mashtrimi, duket se këto veprime tregojnë për mençurinë dhe fuqinë e pafundme të Perëndisë. Kjo vlen veçanërisht po qe se Perëndia në mënyrë të shkoqur na thotë se Ai krijoi gjithçka në “gjashtë ditë.” Sipas kësaj pozite, të mashtruar janë ata të cilët refuzojnë të dëgjojnë shpjegimin që Perëndia Vetë jep për mënyrën se si u bë krijimi.

Problemi i vërtetë me pikëpamjen e shfaqjes së moshuar, është se në univers ka disa gjëra të cilat nuk mund të shpjegohen kollaj. Të gjithë do të binin dakord që Adami dhe Eva u krijuan të rritur, e jo si foshnje të porsalindura, dhe për rrjedhojë, kishin pamje të një farë moshe. Pjesa më e madhe e atyre që besojnë në ditë njëzetekatër orëshe tek “Zanafilla” 1, do të thoshin gjithashtu se kishte një dukje të një farë moshe në bimët dhe pemët si dhe me të tëra kafshët kur ato u krijuan fillimisht (pula erdhi përpara vezës!), dhe me shumë mundësi me dritë nga yjet. Por krijimi i fosileve paraqet një problem të vërtetë, sepse të krishterët e përgjegjshëm, nuk do të donin të sugjeronin që Perëndia i përhapi fosilet nëpër tërë botën, për ta bërë më bindëse dukjen e moshës së vjetër! Kjo nuk do të ishte krijimi i diçkaje “në proces” apo në një gjendje pjekurie. Kjo do të ishte të krijoje mbetjet e një kafshe të ngordhur, jo që ajo kafshë të mund t’i shërbente Adamit dhe Evës, por thjesht për t’i bërë njerëzit që të mendonin se toka qe më e vjetër nga ç’qe në të vërtetë. Për më tepër, do të duhej të thoshe se Perëndia krijoi të tëra këto kafshë të ngordhura dhe i quajti ato “shumë të mira.”^[79]75

Ndërkohë që krijimi i yjeve me fasha drite të gatshme apo i pemëve të rritura, do të ishte me qëllim aftësimin e qenieve njerëzore për të përlëvduar Perëndinë për shkëlqyeshmërinë e krijimit të Tij, depozitimi i fosileve në tokë do të kishte për qëllim vetëm çuarjen në drejtim të gabuar apo mashtrimin e qenieve njerëzore për sa i takon historisë së mëparshme të botës. Më problematik është fakti që Adami, bimët dhe kafshët, si dhe yjet, do të ishin shfaqur të tëra si me moshë të ndryshme (për shkak se ato u krijuan me funksione të rritura tashmë), ndërsa kërkimet shkencore moderne gjeologjike japin përafërsisht të njëjtat vlerësime të moshës nga datimi radiometrik, vlerësimet astronomike, formacionet shkëmbore, kampionët e shkëmbinjve të hënës dhe të meteoritëve, etj. Përse do të krijonte Perëndia kaq shumë tregues për një tokë që është 4.5 miliard vjeçare, nëse kjo nuk do të ishte e vërtetë? A nuk do të ishte më mirë të dilnim në përfundimin që toka është 4.5 miliard vjeçare dhe se Perëndia la shumë tregues atje për të na treguar këtë fakt e jo të nënkuptonte në asnjë mënyrë që me këtë Ai na mashtroi? Kështu që duket se shpjegimet e vetme të besueshme për të dhënat fosile të cilat të krishterët mundet të adoptojnë, janë: (a) metodat e tanishme të datimit janë të pasakta në një shkallë kolosale për shkak të supozimeve të gabuara apo për shkak të ndryshimeve të shkaktuara nga rënia apo përmbytja; ose (b) metodat e tanishme të datimit, janë përafërsisht të sakta dhe toka është shumë miliona vjeçare, apo madje miliarda vjeçare.

(2) Gjeologjia e përmbytjes: 

Një pikëpamje tjetër e përhapur ndër ungjillorët, është ajo që mund të quhet “gjeologjia e përmbytjes.” Kjo është pikëpamja sipas të cilës forcat e jashtëzakonshme natyrore të shfrenuara nga përmbytja në kohën e Noas (Zan. 6–9) e ndryshuan ndjeshëm faqen e tokës, duke shkaktuar krijimin e qymyrit dhe diamanteve për shembull, përbrenda hapësirës kohore të një viti e jo të qindra apo miliona viteve, për shkak të trysninë jashtëzakonisht të lartë të ushtruar nga uji mbi tokë. Kjo pikëpamje pretendon gjithashtu që përmbytja i depozitoi fosilet në shtresa sedimentare pabesueshmërisht të trasha në mbarë botën.^[80]76 Pikëpamja e gjeologjia së përmbytjes, është quajtur gjithashtu “neo-katastrofizëm” për shkak se mbrojtësit e saj ia atribuojnë pjesën më të madhe të gjendje gjeologjike të tokës, katastrofës së pamatë të përmbytjes.

Argumentet gjeologjike të paraqitura nga përkrahësit e kësaj pikëpamjeje, janë teknike si dhe të vështira për t’u vlerësuar nga jo specialistët. Personalisht, paçka se unë mendoj që përmbytja e “Zanafillës” 6–9 qe mbarë-botërore, dhe se ajo la me të vërtetë një ndikim të konsiderueshëm në faqen e tokës, dhe se të gjithë njerëzit dhe kafshët e gjalla jashtë arkës u shkatërruan në përmbytje, nuk jam i bindur që të tëra formacionet gjeologjike të botës qenë shkaktuar nga përmbytja e Noas e jo nga miliona vite sedimentimi, shpërthimesh vullkanike, lëvizjes së akullnajave, lëvizjes kontinentale, e kështu me radhë. Polemika rreth gjeologjisë së përmbytjes është veçanërisht ndryshe nga fushat e tjera të debatit në lidhje me krijimin pasi mbrojtësit e saj nuk kanë bindur pothuajse asnjë gjeolog profesionist, madje edhe ata të cilët janë të krishterë ungjillorë e që e besojnë Biblën. Në kontrast me këtë, librat të cilët kundërshtojnë evolucionin që kemi përmendur më lart, bëjnë kronikën e 130 vite kundërshtimesh bindëse ndaj evolucionit darvinian e janë parashtruar nga një numër i ndjeshëm biologësh, biokimistësh, zoologësh, antropologësh dhe paleontologësh, si të krishterë ashtu edhe jo të krishterë, për shkak se evolucioni ka kaq shumë probleme për sa i takon shpjegimit të fakteve të dukshme nga vëzhgimi i botës së krijuar. Nëse formacionet e tanishme gjeologjike do mundeshin të shpjegoheshin si rezultat i përmbytjes universale, atëherë, a nuk do të ishte kjo e dukshme edhe për jo të krishterët të cilët i shikojnë provat? A nuk do të ishin ato qindra të krishterë të cilat janë gjeologë profesionistë të përgatitur për të pranuar provat nëse ato ekzistojnë? Mund të jetë që gjeologët e përmbytjes të kenë të drejtë, e nëse është kështu, ne do të prisnim të shikonim më shumë përparim në bindjen e disa gjeologëve profesionistë që argumenti i tyre është i besueshëm.^[81]77

5. Përfundim për sa i takon moshës së botës. Atëherë, sa e vjetër është toka? Ku na lë ky diskutim? Argumentet e Young-ut për një tokë të moshuar, bazuar në shumë lloje të dhënash shkencore nga disiplina të ndryshme, duken (të paktën ndaj shkrimtarit të këtij libri) se janë shumë të forta. Kjo vlen të thuhet veçanërisht për argumentet e bazuara tek shkëmbinjtë fosile-mbajtës, gumat koralore, lëvizjet kontinentale si dhe për ngjashmërinë e rezultateve nga lloje të ndryshme datimesh radiometrike. Argumentet e Newman-it dhe Eckelmann-it nga astronomia, tregojnë për një univers shumë të vjetër, i japin një peshë të madhe shtesë. Është e kuptueshme nga njëra anë që Perëndia mund të ketë krijuar një univers në të cilin yjet duket sikur kanë qenë duke shkëlqyer për 15 miliardë vjet, Adami duket sikur kishte jetuar për 25 vjet, disa pemë duket se kanë jetuar për 50 vjet, dhe disa kafshë duket se kanë jetuar për 1 deri në 10 vjet, por nga ana tjetër, është gjithashtu e vështirë të kuptosh arsyen përse Perëndia do të kishte krijuar dhjetëra apo ndoshta qindra lloje të ndryshme shkëmbinjsh dhe mineralesh në tokë, ku të tëra faktikisht ishin vetëm një ditë të vjetra, por që të tëra duket se janë ekzaktësisht 4.5 miliard vjeçare, ekzaktësisht mosha e dukshme që i jepet gjithashtu Hënës si dhe meteoritëve, kur edhe ato gjithashtu ishin vetëm një ditë të vjetra. Gjithashtu, është e vështirë të kuptosh përse provat për ciklet e jetës së yjeve si dhe për zgjerimin e universit, do ta bënin universin të dukej se është 15 miliard vjeçar po qe se nuk do të ishte. Është e mundur por duket gjithsesi pa gjasa, që pothuajse qëllimi i vetëm i Perëndisë në dhënien e kësaj moshe në dukje, ishte që të na çonte në rrugë të gabuar e jo që thjesht të kishte një univers të pjekur e funksionues në realitet. Kështu, përkrahësit e teorisë së tokës së vjetër, mua më duket se kanë më tepër peshë provash shkencore nga ana e tyre, dhe duket se pesha e këtyre provave është duke u shtuar me çdo vit që kalon.

Nga ana tjetër, interpretimet e “Zanafillës” 1 të paraqitura nga mbrojtësit e idesë së tokës së vjetër, paçka se të mundshme, nuk duken aq të natyrshme me logjikën e tekstit. Zgjidhja që i jep Davis Young-u “shtatë ditë figurative njëra pas tjetrës, me një kohëzgjatje të papërcaktuar secila”^[82]78 me të vërtetë që nuk e zgjidh problemin, sepse ai është i gatshëm t’i shpërndajë veprimtaritë krijuese të Perëndisë në ditë të ndryshme sipas nevojës me qëllim për ta bërë të mundur shkencërisht sekuencën. Për shembull, ai mendon se disa zogj u krijuan përpara Ditës 5:

Ne mund të sugjerojmë gjithashtu që paçka se zogjtë u krijuan në ditën e pestë, gjithsesi, zogjtë më primitivë apo paraardhësit e parë të zogjve u formuan përmes një mrekullie në një ditë përpara ditës së pestë. Prej këtej, të dhënat e “Zanafillës” 1 faktikisht lejojnë për një farë mbivendosjeje të ngjarjeve të ditëve. Nëse një mbivendosje e tillë ekziston, atëherë të gjitha mospërputhjet në dukje mes “Zanafillës” 1 dhe shkencës do të zhdukeshin (f. 131).

Por, kjo procedurë na lejon të themi që ngjarjet e krijimit ndodhën në pothuajse çfarëdo kohe, pavarësisht nëse Shkrimi thotë se ato ndodhën në atë kohë apo jo. Sapo kjo procedurë të adoptohet, atëherë si përfundim ne mund të dimë pakgjë, për të mos thënë asgjë, rreth sekuencës së ngjarjeve të krijimit nga “Zanafilla” 1, për shkak se cilado prej ngjarjeve mund të ketë patur pararendëse në periudha të mëparshme kohore. Kjo si zor se mund të ketë qenë përshtypja e krijuar tek lexuesit e parë që synohej të nxirrnin nga ky tekst. (Me shumë më tepër gjasa mund të thuhet se është pikëpamja e modifikuar ditë-epokë, e paraqitur në fq. 298–300 më sipër.)

6. Nevoja për një kuptim të mëtejshëm. Paçka se konkluzionet tona janë vetëm në kuadrin e tentativave, në këtë pikë të kuptueshmërisë tonë, Shkrimi duket se kuptohet më lehtësisht po të merret se sugjeron (por jo se kërkon me doemos) një pikëpamje të një bote të re, ndërkohë që faktet e vëzhgueshme të krijimit, duken gjithnjë e më tepër në favor të një pikëpamjeje për një tokë të vjetër. Të dyja pikëpamjet janë të mundshme, por asnjëra prej tyre nuk është e sigurt, dhe ne duhet të themi shumë qartësisht se mosha e tokës është një çështje e cila nuk na mësohet drejtpërsëdrejti në Shkrim, por është diçka që ne mund ta mendojmë vetëm duke nxjerrë konkluzione më pak apo më shumë të mundshme, nga Shkrimi. Duke patur parasysh këtë situatë, duket se më e mira do të ishte që: (1) të pranonim se Perëndia mund të mos na lejojë të gjejmë një zgjidhje të qartë ndaj kësaj çështjeje përpara se Krishti të kthehet, dhe (2) t’i inkurajojë shkencëtarët si dhe teologët ungjillorë, qoftë ata të kampit të tokës së re, qoftë ato të tokës së vjetër, për të filluar që të punojnë së bashku me shumë më pak arrogancë e me shumë më tepër përulësi, dhe me një ndjenjë shumë më të madhe bashkëpunimi në një qëllim të përbashkët.

Si këndvështrimi i botës së vjetër ashtu edhe ai i botës së re, përmbajnë kleçka të cilat ithtarët e secilës pikëpamje, shpesh duken të paaftë t’i shikojnë në pozitën e tyre. Padyshim që do të shënohet përparim nëse shkencëtarët si të tokës së vjetër ashtu edhe ata të tokës së re të cilët janë të krishterë, do të jenë më të gatshëm t’i flasin njëri tjetrit pa armiqësi, sulme ad hominem, apo akuza tejet emocionale nga njëra anë, dhe pa frymën e begenisjes apo krenarisë akademike nga ana tjetër, sepse këto qëndrime nuk i kanë hije trupit të Krishtit, e as janë karakteristike të rrugës së mençurisë, e cila “më së pari është e pastër, pastaj paqësore, e butë, e bindur, plot mëshirë dhe fryte të mira, e paanshme dhe jo hipokrite,” dhe tërësisht pranuese që “fryti i drejtësisë mbillet në paqe për ata që bëjnë paqen” (Jakobi 3:17–18).

Sa për ungjillëzimin dhe apologjetikat e realizuara në botime të synuara për t’u lexuar jashtë botës ungjillore, ithtarët e tokës së re dhe ata të tokës së vjetër, mund të bashkëpunonin shumë më tepër në grumbullimin e argumenteve skajshmërisht të forta për krijimin e bërë përmes një projekti inteligjent, dhe të vënë mënjanë mosmarrëveshjet e tyre për sa i takon moshës së tokës. Tepër shpesh, ithtarët e tokës së re nuk kanë arritur të dallojnë argumentet shkencorë për krijimin përmes një projekti inteligjent nga argumente shkencorë për një tokë të re, dhe për rrjedhojë nuk kanë lejuar që mbrojtësit e tokës së vjetër të bashkohen me ta në një betejë për të fituar mendjet e komunitetit shkencor jobesimtar. Për më tepër, ithtarët e tokës së re, nganjëherë nuk kanë arritur të kuptojnë se argumentet shkencore për një tokë të re (e cila për ta duket shumë bindëse), nuk janë as afërsisht aq të forta sa argumentet e shumta shkencore për krijimin përmes një projekti inteligjent. Si rezultat, ithtarët e teorisë së tokës së re, shpesh herë kanë lënë përshtypjen që të vetmit “kreacionistë” të vërtetë, janë ata të cilët besojnë jo vetëm në krijimin prej Perëndisë, por gjithashtu në një tokë të re. Rezultati ka qenë një përçarje e trishtueshme si dhe një mungesë përbashkësie ndër shkencëtarët të cilët janë të krishterë, duke ia bërë zemrën mal Satanit dhe duke trishtuar Frymën e Shenjtë të Perëndisë.

Së fundi, ne mund ta shikojmë këtë mosmarrëveshje me disa pritshmëri se do të ketë përparim të mëtejshëm në kuptimin shkencor të moshës së tokës. Ka mundësi që kërkimi shkencor në dhjetë apo njëzet vitet e ardhshme, do ta kthejë përfundimisht anën e peshores ose nga pikëpamja e tokës së re, ose nga ajo e tokës së vjetër, dhe që pesha e mendimet të studiuesve të krishterë (si nga studiuesit biblikë ashtu edhe të shkencëtarëve) do të fillojë të anojë përfundimisht në njërin apo tjetrin drejtim. Kjo nuk duhet t’i alarmojë mbrojtësit e cilësdo pozitë, për shkak se vërtetësia e Shkrimit nuk kërcënohet (interpretimet tona të “Zanafillës” 1, kanë aq paqartësi saqë të dyja pozitat janë të mundshme). Të dyja palët kanë nevojë të rriten në njohurinë e të vërtetës, edhe nëse kjo do të nënkuptojë braktisjen e një pozite të mbajtur që prej një kohe të gjatë.

F. Zbatimi

Doktrina e krijimit ka shumë zbatime për të krishterët sot. Ajo na bën të kuptojmë se universi material është i mirë në vetvete, sepse Perëndia e krijoi atë të mirë e dëshiron që ne ta përdorim në mënyra të kënaqshme për Të. Për rrjedhojë, ne duhet të kërkojmë të jemi si të krishterët e hershëm të cilët “merrnin ushqimin me ngazëllim dhe me thjeshtësi zemre” (Veprat 2:46), gjithnjë me falënderim ndaj Perëndisë dhe me besim në provanitë e Tij. Një vlerësim i shëndetshëm i krijimit do të na ruajë nga asketizëm i rremë që mohon mirësinë e krijimit si dhe bekimet që na vijnë përmes tij. Ai do të inkurajojë gjithashtu disa të krishterë që të bëjnë hulumtime shkencore dhe teknologjike rreth mirësisë së krijimit të bollëkshëm të Perëndisë, apo për të mbështetur hulumtime të tilla.^[83]79 Doktrina e krijimit do të na bëjë gjithashtu në gjendje që të kuptojmë më qartësisht që studimi shkencor dhe teknologjik në vetvete, përlëvdon Perëndinë, pasi ai na mundëson të zbulojmë se sa pabesueshmërisht i mençur, i fuqishëm dhe i zoti u tregua Perëndia në veprën e Tij të krijimit. “Të mëdha janë veprat e Zotit, të kërkuara nga të gjithë ata që kënaqen me to” (Psa. 111:2).

Doktrina e krijimit na kujton gjithashtu që Perëndia është sovran mbi universin që Ai krijoi. Ai e bëri të gjithë atë, dhe Ai është Zot i të gjithë asaj. Gjithçka që ne kemi dhe që jemi, i kemi në sajë të Tij, dhe ne mund të kemi bindje të fortë se Ai në fund do t’i mposhtë të tërë armiqtë e Tij dhe do të shfaqet si Mbret Sovran për t’u adhuruar përgjithnjë. Plus kësaj, madhësia e pabesueshme e universit, si dhe kompleksiteti i mahnitshëm i çdo gjëje të krijuar, nëse zemrat tona janë në pozitën e duhur, do të na tërheqë vazhdimisht në adhurimin dhe lavdërimin e Tij për madhështinë e Tij.

Së fundi, siç edhe treguam më lart, ne me gjithë zemër mund të kënaqemi me veprimtaritë krijuese (artistike, muzikore, atletike, shtëpiake, letrare, etj.) me një qëndrim mirënjohjeje që Krijuesi ynë, Perëndia, na bën të aftë ta imitojmë Atë në krijueshmërinë tonë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A ka mënyra se si ti mund të jesh më shumë mirënjohës ndaj Perëndisë për shkëlqyeshmërinë e krijimit që Ai ka bërë? Shiko përreth dhe jep disa shembuj të mirësisë së krijimit që Perëndia ka lejuar që ti të shijosh. A ka mënyra në të cilat ti mund të jesh një kujdestar më i mirë i ca copëzave të krijimit që Perëndia ka bërë të cilat Ai t’i ka lënë ty në ngarkim?

2.     A mundet mirësia e gjithçkaje që Perëndia krijoi, të të inkurajojë të provosh të shijosh lloje të tjera ushqimesh nga ato që ti preferon zakonisht? A është e mundur që fëmijëve t’u mësohet ta falënderojnë Perëndinë për larminë e ushqimeve që Perëndia na ka dhënë për të ngrënë? A jep doktrina e krijimit një përgjigje ndaj disa mbrojtësve striktë të të drejtave të kafshëve të cilët thonë se nuk duhet të hamë biftek apo pula apo mishra të tjerë, e as të veshim rroba të prodhuara me lëkurë kafshësh, përderisa edhe ne vetë jemi një formë tjetër shtazore? (Shiko “Zan.” 3:21.)

3.     Me qëllim që të kuptojmë diçka rreth dëshpërimit të ndjerë nga jo të krishterët bashkëkohorë, thjesht përpiqu të përfytyrosh për një çast sikur ti të mos besosh se ka një Perëndi dhe se je thjesht një produkt i materies plus kohës plus rastësisë, dhe rezultat spontan i ndryshimeve të larmishme në organizma përgjatë miliona vjetësh. Në ç’drejtime do të ndjeheshe ndryshe për veten? Për njerëzit e tjerë? Për të ardhmen? Për të duhurën dhe të gabuarën?

4.     Përse ndjejmë gëzim kur jemi në gjendje që të “nënshtrojmë” qoftë edhe një pjesë të tokës dhe ta bëjmë atë të dobishme për të na shërbyer neve, qoftë për të rritur zarzavate, për të krijuar një lloj më të mirë plastike apo metali, apo për përdorimin e leshit për të thurur një rrobë? A duhet të ndjejmë gëzim me realizimin e këtyre detyrave apo të tjera të ngjashme? Çfarë qëndrimesh të tjera zemre duhet të ndjejmë ndërkohë që i bëjmë këto?

5.     Kur mendon për morinë e yjeve, dhe se Perëndia i vuri atje për të treguar fuqinë dhe lavdinë e Tij, si të bën kjo të ndjehesh për vendin tënd në univers? A është kjo gjë ndryshe nga mënyra se si një jo i krishterë do të ndjehej?

6.     Përpara se të lexoje këtë kapitull, çfarë mendoje rreth teorisë së evolucionit? Si ka ndryshuar pikëpamja jote (nëse ka ndryshuar ndopak)?

7.     Cilat janë disa gjëra që të krishterët mund të mësojnë rreth diskutimeve teologjike në përgjithësi, duke vëzhguar polemikën e kohëve të sotme rreth moshës së tokës? Çfarë rëndësie shikon në këtë polemikë për besimin tënd të krishterë?

TERMA TË VEÇANTË

teoria e akordit

krijimi ex nihilo

njeriu Kro-Magnon

teoria ditë-epokë

deizmi

dualizmi

gjeologjia e përmbytjes

teoria e hendekut

homo sapiens

teoria e kohës ideale

imanent

teoria e strukturës letrare

makro-evolucion

materializmi

kreacionimi i vjetër

teoria mikro-evolucionare

neo-katastrofizmi

teoria e “tokës së vjetër”

panteizmi

teoria e ditës ilustruese

kreacionizmi progresiv

evolucioni teistik

transcendent

teoria e ditës njëzetekatër orëshe

teoria e “tokës së re”

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 74–76

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1875–1876 Pope, 1:361–420

1892–1894 Miley, 1:276–310

1940 Wiley, 1:440–472

1960 Purkiser, 145–148, 149–163

1983 Carter, 1:130–132, 145–194, 203–208

1983- Cottrell, 1:48–191

1987–1990 Oden, 1:225–269

3. Baptiste

1767 Gill, 1:366–375

1887 Boyce, 166–173

1907 Strong, 371–410

1917 Mullins, 251–264

1976–1983 Henry, 6:108–196

1983–1985 Erickson, 365–386

1987–1994 Lewis/Demarest, 2:17–70

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 7:99–101, 146

1949 Thiessen, 111–118

1986 Ryrie, 171–194

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:467–482

1934 Mueller, 179–188

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:159–183 (1.14)

1724–1758 Edwards, 1:94–121

1861 Heppe, 190–200

1871–1873 Hodge, 1:550–574; 2:3–41

1878 Dabney, 26–38, 247–263

1887–1921 Warfield, SSW 2:132–141

1889 Shedd, 1:463–526; 2a:3–94

1937–1966 Murray, CW 1:325–329; CW 2:3–13

1938 Berkhof, 126–140, 150–164

1962 Buswell, 1:134–162, 321–343

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:95–116

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 79–86, 92–94, 100

2. Katolike Romake: Post-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:224–228

Vepra të tjera

Një sërë titujsh prej këtyre janë marrë nga një bibliografi e zgjeruar mbi krijimin, e përgatitur nga një biolog profesionist, Dr. Wayne Frair i The King’s College, Briarcliff Manor, New York.

Anderson, J. Kerby, dhe Harold G. Coffin. Fosilet në Fokus (Fossils in Focus). Grand Rapids: Zondervan, 1977.

Austin, Stephen A. Katastrofat në Historinë e Tokës (Catastrophes in Earth History). El Cajon, Calif.: Institute of Creation Research, 1984. (pikëpamja e botës së re)

Barclay, D.R. “Krijimi (Creation).” Te FRT (^[84]NDT) fq. 177–179.

Blocher, Henri. Në Fillim: Kapitujt Hyrës të “Zanafillës” (In the Beginning: The Opening Chapters of Genesis). Përkth. nga David G. Preston. Leicester: Inter-Varsity Press, 1984.

Cameron, Nigel M. de S. Evolucioni dhe Autoriteti i Biblës (Evolution and the Authority of the Bible). Exeter: Paternoster, 1983.

_______, r^[85]ed. Në Fillim...; Një Simpozium mbi Biblën dhe Krijimin (In the Beginning....: A Symposium on the Bible and Creation). Glasgow: The Biblical Creation Society, 1980.

Clotz, J.W. Gjenet, Zanafilla dhe Evolucioni (Genes, Genesis and Evolution). St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1970.

_______. Studime mbi Krijimin (Studies in Creation). St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House, 1985.

Custance, Arthur C. Evolucion apo Krijim (Evolution or Creation). Grand Rapids: Zondervan, 1976.

_______. Pa Formë dhe e Zbrazët: Një Studim i Kuptimit të “Zanafillës”1:2 (Without Form and Void: A Study of the Meaning of Genesis 1:2). Brockville, Ontario: Doorway Papers, 1970.

Davidheiser, Bolton. Evolucioni dhe Besimi i Krishterë (Evolution and the Christian Faith). Grand Rapids: Baker, 1969.

Denton, Michael. Evolucioni: Një Teori në Krizë (Evolution: A Theory in Crisis). Bethesda, Md.: Adler and Adler, 1986.

De Young, Donald B. Astronomia dhe Bibla: Pyetje dhe Përgjigje (Astronomy and the Bible: Questions and Answers). Grand Rapids: Baker, 1989. (pikëpamja e tokës së re)

Fields, Weston W. Pa formë dhe e pambushur (Unformed and Unfilled). Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976.

Frair, Wayne, dhe Percival Davis. Çështja e Krijimit (A Case for Creation). Norcross, Ga.: CRS Books, 1983.

Gange, Robert. Origjina dhe e Pashmangshmja: Një Shkencëtar Shqyrton Punët e Bëra prej Perëndisë Vetë (Origins and Destiny: A Scientist Examines God’s Handiwork). Waco, Tex.: Word, 1986.

Geisler, Norman L. dhe J. Kerby Anderson. Shkenca e Origjinës: Një Propozim për Polemikën Krijim-Evolucion (Origin Science: A Proposal for the Creation-Evolution Controversy). Hyrja e shkruar nga Walter L. Bradley. Grand Rapids: Baker, 1987.

Gentry, R.V. Misteri i Vogël i Krijimit (Creation’s Tiny Mystery). Knoxville, Tenn.: Earth Science Associates, 1986.

Gish, D.T. Evolucioni: Një Sfidë e të Dhënave Fosile (Evolution: The Challenge of the Fossil Record). El Cajon, Calif.: Master Books, 1985. (pikëpamja e tokës së re)

Houston, James. Unë Besoj tek Krijuesi (I Believe in the Creator). Grand Rapids: Eerdmans, 1980.

Hummel, Charles E. Krijimi apo Evolucioni? Zgjidhja e Çështjes më Kryesore (Creation or Evolution? Resolving the Crucial Issues). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1989.

Johnson, Philp E. Darvini para Gjyqit (Darwin on Trial). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

Kaiser, Christopher B. Krijimi dhe Historia e Shkencës (Creation and the History of Science). Grand Rapids: Eerdmans, 1991.

Kerkut, G.A. Rrjedhojat e Evolucionit (Implications of Evolution). New York: Pergamon, 1960.

Kofahl, Robert E., dhe Kelly L. Segraves. Shpjegimi i Krijimit: Një Alternativë Shkencore ndaj Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution). Wheaton, Ill.: Harold Shaw, 1975. (pikëpamja e tokës së re)

Lester, L.P., dhe R.G. Bohlin. Kufijtë Natyrorë ndaj Ndryshimit Biologjik (The Natural Limits to Biological Change). Grand Rapids: Zondervan, 1984.

Maatman, Russell. Bibla, Shkenca Natyrore dhe Evolucioni (The Bible, Natural Science and Evolution). Grand Rapids: Reformed Fellowship, 1970.

Morris, Henry M., red. Kreacionizmi Shkencor (Scientific Creationism). San Diego, Calif.: Creation-Life, 1974. (pikëpamja e tokës së re)

_______, dhe John C. Whitcomb. Përmbytja e “Zanafillës” The Genesis Flood. Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1961. (pikëpamja e tokës së re)

_______, dhe John D. Morris. Shkenca, Shkrimi dhe Toka e Re: Një Përgjigje ndaj Argumenteve të Sotëm Kundër Doktrinës Biblike të Krijimit të Kohëve të Fundit (Science, Scripture, and the Young Earth: An Answer to Current Arguments Against the Biblical Doctrine of Recent Creation). El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1989. (pikëpamja e tokës së re)

Newman, Robert C., dhe Herman J. Eckelmann. Zanafilla Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Pitman, M. Adami dhe Evolucioni (Adam and Evolution). Grand Rapids: Baker, 1984.

Ramm, Bernard. Pikëpamja e Krishterë për Shkencën dhe Shkrimin (The Christian View of Science and Scripture). Grand Rapids: Eerdmans, 1954.

Ross, Hugh. Krijimi dhe Koha: Një Pikëpamje Biblike dhe Shkencore mbi Polemikën Krijim-Datë (Creation and Time: A Biblical and Scientific Perspective on the Creation-Date Controversy). Colorado Springs: NavPress, 1994. (një shkencëtar elokuent dhe tejet i përgatitur, i cili argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re mbi bazën e provave shkencore të kohëve të fundit)

Rusch, W.H., Sr. Argumenti—Kreacionizmi përkundër Evolucionizmit (The Argument—Creationism vs. Evolutionism). Norcross, Ga: CRS Books, 1984.

Schaeffer, Francis. Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1975.

Thaxton, C.B., W.L. Bradley, dhe R.L. Olsen. Misteri i Origjinës së Jetës: Rivlerësim i Teorive të Sotme (The Mystery of Life’s Origin: Reassessing Current Theories.) New York: Philosophical Library, 1984.

Van Till, Howard J., Davis A. Young, dhe Clarence Menninga. Shkenca e Marrë Peng: Çfarë nuk Shkon me Shkencën e Krijimit dhe Evolucionizmin? (Science Held Hostage: What’s Wrong With Creation Science and Evolutionism?) Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Whitcomb, John C. Bota që Humbi (The World That Perished). Grand Rapids: Baker, 1988. (pikëpamja e tokës së re)

_______. Toka e Hershme (The Early Earth). Botim i rishikuar. Grand Rapids: Baker, 1986. (pikëpamja e tokës së re)

Wilder-Smith, A.E. Shkencat Natyrore nuk Dinë Asgjë mbi Evolucionin (The Natural Sciences Know Nothing of Evolution). El Cajon, Calif.: Master Books, 1981.

Young, Davis A. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth). Grand Rapids: Zondervan, 1982. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

_______. Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë ndaj Gjeologjisë së Përmbytjes dhe Evolucionit Teistik (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution). Grand Rapids: Baker, 1977. (argumenton kundër pikëpamjes së tokës së re)

Youngblood, Ronald. Si Filloi e Tëra (How It All Began). Ventura, Calif.: Regal, 1980.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Nehemia” 9:6: Dhe Ezdra tha: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron.

HIMN

“HALELUJA, LAVDI JEHOVËS!”

Ky himn përmban të tërë tekstin e “Psalmit” 148 të instrumentalizuar. Ai thërret të tërë krijimin, përfshi këtu “gjërat e dukshme si dhe të padukshme,” që të adhurojnë Perëndinë, Krijuesin tonë.

Aleluja. Lëvdoni Zotin nga qiejtë, në vendet shumë të larta, lëvdojeni;

Lëvdojeni, ju të gjithë engjëjt e tij, lëvdojeni.

Ju mbarë ushtritë e tij. O diell e hënë, ju mbarë yje të ndritshme thurini Atij lavde;

Lëvdojeni, dhe ju ujëra përmbi qiejt dhe ju qiej të qiejve.

Refreni:

Le të lëvdojnë emrin e Zotit, sepse vetëm emri i Tij përlëvdohet,

Lavdia e tij qëndron, Lavdia e tij qëndron po të sprovohet,

Lavdia e tij qëndron përmbi tokën dhe qiejt

Tërë këto gjëra le të lëvdojnë emrin e Zotit, sepse Ai dha urdhër dhe ato u krijuan.

Ai i ka vendosur përjetë, në përjetësi; ka bërë një statut që nuk ato kurrë nuk e harruan

Lëvdojeni Zotin nga toka, e ju përbindësh të detit dhe oqeanet gjithashtu,

zjarr dhe breshër, borë dhe re, erë e shtrëngatës që zbaton urdhrat e Tij këtu.

Mbarë male dhe kodra, mbarë dru frutorë dhe cedra,

Ju mbarë, rrëshqanorë dhe zogj me krahë, kafshë shtëpiake dhe të egra,

Mbretër të dheut dhe mbarë popuj, princa dhe gjyqtarë të tokës, sot,

Të rinj dhe vajza, pleq dhe fëmijë. Le të lëvdojnë emrin e të madhit Zot.

Autori: William J. Kirkpatrick, 1838–1921

Kapitulli 16

Provania e Perëndisë

Nëse Perëndia ka nën kontroll gjithçka, si do munden veprimet tona të kenë domethënie reale? Çfarë janë dekretet e Perëndisë?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Sapo kuptojmë se Perëndia është Krijuesi i gjithë-fuqishëm (shiko kapitullin 15), duket e arsyeshme që të dalim në përfundimin se Ai gjithashtu ruan vazhdimësinë dhe drejton gjithçka në univers. Paçka se termi provani nuk gjendet në Shkrim, ai është përdorur në mënyrë tradicionale për të përmbledhur marrëdhënien e vazhdueshme të Perëndisë me krijimin që Ai ka bërë. Kur ne pranojmë doktrinën biblike të provanisë, ne shmangim katër gabime të zakonshme në të menduarin rreth marrëdhënies së Perëndisë me krijimin. Doktrina biblike nuk është deizëm (që jep mësim se Perëndia e krijoi botën dhe pastaj në thelb e braktisi atë), as panteizëm (që mëson se krijimi nuk ka një ekzistencë reale, të veçantë në vetvete, por është vetëm pjesë e Perëndisë), por provania na mëson se paçka se Perëndia është aktivisht i lidhur me krijimin dhe i përfshirë në të në çdo moment, krijimi është veçan Tij. Për më tepër, kjo doktrinë biblike, nuk na mëson se ngjarjet në krijim janë përcaktuar nga rastësia (apo kuturu), e as përcaktohen nga fati jovetor (apo përcaktueshmëria), por nga Perëndia, i Cili është vetor, e megjithëkëtë Krijuesi dhe Zoti i fuqishëm dhe i pafundmë.

Provaninë mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia është vazhdimisht i përfshirë në të tëra gjërat e krijuara në një mënyrë të atillë që Ai (1) i mban në ekzistencë dhe ruan vetitë e tyre me të cilat i krijoi; (2) bashkëpunon me gjërat e krijuara në çdo veprim, duke drejtuar vetitë e tyre të veçanta, për t’i bërë ato që të veprojnë sikurse ato veprojnë; dhe (3) i drejton ato për të përmbushur qëllimet e tyre.

Nën kategorinë e përgjithshme të provanisë, kemi tre nëntema, në përputhje me tre elementët e përkufizimit të mësipërm: (1) Ruajtja e vazhdimësisë, (2) Pajtueshmërisë, dhe (3) Qeverisja.

Secilën prej këtyre ne do ta shqyrtojmë veçmas, pastaj do të marrim në shqyrtim pikëpamjet dhe kundërshtitë e ndryshme të ngritura ndaj doktrinës së provanisë. Duhet vërejtur se kjo është një doktrinë mbi të cilën ka patur mosmarrëveshje thelbësore ndër të krishterët që prej historisë së hershme të kishës, veçanërisht në lidhje me raportin e Perëndisë me zgjedhjet e vullnetshme të krijesave morale. Në këtë kapitull, fillimisht do të paraqesim një përmbledhje të pozitës së favorizuar në këtë libër mësimor (e cila rëndom quhet pozita e “Reformuar” apo “Kalviniste”),^[86]1 pastaj do të marrim në shqyrtim argumentet që janë parashtruar nga një pozitë tjetër (e cila është quajtur rëndom: pozita “Arminiane”).

A. Ruajtja e Vazhdimësisë

Perëndia i mban të tëra gjërat e krijuara në ekzistencë dhe ruan vetitë e tyre me të cilat Ai i krijoi.

“Hebrenjve” 1:3 na thotë se Krishti është “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij.” Fjala greqisht e përkthyer “duke i mbajtur” është φέρω (G5770) “mbaj, mbart.” Kjo fjalë është përdorur rëndom në Besëlidhjen e Re për të shprehur mbajtjen e diçkaje nga një vend, tek një tjetër, si për shembull sjelljen e një të paralizuari në një vig tek Jezusi (Luka 5:18), sjelljen e verës tek dollibashi i gostisë (Gjoni 2:8), apo sjelljen e mantelit dhe librave tek Pali (2 Tim. 4:13). Ajo nuk ka kuptimin e vetëm “mbaj në ekzistencë,” por ka kuptimin e një kontrolli aktiv, të qëllimshëm mbi atë gjë që mbartet nga një vend tek një tjetër. Tek “Hebrenjve” 1:3, përdorimi i pjesores së kohës së tashme nënkupton që Jezusi është “vazhdimisht duke i mbajtur tërë gjërat” në univers, me fjalën e fuqisë së tij. Krishti është i përfshirë në mënyrë aktive në veprën e provanisë.

Në mënyrë të ngjashme, tek “Kolosianëve” 1:17, Pali thotë për Krishtin që “të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij.” Fraza “të gjitha gjërat” i referohet çdo gjëje të krijuar në univers (shiko v. 16), dhe ky varg pohon që Krishti mban në ekzistencë gjithçka. Në Të ato vazhdojnë të ekzistojnë apo të “durojnë” (^[87]NASB ^[88]mg.). Të dyja vargjet nënkuptojnë se nëse Krishti do të pushonte veprimtarinë e Tij të vazhdueshme të mbajtjes së të tëra gjërave në univers, atëherë të tërë, me përjashtim të Perëndisë trinjësh do të pushonin aty për aty së ekzistuari. Një mësim i tillë pohohet gjithashtu nga Pali, kur ai thotë “Sepse në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Veprat 17:28), dhe nga Ezdra: “Vetëm ti je ZOTI! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre, dheun dhe tërë ato që qëndrojnë mbi të, detet dhe gjithçka që është në ta. Ti i mban gjallë tërë këto gjëra dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6). Pjetri thotë gjithashtu se “qiejt e sotëm dhe dheu i sotëm” janë “të rezervuar për ditën e gjyqit” (2 Pjetrit 3:7).

Një aspekt i mbajtjes në ekzistencë përmes provanisë së Perëndisë, është fakti që Ai vazhdon të na japë frymë për çdo çast. Elihu, në mençurinë e tij thotë për Perëndinë: “Në qoftë se Perëndia do të vendoste në zemrën e vet të tërhiqte Frymën dhe hukatjen e tij, çdo mish do të shkatërrohej njëkohësisht dhe njeriu do të kthehej në pluhur” (Jobi 34:14–15; kr. Psa. 104:29).

Perëndia, duke ruajtur vazhdimësinë e të gjitha gjërave që ka bërë, bën gjithashtu që ato të ruajnë vetitë me të cilat Ai i krijoi. Perëndia ruan lëndën e ujit në një mënyrë të atillë që ai vazhdon të ketë vetitë që ka uji. Ai bën që bari të vazhdojë të rritet si bar, me të tëra karakteristikat e veta dalluese. Ai bën që letra tek e cila është shkruar kjo fjali, të vazhdojë të mbetet letër, në mënyrë që të mos shpërbëhet në mënyrë spontane duke u kthyer në ujë e të shkojë me rrjedhën e vet apo të ndryshojë duke u kthyer në një gjë të gjallë e të fillojë të rritet! Derisa mbi të, të veprohet nga një pjesë tjetër e krijimit dhe për rrjedhojë vetitë e saj të ndryshohen (për shembull, derisa të digjet me zjarr e të kthehet në hi), kjo letër do të vazhdojë të ketë vetitë e letrës për sa kohë që Perëndia ruan vazhdimësinë e tokës dhe krijimit që Ai ka bërë.

Sidoqoftë, ne nuk duhet ta mendojmë ruajtjen e vazhdimësisë së krijimit prej Perëndisë si një krijim të ri të vazhdueshëm: Ai nuk krijon në mënyrë të vazhdueshme atome dhe molekula të reja për çdo moment ekzistues. Përkundrazi, Ai ruan vazhdimësinë e asaj që është krijuar tashmë: Ai e “mban gjithçka” me fjalën e fuqisë së tij (Heb. 1:3, përkthim i autorit). Ne duhet që gjithashtu të vlerësojmë faktin që gjërat e krijuara janë reale dhe se karakteristikat e tyre janë reale gjithashtu. Unë nuk është se thjesht përfytyroj që guri që kam në dorë është i fortë, ai është i fortë. Po qe se i bie kokës me të, unë nuk përfytyroj se ai thjesht do të më dhembë, ai të dhemb vërtetë! Për shkak se Perëndia bën që ky gur të ruajë vetitë me të cilat është krijuar, guri ka qenë i fortë që prej ditës kur u formua, dhe (nëse ndonjë gjë tjetër në krijim nuk ndërvepron me të e ta ndryshojë) ai do të vazhdojë të jetë i fortë deri në ditën kur Perëndia do të shkatërrojë qiejt dhe tokën (2 Pjetrit 3:7, 10–12).

Provania e Perëndisë siguron një bazë për shkencën: Perëndia ka bërë dhe vazhdon që të mbajë një univers i cili vepron në mënyra të parashikueshme. Nëse një eksperiment shkencor jep një rezultat të caktuar sot, atëherë, ne mund të jemi të bindur se (nëse të tërë faktorët janë njëlloj) ai do të japë të njëjtin rezultat nesër, dhe edhe njëqind vjet më vonë. Doktrina e provanisë siguron gjithashtu një themel për teknologjinë: Unë mund të jem i bindur që benzina do ta bëjë të ecë makinën time sot, ashtu sikurse bëri edhe dje, jo thjesht ngaqë “gjithmonë kështu ka funksionuar,” por për shkak se provania e Perëndisë mban një univers në të cilin gjërat e krijuara ruajnë vetitë me të cilat Ai i krijoi ato. Rezultati mund të jetë i ngjashëm në jetën e një jobesimtari dhe jetën e një të krishteri: të dy ne furnizojmë me benzinë makinën dhe pastaj nisemi, por ai do ta bëjë këtë pa ditur arsyen bazë përse kjo funksionon kësisoj, ndërsa unë do ta bëj këtë me njohurinë për një arsye aktuale finale (provania e Perëndisë) si dhe me falënderime ndaj Krijuesit Tim për krijimin e mrekullueshëm që Ai ka bërë dhe vazhdon të ruajë.

B. Pajtueshmëria

Perëndia bashkëpunon me gjërat e krijuara në çdo veprim, duke drejtuar vetitë e tyre dalluese, për t’i bërë ato të veprojnë ashtu sikurse veprojnë.

Ky aspekt i dytë i provanisë, pra pajtueshmëria, është një zgjerim i idesë që gjendet tek aspekt i parë, ruajtja e vazhdimësisë. Faktikisht, disa teologë (të tillë si Xhon Kalvini) e trajtojnë faktin e pajtueshmërisë nën kategorinë e ruajtjes së vazhdimësisë, por është e dobishme që ta trajtojmë atë si një kategori më vete.

Tek “Efesianëve” 1:11 Pali thotë se Perëndia “që vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij.” Fjala e përkthyer “vepron” (ἐνεργέω, G1919) nënkupton që Perëndia “kryen” apo “shkakton” që të gjitha gjërat të shkojnë sipas vullnetit të Tij. Asnjë ngjarje në mbarë krijimin nuk bie jashtë provanisë së Tij. Sigurisht, ky fakt është i fshehur prej syve tanë e nuk do ta dinim po të mos lexojmë për të tek Shkrimi. Ashtu sikurse ruajtja e vazhdimësisë, vepra e pajtueshmërisë e Perëndisë nuk është qartësisht e dukshme nga vëzhgimi i botës natyrore që na rrethon.

Për të dhënë prova nga Shkrimi për pajtueshmërinë, do ta fillojmë me krijimi jo frymor, pastaj do të kalojmë tek kafshët, dhe në fund me llojet e ndryshme të ngjarjeve në jetën e qenieve njerëzore.

1. Krijimi jofrymor. Në krijim ka shumë gjëra të cilat ne i mendojmë si thjesht ndodhi të “natyrshme”. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se është Perëndia Ai që i bën ato të ndodhin. Ne lexojmë për “zjarr dhe breshër, borë dhe re, erë e shtrëngatës që zbatojnë urdhrat e tij!” (Psa. 148:8). Po kështu,

I thotë në fakt borës: "Bjerë mbi tokë”;

ua thotë si shirave të lehta, ashtu dhe shirave të rrebeshta

Me hukatjen e Perëndisë formohet akulli,

dhe shtrirja e ujërave tërhiqet.

I ngarkon retë e dendura me lagështirë;

i shpërndan larg retë e tij dritëplota.

Ato enden në qiell kudo, duke ndryshuar drejtimin në bazë të udhërrëfimit të tij,

për të kryer çfarëdo gjëje që ai urdhëron

mbi faqen e tokës së banuar.

I dërgon ose për dënim, ose për tokën e tij,

ose për mirësi. (Jobi 37:6–13; kr. deklarata të ngjashme tek 38:22–30).

Përsëri, psalmisti deklaron se: “ZOTI bën ç’të dojë në qiell dhe në tokë, në dete dhe në të gjitha humnerat” (Psa. 135:6), dhe pastaj, në fjalinë tjetër, ai ilustron realizimin e vullnetit të Perëndisë tek moti: “Ai i larton avujt nga skajet e tokës, prodhon vetëtimat për shiun, e nxjerr erën nga depozitat e tij” (Psa. 135:7; kr. 104:4).

Perëndia bëri gjithashtu që të rritej bari: “ Ai bën që të rritet bari për bagëtinë dhe bimësia në shërbim të njeriut, duke nxjerrë nga toka ushqimin e tij” (Psa. 104:14). Perëndia drejton yjet në qiej, dhe pyet Jobin: “A i bën ti të duken yjësitë në kohën e tyre, apo e drejton ti Arushën e Madhe me të vegjlit e saj?” (Jobi 38:32; “Arusha” e njohur si Arusha e Madhe, v. 31 i referohet konstelacioneve të Plejadës dhe Orionit). Për më tepër, Perëndia vazhdimisht drejton ardhjen e mëngjesit (Jobi 38:12), një fakt ky të cilin Jezusi e pohoi kur tha se Perëndia “bën të lindë diellin e tij mbi të këqijtë dhe mbi të mirët dhe bën të bjerë shi mbi të drejtët dhe të padrejtët” (Mat. 5:45).

2. Kafshët. Shkrimi pohon që Perëndia i ushqen kafshët e egra të fushës, sepse, “Të gjithë presin që ti t'u japësh ushqimin në kohën e duhur. Ti ua jep atyre dhe ata e mbledhin; ti hap dorën dhe ngopen me të mira. Ti fsheh fytyrën tënde dhe ata e humbasin fare” (Psa. 104:27–29; kr. Jobi 38:39–41). Jezusi gjithashtu e pohoi këtë kur tha: “Vini re zogjtë e qiellit...Ati juaj qiellor i ushqen” (Mat. 6:26). Gjithashtu, Ai tha se asnjë harabelë  “nuk bie për tokë pa dashjen e Atit tuaj” (Mat. 10:29).

3. Ngjarje në dukje “rastësore” apo “kaotike”. Nga një pikëpamje njerëzore, hedhja e shortit (apo e barasvlershmja moderne e kësaj: hedhja e zareve apo një monedhe për kokë a pil) është më tipikja e ngjarjeve rastësore që ndodhin në univers. Por Shkrimi pohon që rezultati i një ngjarjeje të tillë varet nga Perëndia: “Shorti hidhet që në barkun e nënës, por çdo vendim varet nga ZOTI ” (F. e Urta 16:33).^[89]2

4. Ngjarje të shkaktuara plotësisht nga Perëndia dhe të shkaktuara plotësisht nga krijesa gjithashtu. Për secilën prej këtyre ngjarjeve paraprirëse (shiu dhe bora, rritja e barit, dielli dhe yjet, ushqimi i kafshëve apo hedhja e shortit), ne (të paktën teorikisht) mund të japim një shpjegim tërësisht “natyror”. Botanisti mund të japë me hollësi faktorët që e bëjnë barin të rritet, si për shembull: dielli, lagështira, temperatura, lëndët ushqyese të tokës, etj. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia bën që bari të rritet. Një meteorolog mund të japë një shpjegim të plotë të faktorëve që shkaktojnë shi (lagështia në ajër, temperatura, presioni atmosferik, etj.), dhe madje mundet të prodhojë shi në një laborator atmosferik. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia bën që të formohet shiu. Një fizikant me informacione të sakta rreth forcës dhe drejtimit me të cilën janë hedhur një palë zara, mund të shpjegojë plotësisht se çfarë e bëri zarin të japë rezultatin që dha. Megjithëkëtë, Shkrimi thotë se Perëndia shkakton vendimin e shortit të hedhur.

Kjo na tregon se është e pasaktë për ne që të arsyetojmë duke thënë se nëse e dimë shkakun “natyror” të diçkaje në këtë botë, atëherë Perëndia nuk është Ai që e ka shkaktuar atë. Përkundrazi, nëse bie shi, ne duhet të falënderojmë Atë. Nëse të lashtat rriten, ne duhet të falënderojmë Atë. Në të tëra këto ngjarje, nuk është se ngjarja u shkaktua pjesërisht prej Perëndisë dhe pjesërisht prej faktorëve në botën e krijuar. Po të ishte kështu, atëherë ne do të ishim duke kërkuar gjithnjë për ndonjë tipar të vogël të një ngjarjeje, të cilin nuk do mund ta shpjegonim dhe t’ia atribuonim atë (le të themi 1 përqind të shkakut) Perëndisë. Por padyshim që kjo nuk është një pikëpamje e saktë. Përkundrazi, këto paragrafë pohojnë se ngjarje të tilla janë të shkaktuara tërësisht nga Perëndia. Megjithëkëtë, ne e dimë se (nga një tjetër anë) ato janë shkaktuar plotësisht prej faktorësh në krijim gjithashtu.

Doktrina e pajtueshmërisë pohon që Perëndia drejton, si dhe punon përmes veçorive dalluese të gjithçkaje të krijuar, në mënyrë që vetë këto gjëra të shkaktojnë rezultatet që ne shikojmë. Kësisoj, është e mundur që të pohojmë që në një farë mënyre, ngjarjet janë plotësisht (100 përqind) të shkaktuara nga Perëndia dhe plotësisht (100 përqind) të shkaktuara gjithashtu nga krijimi. Sidoqoftë, shkaqet hyjnore dhe të krijesës, funksionojnë në mënyra të ndryshme. Shkaku hyjnor i secilës ngjarje, funksionon si një shkak i padukshëm, prapa skenës, dhe drejtues, e për rrjedhojë, ai mund të quhet “shkaku i parë” që planifikon dhe fillon gjithçka që ndodh. Por gjëja e krijuar shkakton veprime në mënyra të përputhshme me cilësitë e vetë krijesës, mënyra të cilat shpesh mund të përshkruhen nga ne apo nga shkencëtarët profesionistë të cilët vërejnë me kujdes këto procese. Këto faktorë dhe veti të krijesave, për rrjedhojë mund të quhen shkaqe “dytësore” të gjithçkaje që ndodh, paçka se ato janë shkaqet të cilat janë bërë evidente për ne përmes vëzhgimesh.

5. Çështjet e kombeve. Shkrimi flet gjithashtu për kontrollin providencial të Perëndisë mbi çështjet njerëzore. Lexojmë se Perëndia “I bën të mëdha kombet dhe pastaj i shkatërron, i zgjeron kombet dhe pastaj i mërgon” (Jobi 12:23). “Sepse Zotit i përket mbretëria dhe ai sundon mbi kombet” (Psa. 22:28). Ai ka përcaktuar kohën e ekzistencës si dhe vendin e çdo kombi mbi dhe, sepse Pali thotë: “ai ka bërë nga një gjak i vetëm çdo komb njerëzish, që të banojnë në mbarë faqen e dheut, dhe paracaktoi kohërat me radhë dhe kufijtë e banimit të tyre” (Veprat 17:26; kr. 14:16). Dhe kur Nebukadnetsari u pendua, ai mësoi të lavdëronte Perëndinë,

Sundimi i të cilit është një sundim i përjetshëm,

dhe mbretëria e të cilit vazhdon brez pas brezi;

Tërë banorët e dheut përpara tij konsiderohen si asgjë;

ai vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit

dhe me banorët e dheut;

Askush nuk mund t`ia ndalë dorën ose t`i thotë,

“Çfarë po bën?” (Dan. 4:34–35)

6. Tërë aspektet e jetës tonë. Është e mahnitshme të shikosh shkallën në të cilën Shkrimi pohon se Perëndia shkakton ngjarje të ndryshme në jetën tonë. Për shembull, varësia jonë nga Perëndia, për të na dhënë ushqim çdo ditë, pohohet për çdo herë që ne lutemi duke thënë: “Bukën tonë të përditshme na e jep sot” (Mat. 6:11), paçka se ne punojmë për ushqimin tonë (me aq sa mund të dallojnë vëzhgimet e thjeshta njerëzore) e përftojmë atë përmes shkaqesh tërësisht “natyrore”. Në mënyrë të ngjashme, Pali, duke parë ngjarjet me syrin e besimit, pohon se “Perëndia im do të plotësojë të gjitha nevojat” të fëmijëve të Tij (Fil. 4:19), paçka se Perëndia mund të përdorë mënyra “të zakonshme” (si për shembull njerëz të tjerë) për ta realizuar këtë.

Perëndia i planifikon ditët tona që përpara se ne të lindim, sepse Davidi pohon: “Në librin tënd ishin shkruar ditët që ishin caktuar për mua, megjithëse asnjë prej tyre nuk ekzistonte ende” (Psa. 139:16). Dhe Jobi thotë për njeriun se “ditët e tij janë të caktuara, numri i muajve të tij varet nga ti, dhe ti i ke vendosur kufij që nuk mund t'i kapërcejë” (Jobi 14:5). Kjo mund të shikohet në jetën e Palit, i cili thotë se Perëndia “më kishte ndarë që nga barku i nënës” (Gal. 1:15), dhe Jeremia, të cilit Perëndia i tha: “Para se unë të të formoja në barkun e nënës sate, të kam njohur; para se ti të dilje nga barku i saj, të kam shenjtëruar dhe të kam caktuar profet të kombeve” (Jer. 1:5).

Të tëra veprimet tona janë nën kujdesin e provanisë së Perëndisë, sepse “në të ne jetojmë, lëvizim ” (Veprat 17:28). Hapat individualë që ne marrim çdo ditë, janë drejtuar nga Zoti. Jeremia pohon: “O ZOT, unë e di që rruga e njeriut nuk varet nga fuqia e tij dhe njeriu që ecën nuk ka fuqi të drejtojë hapat e tij” (Jer. 10:23). Ne lexojmë se “Hapat e njeriut janë nga ZOTI” (F. e Urta 20:24), dhe se “Zemra e njeriut programon rrugën e tij, por ZOTI drejton hapat e tij” (F. e Urta 16:9). Në mënyrë të ngjashme, F. e Urta 16:1 pohon: “Përgatitjet e zemrës i përkasin njeriut, por përgjigjja e gjuhës vjen nga ZOTI.”^[90]3

Suksesi dhe dështimi vijnë nga Perëndia, sepse lexojmë:“Sepse lëvdimi nuk vjen as nga lindja, as nga perëndimi, as edhe nga shkretëtira. Sepse Perëndia është ai që gjykon; ai ul njërin dhe ngre tjetrin” (Psa. 75:6–7). Kështu Maria mund të thotë: “i përmbysi pushtetarët nga fronet e tyre dhe i ngriti të përulurit” (Luka 1:52). Zoti jep fëmijë, sepse fëmijët “janë një trashëgimi që vjen nga Zoti; fryti i barkut është një shpërblim” (Psa. 127:3).

Të tëra talentet dhe aftësitë tona janë nga Zoti, sepse Pali mundet t’i pyesë korintasit: “Çfarë ke që nuk e ke marrë? Dhe, nëse e ke marrë, pse mburresh sikur nuk e ke marrë?” (1 Kor. 4:7). Davidi e dinte si qëndronte e vërteta për sa i takon aftësive të tij ushtarake, sepse, paçka se ai duhet të jetë stërvitur për shumë orë në përdorimin e harkut dhe shigjetës, ai mundej të thoshte për Perëndinë: “Ai i mëson duart e mia për betejë dhe me krahët e mi mund të ndej një hark prej bakri” (Psa. 18:34).

Perëndia ndikon tek sundimtarët në vendimet e tyre, sepse “Zemra e mbretit në duart e Zotit është si rrjedhat e ujit; e drejton ku do ai” (F. e Urta 21:1). Një ilustrim i kësaj ishte kur Zoti “duke përkulur në favor të tyre zemrën e mbretit të Asirisë” ndaj popullit të Tij, “kështu që t'i bënte më të fuqishme duart e tyre për ndërtimin e Shtëpisë së Perëndisë, Perëndisë të Izraelit” (Ezd. 6:22), apo kur “Zoti nxiti frymën e Kirit, mbretit të Persisë” (Ezd. 1:1) për të ndihmuar popullin e Izraelit. Por nuk është vetëm zemra e mbretit ajo të cilën Perëndia ndikon, sepse Ai shikon nga lart “tërë banorët e tokës” dhe “ka formuar zemrën e të gjithëve” (Psa. 33:14–15). Kur kuptojmë që termi zemër në Shkrime i referohet vendndodhjes së mendimeve dhe dëshirave tona më të thella, atëherë ky pasazh merr një rëndësi të veçantë. Perëndia drejton veçanërisht dëshirat si dhe prirjet e besimtarëve, duke krijuar brenda nesh “vullnetin edhe veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij” (Fil. 2:13).

Të tëra këto pasazhe të cilat raportojnë si deklarata të përgjithshme rreth punës së Perëndisë në jetën e të tërë njerëzve, ashtu dhe shembuj specifike të punës së Perëndisë në jetën e individëve, na shtyn të dalim në përfundimin që Perëndia në mënyrë providenciale realizon pajtueshmërinë e cila gjen shtrirje tek të tëra aspektet e jetës tonë. Fjalët, hapat, lëvizjet, zemra si dhe aftësitë tona, janë të tëra nga Zoti.

Por ne duhet t’u ruhemi keqkuptimeve. Edhe këtu, ashtu sikurse me krijimin e rendeve më të ulëta, udhëzimet e provanisë së Perëndisë si një “shkak i parë” i padukshëm, prapa skene, nuk duhet të na bëjë të mohojmë realitetin e zgjedhjeve si dhe veprimeve tona. Shkrimi vazhdimisht pohon se ne me të vërtetë bëjmë që ngjarje të ndodhin. Ne jemi të rëndësishëm dhe ne jemi përgjegjës për to. Ne kemi vërtetë zgjedhje dhe këto janë zgjedhje reale të cilat shkaktojnë rezultate reale. Shkrimi në mënyrë të përsëritur pohon gjithashtu këto të vërteta. Tamam ashtu sikurse një gur është me të vërtetë i fortë për shkak se Perëndia e ka bërë atë me vetinë e të qenurit i fortë, ashtu sikurse uji është me të vërtetë i lagësht për shkak se Perëndia e ka bërë atë me vetinë e të qenurit i lagësht, tamam ashtu sikurse bimët janë me të vërtetë të gjalla për shkak se Perëndia i ka bërë ato me vetinë e jetës, po kështu edhe zgjedhjet tona janë zgjedhje reale dhe kanë vërtetë pasoja të rëndësishme për shkak se Perëndia na ka bërë në një mënyrë kaq të mrekullueshme, saqë na ka akorduar vetinë e zgjedhjeve të vullnetshme.

Një qasje ndaj këtyre pasazheve rreth pajtueshmërisë të Perëndisë, është të thuash se nëse zgjedhjet tona janë reale, ato nuk mund të shkaktohen nga Perëndia (shiko më poshtë për një diskutim të mëtejshëm të kësaj pikëpamjeje). Por, numri i pasazheve të cilat pohojnë këtë kontroll providencial të Perëndisë, është kaq i konsiderueshëm, dhe vështirësitë e përfshira në interpretimin e tyre ndryshe, janë aq të pakapërcyeshme, saqë mua nuk më duket se kjo mund të jetë qasja e duhur ndaj tyre. Duket se do të ishte më mirë të pohonim që Perëndia bën të tëra gjërat të ndodhin, por që Ai e bën këtë në një mënyrë a një tjetër që gjithsesi Ai e ruan aftësinë tonë për të bërë zgjedhje me vullnet të lirë e të përgjegjshme, të cilat kanë rezultate reale dhe të përjetshme dhe për të cilat ne mbahemi përgjegjës. Se si ekzaktësisht Perëndia ndërthur kontrollin e Tij provanor me zgjedhjet tona të vullnetshme dhe të rëndësishme, Shkrimi këtë nuk na e shpjegon, por ne nuk duhet të mohojmë njërin apo tjetrin aspekt (thjesht për shkak se nuk mund të shpjegojmë se si mund të jenë të dyja të vërteta njëherësh), ne duhet të pranojmë të dyja në një përpjekje për të qenë besnikë ndaj mësimeve të të tërë Shkrimit.

Analogjia e një autori i cili shkruan një dramë, mund të na ndihmojë të kuptojmë se si të dyja aspektet mund të jenë të vërteta. Në dramën shekspiriane Makbethi, personazhi Makbeth, vret mbretin Dankan. Tani (po qe se ne supozojmë për një çast se kjo është një ngjarje artistike e jo historike), mund të ngrihet pyetja: “Kush e vrau mbretin Dankan?” Në një nivel, përgjigjja e saktë është “Makbethi.” Përbrenda kontekstit të dramës, ishte ai që kreu vrasjen dhe me të drejtë duhet fajësuar për këtë. Por, në nivelin tjetër, një përgjigje e saktë ndaj pyetjes: “Kush e vrau Mbretin Dankan?” do të ishte “Uilliam Shekspiri”. Ai e shkroi dramën, ai i krijoi të tërë personazhet e saj, dhe ai shkroi pjesën ku Makbethi vret mbretin Dankan.

Nuk do të ishte e saktë të thoje se ngaqë Makbethi vrau mbretin Dankën, nuk është Ulliam Shekspiri ai që e vrau atë. Nuk do të ishte korrekte të thoshe as se për shkak se ishte Uilliam Shekspiri ai që vrau mbretin Dankën, për rrjedhojë këtë nuk e bëri Makbethi. Të dyja janë të vërteta. Në nivelin e personazheve të dramës, ishte krejtësisht (100 përqind) Makbethi ai që shkaktoi vdekjen e mbretit Dankën, por në nivelin e krijuesit të dramës, ishte Ulliam Shekspiri ai që shkaktoi plotësisht (100 përqind) vdekjen e mbretit Dankën. Po kështu, ne mund ta kuptojmë që Perëndia shkakton plotësisht gjërat në një mënyrë (si Krijues), dhe ne plotësisht shkaktojmë gjërat në një mënyrë tjetër (si krijesa).

Pa dyshim, dikush mund të kundërshtojë këtu duke thënë se analogjia nuk e zgjidh vërtetë problemin për shkak se personazhet në një dramë nuk janë persona të vërtetë, por vetëm personazhe pa liri të vetën, e pa aftësi për të ndërmarrë zgjedhje të mirëfillta, e kështu me radhë, por, si përgjigje ndaj kësaj, ne mund të themi se Perëndia është pafundësisht më i madh dhe më i mençur se ne. Ndërkohë që ne si krijesa të fundme mundet që të krijojmë vetëm personazhe artistikë në një dramë, e jo persona realë, Perëndia, Krijuesi ynë i pafundmë, ka bërë një botë aktuale, dhe në të na ka krijuar ne si persona realë, të cilët bëjnë zgjedhje reale. Të thuash se Perëndia nuk mund të bënte një botë në të cilën Ai do të na bënte të ndërmerrnim zgjedhje të vullnetshme (siç do të thonin disa sot; shiko diskutimin e mëposhtëm), do të thotë thjesht të kufizosh fuqinë e Perëndisë. Duket gjithashtu se kjo do të thotë të mohosh një numër të madh pasazhesh të Shkrimit.^[91]4

7. Çfarë mund të thuhet për të keqen? Nëse Perëndia me të vërtetë bën, përmes veprimtarisë së Tij providenciale, gjithçka që ndodh në botë, atëherë ngrihet pyetja: “Cili është raporti mes Perëndisë dhe të keqes në botë?” A shkakton faktikisht Perëndia veprimet e këqija që bëjnë njerëzit? Nëse po, atëherë, a nuk është Perëndia përgjegjës për mëkatin?

Në qasjen ndaj kësaj pyetjeje, do të ishte më mirë që të lexonim pasazhet e Shkrimit të cilat i adresohen më drejtpërsëdrejti asaj. Ne mund të fillojmë duke hedhur vështrimin tek një sërë pasazhesh të cilat pohojnë se Perëndia me të vërtetë shkaktoi ngjarje të këqija që të ndodhin dhe që veprime të këqija të kryheshin. Por, duhet të mbajmë mend, se në të tërë këto pasazhe, është shumë e qartë që Shkrimi nuk tregon asgjëkund Perëndinë duke bërë drejtpërdrejt ndonjë gjë të keqe por përkundrazi, duke shkaktuar ndodhjen e veprave të këqija përmes veprimeve të vullnetshme të krijesave morale. Për më tepër, Shkrimi nuk fajëson kurrë Perëndinë për të këqijat e as e tregon Atë sikur gjen kënaqësi në të keqen. Gjithashtu, Shkrimi nuk i justifikon kurrë qeniet njerëzore për gabimet që ata bëjnë. Sido që ta kuptojmë raportin që Perëndia ka me të keqen, ne kurrë nuk duhet të arrijmë në atë pikë ku të mendojmë se nuk jemi të përgjegjshëm për gjërat e këqija që bëjmë, apo se Perëndia gjen kënaqësi në të keqen apo se duhet fajësuar për të. Një përfundim i tillë bie qartësisht në kundërshtim me Shkrimin.

Ka realisht me dhjetëra pasazhe nga Shkrimi të cilat thonë se Perëndia (në mënyrë të tërthortë) shkaktoi ndonjë lloj të keqeje. Unë kam cituar një listë kaq të zgjeruar (në disa paragrafë vijues) për shkak se të krishterët shpesh nuk janë të vetëdijshëm për shtrirjen e këtij mësimi të shprehur hapur tek Shkrimi. Megjithëkëtë, duhet mbajtur mend, se në të tërë këto shembuj, e keqja faktikisht bëhet jo nga Perëndia por nga njerëzit apo demonët të cilët zgjedhin që ta bëjnë atë.

Një shembull shumë i qartë gjendet tek historia e Jozefit. Shkrimi thotë qartë që vëllezërit e Jozefit, ishin me pa të drejtë xhelozë ndaj tij (Zan. 37:11), e urrenin atë (Zan. 37:4, 5, 8), dëshironin që ta vritnin atë (Zan. 37:20), dhe bënë faj kur e hodhën në gropë (Zan. 37:24) dhe pastaj e shitën si skllav në Egjipt (Zan. 37:28). Megjithëkëtë, më vonë, Jozefi qe në gjendje që t’u thoshte vëllezërve të vet: “Perëndia më ka dërguar para jush për të ruajtur jetën tuaj” (Zan. 45:5), dhe “Ju keni kurdisur të këqija kundër meje, por Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës, për të kryer atë që po ndodh sot: të mbash gjallë një popull të shumtë” (Zan. 50:20).^[92]5 Këtu kemi një ndërthurje të veprave të këqija të shkaktuara prej njerëzish të mëkatshëm, të cilët me të drejtë mbahen përgjegjës për mëkatin e tyre si dhe për kontrollin mbizotërues providencial të Perëndisë, me anë të të cilit qëllimet e Perëndisë Vetë u realizuan. Të dyja këto pohohen qartësisht.

Historia e daljes nga Egjipti, në mënyrë të përsëritur pohon që Perëndia e ngurtësoi zemrën e faraonit: Perëndia thotë: “unë do ta ngurtësoj zemrën e tij” (Eks. 4:21), “unë do ta ngurtësoj edhe më tepër zemrën e Faraonit” (Eks. 7:3), “ZOTI e ngurtësoi zemrën e Faraonit” (Eks. 9:12), “ZOTI e fortësoi zemrën e Faraonit” (Eks. 10:20, e përsëritur tek 10:27 dhe përsëri tek 11:10), “Unë do ta ngurtësoj zemrën e Faraonit” (Eks. 14:4), dhe “ZOTI e ngurtësoi zemrën e Faraonit, mbretit të Egjiptit” (Eks. 14:8). Nganjëherë është ngritur kundërshtimi që Shkrimi thotë gjithashtu se faraoni e ngurtësoi zemrën e vet (Eks. 8:15, 32; 9:34), dhe se veprimi i Perëndisë i ngurtësimit të zemrës së faraonit, qe vetëm si reagim i rebelimit dhe ngurtësimit fillimisht të zemrës që vetë faraoni tregoi me vullnetin e vet të lirë. Por, duhet vërejtur se premtimet e Perëndisë që Ai do të ngurtësonte zemrën e faraonit (Eks. 4:21; 7:3) janë bërë shumë më përpara sesa Shkrimi të na thotë se faraoni e ngurtësoi zemrën e tij (për këtë lexojmë për herë të parë tek “Eks.” 8:15). Për më tepër, analiza jonë e pajtueshmërisë, e dhënë më sipër, në të cilën si faktorë veprues hyjnorë ashtu edhe njerëzorë mund të shkaktojnë të njëjtën ngjarje, duhet të na tregojë se të dy faktorët mund të jenë të vërtetë njëherësh: edhe kur faraoni e ngurtëson zemrën e tij, kjo nuk është e papërputhshme me thënien që është Perëndia Ai që po bën që faraoni ta bëjë këtë dhe për rrjedhojë, Perëndia është duke ngurtësuar zemrën e faraonit. Si përfundim, nëse dikush do të kundërshtonte duke thënë se Perëndia është thjesht duke intensifikuar dëshirat dhe zgjedhjet e këqija që ishin tashmë në zemrën e faraonit, atëherë ky lloj veprimi do mundej ende të paktën teorikisht të mbulonte të tërë ligësinë në botë sot, përderisa të tërë njerëzit kanë dëshira të këqija në zemrat e tyre dhe të tërë njerëzit bëjnë në fakt zgjedhje të këqija.

Cili qe qëllimi i Perëndisë në këtë gjë? Pali reflekton mbi “Eksodin” 9:16 dhe thotë: “Sepse Shkrimi i thotë Faraonit: “Pikërisht për këtë gjë të ngrita, që të tregoj te ti fuqinë time dhe që të shpallet emri im mbi mbarë dheun”’ (Rom. 9:17). Pastaj Pali nxjerr si konkluzion një të vërtetë të përgjithshme nga ky shembull specifik: “Kështu, pra, ai ka mëshirë për atë që do dhe e ngurtëson atë që do” (Rom. 9:18). Faktikisht, Perëndia ngurtësoi edhe zemrat e egjiptianëve, kështu që ata e ndoqën Izraelin deri tek Deti i Kuq: “Sa për mua, unë do ta ngurtësoj zemrën e egjiptasve dhe këta do t'i ndjekin ata. Kështu unë do të fitoj lavdi nga Faraoni, nga tërë ushtria e tij, nga qerret dhe kalorësit e tij.” (Eks. 14:17). Kjo temë është përsëritur tek “Psalmi” 105:25: “Ndryshoi zemrën e tyre, me qëllim që të urrenin popullin e tij.”

Më pas, në tregimin e Besëlidhjes së Vjetër, shembuj të ngjashëm gjenden tek kanaanejtë të cilët u shkatërruan me pushtimin e Palestinës nën drejtimin e Jozueut. Lexojmë: “Në fakt ishte Zoti vetë që ngurtësonte zemrën e tyre që të bënin luftë kundër Izraelit, me qëllim që Izraeli të vendoste shfarosjen e tyre pa asnjë mëshirë për ta” (Joz. 11:20; shiko gjithashtu Gjyq. 3:12; 9:23). Gjithashtu, kërkesa me domosdo e Sansonit për t’u martuar me gruan jobesimtare filistease “ kjo vinte nga Zoti dhe që Sansoni kërkonte një rast kundër filistenjve. Në atë kohë filistenjtë sundonin në Izrael” (Gjyq. 14:4). Lexojmë gjithashtu që djemtë e Elit, u qortuan për veprat e tyre të këqija“nuk e dëgjuan zërin e atit të tyre, sepse Zoti dëshironte të vdisnin” (1 Sam. 2:25). Më vonë, “një frymë e keqe nga ana e Zotit” e terrorizonte mbretin Saul (1 Sam. 16:14).

Kur Davidi mëkatoi, Zoti i tha atij përmes profetit Natan: “Ja, unë do të sjell kundër teje fatkeqësinë nga vetë shtëpia jote dhe do t'i marr gratë e tua para syve të tu për t'ia dhënë një tjetri, që do të bashkohet me to ditën. Sepse ti e ke bërë këtë gjë fshehurazi, kurse unë do ta bëj përpara tërë Izraelit në dritën e diellit” (2 Sam. 12:11–12; përmbushur tek 16:22). Si ndëshkim të mëtejshëm për mëkatin e Davidit, “Kështu Zoti goditi fëmijën që bashkëshortja e Uriahut i kishte lindur Davidit dhe ai u sëmur” dhe si përfundim vdiq (2 Sam. 12:15–18). Davidi vazhdoi të ishte i vetëdijshëm për faktin se Perëndia mund ta vinte përpara të keqes, sepse më vonë, kur Shimei e mallkoi Davidin dhe e gjuajti me gurë atë dhe shërbëtorët e tij (2 Sam. 16:5–8), Davidi refuzoi të hakmerrej ndaj Shimeit por u tha ushtarëve të vet: “Lëreni të rrijë dhe të mallkojë, sepse ia ka urdhëruar ZOTI” (2 Sam. 16:11).

Megjithëkëtë, më vonë, ndërkohë që Davidi ishe ende gjallë, Zoti “nxiti”^[93]6 Davidin që të bënte një regjistrim të popullsisë (2 Sam. 24:1), por më pas Davidi e pa këtë si mëkat, duke thënë: “Kam kryer një mëkat shumë të rëndë duke vepruar në këtë mënyrë” (2 Sam. 24:10), dhe Perëndia dërgoi ndëshkim në tokë për shkak të këtij mëkati (2 Sam. 24:12–17). Megjithëkëtë, është gjithashtu e qartë që “Zemërimi i Zotit u ndez përsëri dhe ai nxiti Davidin kundër popullit” (2 Sam. 24:1), kështu që Perëndia nxiti Davidin për të mëkatuar e kjo qe një mënyrë përmes të cilës Ai solli ndëshkim mbi popullin e Izraelit. Për më tepër, mënyra përmes të cilës Perëndia e nxiti Davidin, është bërë e qartë tek “1 Kronikave” 21:1: “Por Satani u ngrit kundër Izraelit dhe e nxiti Davidin të bënte regjistrimin e popullit të Izraelit.” Në këtë incident, Bibla na jep një shpjegim mbresëlënës të tre faktorëve ndikues të cilët kontribuan në mënyra të ndryshme për një veprim: Perëndia, me qëllim realizimin e qëllimeve të Veta, shfrytëzoi Satanin për ta nxitur Davidin që të mëkatonte, por Shkrimi e konsideron Davidin përgjegjës për atë mëkat. Përsëri, pasi Salomoni u largua nga Zoti për shkak të grave të tij të huaja, “Zoti ngriti kundër Salomonit një armik, Hadadin, idumeon” (1 Mbretërve 11:14), dhe “Perëndia ngriti kundër Salomonit një armik tjetër, Rezonin, birin e Eliadahut” (1 Mbretërve 11:23). Këta qenë mbretër të këqij të ngritur nga Perëndia.

Në historinë e Jobit, paçka se Zoti i dha leje Satanit që të shkaktonte dëme në fëmijët dhe pronat e Jobit, dhe paçka se ky dëm u shkaktua nëpërmjet veprave të liga të sabenjve dhe kaldeasve si dhe një ere të furishme (Jobi 1:12, 15, 17, 19), megjithëkëtë, Jobi shikon përtej shkaqeve dytësore, me sytë e besimit, dhe e shikon të tërë këtë që i ka ndodhur si të ardhur nga dora e Zotit: “Zoti ka dhënë dhe Zoti ka marrë. Qoftë i bekuar emri i ZOTIT” (Jobi 1:21). Autori i Besëlidhjes së Vjetër e pason deklaratën e Jobit menjëherë me një fjali: “Në të gjitha këto Jobi nuk mëkatoi dhe nuk e paditi Perëndinë për ndonjë padrejtësi” (Jobi 1:22). Jobit sapo i ishte thënë se disa banda cubash të ligj, kishin vrarë bagëtitë e imëta dhe të trasha të tij, e megjithëkëtë, me besim dhe durim të madh në pikëllime, ai thotë: “Zoti ka marrë.” Paçka se ai thotë se ishte Zoti që e kishte bërë këtë, prapë se prapë ai nuk ia vë fajin Perëndisë për gjënë e keqe të ndodhur e as thotë se Perëndia kishte vepruar gabim. Ai thotë: “Qoftë i bekuar emri i Zotit .” Të fajësosh Perëndinë për të keqen që Ai kishte shkaktuar përmes faktorësh dytësorë veprues, do të thoshte të mëkatoje. Jobi nuk e bën këtë, Shkrimi nuk e bën kurrë këtë, e as ne nuk duhet gjithashtu.

Gjetkë në Besëlidhjen e Vjetër, lexojmë se Zoti “vuri një frymë gënjeshtre në gojën” e të gjithë profetëve të Ashabit  (1 Mbretërve 22:23) si dhe dërgoi asirianët e ligj si “shufra e zemërimit tim” për ta ndëshkuar Izraelin (Isa. 10:5). Ai dërgoi gjithashtu babilonasit e këqij, përfshi këtu Nebukadnetsarin, kundër Izraelit, duke thënë: “do t'i sjell kundër këtij vendi dhe kundër banorëve të tij” (Jer. 25:9). Pastaj Perëndia premtoi se më vonë Ai do t’i ndëshkonte babilonasit gjithashtu: “unë do ta dënoj mbretin e Babilonisë dhe atë komb, vendin e kaldeasve», thotë Zoti, «për shkak të paudhësisë së tyre dhe do ta katandis në një shkretim të përjetshëm” (Jer. 25:12). Nëse ka ndonjë profet mashtrues i cili jep një kumt të pavërtetë, atëherë Zoti thotë: “Por në rast se profeti lë të mashtrohet dhe thotë ndonjë fjalë, unë, Zoti e kam bërë për vete këtë profet; do ta shtrij dorën time pastaj kundër tij dhe do ta shkatërroj në mes të popullit tim të Izraelit” (Ezek. 14:9), në kontekstin e sjelljes së gjykimit mbi Izraelin për idhujtarinë e tij). Si kulmim i një serie pyetjesh retorike ndaj të cilave, përgjigjja e nënkuptuar është gjithnjë “jo,” Amosi pyet: “Në rast se në qytet i bien borisë, a nuk do të trembet vallë populli? Në rast se në një qytet ndodh një fatkeqësi, a nuk e ka shkaktuar vallë Zoti?” (Amos 3:6). Tek “Amosi” 4:6-12 pason një seri katastrofash natyrore në të cilat Zoti  e kujton popullin se u dha zi buke, thatësirë, blozë dhe ndryshk, krimba, karkalecë, murtajë dhe vdekjen e njerëzve e kuajve, “por nuk jeni kthyer tek unë” (Amos 4:6, 8, 9, 10, 11).

Në shumë prej pasazheve të lart-përmendura, Perëndia sjell ligësi dhe shkatërrim tek njerëzit në gjykimin për mëkatet e tyre: Ata kanë treguar mosbindje ose kanë shkuar në drejtim të gabuar në idhujtari, dhe pastaj Zoti përdor qenie të këqija njerëzore ose forca demonike, ose katastrofa “natyrore” për të sjellë gjykim mbi ta. (Nuk thuhet se kështu ndodh gjithnjë. Jozefi dhe Jobi janë dy raste që të vijnë tani në mendje, por shpesh herë kështu ndodh.) Ndoshta ideja e gjykimit mbi mëkatin, mund të na ndihmojë të kuptojmë, të paktën pjesërisht, se si Perëndia mundet që me drejtësi të shkaktojë ngjarje të këqija. Të tëra qeniet njerëzore janë të mëkatshme, sepse Shkrimi na thotë se: “të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë” (Rom. 3:23). Asnjë prej nesh nuk meriton favorin apo mëshirën e Perëndisë, por vetëm dënim të përjetshëm. Për rrjedhojë, kur Perëndia sjell të keqen mbi qeniet njerëzore, qoftë për të disiplinuar fëmijët e Tij, qoftë për t’i çuar në pendesë jobesimtarët, apo për të sjellë një gjykim dënimi dhe shkatërrimi mbi mëkatarët e ngurtësuar, asnjë prej nesh nuk mund ta akuzojë Perëndinë për keqbërje. Në fund, të gjitha gjërat do të funksionojnë për qëllimet e mira të Perëndisë, për t’i sjell Atij lavdi si dhe për të mirën e popullit të Tij. Megjithëkëtë, ne duhet të kuptojmë se me ndëshkimin e të keqes tek ata të cilët nuk janë të shpenguar (si në rastin e faraonit, kanaanitëve dhe babilonasve), Perëndia është përlëvduar gjithashtu përmes demonstrimit të drejtësisë, shenjtërisë dhe fuqisë së Tij (shiko Eks. 9:16; Rom. 9:14–24).

Përmes profetit Isaia, Perëndia thotë: “Unë formoj dritën dhe krijoj terrin, sjell mirëqënien dhe krijoj fatkeqësinë.^[94]7 Unë, Zoti, i bëj të gjitha këto gjëra” (Isa. 45:7 ^[95]KJV; fjala hebraisht për “krijoj” këtu, është בָּרָא, H1343, e njëjta fjalë e përdorur tek “Zan.” 1:1). Tek “Vajtimet” 3:38 lexojmë: “E keqja dhe e mira a nuk vijnë vallë nga goja e Shumë të Lartit?”^[96]8 Populli izraelit, në një kohë pendese me gjithë zemër, i thërret Perëndisë dhe thotë: “O Zot, pse na bën që të endemi larg rrugëve të tua dhe pse e ngurtëson zemrën tonë që të mos ketë frikë nga ti?” (Isa. 63:17).^[97]9

Jeta e Jonës, është një ilustrim mbresëlënës i pajtueshmërisë së Perëndisë në veprimtarinë njerëzore. Njerëzit në bordin e anijes që po lundronte drejt Tarshish e hodhën nga anija Jonën, sepse Shkrimi thotë: “Pastaj e zunë Jonan dhe e hodhën në det, dhe tërbimi i detit u fashit” (Jona 1:15). Megjithëkëtë, vetëm pesë vargje më vonë, Jona e pranon drejtimin providencial të Perëndisë në aktin e tyre, sepse ai i thotë Perëndisë: “Më hodhe në një vend të thellë, në zemër të deteve” (Jona 2:4). Shkrimi njëkohësisht pohon se njerëzit e hodhën Jonën në det, dhe se Perëndia e hodhi atë në det. Udhëzimi providencial i Perëndisë nuk i detyroi marinarët që të bënin diçka përkundër vullnetit të tyre, e ata nuk ishin të vetëdijshëm për ndonjë ndikim hyjnor mbi ta, në të vërtetë ata i thirrën Zotit për falje ndërkohë që hodhën Jonën jashtë anijes (Jona 1:14). Ajo që Shkrimi na zbulon, dhe ajo që vetë Jona kupton, ishte që Perëndia po realizonte planin e Tij përmes zgjedhjeve të vullnetshme të qenieve reale njerëzore të cilët ishin të përgjegjshëm moralisht për veprimet e tyre. Në një mënyrë të cilën ne nuk e kuptojmë e as që na është zbuluar, Perëndia i bëri ata që të bënin zgjedhje të lirë për të bërë atë që bënë.

Ligësia më e madhe në të tërë historinë, kryqëzimi i Krishtit, qe caktuar nga Perëndia, jo thjesht fakti që kjo gjë do të ndodhte, por gjithashtu të tëra veprimet individuale të lidhura me të. Kisha në Jerusalem e kuptoi këtë sepse ata u lutën kështu:

Sepse në të vërtetë kundër Birit tënd të shenjtë Jezus, që ti e vajose, u mblodhën Herodi si dhe Ponc Pilati me paganët dhe me popullin e Izraelit, për të bërë të gjitha ato, që dora jote dhe këshilli yt kishin paracaktuar se do të ndodhnin. (Veprat 4:27-28)

Të tëra veprimet e të tërë pjesëmarrësve në kryqëzimin e Jezusit, kishin qenë të “paracaktuara” nga Perëndia. Megjithëkëtë, apostujt qartësisht nuk i bashkëngjisin faj moral Perëndisë, për veprimet të cilat rrodhën nga zgjedhjet e vullnetshme të njerëzve mëkatarë. Pjetri e bën të qartë këtë në predikimin në ditën e Rrëshajave: “Ai, pra, sipas këshillit të caktuar dhe të paranjohur të Perëndisë, ju dorëzua juve dhe ju e zutë dhe, me duart e të padrejtëve, e gozhduat në kryq dhe e vratë” (Veprat 2:23). Në një fjali, ai lidh planin dhe paranjohjen e Perëndisë, me fajin moral që i bashkëngjitet veprimeve të të “padrejtëve.” Ata nuk u detyruan prej Perëndisë që të vepronin kundër vullnetit të Tij, por Perëndia e realizoi planin e Tij përmes zgjedhjeve të tyre të vullnetshme për të cilat ata gjithsesi ishin përgjegjës.

Në një shembull të ngjashëm me tregimin e Besëlidhjes së Vjetër për Perëndinë i Cili dërgon një frymë gënjeshtare në gojën e profetëve të Ahabit, lexojmë për ata të cilët refuzojnë ta duan të vërtetën: “Dhe prandaj Perëndia do t'u dërgojë atyre veprim kobimi, që t'i besojnë gënjeshtrës, që të gjykohen të gjithë ata që nuk i besuan së vërtetës, por pëlqyen padrejtësinë” (2 Thes. 2:11–12). Gjithashtu, Pjetri u thotë lexuesve të vet që ata të cilët i kundërshtojnë ata, që refuzojnë Krishtin si Mesia, “pengohen duke qenë të pabindur ndaj fjalës, dhe për këtë ata ishin caktuar” (1 Pjetrit 2:8).^[98]10

8. Analiza e vargjeve në lidhje me të mirën dhe të keqen. Pasi kemi parë kaq shumë vargje të cilat flasin për përdorimin providencial që Perëndia u bën veprimeve të këqija të njerëzve dhe demonëve, çfarë mund të themi në kuadrin e një analize?

a. Perëndia përdor gjithçka me qëllim për të përmbushur qëllimet e Tij, e madje përdor edhe të keqen për lavdinë e Tij si dhe për të mirën tonë: Kështu, kur e keqja vjen në jetën tonë për të na trazuar, mbi bazën e doktrinës së provanisë, ne mund të kemi një siguri më të thellë sepse “ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij” (Rom. 8:28). Kjo lloj bindjeje e bëri Jozefin të aftë t’u thoshte vëllezërve të vet: “Ju keni kurdisur të këqija kundër meje, por Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës” (Zan. 50:20).

Ne mundemi që gjithashtu të kuptojmë se Perëndia përlëvdohet madje edhe në ndëshkimin e të keqes. Shkrimi na thotë se “ZOTI ka bërë çdo gjë për veten e tij, edhe të pabesin për ditën e fatkeqësisë” (F. e Urta 16:4).^[99]11 Në mënyrë të ngjashme, psalmisti pohon: “Edhe zemërimi i njerëzve do të shndërrohet në lavdi për ty” (Psa. 76:10). Dhe shembulli i faraonit (Rom. 9:14–24) është një shembull i qartë i mënyrës se si Perëndia e përdor të keqen për lavdinë e Tij si dhe për të mirën e popullit të Tij.

b. Megjithëkëtë, Perëndia nuk bën kurë keq, dhe nuk duhet fajësuar kurrë për të keqen: Në një deklaratë të ngjashme me ato të cituara lart nga “Veprat” 2:23 dhe 4:27–28, Jezusi gjithashtu ndërthur paracaktimin e kryqëzimit të Perëndisë, me fajin moral të atyre që e bënë atë: “Dhe vërtet që Biri i njeriut shkon, siç është caktuar për atë, por mjerë ai njeri me anë të të cilit tradhtohet!” (Luka 22:22; kr. Mat. 26:24; Marku 14:21). Dhe në një deklaratë më të përgjithshme rreth të keqes në botë, Jezusi thotë: “Mjerë bota për skandalet! Sepse është e nevojshme të vijnë skandalet, por mjerë ai njeri përmes të cilit do të vijë skandali!” (Mat. 18:7).

Jakobi flet në mënyrë të ngjashme duke na paralajmëruar që të mos ia vëmë fajin Perëndisë për të keqen që bëjmë, kur thotë: “Askush kur tundohet, të mos thotë: "Tundohem nga Perëndia", sepse Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vetë nuk tundon asnjeri. Por secili tundohet i tërhequr dhe i ndjellë nga dëshirimi i vet” (Jakobi 1:13–14).    Ky varg nuk thotë se Perëndia nuk shkakton kurrë të keqen, por pohon që ne nuk duhet ta mendojmë kurrë Atë si faktorin personal i Cili na tundon apo i Cili duhet të mbahet përgjegjës për tundimin. Ne nuk mund t’ia hedhim kurrë fajin Perëndisë për tundimet apo të mendojmë se Ai do të na aprovojë nëse ne u jepemi tundimeve. Ne duhet t’i rezistojmë të keqes dhe gjithmonë t’ia vëmë fajin vetes apo të tjerëve që na tundojnë, por nuk duhet të fajësojmë kurrsesi Perëndinë për këtë. Edhe një varg i tillë si “Isaia” 45:7, i cili flet për Perëndinë që “krijon fatkeqësinë,” nuk thotë se Perëndia Vetë bën të keqen, por duhet kuptuar që Perëndia caktoi që e keqja do të vinte përmes zgjedhjeve të vullnetshme të krijesave të Tij.

Këto vargje e bëjnë të qartë që “shkaqet dytësore” (qeniet njerëzore, engjëjt dhe demonët) janë realë dhe se qeniet njerëzore shkaktojnë me të vërtetë gjëra të këqija dhe janë përgjegjëse për këtë. Paçka se Perëndia caktoi që ato do të ndodhnin, si në kuptimin e përgjithshëm ashtu edhe në hollësitë specifike, prapë se prapë, Perëndia është i shkëputur nga bërja faktikisht e të keqes dhe shkaktimi i të keqes që Ai bën përmes “shkaqeve dytësore”, nuk e vënë në dyshim shenjtërinë e Tij, e as e bën Atë të fajësueshëm. Xhon Kalvini me mençuri thotë:

Hajdutët, vrasësit dhe keqbërësit e tjerë, janë instrumente të provanisë hyjnore, dhe Zoti Vetë i përdor këto për të zbatuar gjykimet të cilat Ai ka përcaktuar Vetë. Megjithëkëtë, unë e mohoj që ata mund të nxjerrin prej kësaj ndonjë justifikim për veprat e tyre të këqija. Përse? Ata ose do të përfshijnë Perëndinë në të njëjtën paudhësi që bëjnë vetë, ose do të përpiqen të maskojnë shthurjen e tyre me drejtësinë e Tij? Ata nuk mund të bëjnë as njërën dhe as tjetrën.^[100]12

Pak më vonë, Kalvini titullon një kapitull: “Perëndia i përdor në atë mënyrë veprat e të paperëndishmëve, dhe i bën mendjet e tyre që të priren në atë mënyrë, që të zbatojnë gjykimet e Tij, saqë Ai mbetet i pastër nga çfarëdo njollosjeje.”^[101]13

Duhet të vëmë re që alternativave e të thënurit se Perëndia përdor të keqen për qëllimet e Tij, por se Ai nuk bën kurrë keq dhe nuk duhet fajësuar për këtë, nuk janë të dëshirueshme. Nëse do të thoshim se Perëndia Vetë bën keq, do të na duhej që të dilnim në përfundimin që Ai nuk është një Perëndi i mirë dhe i drejtë, dhe për rrjedhojë, Ai nuk është aspak Perëndi. Nga ana tjetër, nëse ne i përmbahet mendimit që Perëndia nuk e përdor të keqen për të përmbushur qëllimet e Tij, atëherë do të na duhej që të pranonim se në univers ka ligësi të cilën Perëndia nuk e synoi që të ishte, që nuk është nën kontrollin e Tij, dhe që mund të mos përmbushë qëllimet e Tij. Kjo do ta bënte shumë të vështirë për ne që të pohonim se “të gjitha gjëra” bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij (Rom. 8:28). Nëse e keqja erdhi në botë pavarësisht faktit që kjo nuk ishte qëllim i Perëndisë dhe që Ai as nuk donte që ajo të ishte këtu, atëherë çfarë garancie kemi që e keqja nuk do të shumohet gjithnjë e më shumë pavarësisht se Ai as nuk e ka për qëllim e as nuk e dëshiron atë? Gjithashtu, çfarë garancie kemi ne që Ai do të jetë në gjendje që ta përdorë atë për qëllimet e Tij, apo madje që Ai mund të ngadhënjejë mbi të? Pa dyshim që kjo është një pozitë alternative e padëshiruar.

c. Perëndia me të drejtë fajëson dhe gjykon krijesat morale për të keqen që ato bëjnë: Shumë pasazhe të Shkrimit e pohojnë këtë. Njëri syresh gjendet tek “Isaia”: “Ashtu si këta kanë zgjedhur rrugët e tyre dhe shpirti i tyre kënaqet në neveritë e tyre, kështu edhe unë do të zgjedh fatkeqësinë e tyre dhe do të bëj që të bjerë mbi ta ajo që druajnë; sepse, kur thirra, askush nuk u përgjigj, kur fola, ata nuk më dëgjuan; përkundrazi, bënë atë që është e keqe në sytë e mi dhe parapëlqyen atë që nuk më pëlqen” (Isa. 66:3–4). Në mënyrë të ngjashme, lexojmë: “Perëndia e ka bërë njeriun të drejtë, por njerëzit kanë kërkuar shumë marifete” (Pred. 7:29). Faji për të keqen është gjithmonë tek krijesat përgjegjëse qofshin njerëz apo demonë që e bëjnë atë të keqe, dhe krijesa që bën të keqen, e meriton gjithnjë që të ndëshkohet. Shkrimi në mënyrë të pandërprerë e pohon se Perëndia është i drejtë dhe që jep hakun, për të na ndëshkuar për mëkatet tona. Dhe nëse ne kundërshtojmë duke thënë se Ai nuk duhet ta kërkojë fajin tek ne për shkak se ne nuk mund t’i rezistojmë vullnetit të Tij, atëherë ne duhet të shqyrtojmë mirë e mirë përgjigjen që jep vetë apostulli Pal ndaj kësaj pyetjeje: “Ti do të më thuash, pra: "Pse ende më qorton? Kush në fakt, mund t'i rezistojë vullnetit të tij?". Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh Perëndisë? A mund t'i thotë ena mjeshtrit: "Përse më bëre kështu?”’ (Rom. 9:19–20). Në çdo rast që ne bëjmë të keqen, ne e dimë se kemi zgjedhur me dëshirë që ta bëjmë atë, dhe ne e kuptojmë që e meritojmë të fajësohemi për të.

d. E keqja është reale, jo iluzion, dhe ne kurrë nuk duhet të bëjmë të keqen, pasi ajo gjithmonë do të na lëndojë si ne ashtu edhe të tjerët: Shkrimi në mënyrë të vazhdueshme na mëson që ne nuk kemi kurrë të drejtën për të bërë të keqen, dhe se ne duhet që me këmbëngulje ta kundërshtojmë atë tek vetja jonë si dhe në botë. Ne duhet që të lutemi: “Na shpëto nga i ligu” (Mat. 6:13), dhe nëse shikojmë ndokënd që largohet nga e vërteta dhe bën gjënë e gabuar, duhet të përpiqemi ta kthejmë atë. Shkrimi thotë: “Vëllezër, në qoftë se ndonjë nga ju gabohet larg së vërtetës dhe dikush e kthen, le ta dijë se ai, që e kthen mëkatarin nga të gabuarit e rrugës së tij, do të shpëtojë një shpirt nga vdekja dhe do të mbulojë një shumicë mëkatesh” (Jakobi 5:19–20). Ne madje nuk duhet kurrë as që të dëshirojmë të bëhet e keqja, sepse ushqyerja e dëshirave të mëkatshme në mendjen tonë, do të thotë t’i lejosh ato që të “luftojnë” kundër shpirtit tonë (1 Pjetrit 2:11) dhe për rrjedhojë, të na bëjnë dëm shpirtëror. Nëse tundohemi ndonjëherë që të themi: “Përse të mos të bëjmë të keqen që e mira të mund të vijë?” si disa njerëz po e akuzonin Palin duke shpifur se gjoja kështu kishte dhënë mësim, ne duhet të mbajmë mend se Pali thotë rreth njerëzve të cilët japin mësim këtë doktrinë të rreme: “Dënimi i këtyre është i drejtë” (Rom. 3:8).

Kur mendojmë që Perëndia përdor të keqen për të përmbushur qëllimet e Tij, ne duhet të mbajmë mend që ka gjëra që janë të drejta për t’u bërë nga Perëndia, por të gabuara për ne: Ai kërkon që të tjerët ta adhurojnë Atë, dhe Ai pranon adhurim prej tyre. Ai kërkon lavdinë për Vete. Ai do të ekzekutojë gjykim përfundimtar mbi keqbërësit. Ai gjithashtu përdor të keqen për të shkaktuar qëllime të mira, por Ai nuk na e lejon neve këtë gjë. Kalvini citon me aprovim një deklaratë të Agustinit: “Ka një ndryshim të madh mes asaj që është e përshtatshme për t’u dëshiruar nga një njeri, dhe asaj që është e përshtatshme për Perëndinë....Sepse, përmes dashakeqësisë së njerëzve të këqij, Perëndia përmbush atë që ai dëshiron me drejtësi.”^[102]14 Edhe Hermën Bavinki (Herman Bavinck) përdor analogjinë e një prindi i cili përdor vetë një thikë të mprehtë, por nuk e lejon fëmijën e tij që ta përdorë gjithashtu, për të treguar se Perëndia Vetë e përdor të keqen për të realizuar qëllime të mira, por nuk i lejon kurrë fëmijët e Tij të bëjnë të njëjtën gjë. Paçka se ne duhet të imitojmë karakterin moral të Perëndisë nga shumë anë (kr. Efe. 5:1), kjo është një nga mënyrat në të cilat ne duhet ta imitojmë Atë.

e. Pavarësisht të tëra deklaratave pararendëse, ne duhet të vijmë në pikën ku ne pohojmë se nuk e kuptojmë se si shpjegohet që Perëndia mund të caktojë që ne të kryejmë vepra të këqija dhe megjithëkëtë, na mban përgjegjës për to dhe nuk fajëson Veten: Ne mund të pohojmë se të tëra këto gjëra janë të vërteta, sepse Shkrimi na i mëson, por Shkrimi nuk na tregon ekzaktësisht se si Perëndia e realizon këtë situatë, apo se si mund të shpjegohet që Perëndia na mban përgjegjës për atë që Ai cakton që të ndodhë. Këtu, Shkrimi është i heshtur, dhe ne duhet të biem dakord me Berkhofin që në fund të fundit “çështja e raportit të Perëndisë me mëkatin, mbetet një mister.”^[103]15

9. A jemi ne të “lirë”? A kemi ne “Vullnet të Lirë”? Nëse Perëndia ushtron një kontroll providencial mbi të tëra ngjarjet, a jemi ne në një mënyrë apo një tjetër të lirë? Përgjigja për këtë varet nga ajo që nënkuptohet me fjalën i lirë. Nga disa kuptime të fjalës i lirë, të gjithë janë të një mendjeje që ne jemi të lirë në vullnetin tonë si dhe në zgjedhjet tona. Edhe teologët e shquar në traditat e Reformuara apo Kalviniste pajtohen me këtë. Si Luis Berkhofi (Louis Berkhof) në Teologji Sistematike (Systematic Theology) (fq. 103, 173) ashtu edhe  Xhon Kalvini tek Parimet e Fesë së Krishterë (Institutes of the Christian Religion)^[104]16 janë të gatshëm që të flasin në një farë mënyre për veprat si dhe zgjedhjet “e lira” të njeriut. Megjithëkëtë, Kalvini shpjegon se termi i këtushëm është subjekt keqkuptimi aq sa ai vetë përpiqet të shmangë përdorimin e tij. Kjo ngaqë “vullneti i lirë nuk mjafton për ta bërë njeriun të aftë për të bërë vepra të mira, po qe se nuk ndihmohet nga hiri.”^[105]17 Për rrjedhojë, Kalvini del në përfundimin që:

Pastaj për njeriun do të flitet sikur ka llojin e tij të vendimit të lirë, ai ka zgjedhje të lirë njësoj si për të mirën ashtu edhe për të keqen, por për shkak se ai sillet me vetëdije keq, jo nga zori. Vërtetë e thënë bukur, por ç’dobi ka të etiketosh me një emër të stërholluar një gjë të tillë kaq të parëndësishme?

Kalvini vazhdon duke shpjeguar se si ky term mund të keqkuptohet lehtësisht:

Por unë pyes, sa pak njerëz ka, të cilët kur dëgjojnë vullnetin e lirë të atribuuar ndaj njeriut, nuk e mendojnë njeriun aty për aty të jetë i zoti si i mendjes ashtu edhe i vullnetit të tij, në gjendje që me forcat e veta të mund të kthehet qoftë për të mirë apo për të keq....Atëherë, nëse ndokush mund ta përdorë këtë fjalë pa e keqkuptuar atë duke e marrë në një kuptim të keq, unë nuk do ta shqetësoja atë person mbi këtë bazë...Sa për vete do të preferoja që të mos e përdorja, dhe parapëlqej që edhe të tjerët, po të ma dëgjojnë këshillën, ta shmangin gjithashtu.^[106]18

Kështu, kur ne pyesim nëse kemi apo jo “vullnet të lirë,” është e rëndësishme të jemi të qartë për sa i takon asaj që nënkuptohet nga kjo frazë. Shkrimi nuk thotë asgjëkund se ne jemi të “lirë” në kuptimin e të qenurit jashtë kontrollit të Perëndisë^[107]19 apo se jemi në gjendje që të marrim vendime të cilat nuk shkaktohen nga asgjë. (Ky është kuptimi në të cilin shumë njerëz duket se supozojnë se ne duhet të jemi të lirë; shiko diskutimin e mëposhtëm.) As nuk thotë se ne jemi të “lirë” në kuptimin se jemi në gjendje që të bëjmë gjënë e duhur më vete, të shkëputur nga fuqia e Perëndisë. Megjithëkëtë, ne jemi të lirë në kuptimin më të madh se cilado krijesë e Perëndisë mund të jetë e lirë. Ne ndërmarrim zgjedhje të qëllimta, zgjedhje të cilat kanë pasoja reale.^[108]20 Ne jemi të vetëdijshëm për mospasjen e kufizimeve mbi vullnetin tonë nga ana e Perëndisë kur ne marrim vendime.^[109]21 Ne duhet të këmbëngulim se kemi fuqinë për të ndërmarrë zgjedhje me dashje; përndryshe do të biem në gabimin e fatalizmit apo determinizmit dhe kështu të dalim në përfundimin që zgjedhjet tona nuk kanë rëndësi, apo se ne nuk mundet që me të vërtetë të bëjmë zgjedhje me dashje. Nga ana tjetër, lloji i lirisë që kërkohet nga ata të cilët mohojnë kontrollin providencial të Perëndisë mbi gjithçka, një liri për të qenë jashtë veprimtarisë mbështetëse të vazhdimësisë së ekzistencës dhe kontrolluese të Perëndisë, do të ishte i pamundur nëse Jezus Krishti është me të vërtetë “duke i mbajtur gjërat me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3, përkthimi i autorit). Nëse kjo gjë do të ishte e vërtetë, atëherë, të jesh jashtë këtij kontrolli providencial do të ishte thjesht të mos ekzistoje! Një “liri” absolute, duke qenë tërësisht i lirë nga kontrolli i Perëndisë, thjesht nuk është e mundur në një botë që mbahet në mënyrë providenciale si dhe që drejtohet nga Perëndia Vetë.

C. Qeverisja

1. Provat nga Shkrimi. Ne kemi diskutuar dy aspektet e para të providencës, (1) ruajtjes së vazhdimësisë dhe (2) pajtueshmërisë. Ky aspekt i tretë i provanisë së Perëndisë tregon se Perëndia ka një qëllim në gjithçka që bën në botë, dhe se ai providencialisht qeveris apo drejton të tëra gjërat, me qëllim që ata t’i realizojnë qëllimet e Tij. Ne lexojmë tek “Psalmet” se: “Mbretërimi i tij sundon mbi gjithçka” (Psa. 103:19). Për më tepër, “ai vepron si të dojë me ushtrinë e qiellit dhe me banorët e dheut. Askush nuk mund t'ia ndalë dorën ose t'i thotë: “Çfarë po bën?”’ (Dan. 4:35). Pali pohon se “prej tij dhe me anë të tij dhe ndaj tij janë të gjitha” (Rom. 11:36), dhe se “Perëndia i vuri të gjitha nën këmbët e tij” (1 Kor. 15:27). Perëndia është Ai i Cili “vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij” (Efe. 1:11), kështu që në fund “që në emër të Jezusit të përkulet çdo gju i atyre që janë në qiell dhe mbi tokë dhe nëntokë, dhe çdo gjuhë të rrëfejë se Jezu Krishti është Zot, për lavdi të Perëndisë Atë” (Fil. 2:10–11). Është për shkak se Pali e di që Perëndia është sovran mbi të gjithë dhe se Ai i realizon qëllimet e Tij në çdo ngjarje që ndodh, që ai mund të deklarojë se “Dhe ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij” (Rom. 8:28).

2. Dallimet për sa i takon vullnetit të Perëndisë. Paçka se në Perëndinë vullneti i Tij është i unifikuar, dhe jo i dyzuar apo kontradiktor, ne nuk mundet as të fillojmë ta kuptojmë thellësinë e vullnetit të Perëndisë, dhe ai na është zbuluar vetëm në një pjesë të vogël. Për këtë arsye, siç pamë në kapitullin 13,^[110]22 dy aspekte të vullnetit të Perëndisë na shfaqen neve. Nga njëra anë, kemi vullnetin moral të Perëndisë (nganjëherë i quajtur vullneti i Tij i “zbuluar”). Kjo përfshin standardet morale të Shkrimit, si për shembull Dhjetë Urdhëresat si dhe urdhëresat morale të Besëlidhjes së Re. Urdhëresat morale të Perëndisë janë dhënë si përshkrime të mënyrës se si ne duhet të sillemi nëse dëshirojmë të veprojmë siç duhet përpara Tij. Nga ana tjetër, një aspekt tjetër i vullnetit të Perëndisë, është qeverisja e Tij providenciale mbi gjithçka (nganjëherë e quajtur “vullneti i Tij i fshehtë”). Kjo përfshin të tëra ngjarjet e historisë të cilat Perëndia ka caktuar që të ndodhin, për shembull, faktin që Krishti do të kryqëzohej nga të “padrejtët” (Veprat 2:23). Ajo gjithashtu përfshin të tëra veprat e këqija të cilat u përmendën në seksionin paraprirës.

Disa e kanë kundërshtuar këtë dallim mes dy aspekteve të vullnetit të Perëndisë, duke argumentuar se kjo do të thoshte se ka një “vetë-kontradiktë” në Perëndinë.^[111]23 Megjithëkëtë, edhe në lëmin e përvojës njerëzore, ne e dimë se mund të kemi vullnetin tonë dhe të realizojmë diçka që është e dhimbshme e të cilën nuk e dëshirojmë (si për shembull ndëshkimin ndaj fëmijës tonë të pabindur apo bërjen e një vaksine e cila na sëmur përkohësisht) me qëllim për të shkaktuar një rezultat afat-gjatë që ne e parapëlqejmë më shumë se shmangien e dhimbjes afat-shkurtër (për të bërë fëmijën të bindet, për shembull, apo për mos lejuar që të na zërë një sëmundje edhe më e rëndë). Perëndia është pafundësisht më i madh dhe më i zgjuar nga ç’jemi ne. Padyshim që është e mundur për Të që të dëshirojë që krijesat e Tij të bëjnë diçka që në afatshkurtër nuk e kënaq Atë me qëllim që në afat-gjatë, Ai të marrë më shumë lavdi. Të thuash që kjo është një “vetë-kontradiktë” tek Perëndia, do të thotë të mos arrish të kuptosh dallimet që kemi bërë deri më tani, kështu që ky shpjegim nuk është kontradiktor.^[112]24

D. Dekretet e Perëndisë

Dekretet e Perëndisë janë planet e përjetshme të Perëndisë, me anë të të cilave, përpara krijimit të botës, Ai vendosi të shkaktonte gjithçka që ndodh. Kjo doktrinë është e ngjashme me doktrinën e providencës, por këtu jemi duke menduar për vendimet e Perëndisë përpara se të krijohej bota e jo veprimet e Tij providenciale në kohë. Veprimet e Tij providenciale, janë rrjedhojë e dekreteve të përjetshme që Ai bëri shumë kohë përpara. (Shiko kapitullin 2, f. 47, për “dekret” i përdorur në një kuptim disi tjetër.)

Davidi pohon: “në librin tënd ishin shkruar ditët që ishin caktuar për mua, megjithëse asnjë prej tyre nuk ekzistonte ende” (Psa. 139:16; kr. Jobi 14:5: ditët, muajt, dhe limitet e njeriut janë përcaktuar nga Perëndia). Kishte gjithashtu një “plan të përcaktuar dhe një paranjohuri të Perëndisë” (Veprat 2:23) përmes të cilës Jezusi u vra, dhe veprimet e atyre të cilët e dënuan dhe e kryqëzuan, u “paracaktuan” (Veprat 4:28) nga Perëndia. Shpëtimi ynë u përcaktua shumë kohë përpara sepse Perëndia “na zgjodhi në të (në Krishtin) përpara themelimit të botës, që të jemi të shenjtë dhe të patëmetë përpara tij në dashuri,” (Efe. 1:4). Veprat tona të mira si besimtarë, janë ato “që Perëndia përgatiti që më parë, që ne të ecim në to” (Efe. 2:10; kr. Juda 4).

Këto shembuj prekin shumë aspekte të larmishme të veprimtarisë njerëzore. Duket e përshtatshme të dalim në përfundimin nga këto shembuj që gjithçka që Perëndia bën, Ai i ka planifikuar përpara krijimit të botës. Në fakt, këto gjëra kanë qenë një plan i përjetshëm i Tij. Dobia e vënies së theksit tek dekretet e Perëndisë, është që ato na ndihmojnë të kuptojmë se Perëndia nuk është se krijon plane në proces e sipër. Ai e di fundin që nga fillimi, dhe Ai do të realizojë të tëra qëllimet e Tij të mira. Kjo duhet që në përgjithësi ta rrisë besimin tonë tek Ai, veçanërisht në rrethana të vështira.

E. Rëndësia e veprimeve tona njerëzore

Ne mund të harrojmë ndonjëherë se Perëndia punon përmes veprimeve njerëzore në menaxhimin e Tij providencial të botës. Nëse e harrojmë këtë, atëherë ne fillojmë të mendojmë se veprimet si dhe zgjedhjet tona, nuk kanë shumë rëndësi, apo nuk ndikojnë edhe aq në rrjedhën e ngjarjeve. Për t’iu ruajtur ndonjë keqkuptimi të provanisë së Perëndisë, ne parashtrojmë pikat e mëposhtme të theksuara.

1. Ne vazhdojmë të jemi përgjegjës për veprimet tona. Perëndia na ka bërë të përgjegjshëm për veprimet tona, të cilat kanë rezultate reale dhe përjetësisht të rëndësishme. Në të tëra veprat e Tij providenciale, Perëndia i ruan këto karakteristika të përgjegjësisë dhe rëndësisë.

Disa analogji nga bota natyrore, mund të na ndihmojnë ta kuptojmë këtë. Perëndia ka krijuar gurin me karakteristikat e të qenurit i fortë dhe ai kështu është. Perëndia ka krijuar ujin me karakteristikën e të qenurit i lëngshëm dhe ai kështu është. Perëndia ka krijuar bimë dhe kafshë me karakteristikën e të qenurit të gjalla, dhe ato kështu janë. Po kështu, Perëndia na ka krijuar ne me karakteristikën e të qenurit përgjegjës për veprimet tona dhe ne kështu jemi! Nëse ne bëjmë gjënë e duhur dhe i bindemi Perëndisë, Ai do të na shpërblejë dhe gjërat do të na shkojnë mbarë si në këtë epokë ashtu edhe në përjetësi. Nëse ne bëjmë gjërat e gabuara dhe nuk i bindemi Perëndisë, Ai do të na disiplinojë dhe ndoshta do të na ndëshkojë, dhe gjërat nuk do të na ecin mbarë. Kuptimi i këtyre fakteve do të na ndihmojë të kemi mençuri pastorale kur t’u flasim të tjerëve dhe në inkurajimin e tyre për të shmangur përtacinë dhe mosbindjen.

Fakti që ne jemi përgjegjës për veprimet tona do të thotë se ne nuk duhet kurrë të fillojmë të mendojmë se: “Perëndia më bëri mua për të bërë keq, dhe për rrjedhojë unë nuk jam përgjegjës për këtë.” Është domethënëse që Adami filloi të nxirrte justifikime për edhe mëkatin e parë fare, mbi baza që tingëllonin të dyshimta si kjo: “Gruaja që ti më vure pranë më dha nga pema dhe unë hëngra” (Zan. 3:12). Në ndryshim nga Adami, Shkrimi kurrë nuk e fajëson Perëndinë për mëkatin. Nëse ndonjëherë ne fillojmë që të mendojmë se Perëndia është Ai që duhet fajësuar për mëkatin, atëherë kemi menduar në mënyrë të gabuar për sa i takon provanisë së Perëndisë, sepse është gjithnjë krijesa, e jo Perëndia pala që duhet fajësuar. Tani, ne mund të kundërshtojmë duke thënë se nuk është e drejtë që Perëndia të na mbajë përgjegjës, po qe se Ai faktikisht ka përcaktuar gjithçka që ndodh, por Pali na korrigjon me: “Ti do të më thuash, pra: "Pse ende më qorton? Kush në fakt, mund t'i rezistojë vullnetit të tij?". Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh Perëndisë?” (Rom. 9:19–20). Ne duhet ta kuptojmë dhe të pranojmë në zemrat tona se është e drejtë për Perëndinë që të qortojë, disiplinojë dhe ndëshkojë të keqen. Dhe kur na është dhënë autoritet, është e drejtë për ne që të qortojmë dhe disiplinojmë të keqen në familjen, kishën dhe madje nga disa anë edhe shoqërinë tonë që na rrethon. Ne nuk duhet të themi kurrë për sa i takon një ngjarjeje të keqe, “Deshi Perëndia që ndodhi e për rrjedhojë është gjë e mirë,” për shkak se ne duhet të kuptojmë se disa gjëra të cilat vullneti dekretues i Perëndisë ka planifikuar, nuk janë të mira në vetvete, dhe nuk duhet të marrin aprovimin tonë, tamam ashtu sikurse ato nuk marrin as aprovimin e Perëndisë.

2. Veprimet tona kanë pasoja reale dhe vërtetë që ndryshojnë rrjedhën e ngjarjeve. Në mënyrën se si bota funksionon zakonisht, nëse unë lë pas dore shëndetin tim dhe kam zakone jo të shëndetshme të ngrëni, apo nëse abuzoj me trupin tim duke përdorur alkoolin apo duhanin, ka të ngjarë që të vdes më shpejt. Perëndia ka caktuar që veprimet tona të kenë pasoja reale. Perëndia ka caktuar që ngjarje do të ndodhin duke qenë ne që i shkaktojmë. Sigurisht, ne nuk e dimë atë që Perëndia ka planifikuar madje as për pjesën tjetër të ditës, për të mos thënë pastaj për javën apo vitin tjetër, por ne e dimë se nëse i besojmë Perëndisë dhe i bindemi Atij, do të zbulojmë që Ai ka planifikuar gjëra të mira që të ndodhin përmes asaj bindjeje! Ne nuk mundet që thjesht t’i shpërfillim të tjerët të cilët takojmë, sepse Perëndia sjell shumë vetë në shtegun tonë dhe na jep përgjegjësinë për t’u sjellë ndaj tyre në mënyra që kanë vlerë të përjetshme, qoftë për mirë apo për keq.

Kalvini me mençuri vëren që për të na inkurajuar që të përdorim kujdesin e zakonshëm në jetë dhe që të planifikojmë paraprakisht, “Perëndia është i kënaqur me fshehjen e të tërë ngjarjeve të ardhshme prej nesh, me qëllim që ne t’u rezistojmë atyre si të dyshimta, dhe të mos reshtim së kundërshtuari ato me mjetet e gatshme, derisa ato ose të jenë kapërcyer ose të bëhen të papërfillshme....Providenca e Perëndisë nuk na has gjithnjë në formë të zhvoshkur, por Perëndia, në një farë mënyre, e vesh atë me mënyrën që është përdorur.”^[113]25

Në kontrast me këtë, nëse ne parashikojmë se disa rreziqe apo ngjarje të këqija mund të ndodhin në të ardhmen, dhe nëse nuk përdorim mjetet e arsyeshme për t’i shmangur ato, atëherë ne mundet që faktikisht të zbulojmë se mungesa e veprimeve nga ana jonë, qe mjeti që Perëndia përdori për të lejuar që ato të ndodhin!

3. Lutja është një lloj specifik veprimi që ka rezultate të përcaktuara dhe që ndryshon rrjedhën e ngjarjeve. Perëndia ka caktuar gjithashtu që lutja është një mënyrë shumë e rëndësishme e shkaktimit të rezultateve në botë.^[114]26 Kur ne me zell ndërmjetësojmë për një person apo situatë specifike, shpesh do të zbulojmë se Perëndia ka përcaktuar që lutja jonë të jetë një mjet që Ai do të përdorë për të shkaktuar ndryshime në botë. Shkrimi na kujton për këtë kur na thotë: “nuk keni, sepse nuk lypni” (Jakobi 4:2). Jezusi thotë: “Deri tani ju nuk kërkuat asgjë në emrin tim; kërkoni dhe do të merrni, që gëzimi juaj të jetë i plotë” (Gjoni 16:24).

4. Si përfundim, ne duhet të veprojmë! Doktrina e provanisë nuk na inkurajon kurrsesi që të ulemi duarkryq për të pritur rezultatin e ngjarjeve të caktuara. Sigurisht, Perëndia mund të ngulisë në ne nevojën për të pritur tek Ai përpara se të veprojmë dhe të besojmë tek Ai e jo tek aftësitë tona, e padyshim që kjo nuk është e gabuar. Por që të themi thjesht se ne jemi duke i besuar Perëndisë në vend që të veprojmë, kjo është përtaci ashiqare dhe shtrembërim i doktrinës së provanisë.

Nga ana praktike, nëse një prej djemve të mi ka detyra nga shkolla të cilat duhet t’i bëjë për nesër, unë do kisha të drejtë po ta bëja që të mbaronte detyrat përpara se ta lija të dilte që të luante. Unë e kuptoj që nota e tij është në duart e Perëndisë, dhe se Perëndia që prej shumë kohe ka përcaktuar se çfarë do të jetë ajo, por unë nuk e di se cila është, dhe as ai. Ajo që di, është se nëse ai studion dhe i bën rregullisht detyrat e shkollës, ai do të marrë një notë të mirë. Në rast të kundërt, nuk do marrë notë të lartë. Kështu, Kalvini thotë:

Tani, është shumë e qartë se cila është detyra jonë: Kështu, nëse Zoti na ka besuar mbrojtjen e jetës tonë, detyra jonë është që ta mbrojmë atë. Nëse Ai ofron që të na ndihmojë, ta shfrytëzojmë atë ndihmë; nëse Ai na paralajmëron për rrezikun, t’i shmangemi atij; nëse Ai bën kurime të disponueshme, të mos i shpërfillim ato. Por asnjë rrezik nuk do të na lëndojë, thonë ata, nëse nuk është fatal, dhe në këtë rast, është përtej çdo kurimi. Por po sikur rreziqet të mos jenë fatale, për shkak se Zoti të ka siguruar zgjidhje për zmbrapsjen dhe tejkalimin e tyre?^[115]27

Një shembulli i mirë për veprimtarinë energjike të ndërthurur me besimin tek Perëndia, gjendet tek “2 Samuelit” 10:12, ku Joabi thotë: “Tregohu guximtar dhe të jemi të fortë për të mbrojtur popullin tonë dhe qytetet e Perëndisë tonë” por menjëherë pas kësaj, në po të njëjtën fjali, ai shton: “dhe Zoti të bëjë atë që i pëlqen”. Joabi edhe do të luftojë edhe do t’i besojë Perëndisë që Ai të bëjë atë që Ai mendon se është e mirë.

Shembuj të ngjashëm me këtë gjenden edhe në Besëlidhjen e Re. Kur Pali ishte në Korint, me qëllim për të mos e lënë atë të dekurajohej nga kundërshtia që judenjtë po i bënin, Zoti iu shfaq një natë në një vizion dhe i tha: “Mos ki frikë, por fol dhe mos hesht, sepse unë jam me ty dhe askush nuk do të vërë dorë mbi ty që të të bëjë keq, sepse unë kam një popull të madh në këtë qytet” (Veprat 18:9–10). Po qe se Pali do të kishte qenë një fatalist me një kuptim të papërshtatshëm të providencës së Perëndisë, Ai do t’i kishte dëgjuar fjalët e Perëndisë që tha: “Unë kam një popull të madh në këtë qytet,” dhe do të kishte dalë në përfundimin që Perëndia kishte vendosur që të shpëtonte shumë prej korintasve, dhe për rrjedhojë nuk kishte rëndësi nëse Pali do të qëndronte aty apo jo: Perëndia kishte zgjedhur tashmë shumë njerëz për t’u shpëtuar! Pali mund të ketë menduar që fare mirë, ai mund të mblidhte tani plaçkat e të largohej! Por Pali nuk e bën këtë gabim. Ai përkundrazi, del në përfundimin se nëse Perëndia ka zgjedhur shumë njerëz, atëherë kjo me shumë mundësi do të jetë përmes mjetit që është predikimi prej Palit i ungjillit që këta të shumtë do të shpëtoheshin. Për rrjedhojë, Pali merr një vendim të mençur: “Dhe ndenji atje një vit e gjashtë muaj, duke mësuar ndër ta fjalën e Perëndisë” (Veprat 18:11).

Pali këtë lloj veprimi të përgjegjshëm e vuri në dritën e provanisë së Perëndisë, në një fjali të vetme tek “2 Timoteut” 2:10, ku tha: “Prandaj i duroj të gjitha për shkak të të zgjedhurve, që edhe ata të kenë shpëtimin që është në Krishtin Jezus, me lavdi të përjetshme.” Ai nuk argumentoi i shtyrë nga fakti që Perëndia kishte zgjedhur disa për t’u shpëtuar që asgjë nuk duhej bërë; përkundrazi, ai doli në përfundimin që shumëçka duhej bërë me qëllim që qëllimet e Perëndisë të mund të realizoheshin nëpërmjet mënyrave që Perëndia kishte përcaktuar gjithashtu. Me të vërtetë që Pali qe i gatshëm që të duronte “gjithçka,” përfshi këtu të gjitha llojet e mundimeve dhe vuajtjeve, vetëm e vetëm që planet e përjetshme të Perëndisë të realizoheshin. Një besim me gjithë zemër tek provania e Perëndisë, nuk është një dekurajim por një shtysë për veprim.

Një shembull i lidhur me këtë, gjendet tek historia e udhëtimit të Palit për në Romë. Perëndia i kishte zbuluar në mënyrë të qartë Palit se asnjë në anije nuk do të vdiste si pasojë e stuhisë së gjatë që po kalonin. Dhe me të vërtetë që Pali u ngrit përpara pasagjerëve dhe ekuipazhit, dhe u tha “të keni guxim sepse asnjë jetë nga ne nuk do të humbasë, përveç anijes. Sepse këtë natë m'u shfaq një engjëll i Perëndisë, të cilit unë i përkas dhe të cilit unë i shërbej, duke thënë: ``Pal, mos ki frikë, ti duhet të dalësh para Cezarit; dhe ja, Perëndia ty t'i ka falur të gjithë ata që lundrojnë me ty''. Prandaj, o burra, kini guxim, sepse unë besoj Perëndinë se do të ndodhë pikërisht ashtu siç m'u tha. Edhe duhet të biem në ndonjë ishull”. (Veprat 27:22–26)

Por vetëm pak kohë pasi Pali tha këtë, ai vuri re që marinarët që ishin në bordin e anijes, në fshehtësi po përpiqeshin që të ulnin në det varkën e shpëtimit, sepse “kërkonin të arratiseshin prej anijes” (Veprat 27:30). Ata po planifikonin t’i linin të tjerët të pashpresë, duke mos patur më asnjë që dinte se si ta drejtonte anijen. Kur Pali e vuri re këtë, ai nuk adoptoi një qëndrim të gabuar, fatalist duke menduar se Perëndia përmes një mrekullie do ta çonte anijen në breg. Përkundrazi, ai menjëherë shkoi tek centurioni i cili ishte përgjegjës për marinarët dhe “Pali u tha kryeqindësit dhe ushtarëve: "Po nuk qëndruan këta në anije, ju nuk do të mund të shpëtoni”’ (Veprat 27:31). Me mençuri, Pali e dinte që kujdesi providencial i Perëndisë, dhe edhe parashikimi i tij i qartë i asaj që do të ndodhte, përfshinte gjithsesi përdorimin e mjeteve njerëzore për ta realizuar. Ai madje kishte aq guxim sa të thoshte që ato mjete ishin të domosdoshme: “Po nuk qëndruan këta në anije, ju nuk do të mund të shpëtoni” (Veprat 27:31). Do të bënim mirë po të imitonim shembullin e tij, duke ndërthurur mirëbesimin e plotë në providencën e Perëndisë me kuptimin që përdorimi i mënyrave të zakonshme është i domosdoshëm që gjërat të realizohen ashtu sikurse Perëndia ka planifikuar që ato të realizohen.

5. Po sikur të mos mund ta kuptojmë plotësisht këtë doktrinë? Çdo besimtar i cili përsiatet mbi providencën e Perëndisë, herët a vonë do të arrijë në një pikë ku do t’i duhet të thotë: “Unë nuk mund ta kuptoj plotësisht këtë doktrinë.” Nga disa anë, kjo gjë duhet pranuar në lidhje me pothuajse çdo doktrinë, përderisa arsyetimi ynë është i fundmë ndërsa Perëndia është i pafundmë (shiko kapitullin 1, fq. 34–35; kr. f. 150). Por kjo vlen veçanërisht për doktrinën e providencës: ne duhet ta besojmë atë për shkak se Shkrimi na e mëson, edhe atëherë kur ne nuk e kuptojmë atë plotësisht se si kjo shkon në linjë me mësimet e tjera të Shkrimit. Kalvini ka një këshillë të mençur këtu:

Le që ata për të cilët kjo duket e vrazhdë të marrin parasysh për pak kohë se sa i dobët është refuzimi i tyre ndaj një gjëje të vërtetuar nga prova të qarta të Shkrimit, vetëm e vetëm se ajo e tejkalon kapacitetin e tyre mendor, dhe të konsiderojnë të gabuar faktin që gjërat janë shprehur publikisht, gjë të cilën, nëse Perëndia nuk do ta kishte gjykuar si të dobishme për njerëzit për ta ditur, Ai nuk do t’u kishte kërkuar kurrë profetëve dhe apostujve të Tij për ta dhënë mësim. Sepse mençuria jonë nuk duhet të jetë gjë tjetër përveçse të përqafojmë me mësueshmëri të përulur, dhe të paktën pa kërkuar për të meta, çdo gjë që mësohet në Shkrimet e shenjta.^[116]28

F. Zbatim i mëtejshëm praktik

Paçka se ne kemi filluar tashmë që të flasim për zbatimin praktik të kësaj doktrine, duhen parashtruar edhe tre pika të tjera.

1. Mos ki frikë, por besoji Perëndisë. Jezusi thekson faktin që Zoti ynë sovran, na ruan e kujdeset për ne si fëmijë të Tij. Ai thotë: “Vini re zogjtë e qiellit: nuk mbjellin, nuk korrin dhe nuk mbledhin në hambare; dhe Ati juaj qiellor i ushqen. A nuk vleni ju shumë më tepër sesa ata?...Mos u shqetësoni, pra, duke thënë: ``Çfarë do të hamë ose çfarë do të pimë, ose me çfarë do të vishemi?”’ (Mat. 6:26, 31). Nëse Perëndia ushqen zogjtë dhe vesh barin e fushës, Ai do të kujdeset edhe për ne. Në mënyrë të ngjashme, Jezusi thotë: “A nuk shiten vallë dy harabela për një aspër? Dhe, megjithatë asnjë prej tyre nuk bie përtokë pa dashjen e Atit tuaj....Mos kini frikë, pra; ju vleni më tepër se shumë harabela” (Mat. 10:29–31).

Davidi mundte të flinte edhe mes armiqve të tij, për shkak se ai e dinte se kontrolli providencial i Perëndisë, e bënte atë që të “mbahej në siguri” dhe ai mund të thoshte: “Në paqe do të bie dhe në paqe do të fle” (Psa. 4:8). Shumë prej psalmeve na inkurajojnë që t’i besojmë Perëndisë, e të mos kemi frikë, për shkak se Zoti i ruan dhe i mbron njerëzit e Tij, për shembull “Psalmi” 91 (“Kush banon në strehën e Shumë të Lartit...”) apo “Psalmi” 121 (“Unë i ngre sytë nga malet...”). Për shkak të bindjes tonë të fortë për kujdesin providencial të Perëndisë, ne nuk kemi përse të kemi frikë nga ndonjë e keqe apo dëm, edhe sikur të na bjerë—mund të na bjerë vetëm në saj të vullnetit të Perëndisë dhe si përfundim do të jetë për të mirën tonë. Kështu Pjetri mund të thotë se “ndonëse tani, në qoftë se duhet, për pak kohë, duhet të trishtoheni në tundime të ndryshme, që sprova e besimit tuaj, që është shumë më i çmuar nga ari që prishet, edhe pse sprovohet me zjarr, të dalë për lëvdim, nder e lavdi në zbulesën e Jezu Krishtit” (1 Pjetrit 1:6–7). Në tërë këtë, ne nuk duhet të shqetësohemi për të ardhmen por të besojmë në kujdesin e plotfuqishëm të Perëndisë.

2. Ji mirënjohës për të tëra gjërat e mira që ndodhin. Nëse ne realisht besojmë se të tëra gjërat e mira janë shkaktuar nga Perëndia, atëherë zemra jonë me të vërtetë do të jetë përplot mirënjohje kur themi: “Beko, shpirti im, ZOTIN dhe mos harro asnjë nga të mirat e tij.” (Psa. 103:2). Do ta falënderojmë Atë për ushqimin tonë të përditshëm (kr. Mat. 6:11; 1 Tim. 4:4–5); me të vërtetë që “Në gjithçka do të falënderojmë” (1 Thes. 5:18).

3. Nuk ka asgjë të tillë si “fat” apo “shans.” Të gjitha gjërat ndodhin përmes provanisë së mençur të Perëndisë. Kjo do të thotë se ne duhet të adoptojmë një kuptim shumë më “personal” të universit si dhe të ngjarjeve në të. Universi nuk qeveriset nga fati jo vetor, por nga një Perëndi vetor. Asgjë nuk është se “thjesht ndodh, ne duhet të shikojmë dorën e Perëndisë në ngjarjet përgjatë gjithë ditës, duke bërë që të gjitha gjërat të bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë.

Kjo bindje e fortë në providencën e mençur të Perëndisë, padyshim që nuk është e barasvlershme me besëtytninë, sepse kjo është një besim në një kontroll jopersonal apo demonik të rrethanave, apo kontroll përmes një hyjnie kapricoz për rituale të pakuptimta e jo bindje dhe besim. Një vlerësim i thelluar për doktrinën e providencës nuk do të na bëjë ne më shumë bestytnorë; por do të na bëjë t’i besojmë Perëndisë më shumë e t’i bindemi Atij më plotësisht.

G. Një pikëpamje tjetër ungjillore: Pozita arminiane

Ekziston një pozitë alternative kryesore e cila mbështetet nga shumë ungjillorë, të cilën për kollaj ne do ta quajmë pikëpamja “Arminiane”.^[117]29 Ndër denominacionet ungjillore bashkëkohore, Metodistët dhe Nazarenasit, kanë prirjen të jenë tërësisht arminianë, ndërsa Presbiterianët dhe të Krishterët e Reformuar, kanë prirjen të jenë tërësisht të Reformuar (të paktën për sa u takon deklaratave denominacionale të besimit). Të dyja pikëpamjet gjenden ndër Baptistët, Episkopalianët (paçka se Tridhjetenëntë Artikujt kanë një ngjyresë të qartë të Reformuar), Dispensacionalistët, Kisha e Lirë Ungjillore, Luterianët (paçka se Martin Luteri qe në kampin e Reformuar për sa i takon kësaj çështjeje), Kishat e Krishtit si dhe pjesa më e madhe e grupeve karizmatike dhe Pentekostale (paçka se denominacionet Pentekostale si për shembull Asambletë e Perëndisë kanë qenë kryesisht arminiane).

Ata të cilët mbajnë anën e një pozite arminane, thonë se me qëllim që të ruajmë lirinë e vërtetë njerëzore, si dhe zgjedhjet reale njerëzore të cilat janë të domosdoshme për personalitetin e vërtetë njerëzor, Perëndia nuk mund të shkaktojë apo planifikojë zgjedhjet tona të bëra vullnetarisht. Për rrjedhojë, ata dalin në përfundimin se përfshirja providenciale e Perëndisë në histori, apo mbajtja nën kontroll e saj, nuk duhet të përfshijë çdo detaj specifik të çdo ngjarjeje që ndodh, por që Perëndia në vend të kësaj, thjesht reagon ndaj zgjedhjeve dhe veprimeve të njerëzve kur këto ndodhin, dhe këtë e bën në një mënyrë të atillë që qëllimet e Tij në fund realizohen në botë.

Ata të cilët mbajnë këtë pozicion, argumentojnë duke thënë se qëllimet e Perëndisë në botë, janë më të përgjithshme dhe mund të arrihen përmes shumë llojesh të ndryshme ngjarjesh specifike. Kështu, qëllimi apo plani i Perëndisë për botën “nuk është një skicë gjithëpërfshirëse e të tëra ngjarjeve të ardhshme” por “një program dinamik për botën, realizimi i të cilit, pjesërisht varet nga njeriu.”^[118]30 Kotrelli (Cottrell) thotë: “Perëndia nuk ka një qëllim specifik të pakushtëzuar për çdo pjesëz, objekt, person dhe ngjarje të veçantë përbrenda krijimit.”^[119]31 Arminianët besojnë se Perëndia e arrin synimin e Tij të përgjithshëm duke reaguar dhe duke përdorur zgjedhjet e lira të qenieve njerëzore, cilado qofshin ato.^[120]32 Painëku (Pinnock) thotë se “paracaktimi nuk gjen zbatim në çdo veprimtari individuale, por është më tepër qëllimi gjithëpërfshirës i Perëndisë që është konteksti strukturor në të cilin historia lëviz.”^[121]33

Për më tepër, përkrahësit e pozitës arminiane, i përmbahen idesë që vullneti i Perëndisë nuk mund të përfshijë të keqen. Painëku thotë: “Rënia e njeriut në mëkat është një përgënjeshtrim elokuent i teorisë sipas të cilës vullneti i Perëndisë kryhet gjithnjë.”

^[122]34 Ai thotë se “nuk është se” vullneti i Perëndisë “realizohet gjithashtu në humbjen e të humburve.”^[123]5 Gjithashtu,I. Howard Marshall mjaft qartë pohon: “Nuk është e vërtetë që gjithçka që ndodh është e dëshirueshme për Perëndinë.”^[124]36 Këto deklarata e bëjnë të qartë që dallimi mes pozitës së të Reformuarve dhe asaj të Arminianëve, nuk janë thjesht ndryshime në terminologji: ka një mosmarrëveshje në thelb mes tyre. Në mbrojtje të pozitës arminiane parashtrohen një sërë argumentesh. Unë jam përpjekur t’i përmbledh ato në katër prika kryesore si më poshtë.

1. Vargjet e cituar si shembuj të kontrollit providencial të Perëndisë, janë përjashtime dhe nuk përshkruajnë mënyrën se si Perëndia punon zakonisht në veprimtarinë njerëzore. Në studimin e pasazheve të Besëlidhjes së Vjetër të cilat i referohen përfshirjes providencial të Perëndisë në botë, David J.A. Clines thotë se parashikimet dhe deklaratat e Perëndisë për qëllimet e Tij, u referohen ngjarjeve të kufizuara apo specifike:

Pothuajse të tëra referencat specifike të planeve të Perëndisë, kanë  në plan të parë një ngjarje të caktuar apo një seri të kufizuar ngjarjesh, për shembull, “qëllimet e Tij kundër territorit të Kaldeasve” (Jer. 50:45). Për më tepër, nuk është një çështje e një plani të vetëm hyjnor; pasazhe të ndryshme flasin për qëllime të ndryshme dhe disa referenca faktikisht janë ndaj planeve të Perëndisë në shumës....[Këto pasazhe janë] një pohim se përbrenda historisë, Perëndia është duke realizuar qëllimet e Tij.^[125]37

Xhek Katrelli argumenton se në disa raste, Perëndia ndërhyn në botë në një mënyrë të pazakontë, duke përdorur “një manipulim të kryer me finokëri të ligjeve të tilla [natyrore] si dhe të gjendjeve mendore.” Por këto ngjarje të pazakonta, ai i quan “provani të veçanta,” dhe thotë se: “Është e natyrshme që Besëlidhja e Vjetër gëlon me tregime për provani të veçanta por ne nuk kemi arsye të supozojmë se Perëndia po punonte në Australi dhe Amerikën e Jugut, në të njëjtën mënyrë në të njëjtën kohë.”^[126]38

2. Pikëpamja kalviniste, gabimisht e bën Perëndinë përgjegjës për mëkatin. Ata të cilët mbajnë pozitën arminiane, ngrenë pyetjen: “Si mundet që Perëndia të jetë i shenjtë nëse Ai dekreton që ne të mëkatojmë?” Ata pohojnë se Perëndia nuk është “autori i mëkatit,” se “Perëndia nuk mund të tundohet për të keqen, dhe ai vetë nuk tundon asnjeri” (Jakobi 1:13), se “Perëndia është dritë dhe në Të nuk ka kurrfarë errësire” (1 Gjonit 1:5), dhe se “Zoti është i drejtë...dhe nuk ka asnjë padrejtësi tek ai” (Psa. 92:15).

Ata do të thoshin se pikëpamja e provanisë së Perëndisë e mbrojtur më lart, na katandis në kukulla teatrale apo si robotë të cilët nuk mund të bëjnë asgjë tjetër sesa ajo që Perëndia na bën që të bëjmë. Por kjo përbën përbaltje morale të Perëndisë, sepse Marshalli thotë: “Unë jam përgjegjës për atë që përfaqësuesi im bën.”^[127]39 Pajnëku pohon se “është thjesht blasfemuese të marrësh pozitën (siç bën edhe kjo teori) sipas të cilës rebelimi i njeriut kundër Perëndisë, është në çfarëdo kuptimi produkt i vullnetit sovran të Perëndisë, apo i shkakut parësor që është Perëndia.”^[128]40

3. Zgjedhjet e shkaktuara nga Perëndia nuk mund të jenë zgjedhje të mirëfillta. Kur Kalvinisti pretendon që është Perëndia Ai që na bën të zgjedhim gjërat në mënyrë të vullnetshme, ata të cilët i përmbahen një pozite arminiane do të përgjigjeshin duke thënë se të gjitha zgjedhjet të cilat si përfundim janë shkaktuar prej Perëndisë, nuk mund të jenë zgjedhje reale, dhe se, nëse Perëndia vërtetë bën që ne të ndërmarrim ato zgjedhje që bëjmë, atëherë ne nuk jemi persona të vërtetë. Katrelli thotë se pikëpamja kalviniste e Perëndisë si shkaku parësor dhe e njeriut si shkak dytësor, vërtetë që mundet të qëndrojë, kështu që ka vetëm një shkak, Perëndia. Nëse një njeri përdor një levë për të lëvizur një shkëmb, argumenton ai, “leva nuk është një shkak i dytë i vërtetë, por është vetëm një instrument i shkakut real të lëvizjes....Sipas gjykimit tim, koncepti i shkakut nuk ka domethënie reale kur përdoret në këtë këndvështrim. Në një sistem të tillë, njeriu kontribuon me vetëm atë që është paracaktuar.”^[129]41

Pajnaku shkruan:

Bashkësia personale e atij lloji e parashikuar në Ungjill, ekziston vetëm atje ku konsumohet në një vendim të lirë. Nëse dëshirojmë ta kuptojmë hirin e Perëndisë si një adresim personal ndaj krijesave të Tij, ne duhet ta kuptojmë atë ashtu sikurse bën Bibla, pra në terma dinamikë, jo-manipulues e jo shtrëngues.^[130]42

Ai gjithashtu thotë:

Nëse bota do të ishte një strukturë tërësisht e përcaktuar tek e cila asnjë vendim njerëzor nuk do të kishte ndonjë ndikim, kjo intuitë bazë e njeriut që ai është një aktor dhe një faktor i lirë, do të ishte jothelbësore: Nuk do të kishte arsye që ai të bënte plane apo të bënte përpjekje me qëllim transformimin e botës....Liria njerëzore, është parakushti për përgjegjshmërinë morale dhe intelektuale.^[131]43

Si shpjegohet atëherë (sipas pikëpamjes arminiane) rënia dhe mëkati? Pajnaku përgjigjet duke thënë se “ato ndodhën për shkak se Perëndia refuzon ta mekanizojë njeriun apo të imponojë vullnetin e Tij tek ai.”^[132]44 Gjithashtu, Marshalli thotë, në lidhje me “mundësinë e paracaktimit prej meje të një rrjedhe veprimesh ku përfshihem unë vetë dhe një subjekt tjetër,” që “në nivelin e faktorëve të lirë, kjo është e pamundur.”^[133]45 Ai kundërshton duke thënë se analogjia e Perëndisë dhe botës, duke qenë si një dramaturg dhe një dramë, nuk është ndihmuese për shkak se edhe po të pyesnim nëse personazhet janë me të vërtetë të lirë, “kjo pyetje është joreale.”^[134]46

Megjithëkëtë, duhet vërejtur se teologët arminianë, janë padyshim të gatshëm që të lejojnë një farë ndikimi nga Perëndia tek qeniet njerëzore. Marshalli thotë: “Edhe lutja ndikon tek njerëzit....Dëshirat e njerëzve kësisoj mund të ndikohen nga lutja, ose përndryshe ne nuk do t’i bënim ato lutje. Të besosh në lutje, kësisoj do të thotë të besosh në një farë kufizimi të lirisë njerëzore, dhe në një lloj ndikimi të pa mundshëm për ta kuptuar, mbi dëshirat e njerëzve.”^[135]47

Për të mbështetur argumentin e tyre rreth lirisë thelbësore të vullnetit të njeriut, mbrojtësit e pozitës arminiane, e tërheqin vëmendjen tek shpeshtësia e ofertës falas që bën ungjilli në Besëlidhjen e Re. Ata do të thoshin se këto ftesa ndaj njerëzve për t’u penduar dhe për të ardhur tek Krishti për shpëtim, nëse janë bona fide, duhet të nënkuptojë aftësinë për t’iu përgjigjur atyre. Kësisoj, të tërë njerëzit, pa përjashtim, kanë aftësinë të reagojnë, jo thjesht ata që u është dhënë në mënyrë sovrane ajo aftësi nga Perëndia në një mënyrë të veçantë.

Në mbështetje të mëtejshme të kësaj pike, Arminianët do ta shikonin “1 Korintasve” 10:13 si afirmuese të qartë të aftësisë tonë për të mos mëkatuar. Pali u thotë korintasve: “Asnjë tundim nuk ju ka gjetur ju, përveçse tundimi njerëzor; por Perëndia është besnik dhe nuk do të lejojë që të tundoheni përtej fuqive tuaja, por me tundimin do t'ju japë dhe rrugëdalje, që ju të mund ta përballoni” Por, thuhet se kjo deklaratë do të ishte e pavërtetë nëse Perëndia ndonjëherë do të caktojë që ne të mëkatojmë, sepse atëherë, ne nuk do të ishim në “gjendje” të shpëtonim prej tundimit pa mëkatuar.

4. Pikëpamja arminiane e inkurajon jetesën e krishterë me përgjegjësi, ndërkohë që pikëpamja kalviniste, inkurajon një fatalizëm të rrezikshëm. Të krishterët të cilët mbajnë pozitën arminiane, argumentojnë që pikëpamja kalviniste, po të kuptohet tërësisht, do shikohet se shkatërron motivet për sjelljen e përgjegjshme të krishterë. Rendëll Besinxher (Randall Basinger) thotë se pikëpamja Kalviniste “i mëshon asaj atë që duhet të jetë dhe përjashton mendimin që gjërat mundet dhe/apo duhet të ishin ndryshe.”^[136]48 Basinxheri vazhdon duke thënë se të krishterët të cilët evokojnë dhe veprojnë mbi bazën e sovranitetit të Perëndisë, janë fajtorë për një fatalizëm arbitrar, të pajetueshëm dhe të rrezikshëm....Në kontrast me këtë, arminiani beson se ajo që faktikisht ndodh në botë është, deri në një farë mase,  pasojë e vullnetit njerëzor. Kontrolli i imtësishëm i Perëndisë në botë, mohohet. Kjo do të thotë se mund të ndodhin gjëra të cilat Perëndia as nuk i dëshiron as nuk i do. Gjërat jo vetëm që mund të jenë ndryshe, por shpesh duhet të jenë ndryshe, dhe nga e gjitha kjo rrjedh përgjegjësia jonë për të punuar me Perëndinë për të bërë një botë më të mirë.^[137]49

Sidoqoftë, Basinxheri vazhdon duke argumentuar edhe më tej: Kalvinistët, praktikisht, shpesh e shmangin një fatalizëm të tillë dhe “jetojmë dhe flasin si arminianë.”^[138]50 Kësisoj, nga njëra anë, sfida e Basinxherit është një paralajmërim kundër ekstremeve praktike tek të cilat ai pretendon se kalvinistët logjikisht do t’i shtynin të krishterët. Nga ana tjetër, kundërshtimi i tij pretendon se kur kalvinistët jetojnë në mënyrën që ata e dinë se duhet të jetojnë, në një bindje me përgjegjshmëri ndaj Perëndisë, ata janë ose në papërputhshmëri me pikëpamjen e tyre rreth sovranitetit hyjnor, ose përndryshe duke mos lejuar pikëpamjen e tyre për kontrollin sovran të Perëndisë të ndikojë në jetën e tyre të përditshme.

H. Përgjigje ndaj pozitës arminiane

Shumëkush përbrenda botës ungjillore, do t’i gjejë bindës këto katër argumente arminianë. Ata do të mendojnë se këto argumente përfaqësojnë atë që ata në mënyrë intuitive dinë për vetveten, për veprimet e tyre, si dhe për mënyrën se si bota funksionon, dhe se këto argumente shpjegojnë më mirë theksimin e përsëritur në Shkrim mbi përgjegjësinë tonë si dhe për pasojat reale të zgjedhjeve tona. Sidoqoftë, ka disa përgjigje që mund t’i jepen pozicionit Arminian.

1. Këto pasazhe të Shkrimit, a janë shembuj të pazakontë, apo ato përshkruajnë mënyrën se si Perëndia vepron zakonisht? Në përgjigje ndaj kundërshtimit që shembujt e kontrollit providenciale të Perëndisë i referohen vetëm ngjarjeve të kufizuara apo specifike, mund të thuhet në radhë të parë se shembujt janë kaq të shumtë (shiko më lart, fq. 317–327) saqë ato duket se kanë për qëllim që të na përshkruajnë mënyrën në të cilën Perëndia vepron gjithë kohën. Perëndia nuk është se thjesht bën që vetëm një pjesë e barit të rritet, Ai bën që i gjithë bari të rritet. Ai nuk është se dërgon pak shi, Ai dërgon të gjithë shiun. Ai nuk është se nuk lejon disa harabelë që të mos bien në tokë pa dëshirën e Tij, Ai i ruan të tërë harabelët që të mos bien përtokë pa vullnetin e Tij. Ai nuk di thjesht çdo fjalë në gojën e Davidit që përpara se ai ta ketë thënë, Ai i di të tëra fjalët e të gjithëve gjuhëve tona përpara se ne t’i themi. Ai nuk është se thjesht ka zgjedhur Palin dhe të krishterët në kishat e efesit për të qenë të shenjtë dhe të panjollë përpara Tij. Ai ka zgjedhur të tërë të krishterët për të qenë të shenjtë dhe të panjollë përpara Tij. Kjo është arsyeja përse pretendimi i Katrellit se Perëndia po vepronte ndryshe në Australi dhe Amerikën e Jugut se në Besëlidhjen e Vjetër,^[139]51 është kaq jobindës: Shkrimi u dha për të na treguar mënyrat e veprimit të Perëndisë, dhe kur kemi dhjetëra shembuj përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër dhe të Re ku ka një mësim kaq të qartë rreth kësaj, është e përshtatshme për ne që të dalim në përfundimin se kjo është mënyra në të cilën Perëndia vepron gjithnjë në lidhje me qeniet njerëzore. Në kontrast me këtë, duket se në Shkrim nuk ka asgjë që do të tregonte se disa gjëra janë jashtë kontrollit providencial të Perëndisë, apo se këto mënyra të veprimit të Perëndisë, janë të pazakonta apo jopërfaqësuese të mënyrave në të cilat Ai vepron përgjithësisht.

Për më tepër, shumë prej vargjeve që flasin për provaninë e Perëndisë, janë shumë të përgjithshme: Krishti “vazhdimisht mban të gjitha gjërat nëpërmjet fjalës së Tij të fuqisë” (Heb. 1:3, përkthim i autorit), dhe “të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij” (Kol. 1:17). “ Sepse në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi” (Vep. 17:28). Ai “vepron gjithçka sipas këshillës së vullnetit të tij” (Efe. 1:11).^[140]52 Ai siguron ushqimin tonë (Mat. 6:11), plotëson tërë nevojat tona (Fil. 4:19), drejton hapat tonë (F. e Urta 20:24) dhe vepron në ju edhe vullnetin edhe veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij. (Fil. 2:13). Pasazhe të tilla nga Shkrimi shërbejnë më shumë sesa si thjesht shembuj të jashtëzakonshëm të një ndërhyrjeje të pazakontë nga Perëndia në çështjet e qenieve njerëzore. Ato përshkruajnë mënyrën se si Perëndia vepron në botë.

2. A e bën Perëndinë përgjegjës për mëkatin doktrina kalviniste e providencës së Perëndisë? Kundër pikëpamjes kalviniste të providencës së Perëndisë (e cila pohon se Ai dekreton për lejimin e mëkatit dhe të keqes) Arminanët do të thoshin se Perëndia nuk është përgjegjës për mëkatin dhe të keqen sepse Ai nuk i ka caktuar ato e as i ka shkaktuar ato në ndonjë mënyrë. Kjo është me të vërtetë një mënyrë e shkarkimit të Perëndisë nga përgjegjësia si dhe faji për mëkatin, por a është kjo mënyra biblike?

Problemi është nëse pozita arminiane mund të shpjegojë me të vërtetë shumë tekste të cilët qartësisht thonë se Perëndia cakton që disa njerëz të mëkatojnë ose bëjnë keq (shiko Seksionin B.7, më lart, fq. 322–327). Vdekja e Krishtit është shembulli më i mirë i kësaj, por ka edhe shumë të tjerë në Shkrim (disa prej të cilëve janë: vëllezërit e Jozefit, faraoni, egjiptianët, kanaanenjtë, djemtë e Elit, numërimi i popullsisë nga Davidi, si dhe Babilonasit). Kësaj mund t’i jepet përgjigjja se këto ishin ngjarje të pazakonta, përjashtime nga mënyra e zakonshme e të vepruarit të Perëndisë, por kjo nuk e zgjidh problemin, sepse sipas pikëpamjes arminiane, si do mundet Perëndia të jetë i shenjtë po qe se Ai cakton qoftë edhe një veprim të vetëm të mëkatshëm?

Pozita kalviniste duket e preferueshme: Perëndia Vetë nuk mëkaton kurrë por e realizon gjithnjë vullnetin e Tij përmes shkaqesh dytësore; d.m.th. përmes faktorëve personalë moralë të cilët në mënyrë të vullnetshme dhe me dashje, bëjnë atë që Perëndia ka caktuar. Këto faktorë personalë moralë (si qenie njerëzore ashtu edhe engjëj të ligj) duhen fajësuar për të këqijat që bëjnë. Ndërkohë që pozita arminiane kundërshton me argumentin se nga një nivel njerëzor, njerëzit janë gjithashtu përgjegjës për atë që shkaktojnë që të tjerët të bëjnë, ne mund të përgjigjemi duke thënë se Shkrimi nuk është i gatshëm që një arsyetim të tillë t’ia veshë Perëndisë. Përkundrazi, Shkrimi në mënyrë të përsëritur jep shembuj ku Perëndia në një mënyrë të mistershme e të fshehtë, mundet që njëfarësoj të caktojë që njerëzit të bëjnë të keqen, por vazhdimisht ia vë fajin për paudhësitë e bëra individëve njerëzorë që bëjnë të gabuarën e kurrë Perëndisë Vetë. Pozita arminiane duket se nuk ka arritur të tregojë arsyen përse Perëndia nuk mundet të veprojë në këtë mënyrë në botë, duke ruajtur si shenjtërinë e Tij ashtu edhe përgjegjësinë individuale njerëzore për mëkatin.

3. A munden zgjedhjet e caktuara nga Perëndia të jenë zgjedhje reale? Në përgjigje ndaj këtij pretendimi që zgjedhjet e caktuara nga Perëndia nuk mund të jenë zgjedhje reale, duhet thënë se ky është thjesht një supozim i bazuar edhe një herë tjetër në përvojën dhe intuitën njerëzore, e jo në një tekst specifik nga Shkrimi.^[141]53 Megjithëkëtë, Shkrimi nuk të lë të kuptosh se ne mundet që të dalim në konkluzione nga përvoja jonë njerëzore kur kemi të bëjmë me kontrollin providencial të Perëndisë mbi krijesat, e veçanërisht qeniet njerëzore. Arminianët, thjesht nuk i janë përgjigjur pyetjes: Ku thotë Shkrimi që një zgjedhje e caktuar nga Perëndia nuk është një zgjedhje reale?^[142]54 Kur lexojmë pasazhe të cilat nënkuptojnë se Perëndia vepron përmes vullnetit tonë, aftësisë tonë për të zgjedhur, si dhe për volinë tonë vetjake, mbi ç’baza atëherë do mundemi të themi se një zgjedhje e shkaktuar nga Perëndia përmes këtyre e mënyrave, nuk është një zgjedhje reale? Do të dukej më mirë të pohonim se Perëndia thotë se zgjedhjet tona janë reale, si dhe të dalim në përfundimin se për rrjedhojë ato janë reale. Shkrimi në mënyrë të përsëritur pohon se zgjedhjet tona janë zgjedhje të mirëfillta, se ato kanë rezultate reale, dhe se këto rezultate mbeten në përjetësi. “Bëje këtë dhe do të jetosh” (Luka 10:28). “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetën e përjetshme” (Gjoni 3:16).

Kjo na shtyn në përfundimin që Perëndia na ka bërë në një mënyrë të atillë që (1) Ai cakton gjithçka që ne bëjmë, dhe (2) ne ushtrojmë vullnetin tonë personal dhe bëjmë zgjedhje reale e të vullnetshme. Për shkak se ne nuk mundemi që ta kuptojmë këtë, duhet që për pasojë ta refuzojmë? Ne nuk mund të kuptojmë (në një kuptim përfundimtar) se si një bimë mund të jetojë, apo se si një grerëz mund të fluturojë, apo se si Perëndia mund të jetë i gjithëpranishëm apo i përjetshëm. Si të bëjmë atëherë, t’i refuzojmë këto fakte? A nuk do të bënim faktikisht tjetër gjë duke thjesht i pranuar ato si të vërteta, qoftë ngaqë ne shikojmë që bimët në fakt jetojnë dhe se grerëzat në fakt fluturojnë, apo ngaqë Shkrimi vetë na mëson se Perëndia është i gjithëpranishëm dhe i përjetshëm?

Kalvini bën disa herë dallimin midis “domosdoshmërisë” dhe “detyrimit” në lidhje me vullnetin tonë: jobesimtarët mëkatojnë domosdoshmërisht, por asgjë nuk i shtrëngon ata që të mëkatojnë kundër vullnetit të tyre.^[143]55 Në përgjigje ndaj kundërshtimit që një veprim nuk mund të jetë i vullnetshëm apo me dëshirë nëse është një akt domosdoshmërie, Kalvini tregon si veprat e mira të Perëndisë (i Cili domosdoshmërisht bën mirë), ashtu edhe veprat e këqija të Djallit (i cili domosdoshmërisht bën keq):

Nëse fakti që ai duhet të bëjë mirë nuk e pengon vullnetin e lirë të Perëndisë në bërjen mirë; nëse djalli i cili mund të bëjë vetëm keq, gjithsesi mëkaton me vullnetin e vet—kush do të thoshte që për rrjedhojë njeriu mëkaton më pak vullnetshëm për shkak se ai është subjekt ndaj domosdoshmërisë së mëkatimit?^[144]56

Kush jemi ne që të themi që zgjedhjet njëfarësoj të shkaktuara nga Perëndia nuk mund të jenë reale? Mbi ç’baza mund ta vërtetojmë këtë? Perëndia, në Shkrim, na thotë se Ai cakton gjithçka që ndodh. Ai gjithashtu na thotë se zgjedhjet si dhe veprimet tona janë të rëndësishme për Të dhe se ne jemi përgjegjës përpara tij për veprimet tona. Ne duhet thjesht që t’i besojmë këto gjëra dhe të ngushëllohemi në to. Tek e fundit, vetëm Ai vendos se çfarë është e rëndësishme, çfarë është reale, dhe çfarë është përgjegjësia e mirëfilltë vetjake në univers.

Por, a kanë veprimet tona ndikim tek Perëndia? Në këtë pikë, arminianët do të kundërshtojnë duke thënë se ndërkohë që kalvinistët mund të thonë se një zgjedhje e shkaktuar nga Perëndia është një zgjedhje e mirëfilltë, ajo nuk është e mirëfilltë në çdo kuptim përfundimtar, sepse, sipas pikëpamjes kalviniste, asgjë prej atyre gjërave që Perëndia bën, nuk mund të jetë një reagim ndaj asaj që bëjmë ne. Xhek Katrelli thotë:

Kalvinizmi mbetet ende një teologji e përcaktueshmërisë, për sa kohë që ajo deklaron se asgjë prej atyre që Perëndia bën, nuk mund të kushtëzohet nga njeriu, apo të jetë një reagim ndaj diçkaje në botë. Ideja që një Perëndi sovran duhet që të veprojë gjithmonë dhe kurrë të mos reagojë, është një pikë tek e cila pothuajse të tërë kalvinistët duket se janë të një mendjeje....Teologët e Reformimit janë të një mendjeje që dekreti i përjetshëm është i pakushtëzuar apo absolut....“Teologjia Dekretuese” thotë se “Perëndia nuk mund të ndikohet nga e as të reagojë ndaj ndonjë gjëje jashtë Tij,” thotë Daane.^[145]57

Por këtu, Katrelli e ka keqkuptuar teologjinë e Reformuar për dy arsye. Së pari, ai ka cituar Xheims Denin (James Daane) i cili, paçka se i përket Kishës së Reformuar të Krishterë, ka shkruar si një kundërshtar, e jo si një mbrojtës i teologjisë klasike të Reformuar, dhe deklarata e tij nuk përfaqëson një pozitë të cilën teologët e Reformuar do ta pranonin. Së dyti, Katrelli ka ngatërruar dekretet e Perëndisë përpara krijimit me veprimet e Perëndisë në kohë. Është e vërtetë që kalvinistët do të thoshin se dekretet e përjetshme të Perëndisë, nuk u ndikuan nga ndonjë prej veprimeve tona, dhe nuk mund të ndryshohet prej nesh, përderisa ato qenë bërë përpara krijimit. ^[146]58 Por, të dalësh nga kjo në përfundimin që kalvinistët mendojnë se Perëndia nuk reagon në kohë ndaj çfarëdo gjëje që ne bëjmë, apo se Ai nuk ndikohet nga asgjë që ne bëjmë, thjesht është e pavërtetë. Asnjë teolog kalvinist që njoh, nuk ka thënë ndonjëherë se Perëndia nuk ndikohet nga ajo që ne bëjmë apo se Ai nuk reagon ndaj asaj që ne bëjmë. Ai trishtohet për mëkatin tonë. Ai kënaqet në lavdërimet tona. Ai u përgjigjet lutjeve tona. Të thuash se Perëndia nuk reagon ndaj veprimeve tona, do të thotë të mohosh të tërë historinë e Biblës nga “Zanafilla” e deri tek “Zbulesa”.

Tani, një kalvinist do të shtonte se Perëndia ka dekretuar përjetësisht se do të reagonte ndaj nesh ashtu sikurse bën. Faktikisht, Ai ka dekretuar që ne do të vepronim ashtu sikurse bëjmë dhe se Ai do të reagojë ndaj veprimeve tona, por përgjigjet e Tij janë gjithsesi reagime të vërteta, përgjigjet e Tij ndaj lutjeve janë gjithsesi përgjigje të vërteta ndaj lutjeve, kënaqësia që Ai merr nga lavdërimet tona, është ende kënaqësi e vërtetë. Katrelli sigurisht që mund ta kundërshtojë që një reagim që Perëndia ka planifikuar kohë më parë nuk është një reagim real, por kjo është shumë më ndryshe se të thuash se kalvinistët besojnë se Perëndia nuk reagon ndaj asaj që ne bëjmë. Për më tepër, ne i kthehemi të njëjtit supozim të pabazë që përshkon këtë kundërshtim: mbi ç’bazë nga Shkrimi mund të thotë Katrelli se një reagim që Perëndia e ka planifikuar kohë më parë, nuk është një reagim i mirëfilltë?^[147]59

Këtu, është e dobishme për ne që të kuptojmë se nuk ka realitet tjetër në univers me përjashtim të asaj që Perëndia Vetë ka bërë. A është një bubullimë e shkaktuar nga Perëndia një bubullimë e mirëfilltë? A është një mbret të cilin Perëndia e ka hipur në fron, një mbret i mirëfilltë? A është një fjalë të cilën Perëndia bën që unë ta them (Psa. 139:4; F. e Urta 16:1) një fjalë e mirëfilltë? Sigurisht që këto janë të mirëfillta! Nuk ka realitet tjetër veç atij të cilin Perëndia realizon! Atëherë, a është një zgjedhje njerëzore që njëfarësoj Perëndia shkakton të ndodhë, një zgjedhje e mirëfilltë? Po, është, në po të njëjtën mënyrë që një bubullimë apo një mbret është real në përputhje me karakteristikat dhe vetitë e tyre. Zgjedhja që unë bëj, nuk është një zgjedhje “e imponuar” apo “e pavullnetshme”. Ne bëjmë zgjedhje tërë kohën, dhe absolutisht nuk kemi fare ndjesinë e të qenurit të detyruar apo të shtrënguar që të zgjedhim këtë gjë dhe jo atë tjetrën.

Tani, disa mund të kundërshtojnë duke thënë se kjo pikëpamje na bën ne thjesht “kukulla” apo “robotë.” Por ne nuk jemi as kukulla e as robotë; ne jemi persona realë. Kukullat dhe robotët nuk kanë fuqinë për të bërë zgjedhje personale e as madje të kenë mendime individuale. Ne, në kontrast me këtë, mendojmë, marrim vendime si dhe zgjedhim. Përsëri, arminiani gabimisht merr informacion nga situata jonë si qenie njerëzore dhe pastaj e përdor atë informacion për të vënë kufizime mbi atë që Perëndia mundet apo nuk mundet që të bëjë. Të tëra këto analogji nga përvoja njerëzore, nuk arrijnë që të pasqyrojnë faktin që Perëndia është shumë më i madh sesa aftësitë tona të kufizuara njerëzore. Për më tepër, ne jemi shumë më tepër realë dhe të ndërlikuar se mund të jetë cilido robot apo kukull teatrale ndonjëherë. Ne jemi persona realë të krijuar nga një Perëndi pafundësisht i fuqishëm dhe pafundësisht i mençur.

Një pjesë e mirë e vështirësisë tonë është të kuptojmë se si Perëndia mund të na bëjë që të zgjedhim diçka me dëshirë e cila vjen nga natyra e fundme e ekzistencës tonë prej krijesash. Në një botë hipotetike ku të gjitha gjallesat e krijuara nga Perëndia të ishin bimë të rrënjosura në tokë, ne mund të përfytyrojmë njërën bimë duke diskutuar me një tjetër se Perëndia nuk mund të bënte krijesa të gjalla të cilat do mund të lëviznin mbi tokë, sepse si atëherë do mund t’i mbanin rrënjët e tyre me vete? Dhe, nëse rrënjët nuk do t’i kishin në tokë, nga do ta merrnin atëherë ushqimin? Një bimë “arminiane” mund të kishte thënë, “Me qëllim që Perëndia të krijojë një botë me gjallesa, Atij do t’i duhej t’i krijonte ato me rrënjë dhe me karakteristikën e jetesës së të të tërë jetës së tyre në një vend të vetëm. Të thuash që Perëndia nuk mund të krijojë gjallesa të cilat lëvizin nëpër tokë, nuk e sfidon gjithëfuqinë e Perëndisë, sepse kjo është thjesht të thuash se Ai nuk mund të bëjë gjërat të cilat logjikisht nuk mund të bëhen. Për rrjedhojë, është e pamundur që Perëndia të mund të krijonte një botë ku gjallesat kanë gjithashtu kapacitetin për të lëvizur mbi tokë.” Problemi me këtë bimë, është se ajo e ka kufizuar fuqinë e Perëndisë mbi bazën e përvojës së saj “prej bime”.

Në një nivel më të lartë, ne mund të përfytyrojmë një krijim që përmban edhe bimë edhe kafshë por jo qenie njerëzore. Në atë krijim, ne mund të përfytyrojmë një debat mes një qeni “Kalvinist” dhe një qeni “Arminian”, ku qeni “Kalvinist” do të thoshte se është e mundshme për Perëndinë që të krijojë krijesa që jo vetëm mund të komunikojnë me të lehura me njëra tjetrën, por që të lehurat e tyre madje mund t’i shënojnë në letër e t’i dërgojnë që të kuptohen në heshtje nga krijesa të tjera në një distancë disa ditë udhë larg, krijesa të cilat nuk janë parë kurrë nga krijesa dërguese që shënoi të lehurat e saj në letër. Qeni “Arminian” do të përgjigjej duke thënë se Perëndia nuk mund ta bëjë një gjë të tillë, sepse në thelb të idesë së komunikimit mes krijesave, është dëgjimi dhe shikimi (dhe zakonisht nuhatja!) e krijesës prej nga njëra merr mesazhin e komunikuar prej tjetrës. Të thuash se mund të ketë komunikim pa dëgjuar, parë apo nuhatur krijesën tjetër, është një ide absurde! Kjo është përtej diapazonit të ndodhive të mundshme dhe është e paperceptueshme nga ana logjike. Për rrjedhojë, është e pamundur të mendojmë se Perëndia mund ta krijojë një krijesë me një aftësi të tillë komunikuese.

Në të dy rastet, bima “arminiane” dhe qeni “arminian” janë në gabim, për shkak se ato e kanë kufizuar në mënyrë të pasaktë llojin e asaj gjëje që Perëndia mund të krijojë duke derivuar atë që qe e mundshme për Perëndinë (sipas mendimit të tyre) bazuar tek ekzistenca e tyre e fundme prej krijesash. Por kjo është shumë e ngjashme me teologun Arminian i cili pohon thjesht se (mbi bazën e perceptimeve të veta mbi përvojën njerëzore) që Perëndia nuk mund të krijojë një krijesë që bën zgjedhje me dëshirë, të vullnetshme dhe kuptimplota, dhe se ato zgjedhje janë gjithsesi të caktuara nga Perëndia. Në mënyrë të ngjashme, teologu Arminian i cili thotë se Perëndia nuk mund ta paracaktojë atë të keqe që të ndodhë e megjithëkëtë të mos jetë përgjegjës Vetë për të keqen, është njëlloj si ta kufizosh Perëndinë bazuar thjesht mbi bazën e vëzhgimit të përvojës tonë prej njerëzish të fundmë.

4. A inkurajon pikëpamja kalviniste e providencës qoftë një fatalizëm të rrezikshëm apo një prirje për të “jetuar si arminianët”? Kjo pikëpamje e providencës e paraqitur më lart, thekson nevojën për bindje me përgjegjshmëri, kështu që nuk është e saktë të thuash se ajo inkurajon atë lloj fatalizmi që thotë se çfarëdo që është, është ajo që duhet të jetë. Ata të cilët i akuzojnë shkruesit e Reformuar se e besojnë këtë, thjesht nuk e kanë kuptuar doktrinën e Reformuar të providencës.

Por a “jetojnë si arminianët” kalvinistët gjithsesi”? Si kalvinistët ashtu edhe arminianët besojnë se veprimet tona çojnë në rezultate konkrete dhe se ato janë përjetësisht të rëndësishme. Të dyja palët janë të një mendjeje për faktin që ne jemi përgjegjës për veprimet tona dhe se ne ndërmarrin zgjedhje të vullnetshme e me dëshirë. Të dyja grupet janë të një mendjeje që Perëndia u përgjigjet lutjeve, që shpallja e ungjillit çon në shpëtim të njerëzve dhe se bindja ndaj Perëndisë çon në bekim në jetë, ndërkohë që mosbindja çon në mungesë të bekimit të Perëndisë.

Por dallimet janë shumë të ndjeshme. Kalvinistët kur i përmbahen doktrinës së tyre, do të jetojnë me një mirëbesim shumë herë më të gjithanshëm tek Perëndia në të gjitha rrethanat dhe në një liri shumë herë më të madhe nga meraku për të ardhmen, për shkak se ata janë të bindur që Perëndia jo vetëm do të bëjë që qëllimet e Tij kryesore të realizohen me sukses në fund, por edhe që të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij (Rom. 8:28). Ata do t’i jenë gjithashtu mirënjohës Perëndisë për të tëra dobitë që na vijnë nga cilado anë, sepse ai i cili beson në providencën e Perëndisë është i sigurt që arsyeja përfundimtare që shkakton gjithçka që ndodh, nuk është ndonjë ndodhi rastësore në univers, e as “vullneti i lirë” i një qenieje tjetër njerëzore, por është në fund të fundit, mirësia e Perëndisë Vetë. Ata do të kenë gjithashtu durim të madh në vështirësi, duke e ditur, se gjëja që ka ndodhur, nuk ka ndodhur për shkak se Perëndia nuk ishte në gjendje që ta parandalonte atë, por për shkak se edhe ajo është pjesë e planit të Tij të mençur. Kështu që dallimet janë të jashtëzakonshme. Kalvini thotë:

Mirënjohja në mendje për rezultatet e favorshme, durimi në vështirësi, si dhe gjithashtu liria e pabesueshme nga shqetësimi për të ardhmen, ndjekin domosdoshmërisht këtë njohuri....Padija rreth providencës është më e madhja e të tëra mjerimeve; lumnia më e madhe gjendet në të diturin e kësaj.^[148]60

5. Kundërshtime të tjera ndaj pozitës arminiane. Përveç reagimit ndaj katër pretendimeve specifike arminiane rreth disa kundërshtimeve të përmendura më lart, duhen marrë në shqyrtim edhe ato pak kundërshti të tjera që mbeten.

a. Nga një pikëpamje arminiane, si mundet Perëndia ta dijë të ardhmen?: Sipas pikëpamjes arminiane, zgjedhjet tona njerëzore, nuk shkaktohen nga Perëndia. Ato janë tërësisht të pavarura. Por Shkrimi jep shumë shembuj ku tregohet që Perëndia parashikon të ardhmen si dhe të profecive që përmbushen me saktësi. Si mundet Perëndia të parashikojë të ardhmen në këtë mënyrë po të mos jetë i sigurt për atë që do të ndodhë?

Në përgjigje të kësaj pyetjeje, Arminianët japin tre lloje përgjigjesh. Disa thonë se Perëndia nuk është në gjendje të dijë hollësitë që kanë të bëjnë me të ardhmen, specifikisht, ata mohojnë që Perëndia është në gjendje të dijë se çfarë zgjedhjesh qeniet njerëzore individuale do të bëjnë në të ardhmen.^[149]61 Kjo, mua më duket si pozita më tipike e Arminianëve, por rezultati është që ndërkohë që Perëndia mund të jetë në gjendje të bëjë disa parashikime mjaft të sakta bazuar në njohurinë e plotë të të tashmes, këto nuk mund të jenë parashikime të sigurta. Në fund të fundit kjo nënkupton gjithashtu se Perëndia është i paditur për sa i takon të tëra zgjedhjeve të ardhshme të njerëzve, gjë që do të thotë se Ai nuk di as se si do të jetë bursa nesër, apo se kush do të zgjidhet presidenti i ardhshëm i Shteteve të Bashkuara, apo se kush do të kthehet në besim. Nisur nga kjo pikëpamje, cilën ngjarje të historisë njerëzore do mundej Perëndia të dinte me siguri paraprakisht? Asnjë. Ky është një rishikim radikal i idesë së gjithëdijes, dhe duket se mohohet qartësisht nga dhjetëra shembujt e profecive të sakta parashikuese që gjejmë në Shkrim, përmbushja e të cilave demonstron se Perëndia është Perëndia i vërtetë, ndryshe nga perënditë e rremë.^[150]62

Arminianë të tjerë thjesht pohojnë se Perëndia di gjithçka që do të ndodhë, por kjo nuk do të thotë se Ai ka planifikuar apo shkaktuar atë që do të ndodhë, kjo thjesht do të thotë që Ai ka aftësinë të shikojë në të ardhmen. (Një frazë e përdorur nganjëherë për të shprehur këtë pikëpamje, është: “Paranjohuria nuk nënkupton paracaktueshmëri.”) Kjo me shumë mundësi është pikëpamja më e zakonshme Arminiane, dhe ajo është shprehur me mjeshtëri nga Xhek Katrelli: “Unë pohoj që Perëndia ka një paranjohuri të vërtetë për zgjedhjet me vullnet të lirë, pa qenë Vetë faktori që i shkakton ato zgjedhje, apo që i bën ato të sigurta.”^[151]63

Problemi me këtë pozitë, është se, edhe nëse Perëndia nuk planifikoi apo nuk shkaktoi që gjëra të ndodhin, fakti që ato janë paranjohur, do të thotë se ato padyshim do të ndodhin. Dhe kjo do të thotë se vendimet tona janë të paracaktuara nga diçka (qoftë ky fati apo mekanizmi i pashmangshëm shkak-pasojë i universit), dhe ato ende nuk janë të lirë në kuptimin se si Arminiani dëshiron që ato të jenë të lirë. Nëse zgjedhjet tona të ardhshme bëhen të ditura, atëherë ato janë të fiksuara, dhe nëse janë të fiksuara, atëherë ato nuk janë të “lira” sipas kuptimit arminian (të papërcaktuara apo pashkaktuara).

Një reagim i tretë arminian, quhet “njohuri e mesme.” Ata të cilët marrin këtë pikëpamje, thonë se zgjedhjet e ardhshme të njerëzve nuk janë të përcaktuara nga Perëndia, por se Perëndia i di ato gjithsesi sepse Ai i di të tëra mundësitë e të ardhmes, dhe se Ai e di se si çdo krijesë e lirë do të reagojë në çfarëdo tërësie rrethanash që mund të shfaqen.^[152]64 William Craig thotë:

Njohuria e thellë e Perëndisë për sa i takon vullnetit të krijesave të lira, është një veti kaq tejkaluese saqë Perëndia di ekzaktësisht se çfarë do të bënin krijesat e lira nëse Perëndia do ta vinte në një tërësi rrethanash të caktuara....Duke ditur se çfarë do të bënte çdo krijesë e lirë e mundshme në çdo situatë të mundshme, Perëndia, duke sjellë atë rrethanë të caktuar, do ta dinte se çfarë krijesa do të bënte lirisht....Kësisoj ai paranjeh me siguri gjithçka që do të ndodhë në botë.^[153]65

Por pikëpamja e Krigut nuk mbron një pikëpamje lirie në kuptimin se si e marrin Arminianët zakonisht: që asnjë shkak apo tërësi shkaqesh nuk e bën një person të zgjedhë mënyrën se si ai apo ajo zgjodhi. Sipas pikëpamjes së Kreigut, rrethanat dhe predispozicioni i vetë personit garantojnë që një zgjedhje e caktuar do të bëhet, përndryshe, Perëndia nuk do mund të dinte se cila do ishte zgjedhja nga kjo njohuri e plotë që Ai ka për personin si dhe rrethanat. Por, nëse Perëndia e di se cila do të jetë zgjedhja e personit dhe nëse ajo zgjedhje është e garantuar apo jo, atëherë nuk mund të ndodhë ndryshe. Për më tepër, nëse si personi ashtu edhe rrethanat janë krijuar nga Perëndia, atëherë, si përfundim, rezultati është përcaktuar nga Perëndia. Kjo duket si shumë e afërt me lirinë sipas kuptimit kalvinist, por padyshim që nuk është ajo lloj lirie që do të pranonin pjesa më e madhe e Arminianëve.

b. Sipas një pikëpamjeje arminiane, si mundet e keqja të ekzistojë duke qenë se Perëndia nuk e dëshiron?: Arminianët mjaft qartë thonë se hyrja e të keqes në botë, nuk qe në përputhje me vullnetin e Perëndisë. Pinaku thotë: “Rënia e njeriut është një përgënjeshtrim elokuent i teorisë që vullneti i Perëndisë realizohet gjithnjë.”^[154]66 Por si mundet të ekzistojë e keqja nëse Perëndia nuk dëshiron që ajo të ekzistojë? Nëse e keqja ndodh pavarësisht faktit se Perëndia nuk dëshiron që ajo të ndodhë, kjo duket se mohon gjithëfuqinë e Perëndisë: Ai dëshironte të parandalonte të keqen, por nuk qe në gjendje që ta bënte këtë. Si atëherë do mundemi të besojmë se ky Perëndi është i gjithëfuqishëm?

Përgjigjja e zakonshme Arminiane, është se Perëndia qe në gjendje ta parandalonte të keqen, por Ai zgjodhi të lejonte mundësinë e të keqes me qëllim që të garantonte që engjëjt dhe njerëzit do të kishin lirinë e nevojshme për të ndërmarrë zgjedhje kuptimplota. Me fjalë të tjera, Perëndisë i duhej që të lejonte për mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme me qëllim që të lejonte zgjedhje të mirëfillta nga njerëzit. Katrelli thotë: “Kjo liri e dhënë nga Perëndia përfshin edhe lirinë e dhënë njerëzve për të rebeluar dhe mëkatuar edhe ndaj Krijuesit Vetë. Duke krijuar një botë në të cilin mëkati është i mundshëm, Perëndia nëpërmjet kësaj e detyroi Veten që të reagonte në mënyra specifike po qe se mëkati do të bëhej realitet.”^[155]67

Por as kjo nuk është një përgjigje e kënaqshme, sepse nënkupton që Perëndia do të lejojë mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme përjetësisht në qiell. Sipas pozitës arminiane, nëse ndonjë prej zgjedhjeve dhe veprimeve tona duhet të jenë të mirëfillta dhe reale, atëherë do duhet që ato të përfshijnë mundësinë e zgjedhjeve të mëkatshme. Por, kjo nënkupton që edhe në qiell, për tërë përjetësinë, ne do të përballemi me mundësinë reale të zgjedhjes së të keqes, dhe për rrjedhojë, me mundësinë e rebelimit kundër Perëndisë dhe humbjes së shpëtimit tonë dhe dëbimit jashtë parajsës! Ky është një mendim lemerisës, por duket si një rrjedhojë e nevojshme e pikëpamjes Arminiane.

Megjithëkëtë, është një rrjedhim i cili është edhe më shqetësues akoma: Nëse zgjedhjet e mirëfillta duhet të lejojnë për mundësinë e zgjedhjes së të keqes, atëherë (1) zgjedhjet e Perëndisë nuk janë reale, përderisa Ai nuk mund të zgjedhë të keqen, apo (2) Zgjedhjet e Perëndisë janë reale, dhe ekziston mundësia e mirëfilltë që Perëndia të mundet që një ditë prej ditësh të zgjedhë të bëjë të keqen, ndoshta vetëm pak, ose ndoshta goxha shumë. Nëse peshojmë rrjedhojën e kësaj të dytës, kjo bëhet lebetitëse. Por kjo bie ndesh me dëshminë e bollëkshme të Shkrimit.^[156]68 Nga ana tjetër, rrjedhoja e parë është qartësisht e pavërtetë: Perëndia është përkufizimi i asaj që është reale, dhe është qartësisht gabim të thuash që zgjedhjet e Tij nuk janë të mirëfillta. Për pasojë, të dy rrjedhojat sigurojnë arsye të mira për refuzimin e pozitës Arminiane sipas të cilës zgjedhjet reale duhet të lejojnë mundësinë e zgjedhjes së të keqes, por kjo na kthen tek çështja e mëparshme për të cilën nuk duket se ka një përgjigje të kënaqshme nga pozita arminiane: Si mundet të ekzistojë e keqja nëse Perëndia nuk e dëshiron atë që të ekzistojë?

c. Nga një pikëpamje arminiane, nga mund ta dimë se Perëndia do të ngadhënjejë mbi të keqen?: Po t’i kthehemi pohimit arminian që e keqja nuk është në përputhje me vullnetin e Perëndisë, ngrihet një problem tjetër: nëse e tërë e keqja e tanishme në botë erdhi në botë paçka se Perëndia nuk e deshi, si mund të jemi të sigurt që Perëndia do të ngadhënjejë mbi të në fund? Sigurisht, Perëndia thotë tek Shkrimi që Ai do të ngadhënjejë mbi të keqen. Por nëse Ai nuk qe në gjendje ta mbante atë jashtë universit në krye të herës dhe e keqja u fut përkundër vullnetit të Tij, dhe nëse Ai nuk qe në gjendje të parashikonte rezultatin e çfarëdo ngjarjesh të ardhshme të cilat përfshijnë zgjedhjen e lirë të njerëzve, engjëjve dhe faktorëve demonikë, atëherë si mund të jemi të sigurt se deklarata e Perëndisë, që Ai do të ngadhënjejë mbi të tërë të keqen, është e vërtetë në vetvete? Ndoshta ky është thjesht një parashikim optimist i diçkaje që (nga këndvështrimi Arminian) Perëndia nuk mund ta dijë. Larg prej “lirisë së pabesueshme nga meraku për të ardhmen” që ka Kalvinisti ngaqë ai e di se një Perëndi i gjithëfuqishëm bën që “të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë” (Rom. 8:28), pozita e Arminianit duket logjike për të na shtyrë në një ankth të rrënjosur thellë rreth rezultatit përfundimtar të historisë.

Të dyja këto dy kundërshtimet e fundit për sa i takon të keqes, na bëjnë të kuptojmë se, paçka se ne mund të kemi vështirësi në të menduarin rreth pikëpamjes së Reformuar mbi të keqen si të paracaktuar nga Perëndia dhe tërësisht nën kontrollin e Perëndisë, ka vështirësi shumë më serioze për sa i takon pikëpamjes Arminiane të të keqes, si jo të paracaktuar apo madje të dëshiruar nga Perëndia, dhe për rrjedhojë, jo e sigurt se është nën kontrollin e Perëndisë.

d. Ndryshimi në pyetjet e mbetura pa përgjigje: Përderisa ne jemi të fundmë në arsyetimin tonë, ne në mënyrë të pashmangshme, do të kemi disa pyetje pa përgjigje rreth cilësdo doktrine biblike. Megjithëkëtë, mbi këtë çështje, pyetjet që kalvinistët dhe arminianët duhet të lënë pa përgjigje, janë mjaft ndryshe. Nga njëra anë, kalvinistët duhet të thonë se ata nuk e dinë përgjigjen ndaj pyetjeve të mëposhtme:

1.     Si ekzaktësisht mundet Perëndia që të paracaktojë që ne të bëjmë të keqen në mënyrë të vullnetshme, e megjithëkëtë Perëndia të mos fajësohet për të keqen.

2.     Si ekzaktësisht mund të bëjë Perëndia që ne të zgjedhim diçka me dëshirë.

Për të dyja këto, kalvinistët do të thoshin se përgjigjja disi duhet gjetur në një vetëdijësim për madhështinë e pafundme të Perëndisë, në njohurinë e faktit që Ai mund bëjë shumë më tepër sesa ne mund të mendojmë se Ai mundet. Kështu, efekti i këtyre pyetjeve pa përgjigje, është rritja e vlerësimit tonë për madhështinë e Perëndisë.

Nga ana tjetër, Arminianët duhet të lënë pa përgjigje pyetjet në lidhje me njohurinë e Perëndisë për të ardhmen, arsyen përse Ai do të lejonte të keqen kur kjo është kundër vullnetit të Tij, dhe nëse është apo jo e sigurt që Ai do të ngadhënjejë mbi të keqen. Mosarritja prej tyre për të zgjidhur këto çështje, ka prirjen që të zbehë madhështinë e Perëndisë, gjithëdijen e Tij, gjithëfuqinë e Tij, si dhe besueshmërinë absolute të premtimeve të Tij për të ardhmen. Gjithashtu, këto pyetje të mbetura pa përgjigje, kanë prirjen që të përlartësojnë madhështinë e njeriut (lirinë e tij për të bërë atë gjë që Perëndia nuk e dëshiron) si dhe fuqinë e të keqes (ajo vjen dhe mbetet në univers, paçka se Perëndia nuk e dëshiron). Për më tepër, duke mohuar që Perëndia mund të bëjë krijesa të cilat kanë zgjedhje reale të cilat janë gjithsesi të shkaktuara prej tij, pozita Arminiane zbeh mençurinë dhe aftësinë e Perëndisë, Krijuesit.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A e ka rritur të menduarit e doktrinës së provanisë, mirëbesimin tuaj tek Perëndia? Si e ka ndryshuar kjo mënyrën se si ju mendoni për të ardhmen? A ka në jetën tënde vështirësi apo vuajtje në këtë kohë? Jep një shembull të një vështirësie specifike me të cilën je duke u përballur tani dhe shpjego se si doktrina e provanisë do të të ndihmojë në mënyrën se si ti mendon për të.

2.     A mund të përmendësh pesë gjëra të mira që të kanë ndodhur deri më tani gjatë ditës së sotme? A ke qenë mirënjohës ndaj Perëndisë për secilën prej tyre?

3.     A e mendon nganjëherë fatin apo shansin si shkaktarë të ngjarjeve që ndodhin në jetën tënde? Nëse je ndjerë ndonjëherë kështu, a e rrit apo e ul kjo gjë ankthin tënd për të ardhmen? Tani mendoni për një çast për ndonjë ngjarje të cilën ti mund t’ia kesh atribuuar fatit në të shkuarën. Në vend të kësaj, fillo të mendosh për këto ngjarje si nën kontrollin e Atit tënd të mençur dhe të dashur. Si të bën kjo gjë të ndjehesh ndryshe për to dhe për të ardhmen në përgjithësi?

4.     A bie ndonjëherë në një vazhdë të një “besëtytnie” të vogël veprimesh apo ritualesh të cilat ti mendon se do të sjellin fat të mbarë apo që do të parandalojnë fatin e keq (si për shembull të frysh dorën pasi ke prekur gushën, të kesh frikë kur një mace e zezë të pret rrugën, të hysh me këmbën e djathtë, të mbash një objekt të caktuar “thjesht sa për fat të mbarë,” etj.)? A mendon se këto veprime kanë prirjen ta rrisin apo ta ulin besimin tënd tek Perëndia gjatë ditës, si dhe bindjen tënde ndaj Tij?

5.     Shpjego se si një kuptim i duhur i doktrinës së providencës duhet ta drejtojë një të krishterë në një jetë më aktive lutjeje.

6.     Cili ka qenë efekti i përgjithshëm i këtij kapitulli rreth mënyrës se si ti mendon dhe se si ndjehesh rreth Perëndisë si dhe ngjarjeve të jetës tënde?

TERMA TË VEÇANTË

Arminian

Kalvinist

pajtueshmëri

dekretet e Perëndisë

zgjedhje të lira

vullneti i lirë

qeverisje

njohuri e mesme

ruajtja e vazhdimësisë së ekzistencës

shkaku parësor

providenca

I Reformuar

Shkak dytësor

zgjedhje të vullnetshme

zgjedhje me dashje

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 76–90

1930 Thomas, 176–183

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1847 Finney, 515–544

1875–1876 Pope, 1:437–456; 2:363–367, 386–390

1892–1894 Miley, 1:211–349; 2:271–308

1940 Wiley, 1:478–488

1983 Carter, 1:122–124, 130–133, 222–223

1983- Cottrell, 2:9–228, 265–333, 379–418

1987–1990 Oden, 1:270–316

3. Baptiste

1767 Gill, 1:246–251, 397–434

1887 Boyce, 115–125, 217–230

1907 Strong, 353–370, 410–443

1917 Mullins, 265–276

1976–1983 Henry, 5:307–333; 6:455–491

1983–1985 Erickson, 345–364, 387–432

1987–1994 Lewis/Demarest, 1:291–335; 2:71–122

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 1:225–259

1949 Thiessen, 100–110, 119–132

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:483–497

1934 Mueller, 176–178, 189–195, 236–241

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:197–237, 309–407 (1.16–18; 2.4–5)

1724–1758 Edwards, 1:3–93; 2:107–110, 525–543

1861 Heppe, 133–189, 251–280

1871–1873 Hodge, 1:535–549, 575–616; 2:280–312

1878 Dabney, 120–132, 221–223, 276–291

1887–1921 Warfield, SSW 1:93–115; SSW 2:411–447

1889 Shedd, 1:393–462, 527–533

1937–1966 Murray, CW 3:161–167, 185–189; CW 2:60–66

1938 Berkhof, 100–108, 165–178

1962 Buswell, 1:163–176

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:117–140, 215–219

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 87–91

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)

Vepra të Tjera

Basinger, David, dhe Randall Basinger, red. Parackatimi dhe Vullneti i Lirë: Katër Pikëpamje të Sovranitetit Hyjnor dhe Lirisë së Njeriut (Predestination and Free Will: Four Views of Divine Sovereignty and Human Freedom). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.

Berkouwer, G.C. Provania e Perëndisë (The Providence of God). Përkth. nga Lewis B. Smedes. Grand Rapids: Eerdmans, 1952.

Cameron, N.M. de S. “Providenca (Providence).” Tek FRT (^[157]NDT) fq. 177–179.

Carson, D.A. Sovraniteti Hyjnor dhe Përgjegjshmëria Njerëzore: Pikëpamje Biblike në Shqyrtim Krahasues (Divine Sovereignty and Human Responsibility: Biblical Perspectives in Tension). New Foundations Theological Library. Atlanta: John Knox, and London: Marshall, Morgan and Scott, 1981.

_______. Edhe Sa Kohë o Zot? Reflektime mbi Vuajtjet dhe të Keqen (How Long, O Lord? Reflections on Suffering and Evil). Grand Rapids: Baker, and Leicester: Inter-Varsity Press, 1990.

Craig, William Lane. I Vetmi Perëndi i Mençur: Përputhshmëria e Paranjohurisë Hyjnore dhe Lirisë Njerëzore (The Only Wise God: The Compatibility of Divine Foreknowledge and Human Freedom). Grand Rapids: Baker, 1987.

Feinberg, John. Fytyrat e Shumta të së Keqes: Sistemet Teologjike dhe Problemi i të Keqes (The Many Faces of Evil: Theological Systems and the Problem of Evil). Zondervan, 1994.

Flavel, John. Misteri i Provanisë (The Mystery of Providence). Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1976. Ribotim i botimit të vitit 1698.

Helm, Paul. Provania e Perëndisë (The Providence of God). Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1994.

Parker, T.H.L. “Provania e Perëndisë (Providence of God).” Tek FUT (^[158]EDT) fq. 890–891.

Pink, Arthur W. Sovraniteti i Perëndisë (The Sovereignty of God). Grand Rapids: Baker, 1930.

Warfield, B.B. Kalvini dhe Kalvinizmi (Calvin and Calvinism). London and New York: Oxford University Press, 1931.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Romakëve” 8:28: Dhe ne e dimë se të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që janë të thirrur sipas qëllimit të tij.

HIMN

“PERËNDIA LËVIZ NË NJË MËNYRË TË MISTERSHME (GOD MOVES IN A MYSTERIOUS WAY)”

Perëndia lëviz në një mënyrë të mistershme

Mrekullitë e Tij për të kryer;

Ai lë gjurmët e këmbëve të Tij në det,

Dhe mbi stuhi shkon kaluar.

Thellë në miniera të padepërtueshme

Aftësish gjithnjë të suksesshme në çdo an’

Ai ruan projektet e Tij të shkëlqyera,

Dhe realizon vullnetin e Tij sovran.

Ju shenjtorë që frikë keni, merrni zemër përsëri;

Retë të cilave u druheni kaq

Janë përplot mëshirë dhe do të shkarkojnë si shi

bekime mbi kokën tuaj sakaq.

me shqisat e dobëta tuaja, mos e gjykoni Zotin,

por besojini Atij se hirin e Tij do t’ju japë;

Prapa një provanie të ngrysur që mbërrin

Ai fsheh një fytyrë që buzëqesh prapë.

Qëllimet e Tij, do të piqen shpejt,

Orë pas ore do t’i shpalosë;

sythi mund të ketë një shije të hidhur krejt,

por sa e ëmbël e ka lulja të vetën aromë.

Mosbesimi i verbër padyshim që do të gabohet,

dhe rrëmojë më kot në veprën e Tij;

Perëndia është interpretuesi i Vet,

Gjithçka e sqaron Vetë Ai.

Autori: William Cowper, 1774

Kapitulli 17

Mrekullitë

Çfarë janë mrekullitë? A mund të ndodhin ato sot?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Një shqyrtim i temës së mrekullive, është i lidhur ngushtë me provaninë e Perëndisë e cila u trajtua në kapitullin e mëparshëm. Atje ne argumentuam se Perëndia ushtron një kontroll të gjerë, të vazhdueshëm e sovran mbi të tëra aspektet e krijimit të Tij. Ky kapitull do të supozojë se diskutimi i mëparshëm i provanisë është kuptuar dhe do të ndërtojë mbi të në qasjen ndaj çështjes së mrekullive.

A. Përkufizim

Mrekullinë mund ta përkufizojmë si më poshtë: Një mrekulli është një lloj më pak i zakonshëm i veprimtarisë së Perëndisë, në të cilën, Ai krijon mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe dëshmon për Vetveten.^[159]1 Ky përkufizim merr në konsideratë kuptimin tonë të mëparshëm të provanisë së Perëndisë nëpërmjet të cilës, Perëndia ruan, kontrollon dhe qeveris gjithçka. Nëse e kuptojmë kësisoj provaninë, ne natyrshëm do të shmangim shpjegimet e tjera të zakonshme apo përkufizimet e mrekullive.

Për shembull, një përkufizim i mrekullisë është: “një ndërhyrje e drejtpërdrejtë e Perëndisë në botë.” Por ky përkufizim merr anën e një pikëpamjeje deiste të marrëdhënies së Perëndisë me botën, në të cilën bota vazhdon më vete dhe Perëndia ndërhyn në të vetëm me raste. Kjo padyshim që nuk është pikëpamja biblike sipas të cilës Perëndia bën që shiu të bjerë (Mat. 5:45), bën që bari të rritet (Psa. 104:14), dhe në mënyrë të vazhdueshme mban gjithçka përmes fjalës së fuqisë së  Tij (Heb. 1:3). Një përkufizim tjetër i mrekullisë, është “një veprimtari më e drejtpërdrejtë e Perëndisë në botë.” Por, të flasësh për një punë “më të drejtpërdrejtë të Perëndisë, do të thotë të sugjerosh që veprimtaria e Tij e zakonshme provanore, është në një farë mënyre jo e “drejtpërdrejtë” dhe përsëri aludon për një soj shkëputjeje të tipit deist të Perëndisë nga bota.

Një përkufizim tjetër është: “Perëndia, duke punuar në botë, pa përdorur mjete natyrore për të arritur rezultatet që Ai dëshiron.” Megjithëkëtë, të flasësh për Perëndinë që punon “pa mjete” na lë në Bibël me shumë pak, për të mos thënë aspak mrekulli, sepse është e vështirë të mendosh për një mrekulli që ndodhi pa asnjë element tokësor: në shërimin e njerëzve për shembull, disa prej vetive fizike të trupit të të sëmurit, padyshim që u përfshinë në shërim. Kur Jezusi shumëfishoi bukët dhe peshqit, Ai të paktën përdori pesë bukët dhe dy peshqit e parë që kishte atje. Kur shndërroi ujin në verë, Ai përdori ujë dhe e bëri verë. Ky përkufizim duket inadekuat.^[160]2

Një përkufizim tjetër i mrekullisë, është “Një përjashtim ndaj një ligji natyror” apo “Perëndia vepron në kundërshtim me ligjet e natyrës.” Por fraza “ligjet e natyrës” në mënyrën se si kuptohet zakonisht, nënkupton se ka disa cilësi të caktuara të brendaqenësishme në gjërat që ekzistojnë, “ligjet e natyrës” të cilat veprojnë në mënyrë të pavarur nga Perëndia, dhe që Perëndia duhet të ndërhyjë apo t’i “shkelë” këto ligje me qëllim që një mrekulli të ndodhë.^[161]3 Edhe një herë tjetër, ky përkufizim nuk shpjegon në mënyrë adekuate mësimin biblik rreth provanisë.

Një përkufizim tjetër i mrekullisë është: “një ngjarje e pamundur për t’u shpjeguar me shkaqe natyrore.” Ky përkufizim është inadekuat sepse (1) ai nuk përfshin Perëndinë si shkaktarin e kësaj mrekullie; (2) supozon se Perëndia nuk përdor disa shkaqe natyrore kur punon në një mënyrë të pazakontë dhe të mahnitshme, dhe kësisoj supozon përsëri se Perëndia ndërhyn vetëm me raste në botë; dhe (3) do të rezultojë në një minimizim të ndjeshëm të mrekullive aktuale si dhe në një rritje të skepticizmit përderisa shumë herë, kur Perëndia punon si përgjigje ndaj lutjes, rezultati është i mahnitshëm ndaj atyre që u lutën, por nuk është absolutisht e pamundur të shpjegosh përmes shkaqeve natyrore, veçanërisht për një skeptik i cili refuzon të shikojë dorën e Perëndisë në veprim.

Për rrjedhojë, përkufizimi i parë i dhënë më lart, ku një mrekulli është thjesht një mënyrë më pak e zakonshme e punës së Perëndisë në botë, duket më i preferueshëm dhe më i përputhshëm me doktrinën biblike të provanisë së Perëndisë. Ky përkufizim nuk thotë se një mrekulli është një lloj tjetër i punës nga Perëndia, por vetëm se ai është një mënyrë më pak e zakonshme e punës së Perëndisë, dhe se bëhet për të habitur, mahnitur apo befasuar njerëzit në një mënyrë të atillë që Perëndia dëshmon kësisoj për Veten.

Terminologjia biblike për mrekullitë, shpesh herë tregon për nga kjo ide e fuqisë së Perëndisë në punë, për të krijuar mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit. Kryesisht janë përdorur tre grupe termash: (1) “shenjë” (Heb. אֹות, H253; Gk. σημεῖον, G4956), që do të thotë diçka që tregon apo nënkupton diçka tjetër, veçanërisht (me referencë ndaj mrekullive) veprimtarinë dhe fuqinë e Perëndisë; (2) “çudi” (Heb. מֹופֵת, H4603; Gk. τέρας, G5469), një ngjarje që i bën njerëzit të mahniten apo çuditen;^[162]4 dhe (3) “mrekulli” apo “vepra të fuqishme” (Heb. גְּבוּרָה, H1476; Gr. δύναμις, G1539), një veprim ky që shpalos një forcë të madhe, veçanërisht (me referencë ndaj mrekullive) fuqi hyjnore.^[163]5 Shpesh “shenja dhe mrekulli” përdoret si një shprehje shabllon për t’iu referuar mrekullive (Eks. 7:3; L. i P. 6:22; Psa. 135:9; Veprat 4:30; 5:12; Rom. 15:19; etj.), dhe nganjëherë të tre këto terma janë të ndërthurur, “me vepra të fuqishme dhe mrekulli dhe shenja” (Veprat 2:22) apo “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” (2 Kor. 12:12; Heb. 2:4).

Përveç kuptimeve të termave të përdorura për mrekullitë, një arsye tjetër mbështetëse e përkufizimit tonë, është fakti që mrekullitë në Shkrim krijojnë mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe tregojnë se fuqia e Perëndisë është në funksionim. Bibla shpesh herë na thotë se Perëndia Vetë është Ai i Cili kryen “mrekulli” apo “gjëra të mrekullueshme.” “Psalmi” 136:4 thotë se Perëndia është Ai “vetëm ai bën mrekulli” (kr. Psa. 72:18). Kënga e Moisiut deklaron:

Kush barazohet me ty midis perëndive, o Zot?

Kush barazohet me ty, i mrekullueshëm në shenjtëri,

i madhërishëm në lëvdata, o çudibërës? (Eks. 15:11)

Kësisoj, shenjat e mrekullueshme të cilat Moisiu kreu kur bastuni i tij u kthye në gjarpër dhe përsëri në bastun, apo kur dora iu bë e lebrozur, dhe pastaj e pastër përsëri (Eks. 4:2–8), u dhanë që Moisiu të mund të demonstronte ndaj popullit të Izraelit që Perëndia e kishte dërguar. Në mënyrë të ngjashme, shenjat e mrekullueshme që Perëndia bëri përmes dorës së Moisiut dhe Aaronit përmes plagëve, duke tejkaluar ku e ku mrekullitë e pavërteta apo shenjat imituese të bëra nga magjistarët në oborrin e faraonit (Eks. 7:12; 8:18–19; 9:11), treguan se njerëzit në Izrael ishin ata të cilët adhuronin Perëndinë e vetëm të vërtetë. Kur Elija ballafaqoi priftërinjtë e Baalit në Malin Karmel (1 Mbretërve 18:17–40), zjarri nga qielli demonstroi se Zoti ishte Perëndia i vërtetë.

Tani, nëse ne pranojmë përkufizimin se një mrekulli është “një lloj më pak i zakonshëm i veprimtarisë së Perëndisë në të cilin Ai ngre drojën dhe mrekullimin e njerëzve dhe dëshmon për Veten,” atëherë ne mund të ngremë pyetjen se çfarë lloje gjërash duhet të konsiderohen mrekulli. Sigurisht, është e saktë ta konsiderojmë mishërimin e Jezusit si Perëndi-njeri, si dhe ringjalljen e Jezusit nga të vdekurit, si mrekullitë qendrore dhe më të rëndësishmet në të tërë historinë. Ngjarjet e eksodit, si për shembull ndarja e Detit të Kuq dhe rënia e Jerikos, ishin mrekulli mbresëlënëse. Kur Jezusi shëroi njerëz dhe pastroi lebrozë apo kur dëboi demonë, këto ishin padyshim mrekulli gjithashtu (shiko Mat. 11:4–5; Luka 4:36–41; Gjoni 2:23; 4:54; 6:2; 20:30–31).

Por, a mund t’i konsiderojmë mrekulli përgjigjet e pazakonta ndaj lutjeve? Duket se po, po qe se janë aq mbresëlënëse sa duhet për të krijuar mahnitje dhe mrekullim tek njerëzit dhe për t’i bërë ata që të pranojnë se në funksionim është fuqia e Perëndisë: përgjigjja ndaj lutjes së Elijës që Perëndia të dërgonte zjarr nga qielli, ishte një mrekulli (1 Mbretërit 18:24, 36–38), siç ishin edhe përgjigjet ndaj lutjeve të tij që djali i vdekur i një vejushe të rikthehej në jetë (1 Mbretërit 17:21), apo që shiu të ndalte dhe më pas të fillonte sërish (1 Mbretërit 17:1; 18:41–45 me Jakobin 5:17–18). Në Besëlidhjen e Re, lirimi i Pjetrit nga burgu si përgjigje ndaj lutjeve të kishës, pa dyshim që qe një mrekulli (Veprat 12:5–17; vini re gjithashtu lutjen e Palit për babanë e Publiusit tek “Veprat” 28:8). Por, duhet të ketë patur shumë mrekulli aspak të kësaj shkalle dramatike sa ç’ishin këto, sepse Jezusi shëroi qindra njerëz, “të gjithë ata që kishin të sëmurë me sëmundje të ndryshme” (Luka 4:40). Pali shëroi “edhe të tjerë të ishullit, që kishin sëmundje” (Veprat 28:9).

Nga ana tjetër, të krishterët shikojnë për çdo ditë përgjigje ndaj lutjeve, dhe ne nuk duhet ta zbehim përkufizimin që i bëjmë mrekullisë, aq sa çdo përgjigje ndaj lutjes të quhet mrekulli. Por kur një përgjigje ndaj një lutjeje është aq mbresëlënëse saqë njerëzit e përfshirë në të janë të mahnitur dhe e pranojnë fuqinë e Perëndisë në funksionim në një mënyrë të pazakontë, atëherë duket e përshtatshme që këtë ta quajmë mrekulli.^[164]6 Kjo është e përputhshme me përkufizimin tonë dhe duket se është e mbështetur nga provat biblike që veprat e Perëndisë të cilat krijojnë mahnitje dhe mrekullimi të njerëzve u quajtën mrekulli (Gk. δύναμις, G1539).^[165]7

Por pavarësisht nëse ne adaptojnë një përkufizim të gjerë apo të ngushtë për mrekullitë, të tërë ne duhet të biem dakord se nëse Perëndia vërtetë punon duke iu përgjigjur lutjeve tona, qoftë në mënyra të zakonshme, qoftë të pazakonshme, është e rëndësishme që ne ta kuptojmë këtë dhe ta falënderojmë Atë, si dhe që të mos e shpërfillim apo të shkojmë larg duke sajuar “shkaqe natyrore” të mundshme për ta kaluar me shpjegime atë që faktikisht e ka bërë Perëndia si përgjigje ndaj lutjes. Ndërkohë që ne duhet të tregohemi të kujdesshëm që të mos e ekzagjerojmë me raportimin e detajeve të përgjigjeve ndaj lutjes, ne duhet që gjithashtu të shmangim edhe gabim e kundërt me këtë, të mos përlëvdimit dhe falënderimit të Perëndisë për atë që Ai ka bërë.

B. Mrekullitë si karakteristikë e epokës së besëlidhjes

Në Besëlidhjen e Re, shenjat e mrekullueshme të Jezusit vërtetuan që Ai kishte ardhur nga Perëndia: Nikodemi e kuptoi se: “Askush nuk mund të bëjë shenjat që bën ti, në qoftë se Perëndia nuk është me të” (Gjoni 3:2). Shndërrimi i ujit në verë nga Jezusi, qe një “shenjë” e cila “shfaqi lavdinë e tij; dhe dishepujt e tij besuan në të” (Gjoni 2:11). Sipas Pjetrit, Jezusi ishte “njeriu i dëftuar nga Perëndia ndër ju me vepra të fuqishme dhe mrekulli dhe shenja që Perëndia bëri ndër ju me anë të tij” (Veprat 2:22).

Pastaj, në kishën e hershme, apostujt si dhe të tjerët të cilët predikonin ungjillin, kryen mrekulli të cilat e mahnitën popullin dhe jepnin konfirmim të ungjillit që po predikohej (Veprat 2:43; 3:6–10; 4:30; 8:6–8, 13; 9:40–42; etj.). Edhe në kishat ku apostujt nuk ishin të pranishëm, ndodhnin mrekulli. Për shembull, Pali, duke u shkruar një sërë kishash në rajonin e Galacisë (shiko Gal. 1:1), merr këtë si të vërtetë kur pyet: “Ai, pra, që ju jep juve Frymën, dhe kryen midis jush vepra të fuqishme, i bën prej veprave të ligjit apo prej të dëgjuarit të besimit?” (Gal. 3:5). Në mënyrë të ngjashme, ai përmend në kishën e Korintit “vepra të fuqishm” (1 Kor. 12:28) dhe emërton “për të kryer mrekulli të fuqishme” (1 Kor. 12:10) si një dhuratë të shpërndarë nga Fryma e Shenjtë. Këto dy vargjet e fundit, janë veçanërisht të rëndësishme për shkak se “1 Korintasve” 12:4–31 nuk është duke diskutuar një situatë specifike në Korint, por natyrën e kishës në përgjithësi si “trupi i Krishtit” me shumë gjymtyrë, por gjithsesi një trup.^[166]8

Në fakt, duket se është karakteristikë e kishës së Besëlidhjes së Re që mrekullitë ndodhin.^[167]9 Në Besëlidhjen e Vjetër, mrekullitë dukej se ndodhnin kryesisht në lidhje me një drejtues të spikatur në një kohë të caktuar, siç ishte për shembull Moisiu apo Elija apo Eliseu. Në Besëlidhjen e Re, ka një rritje të beftë dhe të paprecedent të mrekullive, kur Jezusi fillon shërbesën e Tij (Luka 4:36–37, 40–41). Megjithëkëtë, në ndryshim nga modeli i besëlidhjes së vjetër, autoriteti për të kryer mrekulli si dhe për të dëbuar demonë, nuk ishte i kufizuar vetëm tek Jezusi. Gjithashtu, mrekullitë nuk u shuan kur Jezusi u kthye në parajsë. Edhe gjatë shërbesës së Tij, Jezusi dha autoritet për të shëruar të sëmurët dhe dëbuar demonët, jo vetëm ndaj të Dymbëdhjetëve, por edhe shtatëdhjetë dishepujve të Tij (Luka 10:1, 9, 17–19; kr. Mat. 10:8; Luka 9:49–50). Për më tepër, pasazhet e shënuara më lart nga “1 Korintasve” dhe “Galatasve” të lënë të kuptohet se kryerja e mrekullive nuk qe kufizuar tek shtatëdhjetë dishepujt, por qe karakteristikë e kishave të Galacisë si dhe e kishave të Besëlidhjes së Re në përgjithësi. Kjo sugjeron se ndodhja e mrekullive është një karakteristikë e kishës së Besëlidhjes së Re, dhe mund të konsiderohet si një tregues i punës së fuqishme të re të Frymës së Shenjtë, e cila filloi gjatë Rrëshajave, dhe mund të pritet të vazhdojë përgjatë gjithë epokës së kishës.^[168]10

C. Qëllimet e Mrekullive

Një qëllim i mrekullive, padyshim që është autentikimi i mesazhit të ungjillit. Kjo qe evidente edhe në vetë shërbesën e Jezusit, siç u pranua edhe nga njerëz të tillë si Nikodemi: “Mësues, ne e dimë se ti je mësues i ardhur nga Perëndia, sepse askush nuk mund të bëjë shenjat, që bën ti, në qoftë se Perëndia nuk është me të” (Gjoni 3:2). Është gjithashtu evidente që ndërkohë që ungjilli qe shpallur prej atyre të cilët e dëgjuan Jezusin, sepse ndërkohë që ata predikonin, “Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij” (Heb. 2:4). Nëse ky qëllim qe i vlefshëm vetëm kur ungjilli u predikua për herë të parë (përpara se të shkruhej Besëlidhja e Re), apo nëse ai vlen përgjatë gjithë epokës së kishës, kjo varet nga ajo që ne mendojmë se çfarë po konfirmojnë mrekullitë: a janë ato duke konfirmuar vetëm vërtetësinë absolute të fjalëve të Shkrimit (si fjalët e Perëndisë Vetë), apo mrekullitë jepen për të konfirmuar vërtetësinë e ungjillit në përgjithësi, kurdoherë që ai predikohet? Me fjalë të tjera, a e konfirmojnë mrekullitë Shkrimin në tërësi apo ungjillin? Siç do ta shikojmë më poshtë, mrekullitë nuk qenë kufizuar tek ata të cilët shkruan Shkrimin apo që folën me autoritetin absolut apostolik.^[169]11 Kjo sugjeron se mrekullitë që u dhanë si konfirmim i ungjillit, mund të pritet të vazhdojnë përgjatë gjithë epokës së kishës.

Kur ndodhin mrekulli, ato japin prova që Perëndia është me të vërtetë në veprim dhe kështu që shërbejnë për çuarjen përpara të ungjillit: gruaja samaritane i shpalli fshatit të saj: “Ejani, shikoni një njeri që më ka thënë gjithë sa kam bërë” (Gjoni 4:29), dhe shumë samaritanë besuan në Krishtin. Kjo qe vlen të thuhet shpesh herë gjatë shërbesës së Jezusit, por qe gjithashtu e vërtetë në kishën e hershme: kur Filipi shkoi në një qytet në Samari,

Turmat, me një mendje të vetme, u kushtonin vëmendje gjërave që thoshte Filipi, duke duke dëgjuar dhe duke parë shenjat që ai bënte. Sepse, frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta që ishin të pushtuar, duke bërtitur me zë të lartë; dhe, shumë të paralizuar e të çalë, u shëruan. Dhe në atë qytet u bë një gëzim i madh. (Vep. 8:6–8)

Kur Enea i paralizuari u shërua, “të gjithë banorët e Lidës dhe të Saronit e panë dhe u kthyen te Zoti” (Veprat 9:35). Kur Tabitha u ringjall, “U mor vesh në mbarë Jopën dhe shumë veta besuan në Zotin” (Veprat 9:42).^[170]12

Në Besëlidhjen e Re, një qëllim i dytë i mrekullive është të dëshmojnë për faktin që mbretëria e Perëndisë ka ardhur, dhe ka filluar të zgjerojë rezultatet e saj të dobishme në jetën e njerëzve, sepse rezultatet e mrekullive të Jezusit, tregojnë karakteristikat e mbretërisë së Perëndisë: Jezusi tha: “Por, në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Frymës së Perëndisë, atëherë mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj” (Mat. 12:28). Ngadhënjimi i Tij mbi forcat shkatërrimtare të Satanit, tregoi se si qe mbretëria e Perëndisë. Kësisoj, çdo mrekulli shërimi apo çlirimi nga shtypja demonike, çonte përpara mbretërinë dhe ndihmonte në përmbushjen e shërbesës së Jezusit, sepse Ai erdhi me Frymën e Zotit në Vetvete “për të ungjillizuar të varfërit....për të shpallur çlirimin e të burgosurve dhe kthimin e të parit të verbërve, për të dërguar në liri të shtypurit” (Luka 4:18).

Po kështu, Jezusi u dha dishepujve të Tij “fuqi dhe pushtet mbi të gjithë demonët dhe të shërojnë sëmundjet. Dhe i dërgoi të predikojnë mbretërinë e Perëndisë dhe të shërojnë të sëmurët” (Luka 9:1–2). Ai i urdhëroi ata: “Shkoni dhe predikoni duke thënë: ``Mbretëria e qiejve u afrua''. Shëroni të sëmurët, pastroni lebrosët, ngjallni të vdekurit, dëboni demonët” (Mat. 10:7–8; kr. Mat. 4:23; 9:35; Veprat 8:6–7, 13).

Një qëllim i tretë i mrekullive, është të ndihmojë ata që janë në nevojë. Dy të verbrit afër Jerikosë, thirrën: “Ki mëshirë për ne,” dhe Jezusi “pati dhembshuri” dhe i shëroi ata (Mat. 20:30, 34). Kur Jezusi pa një turmë të madhe njerëzish, “pati dhembshuri për ta dhe shëroi të sëmurët e tyre” (Mat. 14:14; shiko gjithashtu Luka 7:13). Këtu, mrekullitë japin prova të dhembshurisë së Krishtit ndaj atyre që janë në nevojë.

Një qëllim i katërt i mrekullive, i lidhur me të dytën, është të largojë pengesa ndaj shërbesave të njerëzve. Sapo Jezusi kishte shëruar vjehrrën e Pjetrit, “ajo u ngrit dhe u shërbeu atyre” (Mat. 8:15). Kur Perëndia kishte mëshirë ndaj Epafroditit dhe ia riktheu shëndetin (qoftë përmes një mrekullie, qoftë jo, Pali ia atribuon atë mëshirës së Perëndisë tek “Fil.” 2:27), Epafroditi qe pastaj në gjendje t’i shërbente Palit dhe në kthim, të kryente funksionin e tij si lajmëtar tek kisha e Filipisë (Fil. 2:25–30). Paçka se teksti nuk thotë shkoqur që Tabitha (apo Doraki) iu rikthye “veprave të mira dhe të jepte shumë lëmoshë” (Veprat 9:36) të saj pasi Zoti, përmes Pjetrit, e ringjalli atë (Veprat 9:40–41), duke përmendur veprat e saj të mira si dhe ata që dëshmonin për kujdesin e saj vetë-sakrifikues ndaj nevojave të të tjerëve (Veprat 9:39), kjo sugjeron se ajo do të rifillonte një shërbesë të ngjashme mëshire kur u ringjall nga të vdekurit. E lidhur me këtë kategori do të ishte fakti që Pali pret që njerëzit të ndërtohen kur dhurata mrekulli-bërëse përdoren në kishë (1 Kor. 12:7; 14:4, 12, 26).

Së fundmi, një qëllim i pestë për mrekullitë (dhe një tek i cili kontribuojnë të tërë të tjerët) është t’i sjellin lavdi Perëndisë. Pasi Jezusi e shëroi një paralitik, turmat “u çuditën dhe lëvdonin Perëndinë, që u kishte dhënë pushtet të tillë njerëzve” (Mat. 9:8). Po kështu, Jezusi tha se njeriu që kishte qenë i verbër që nga lindja, qe i verbër që “tek ai të dëftohen veprat e Perëndisë” (Gjoni 9:3).

D. A Qenë Mrekullitë të Kufizuara tek Apostujt?

1. Një Përqendrim i Pazakontë i Mrekullive tek Shërbesa e Apostujve. Disa kanë argumentuar se mrekullitë qenë të kufizuara vetëm tek apostujt, apo vetëm tek apostujt dhe ata që ishin të lidhur ngushtë me ta. Përpara se të shqyrtojmë argumentet e tyre, është e rëndësishme që të vërejmë se ka disa tregues që një përqendrim mbresëlënës i mrekullive, qe karakteristik për apostujt, si përfaqësues të veçantë të Krishtit. Për shembull, Perëndia deshi dhe lejoi që mrekulli të jashtëzakonshme të kryheshin përmes Pjetrit dhe Palit. Në ditët e para fare të kishës,

Dhe shumë shenja dhe mrekulli bëheshin në mes të popullit nëpërmjet duarve të apostujve.... Zotit i shtohej një numër gjithnjë e më i madh besimtarësh, turma burrash dhe grash, aq sa i binin të sëmurët në rrugë, i vinin në shtroje dhe në shtretër, që kur të kalonte Pjetri, të paktën hija e tij të mbulonte ndonjë nga ata. Por dhe një turmë nga qytetet përreth mblidhej në Jerusalem dhe sillte të sëmurë dhe ata që mundoheshin nga frymëra të ndyra dhe të gjithë shëroheshin. (Veprat 5:12–16)

Po kështu, kur Pali qe në Efes, “Perëndia bënte mrekulli të jashtëzakonshme me anë të duarve të Palit, aq sa mbi të sëmurët sillnin rizë dhe përparëse, që kishin qenë mbi trupin e tij, dhe sëmundjet largoheshin prej tyre dhe frymërat e liga dilnin prej tyre” (Veprat 19:11–12).^[171]13 Një shembull tjetër gjendet tek ringjallja e Tabithës: kur ajo kishte vdekur, dishepujt në Jopë i Çuan fjalë Pjetrit që të vinte dhe të lutej për të që të ngjallej (Veprat 9:36–42), me sa duket ngaqë ato menduan se Perëndia kishte dhënë një përqendrim të pazakontë fuqie mrekulli-bërëse Pjetrit (apo ndaj apostujve në përgjithësi). Dhe shërbesa e Palit në përgjithësi, qe karakterizuar nga ngjarje mrekulli-bërëse, për shkak se ai e përmbledh shërbesën e tij duke u treguar romakëve për gjërat që Krishti kishte kryer përmes tij, për të kthyer johebrenjtë në bindje ndaj Perëndisë “me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë” (Rom. 15:19).

Megjithëkëtë, përqendrimi i pazakontë i mrekullive në shërbesat e apostujve, nuk provon që asnjë mrekulli nuk u krye nga të tjerët! Siç e kemi parë qartësisht “mrekulli të fuqishme” (1 Kor. 12:10) si dhe dhurata të tjera mrekulli-bërëse (1 Kor. 12:4–11 përmend disa) ishin pjesë e funksionimit të zakonshëm të kishës korintase, dhe Pali e di se Perëndia kryen “vepra të fuqishme” edhe në kishat e Galacisë gjithashtu (Gal. 3:5).

2. Cilat janë “Shenjat e një apostulli” tek “2 Korintasve” 12:12? Përse atëherë kanë argumentuar disa që mrekullitë qenë në mënyrë unikale shenja të cilat dallonin një apostull? Argumenti i tyre bazohet kryesisht tek “2 Korintasve” 12:12, ku Pali thotë: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh, me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” (2 Kor. 12:12).^[172]14 Ata thonë se kjo nënkupton se të tjerët të cilët nuk ishin apostuj (apo shoqëruesit e tyre të afërt), nuk kishin atë autoritet, apo nuk mund t’i kryenin këto shenja e mrekulli.^[173]15 Ata për më tepër thonë se mrekulli-bërja reshti kur apostujt dhe bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë, vdiqën. Për rrjedhojë, ata dalin në përfundimin se sot nuk mund të priten mrekulli të tjera. (Ata të cilët mbajnë këtë pozitë, nganjëherë njihen si “reshtësit” përderisa ato janë të mendimit për pushimin apo “reshtjen” e mrekullive që herët në historinë e kishës.)

Në shqyrtimin e kësaj pyetjeje, duhet mbajtur mend se në pasazhin kyç të përdorur për të vërtetuar këtë argument në të cilin Pali flet për “Shenjat e apostullit” tek “2 Korintasve” 12:12, ai nuk është duke u përpjekur që të provojë se Ai është një apostull në dallim nga të krishterët e tjerë të cilët nuk janë apostuj. Ai është më tepër duke u përpjekur që të vërtetojë se është një përfaqësues i vërtetë i Krishtit, në dallim nga të tjerët të cilët janë “apostuj të rremë” (2 Kor. 11:13), përfaqësues të rremë të Krishtit, shërbëtorë të Satanit të cilët maskohen si “shërbyes të drejtësisë” (2 Kor. 11:14–15). Me pak fjalë, kontrasti nuk është mes apostujve të cilët mund të kryenin mrekulli dhe të krishterëve të zakonshëm që nuk mundeshin, por mes apostujve të mirëfilltë të krishterë, përmes të cilëve Fryma e Shenjtë punoi dhe shtiracakëve jo të krishterë për postin apostolik përmes të cilëve Fryma e Shenjtë nuk punonte aspak. Për rrjedhojë, edhe nëse ne i marrim “shenjat e apostullit” sikur të nënkuptonin mrekullitë, ne duhet të kuptojmë se ata të cilët e përdorin këtë pasazh për të argumentuar se mrekullitë nuk mund të bëhen sot përmes të krishterëve, janë duke e nxjerrë frazën “shenjat e apostullit” nga konteksti i vet dhe duke e përdorur në një mënyrë që Pali nuk e synonte kurrë të përdorej. Pali me këtë po bënte një dallim të tij nga jo të krishterët, ndërkohë që ata e përdorin këtë pasazh për ta dalluar Palin nga të krishterët e tjerë.

Për më tepër, një shqyrtim nga afër i “2 Korintasve” 12:12 tregon se kjo duhet të jetë shumë më e dyshimtë sesa fraza: “shenjat e apostullit” në këtë pasazh, do të thotë shenja mrekullishë. Në pikërisht këtë varg, Pali bën dallimi mes “shenjave të apostullit” prej mrekullive, të cilat ai i quan: “shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme,” duke vërejtur se mrekullitë qenë kryer bashkë me shenjat e një apostulli: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh, me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme.”^[174]16 Kjo frazë e mëpasshme, “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme,” ka një mbivendosje të të tre termave të përdorura për mrekullitë dhe për rrjedhojë duhet t’u referohet mrekullive (vëre “shenja dhe mrekulli” tek “Veprat” 4:30; 5:12; 14:3; 15:12; “Rom.” 15:19; “Heb.” 2:4; etj.). Për rrjedhojë, fraza e mëparshme, “shenjat e apostullit,” duhet t’i referohet diçkaje ndryshe, diçkaje që qe shoqëruar nga (bërë “me”) shenja dhe mrekulli.

Në fakt, paçka se fjala shenjë në greqisht (σημεῖον, G4956) shpesh i referohet mrekullive, ajo ka një gamë shumë më të gjerë kuptimi sesa thjesht mrekulli: semeion do të thotë thjesht “diçka që tregon apo që i referohet diçkaje tjetër.”^[175]17 Tek “2 Korintasve” 12:12, “shenjat” e një apostulli kuptohen më mirë si gjithçka që karakterizon misionin apostolik të Palit dhe si ajo gjë që e tregoi atë të jetë një apostull i vërtetë.^[176]18 Ne nuk kemi nevojë që të hamendësojmë se çfarë ishin këto shenja, sepse gjetiu, tek “2 Korintasve” Pali na tregon atë që vërtetonte se ai ishte një apostull i vërtetë:

1.     Fuqi shpirtërore në konflikt me të keqen (10:3–4, 8–11; 13:2–4, 10)

2.     Përkujdesje me xhelozi për mbarëvajtjen e kishave (11:1–6)

3.     Njohuri e vërtetë për Jezusin si dhe planit ungjillor të Tij (11:6)

4.     Vetë-mbështetje (vetëmohim) (11:7–11)

5.     Mos shfrytëzimi i kishave; mos goditja fizikisht e njerëzve (11:20–21)

6.     Vuajtje dhe vështirësi të duruara për Krishtin (11:23–29)

7.     Rrëmbimi në qiell (12:1–6)

8.     Kënaqja dhe besimi për të duruar një gjemb në mish (12:7–9)

9.     Marrje forcë nga dobësia (12:10).

Artikulli i parë mund të ketë përfshirë mrekulli, por padyshim që ky nuk është fokusi kryesor i referencës së tij ndaj “shenjave të apostullit.”

Një provë tjetër që “shenjat e apostullit” tek “2 Korintasve” 12:12 ishin të tëra këto gjëra dhe jo thjesht mrekullitë, është fakti që Pali thotë: “Shenjat e apostullit u kryen ndër ju me durim të madh.” Tani, do të kishe pak kuptim të thoshe që mrekullitë u kryen “me durim të madh,” sepse shumë mrekulli ndodhin mjaft shpejt, por do të kishte shumë më tepër kuptim të thoje që durimi i ngjashëm me të Krishtit që Pali tregoi në vështirësi për hir të korintasve, u realizua “me durim të madh.”

Duhet të vërejmë se Pali asgjëkund në këtë listë nuk përmend mrekullitë me qëllim për të vërtetuar se ishte apostull i vërtetë. Në fakt, pjesa më e madhe e gjërave të cilat ai përmend, nuk do ta dallonin atë nga të krishterët e tjerë të vërtetë. Por, këto gjëra e dallojnë atë nga shërbëtorët e Satanit, apostujt e rremë të cilët nuk janë aspak të krishterë: jeta e tyre nuk karakterizohet nga përulësia, por nga krenaria; jo nga vetëmohimi por nga egoizmi; jo nga bujaria, por nga lakmia; jo nga kërkimi i të mirës së të tjerëve, por nga shfrytëzimi i të tjerëve; jo nga pushteti shpirtëror në dobësi fizike, por nga besimi në forcën e tyre natyrale; jo nga durimi i vuajtjes dhe vështirësive, por duke kërkuar lehtësinë dhe rehatinë e tyre.^[177]19 Kur Pali veproi në një mënyrë të ngjashme me Krishtin ndër ta, veprimet e Tij ishin “shenja” që pretendimi i tij se ishte apostull, ishte një pretendim i vërtetë: kështu, këto gjëra ishin “shenjat e apostullit .” Në këtë kontekst, “shenjat” dalluese të një apostulli të vërtetë nuk është nevoja të jenë gjëra të cilat tregonin një ndryshim absolut mes tij dhe të krishterëve të tjerë, por më tepër gjëra të cilat treguan se shërbesa e Tij ishte e mirëfilltë, në ndryshim kjo nga shërbesat e rreme të të tjerëve. Ai këtu nuk është duke u treguar korintasve se nga ta dinin se kush ishte apostull në dallim nga të krishterët e tjerë (këtë ai e bëri tek “1 Kor.” 9:1–2; 15:7–11; “Gal.” 1:1, 11–24, duke përmendur për këtë qëllim shikimin e Krishtit të ringjallur, dhe mandatimin prej Tij si një apostull), por këtu ai po tregon se si të dallohet se cila ishte një shërbesë e mirëfilltë e miratuar nga Krishti.

Përse atëherë shton ai se të tëra këto shenja të një apostulli të vërtetë, qenë bërë ndër korintasit “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme”? Ai thjesht po shton një faktor shtesë ndaj të tëra shenjave të mëparshme të apostullimit të mirëfilltë. Sigurisht që mrekullitë kishin një funksion të rëndësishëm në konfirmimin e vërtetësisë së mesazhit të Palit, dhe Pali këtu thotë shkoqur atë që korintasit, mundet ose jo të kishin supozuar se mund të përfshihej në frazën: “shenjat e apostullit”: si shtesë ndaj të tëra këtyre shenjave të tjera të një apostulli të vërtetë, shërbesa e tij tregoi edhe demonstrime të mrekullueshme të fuqisë së Perëndisë gjithashtu.^[178]20

Ka edhe një arsye shumë të rëndësishme përse mrekullitë nuk vërtetonin që dikush ishte apostull. Në kontekstin më të madh të Besëlidhjes së Re, është e qartë se mrekullitë qenë bërë edhe nga të tjerë veç apostujve, si për shembull Stefani (Veprat 6:8), Filipi (Veprat 8:6–7), të krishterët në disa kisha në Galaci (Gal. 3:5), si dhe ata me dhuratat e “mrekullive” në trupin e Krishtit përgjithësisht (1 Kor. 12:10, 28). Mrekullitë në vetvete, nuk mundet që pastaj të konsiderohen si shenja ekskluzive të një apostulli. Në fakt, ata të cilët kryenin “vepra të fuqishme” dhe “shërime” faktikisht janë dalluar nga “apostuj” tek “1 Korintasve” 12:28: “Dhe Perëndia vuri disa në kishë, së pari apostuj, së dyti profetë, së treti mësues; pastaj vepra të fuqishme; pastaj dhuntitë e shërimeve....”

Një provë e ngjashme me këtë vërehet tek “Marku” 16:17–18: Paçka se ka pyetje serioze rreth autenticitetit të këtij pasazhi si pjesë e ungjillit të Markut,^[179]21 teksti është gjithsesi shumë i hershëm^[180]22 dhe të paktën dëshmon për një motiv të traditës përbrenda kishës së hershme. Ky tekst tregon që Jezusi thotë:

Dhe këto janë shenjat që do t'i përcjellin ata që do të besojnë: në emrin tim ata do t'i dëbojnë demonët, do të flasin gjuhë të reja; do t'i kapin me dorë gjarpërinjtë edhe nëse do të pinë diçka që shkakton vdekjen, nuk do t'i dëmtojë; do t'i vënë duart mbi të sëmurët dhe ata do të shërohen.

Edhe këtu, fuqia për të kryer mrekulli supozohet të jetë rëndom në zotërim nga të krishterët. Ata të cilët shkruan dhe transmetuan këtë traditë të hershme dhe të cilët menduan se ajo përfaqësonte mësimin e vërtetë të Jezusit, padyshim që nuk ishin të vetëdijshëm për ndonjë ide që mrekullitë duhet të kufizoheshin tek apostujt dhe tek bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë.^[181]23

Argumenti sipas të cilit edhe shumë të krishterë të tjerët në Besëlidhjen e Re kryen mrekulli, nganjëherë merr përgjigjen nga deklarata se ishin vetëm apostujt dhe ata që ishin të lidhur ngushtë me ta apo ata tek të cilët apostujt kishin vënë duart, që mund të bënin mrekulli.^[182]24 Sidoqoftë, kjo në të vërtetë vërteton pak gjë për shkak se historia e kishës së Besëlidhjes së Re, është historia e asaj që u bë përmes apostujve dhe atyre që ishin të lidhur ngushtë me ta. Një argument i ngjashëm mund të thuhet rreth ungjillëzimit apo themelimit të kishave: “Në Besëlidhjen e Re, kishat u themeluan vetëm nga apostujt apo bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë; për rrjedhojë, ne nuk duhet të themelojmë kisha sot.” Ose, “Në Besëlidhjen e Re, puna misionare në vende të tjera qe bërë vetëm nga apostujt apo bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të bëjmë punë misionare në vende të tjera sot.” Këto analogji tregojnë pamjaftueshmërinë e argumentit: Besëlidhja e Re tregon në radhë të parë se si kisha duhet të kërkojë që të veprojë, e jo se si nuk duhet të kërkojë të veprojë.

Por nëse shumë të krishterë përgjatë kishës së shekullit të parë po kryenin mrekulli përmes fuqisë së Frymës së Shenjtë, atëherë, fuqia për të kryer mrekulli nuk mund të jetë një shenjë për të dalluar apostujt nga të krishterët e tjerë.

3. Përkufizimi kufizues i Normën Gislërit (Norman Geisler) për mrekullitë. Një përpjekje e kohëve tona për të mohuar që mrekullitë ndodhin sot, është bërë nga Normën Geisleri.^[183]25 Geisleri ka një përkufizim shumë më të kufizuar të mrekullisë sesa ai i paraqituri në këtë kapitull, dhe ai e përdor atë përkufizim që të argumentojë kundër mundësisë së mrekullive bashkëkohore. Geisleri thotë se “mrekullitë (1) janë gjithnjë të suksesshme, (2) janë të menjëhershme, (3) nuk kanë kthim të situatës së para-mrekullisë, dhe (4) konfirmojnë lajmëtarin e Perëndisë” (fq. 28–30). Për këtë tezë, ai gjen mbështetje kryesisht në shërbesën e Jezusit, por kur ai kalon përtej jetës së Jezusit si dhe përpiqet të tregojë se të tjerët që kishin autoritetin për të kryer mrekulli, nuk qenë kurrë të pasuksesshëm, teza e tij është shumë më pak bindëse. Në lidhje me djalin me një demon të cilin dishepujt nuk mund ta çlironin nga demoni (Mat. 17:14–21), Geisleri thotë se “dishepujt thjesht harruan për momentin që të ushtronin me besnikëri autoritetin që Jezusi u kishte dhënë tashmë” (f. 150). Por ky është një argument jobindës: Geisleri thotë se fuqia për të kryer mrekulli, qe gjithnjë e suksesshme dhe se kur Bibla flet rreth disave të cilët ishin të pasuksesshëm (dhe të cilët kontradiktojnë tezën e tij) ai thjesht thotë se ata “harruan.” Jezusi ama, jep një arsye tjetër nga ajo e Geislerit: “Prej mosbesimit tuaj” (Mat. 17:20). Një besim më i pakët çoi në një fuqi më të pakët për të kryer mrekulli.

Në lidhje me mosarritjen e Palit për të shëruar Epafroditin (Fil. 2:27), Geisleri detyrohet të bëjë i luhatur deklaratën se ndoshta Pali nuk synoi ndonjëherë që ta shëronte Epafroditin (paçka se ai i kishte ardhur në burg e ishte aq i sëmurë saqë pothuajse vdiq), apo se “Pali nuk zotëronte më dhuratën e shërimit në këtë kohë” (f. 150). Ai përdor të njëjtën pretendim për të shpjeguar faktin që Pali e la Trofimin të sëmurë në Milet (2 Tim. 4:20). Në këto raste, Geisleri shkon shumë përtej pretendimit të zakonshëm reshtësor sipas të cilit mrekullitë morën fund me vdekjen e apostujve. Ai po deklaron se mrekullitë reshtën në jetën e apostullit më të madh, përpara burgosjes së tij të parë në Romë. Ky është thjesht një argument jo bindës në lidhje me apostullin shërbesa e të cilit qe karakterizuar në mënyrë të përsëritur “me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë” (Rom. 15:19), dhe i cili mund të thoshte me ngadhënjim në letrën e tij të fundit: “Luftën e mirë e luftova, e përfundova vrapimin, e ruajta besimin” (2 Tim. 4:7).

Përshkrimi që Geisleri u bën mrekullive, nuk i përshtatet rastit të të verbrit mbi të cilin Jezusi vuri duart, pasi në fillim ai njeri nuk pa qartë, por tha se i shikonte njerëzit “si pemë që ecin.” Pasi Jezusi i vuri duart mbi të për herë të dytë, ky njeri “shikonte qartë gjithçka” (Marku 8:24–25). Geisleri përgjigjet duke thënë se Jezusi kishte për qëllim që ta shëronte me dy faza, me qëllim që t’i mësonte dishepujt e Vet, duke përdorur një ilustrim rreth rritjes graduale të jetës së tyre shpirtërore (fq. 153–154). Paçka se teksti nuk thotë asgjë në këtë drejtim, mund të ketë qenë e vërtetë, por edhe po të ketë qenë, kjo hedh poshtë tezat e Geislerit, sepse nëse Jezusi do të kishte patur vërtetë qëllim për të shëruar me dy faza, atëherë, mund të jetë gjithashtu qëllimi i Tij që të shëronte njerëzit në dy faza sot—apo në tre, katër apo më shumë faza. Sapo Geisleri ta pranojë se mund të jetë qëllimi i Perëndisë të kryejë një mrekulli me disa faza, me qëllim për të realizuar qëllimet e Tij, atëherë i tërë pretendimi i tij që mrekullitë duhet të jenë të menjëhershme dhe të plota, humbet.^[184]26

Në vend që të pranojmë përkufizimin e Geislerit, duket që do ishte më mirë të dilnim në përfundimin se edhe ata të cilëve Perëndia u jep dhuratat me aftësinë për të kryer mrekulli, mund të mos jenë në gjendje që t’i kryejnë ato kurdoherë që dëshirojnë, sepse Fryma e Shenjtë në mënyrë të vazhdueshme është duke i shpërndarë ato tek çdo person “ashtu si do vetë” (1 Kor. 12:11; fjala shpërndan është një pjesore e kohës së tashme në greqisht, që tregon një veprimtari në vazhdim të Frymës së Shenjtë). Për më tepër, nuk duket se ka arsye për të përjashtuar (siç duket se dëshiron Geisleri të bëjë) përgjigje të pazakonta apo mbresëlënëse ndaj lutjeve nga kategoria e “mrekullive,” duke e bërë kësisoj përkufizimin në fjalë, shumë kufizues. Nëse Perëndia u përgjigjet lutjeve që bëhen me këmbëngulje, për shembull, për një shërim fizik për të cilin nuk ka një shpjegim të njohur mjekësor, dhe këtë e bën vetëm pas disa muajsh apo vitesh lutjeje, e megjithëkëtë, e bën këtë në një mënyrë të atillë saqë duket mjaft e qartë se është përgjigje ndaj lutjes, aq saqë njerëzit janë të mahnitur dhe përlëvdojnë Perëndinë, duket se nuk ka arsye për të mohuar që një mrekulli ka ndodhur, vetëm e vetëm sepse lutjet e mëparshme nuk morën përgjigje të menjëhershme. Së fundi, Geisleri nuk arrin të kuptojë që një sërë tekstesh nga Besëlidhja e Re tregojnë se dhuratat shpirtërore, qoftë me natyrë mrekulli-bërëse, qoftë me natyrë jo mrekulli-bërëse, mund të variojnë në forcë, shkallë apo intensitet.^[185]27

4. “Hebrenjve” 2:3–4. Një pasazh tjetër i cili nganjëherë është përdorur për të mbështetur idenë që mrekullitë ishin të kufizuara tek apostujt dhe bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë, është “Hebrenjve” 2:3–4. Atje, autori thotë se mesazhi i shpëtimit “u shpall në fillim nëpërmjet Zotit, u vërtetua ndër ne nga ata që e dëgjuan, ndërsa Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish, 28dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij.”

Përderisa për mrekullitë këtu thuhet se vijnë përmes atyre që e dëgjuan Zotin drejtpërsëdrejti (“ata që e dëgjuan”), është thënë se ne nuk duhet të presim që ato të bëhen përmes të tjerëve të cilët nuk ishin dëshmitarë të dorës së parë të mësimeve dhe shërbesës së Zotit.^[186]29

Por ky argument përpiqet gjithashtu të nxjerrë nga ky pasazh më shumë se ç’ka me të vërtetë atje. Së pari, fraza “ata që e dëgjuan” (Heb. 2:3) padyshim që nuk është e kufizuar tek apostujt, sepse edhe shumë të tjerë e dëgjuan Jezusin gjithashtu, por më e rëndësishme është se kjo pozitë po pretendon diçka të cilën teksti thjesht nuk e thotë: fakti që (1) mesazhi i ungjillit u konfirmua përmes mrekullish kur u predikua nga ata të cilët e dëgjuan Jezusin të mos thoshte asgjë për (2) nëse do të konfirmohej nga mrekulli kur predikohej nga të tjerët të cilët nuk e dëgjuan Jezusin. Së fundi, ky pasazh thotë se mesazhi u konfirmua, jo vetëm me anë “shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme” por gjithashtu me “të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë.” Nëse dikush thotë se ky pasazh i kufizon mrekullitë tek apostujt si dhe bashkëpunëtorët e tyre, atëherë ai apo ajo duhet të thotë gjithashtu se dhuratat e Frymës së Shenjtë po ashtu janë të kufizuara tek vetëm kisha e shekullit të parë. Por pak kush do të thoshte se sot nuk ka dhurata të Frymës së Shenjtë.^[187]30

5. Përfundim: A qenë mrekullitë të kufizuara tek vetëm apostujt? Nëse shërbesa në fuqinë dhe lavdinë e Frymës së Shenjtë është karakteristike e epokës së besëlidhjes së re (2 Kor. 3:1–4:18), atëherë, pritshmëria jonë do të ishte pikërisht e kundërta: ne do të prisnim që të krishterët e brezit të dytë, të tretë dhe të katërt, të cilët e njohin gjithashtu Krishtin dhe fuqinë e ringjalljes së Tij (Fil. 3:10), të cilët janë në mënyrë të vazhdueshme duke u mbushur me Frymën e Shenjtë (Efe. 5:17), të cilët janë pjesëmarrës në një luftë të kësaj bote, por një e cila luftohet me armë të cilat kanë fuqi hyjnore për të shkatërruar fortesa (2 Kor. 10:3–4), që nuk u është dhënë një frymë frike por një “frymë force, dashurie dhe mendjekthjelltësie” (2 Tim. 1:7), që janë të fortë në Zotin dhe në forcën e fuqisë së tij, dhe të cilëve u është thënë: Vishni gjithë armatimin e Perëndisë që të mund të qëndroni... kundër principatave, kundër pushteteve, kundër sunduesve të përbotshëm të errësirës së kësaj jete, kundër frymërave të liga në vendet qiellore (Efe. 6:10–12), do të kishim gjithashtu aftësinë për të shërbyer ungjillin jo vetëm në të vërtetë dhe dashuri, por gjithashtu me demonstrime mrekullish shoqëruese të fuqisë së Perëndisë. Është e vështirë të shikosh, nga faqet e Besëlidhjes së Re, ndonjë arsye përse vetëm predikimi i apostujve duhet të vijë jo “me fjalë mbushamendëse nga urtësia njerëzore, por në dëftim të Frymës dhe të fuqisë që besimi juaj të mos qëndrojë në urtësinë e njerëzve, po në fuqinë e Perëndisë” (1 Kor. 2:4–5).

Paçka se duket të ketë patur një përqendrim të pazakontë të fuqisë mrekulli-bërëse në shërbesën e apostujve, kjo nuk është arsye për të menduar se do të kishte pak apo aspak mrekulli pas vdekjes së tyre. Përkundrazi, apostujt ishin drejtuesit në një kishë të besëlidhjes së re, jeta dhe  mesazhi i të cilëve, qe karakterizuar nga fuqia e Frymës së Shenjtë që funksionon në mënyra të mrekullueshme. Për më tepër, ato shikojnë një model të cilin kisha përgjatë gjithë historisë së saj, mundet fare mirë të kërkojë ta imitojë në jetën e saj, deri në atë shkallë që Perëndia Frymë e Shenjtë, dëshiron që të kryejë mrekulli për ndërtimin e kishës.^[188]31

E. Mrekullitë e pavërteta

Magjistarët e faraonit qenë në gjendje që të kryenin disa mrekulli të pavërteta (Eks. 7:11, 22; 8:7), paçka se shumë shpejt atyre iu desh që të pranonin se fuqia e Perëndisë qe më e madhe (Eks. 8:19). Simon magjistari në qytetin e Samarisë, i mahniste njerëzit me magjinë e tij (Vep. 8:9–11), paçka se mrekullitë e bëra përmes Filipit ishin shumë më të mëdha (Veprat 8:13). Në Filipi, Pali hasi një vajzë skllave “që kishte një frymë falli, e cila, duke u treguar fatin njerëzve, u sillte shumë fitime zotërinjve të saj” (Vep. 16:16), por Pali e qortoi frymën dhe fryma doli prej saj (Vep. 16:18). Për më tepër, Pali thotë se kur të vijë njeriu i mëkatit, “me çdo vepër të fuqishme, shenja dhe mrekulli të rreme, dhe me çdo mashtrim padrejtësie për ata që humbin” (2 Thes. 2:9–10), por ato që do të veprojnë kështu janë ato që do t’i ndjekin ata e që janë mashtruar “sepse nuk pranuan dashurinë për të vërtetën që të shpëtoheshin” (2 Thes. 2:10). Kjo gjë nënkupton se ata të cilët kryejnë mrekulli të gënjeshtërta në kohët e fundit përmes fuqisë së Satanit, nuk do të flasin të vërtetën por do të predikojnë një ungjill të gënjeshtërt. Së fundi, “Zbulesa” 13 tregon se një bishë e dytë do të ngjitet “nga dheu,” një e cila ushtronte “gjithë pushtetin e bishës së parë” si dhe që “bënte shenja të mëdha, saqë edhe zjarr bënte të zbresë prej qiellit mbi tokë në sy të njerëzve; dhe i mashtronte banorët e dheut me anë të shenjave, që iu dhanë asaj për të bërë përpara bishës” (Zbu. 13:11–14). Por, edhe një herë tjetër, një ungjill i pavërtetë shoqëron këto mrekulli: ky autoritet është ushtruar në lidhje me bishën e parë e cila flet “gjëra të mëdha dhe blasfemi... Dhe hapi gojën e saj në blasfemi kundër Perëndisë, për të blasfemuar emrin e tij dhe tabernakullin e tij” (Zbu. 13:5–6).

Nga kjo analizë e shkurtër, bëhen të qarta dy përfundime për sa i takon mrekullive të rremë në Shkrime: (1) Fuqia e Perëndisë është më e madhe sesa fuqia e Satanit për të kryer shenja mrekullish, dhe njerëzit e Perëndisë ngadhënjejnë në ballafaqimet e fuqisë me ata të cilët kryejnë të keqen. Në lidhje me këtë, Gjoni i siguron besimtarët se “ai në ju është më i madh se ai në botë” (1 Gjonit 4:4).^[189]32 (2) Identiteti i këtyre bërësve të mrekullive të rreme njihet gjithnjë përmes mohimit që ato i bëjnë ungjillit. Nuk ka asnjë tregues ndokund në Shkrim që të krishterët e mirëfilltë që kanë Frymën e Shenjtë në ta, do të kryejnë mrekulli të gënjeshtërta. Në fakt, në një qytet të mbushur me idhujtari dhe adhurim të demonëve (shiko 1 Kor. 10:20), Pali mund t’u thotë besimtarëve korintas, shumë prej të cilëve kishin dalë nga kjo lloj e kaluare pagane, që “asnjë nuk mund t'i thotë Jezusit, Zot, veçse në Frymën e Shenjtë” (1 Kor. 12:3). Këtu, ai u jep atyre siguri që ata të cilët bëjnë një shpallje të mirëfilltë të besimit në Jezusin si Zot, faktikisht e kanë Frymën e Shenjtë brenda tyre. Është domethënëse që ai menjëherë kalon tek një diskutim i dhuratave shpirtërore të zotëruara nga “secili” besimtar i vërtetë (1 Kor. 12:7).

Kjo gjë duhet të na sigurojë se nëse shohim mrekulli që kryhen nga ata të cilët bëjnë një shpallje të mirëfilltë të besimit (1 Kor. 12:3), të cilët besojnë në mishërimin dhe hyjninë e Krishtit (1 Gjonit 4:2), dhe të cilët tregojnë frytin e Frymës së Shenjtë në jetën e tyre dhe që japin fryte në shërbesën e tyre (Mat. 7:20; kr. Gjoni 15:5; Gal. 5:22–23), ne nuk duhet të tregohemi dyshues se mos ato janë mrekulli të gënjeshtërta, por duhet të jemi mirënjohës ndaj Perëndisë që Fryma e Shenjtë është duke punuar, edhe tek ata të cilët mund të mos kenë ekzaktësisht të njëjtat bindje që kemi ne në çdo pikë të doktrinës.^[190]33 Në fakt, nëse Perëndia do të priste që të kryente mrekulli vetëm përmes atyre të cilët do ishin të përsosur si në doktrinë ashtu edhe në sjelljen në jetë, asnjë mrekulli nuk do të kryhej derisa Krishti të kthehet.

F. A duhet të krishterët të kërkojnë mrekulli sot?

Tjetër gjë është të thuash që mrekullitë mund të ndodhin sot, e tjetër gjë është t’i kërkosh Perëndisë për mrekulli. A është gjë e duhur atëherë për të krishterët që t’i kërkojnë Perëndisë të kryejë mrekulli?

Përgjigjja e kësaj varet nga qëllimi për të cilin kërkohen mrekullitë. Padyshim që është e gabuar të kërkosh për fuqi mrekulli-bërëse për të rritur autoritetin apo famën personale, ashtu sikurse bëri Simon magjistari: Pjetri i tha: “zemra jote nuk është e drejtë përpara Perëndisë. Pendohu, pra, për këtë ligësinë tënde dhe lutju Perëndisë që, ndoshta, të mund të të falet synimi i zemrës sate” (Veprat 8:21–22).

Është gjithashtu e gabuar të kërkosh mrekulli thjesht sa për t’u argëtuar, ashtu sikurse bëri Herodi: “kur Herodi pa Jezusin, u gëzua shumë; sepse prej shumë kohësh ai donte ta shihte, sepse kishte dëgjuar shumë për të dhe shpresonte të shihte ndonjë shenjë të kryer prej tij” (Luka 23:8). Por Jezusi as që nuk iu përgjigj pyetjeve të Herodit.

Është gjithashtu gabim që jobesimtarët skeptikë, të kërkojnë mrekulli thjesht për të gjetur arsye për të kritikuar ata të cilët predikojnë ungjillin:

Dhe iu afruan farisenjtë dhe saducenjtë dhe, për ta tunduar, i kërkuan që t`u tregojë një shenjë nga qielli. Por ai iu përgjigj atyre dhe tha: «...Një brez i mbrapshtë dhe kurorëshkelës kërkon shenjë, dhe nuk do t'i jepet asnjë shenjë, përveç shenjës së profetit Jona». (Mat. 16:1–4)

Ky qortim kundër kërkimit të shenjave e mrekullive, është përsëritur gjetiu tek Ungjijtë, por është e rëndësishme të vërejmë që qortimet kundër kërkimit të shenjave, janë drejtuar gjithnjë kundër jobesimtarëve armiqësorë të cilët kërkojnë një mrekulli vetëm si e si të gjejnë mundësi për të kritikuar Jezusin.^[191]34 Jezusi nuk qorton kurrë askënd që vjen me besim, apo si nevojtar, duke kërkuar shërim apo çlirim apo ndonjë lloj tjetër mrekullie, qoftë për vete, qoftë për të tjerët.

Çfarë do të themi atëherë për “1 Korintasve” 1:22–24, ku Pali thotë: “Sepse judenjtë kërkojnë një shenjë dhe grekët kërkojnë urtësi, por ne predikojmë Krishtin të kryqëzuar, skandal për judenjtë dhe marrëzi për grekët, kurse për ata që janë të thirrur, qofshin judenj ose grekë, predikojmë Krishtin, fuqia e Perëndisë dhe urtësia e Perëndisë;”? Mos do Pali që me këtë të thotë se ai nuk kreu mrekulli (“shenja”) në Korint apo ndoshta gjatë punës së tij ungjillëzuese në përgjithësi?

Këtu, Pali nuk mund të jetë duke mohuar se ai kreu mrekulli në lidhje me shpalljen e ungjillit. Në fakt, tek “Romakëve” 15:18–19, një pasazh ky të cilin ai e shkroi ndërkohë që ishte në Korint, ai tha:

Sepse nuk do të guxoj të flas për ndonjë nga ato gjëra të cilat Krishti nuk i bëri nëpërmjet meje, për t'i sjellë në bindje kombet me fjalë dhe me vepër,  me fuqi shenjash dhe mrekullish, me fuqi të Frymës së Perëndisë; kështu që, prej Jerusalemit e përqark gjer në Iliri kam përmbushur shpalljen e ungjillit të Krishtit.

Edhe “2 Korintasve” 12:12 pohon qartësisht se Pali kreu “shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” ndër ta.

Kështu, “1 Korintasve” 1:22–24 nuk mund të ketë kuptimin që Pali po mohonte vlefshmërinë e urtësisë apo vlefshmërinë e shenjave dhe mrekullive sepse përmes Krishtit ai kreu shenja dhe dha mësim gjëra të mençura. Përkundrazi, këtu ai po thotë se shenjat dhe urtësia nuk është se i shpëtojnë në vetvete njerëzit, por është ungjilli ai që i shpëton njerëzit. Shenjat si dhe mençuria që judenjtë dhe grekët po kërkonin, nuk ishin shenjat dhe mençuria e Krishtit, por thjesht shenja për të zbavitur dhe ushqyer armiqësinë, skepticizmin dhe mençurinë e tyre, e cila qe mençuria e botës e jo mençuria e Perëndisë.

Nuk ka asgjë të papërshtatshme në kërkimin e mrekullive për qëllimet e duhura për të cilat ato janë dhënë nga Perëndia: për të konfirmuar vërtetësinë e mesazhit të ungjillit, për të ndihmuar ata që janë në nevojë, për të larguar pengesat nga shërbesat njerëzve, dhe për t’i sjellë lavdi Perëndisë (shiko Seksionin C më lart). Tek Ungjijtë, shumë njerëz vijnë tek Jezusi duke kërkuar mrekulli, dhe Ai i shëroi ata për këto qëllime. Për më tepër, kur Ai dërgoi dishepujt e Tij për të predikuar që mbretëria e qiellit qe afër, Ai u tha: “Shëroni të sëmurët, pastroni lebrosët, ngjallni të vdekurit, dëboni demonët” (Mat. 10:7–8). Si mund ta bënin këtë gjë ata pa i kërkuar Perëndisë për mrekulli ngado ku shkuan? Urdhëresa e Jezusit kërkon prej tyre që të kërkojnë që mrekulli të ndodhin.

Pas Rrëshajave, kisha e hershme u lut edhe për guxim për të predikuar ungjillin, edhe që Perëndia të kryente mrekulli për të shoqëruar predikimin e tij. Ata i thirrën Perëndisë:

Dhe tani, Zot, vështro kërcënimet e tyre dhe jepu shërbëtorëve të tu të flasin fjalën tënde me çdo çiltërsi, duke e shtrirë dorën tënde për të shëruar dhe që të kryhen shenja dhe mrekulli në emër të Birit tënd të shenjtë Jezusit. (Veprat 4:29–30)

Duke qenë larg nga mësimi që ne nuk duhet t’i kërkojmë Perëndisë mrekulli, ky shembull i kishës së hershme, na jep ca inkurajime për ta bërë këtë. Në mënyrë të ngjashme, dishepujt në Lidia, i dërguan fjalë Pjetrit që të vinte dhe të lutej për Tabithën pasi ajo kishte vdekur, duke kërkuar kësisoj një ndërhyrje mrekulli-bërëse nga Perëndia (Veprat 9:38). Gjithashtu Jakobi udhëzon që pleqtë e kishës duhet të luten e të kërkojnë shërim për ata që janë të sëmurë (Jakobi 5:14). Sigurisht, ne nuk duhet të supozojmë se një mrekulli e dukshme që ka ardhur si përgjigje ndaj lutjes, është disi më e mirë se një e cila vjen përmes mjeteve të zakonshme (si për shembull ndihma mjekësore për sëmundjet), dhe ne duhet të kuptojmë gjithashtu që fakti që po i kërkojmë Perëndisë për të na përmbushur një nevojë të caktuar, nuk na garanton që lutja do të marrë përgjigje. Nga ana tjetër, besimi ynë që Perëndia do të punojë në mënyra të fuqishme dhe madje të mrekullueshme, mund të jetë tepër i vogël. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm se jemi infektuar nga një botëkuptim shekullar që supozon se Perëndia i përgjigjet shumë rrallë lutjeve, për të mos thënë kurrë. Gjithashtu, ne padyshim që nuk duhet të vihemi në siklet për të folur për mrekulli nëse ato ndodhin, apo të mendojmë se një përgjigje jo me mrekulli ndaj një lutjeje është më e mirë! Mrekullitë janë vepër e Perëndisë, dhe Ai i kryen ato për t’i sjellë lavdi Vetes si dhe për ta forcuar besimin tonë. Kur ne hasim nevoja serioze në jetën e njerëzve sot, është e duhur për ne që të kërkojmë Perëndinë për një përgjigje, dhe atje ku ndërhyrjet me mrekulli duket se nevojiten, atëherë, ta pyesim Perëndinë nëse do të donte të punonte në atë mënyrë.^[192]35 Kjo do të dukej veçanërisht e përshtatshme kur motivimi ynë, është një dhembshuri e ngjashme me Krishtin për ata që janë në nevojë, dhe një dëshirë e zjarrtë për të parë mbretërinë e Krishtit që të përparojë si dhe emrin e Tij të përlëvduar.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Kur sapo erdhe në besimin tek Krishti, a patën ndonjë ndikim tek ti historitë e mrekullive në Bibël (qoftë negativisht, qoftë pozitivisht) tek besimi prej teje i mesazhit të Shkrimit?

2.     Përpara se të lexonit këtë kapitull, a keni menduar më përpara për kishën në kohën e Besëlidhjes së Re si një kishë me mrekulli të shpeshta? A keni menduar për kishën bashkëkohore si një kishë me mrekulli të shpeshta? Pasi keni lexuar këtë kapitull, si ka ndryshuar pozita juaj, nëse ka ndryshuar ndopak?

3.     Nëse mendon se mrekullitë duhet të jenë karakteristike për kishën derisa Krishti të kthehet, atëherë përse nuk kemi parë shumë mrekulli në pika të ndryshme të historisë së kishës, dhe përse nuk po shikojmë shumë mrekulli në seksione të mëdha të kishës së krishterë sot?

4.     Nëse ti mban anën e një pozite “reshtëse” çfarë lloje përgjigjesh të pazakonta ndaj lutjes mund të mendoni ende si të mundshme sot? (Për shembull, lutje për shërim fizik, për çlirim nga rreziku, fitore mbi sulmin demonik përmes lutjes dhe/ose qortimin verbal të një fryme të keqe, apo thellimeve të papritura dhe të pazakonta në një pasazh të Shkrimit apo një situate në jetën e dikujt.) Si do t’i dalloje këto gjëra të cilat ti mund t’i mendoje të mundshme sot nga “mrekullitë” në përputhje me përkufizimin e dhënë në këtë kapitull? (Ti mund të dëshirosh të argumentosh për një përkufizim të ndryshëm edhe për “mrekullinë” gjithashtu.)

5.     A duhet që mrekullitë të jenë të mëdha dhe “mbresëlënëse” (si për shembull ringjallja nga të vdekurit apo shërimi i një njeriu të verbër që nga lindja) për të realizuar qëllime të dobishme në kishë sot? Çfarë lloje mrekullish “në shkallë të vogël” mund të shoqërojnë gjithashtu disa prej qëllimeve për mrekullitë e renditura në këtë kapitull? A di ndonjë përgjigje ndaj lutjes në kishën tënde (apo në jetën tënde) të cilën do ta karakterizoje si “mrekulli” në përputhje me përkufizimin e dhënë në fillim të kapitullit?

6.     A do të doje të shikoje më tepër prej fuqisë mrekulli-bërëse të Frymës së Shenjtë (apo më shumë përgjigje të pazakonta ndaj lutjes) të dhëna në vetë kishën tënde sot, apo jo? Nëse do të ndodhnin më shumë mrekulli, cilat mund të ishin rreziqet? Cilat mund të ishin dobitë?

TERMA TË VEÇANTË

reshtës

vepra të fuqishme

mrekulli

ligji natyror

shenja

shenjat e një apostulli të vërtetë

çudi

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton (pa trajtim të posaçëm)

2. Arminiane (Wesleyane apo Metodiste)

1875–1876 Pope, 1:63–76

1940 Wiley, 1:149, 150, 153, 154

1983- Cottrell, 2:229–604

3. Baptiste

1907 Strong, 117–133

1917 Mullins, 172, 193

1983–1985 Erickson, 406–410

1987–1994 Lewis/Demarest, 1:100–109, 115–118

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 7:239

1949 Thiessen, 11–13

1986 Ryrie, 350–351, 372–373

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:459–460

1934 Mueller, 174

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:14–18, 85–88; 2:1453–1455, 1465–1467 (PA 3; 1.8.5–8; 4.19.6, 18)

1861 Heppe, 263–265

1871–1873 Hodge, 1:617–636

1887–1921 Warfield, SSW 2:167–206

1889 Shedd, 1:533–546

1937–1966 Murray, CW 3:210–214

1938 Berkhof, 176–178

1962 Buswell, 1:176–183

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:141–168

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott (pa trajtim të posaçëm)

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:325–328

Vepra të tjera

Berkouwer, G.C. “Provania dhe Mrekullitë (Providence and Miracles).” Tek Provania dhe Mrekullitë (The Providence of God). Përkth. nga Lewis B. Smedes. Grand Rapids: Eerdmans, 1952, fq. 188–231.

Boice, James Montgomery. “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit).” Tek Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore? (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Michael Scott Horton, r^[193]ed. Chicago: Moody Press, 1992.

Bridge, Donald. Shenjat dhe Çuditë Sot (Signs and Wonders Today). Leicester: Inter-Varsity Press, 1985.

Brown, Colin. “Mrekulli (Miracle).” Tek FRT (^[194]NDT) fq. 433–434.

_______. Që të Mund të Besoni: Mrekullitë dhe Besimi—Asokohe dhe Tani (That You May Believe: Miracles and Faith—Then and Now). Grand Rapids: Eerdmans, 1985.

Carson, D.A. “Qëllimi i Shenjave dhe Çudive në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” Tek Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Michael Scott Horton, red. Chicago: Moody Press, 1992.

Deere, Jack. I Befasuar nga Fuqia e Frymës: Një Ish Profesor i Seminarit Teologjik Dallas Zbulon që Perëndia Ende Flet dhe Shëron Sot (Surprised by the Power of the Spirit: A Former Dallas Seminary Professor Discovers That God Still Speaks and Heals Today). Grand Rapids: Zondervan, 1993.

Geisler, Norman. Shenja dhe Çudi (Signs and Wonders). Wheaton: Tyndale, 1988.

_______. Mrekullitë dhe Mendimi Modern (Miracles and Modern Thought). Me një përgjigje ndaj R.C. Sproul. Grand Rapids: Zondervan, and Dallas: Probe Ministries, 1982.

Greig, Gary S., dhe Kevin N. Springer, red. Mbretëria dhe Pushteti (The Kingdom and the Power). Ventura, Calif.: Regal, 1993.

Gross, Edward N. Mrekullitë, Demonët dhe Lufta Shpirtërore: Një Thirrje Urgjente për Dallim (Miracles, Demons, and Spiritual Warfare: An Urgent Call for Discernment). Grand Rapids: Baker, 1990.

Grudem, Wayne. Fuqia dhe e Vërteta: Një Përgjigje ndaj Kritikës së Mësimit dhe Praktiksë së Vineyard (Power and Truth: A Response to the Critiques of Vineyard Teaching and Practice) nga D.A. Carson, James Montgomery Boice, dhe John H. Armstrong tek Feja e Fuqishme (Power Religion). Anaheim, Calif.: Association of Vineyard Churches, 1993.

_______. “A Duhet të Krishterët të Presin për Mrekulli Sot? Kundërshtime dhe Përgjigje nga Bibla (Should Christians Expect Miracles Today? Objections and Answers From the Bible).” Tek Mbretëria dhe Fuqia (The Kingdom and the Power). Gary Greig dhe Kevin Springer, red. Ventura, Calif.: Regal, 1993, fq. 55–110.

Horton, Michael S., red. Feja e Fuqishme: Devijimi i Kishës Ungjillore (Power Religion: The Selling Out of the Evangelical Church?) Chicago: Moody, 1992.

Kirk, J.A. “Fuqia (Power).” Tek FRT (NDT) fq. 524–525.

Lewis, C.S. Mrekullitë: Një Studim Paraprak (Miracles: A Preliminary Study). New York: Macmillan, 1947.

Moule, C.F.D., red. Mrekullitë (Miracles). London: Mowbray, 1965.

Spiceland, J.D. “Mrekullitë (Miracles).” Tek FUT (^[195]EDT) fq. 723–724.

Wenham, David, dhe Craig Blomberg, red. Mrekullitë dhe Jezusi (Miracles of Jesus). Sheffield, England: ^[196]JSOT, 1986.

Williams, Don. Shenja, Çudi dhe Mbretëria e Perëndisë: Një Udhëzues Biblik për Skeptikun (Signs, Wonders, and the Kingdom of God: A Biblical Guide for the Skeptic). Ann Arbor, Mich.: Servant, 1989.

Wimber, John, me Kevin Springer. Ungjillëzim me Fuqi (Power Evangelism). Botim i rishikuar. San Francisco: Harper and Row, and London: Hodder and Stoughton, 1992.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Hebrenjve” 2:3–4: “Si do të shpëtojmë ne, në qoftë se e lëmë pas dore një shpëtim kaq të madh, i cili, si u shpall në fillim nëpërmjet Zotit, u vërtetua ndër ne nga ata që e dëgjuan, ndërsa Perëndia bashkëdëshmonte për të me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të ti.

HIMN

“FORTESË E FUQISHME ËSHTË PERËNDIA YNË (A MIGHTY FORTRESS IS OUR GOD)”

Fortesë e fuqishme është Perëndia ynë, një mburojë e pathyer gjithnjë;

Ndihmuesi ynë kur vështirësitë e kësaj bote ngado na rrethojnë.

Sepse ende armiku ynë i lashtë kërkon të na shkaktojë mjerime;

Dinakëria dhe fuqia e tij është e madhe; dhe, i armatosur është me urrejtje mizore,

Në tokë atij nuk i gjendet shoku.

Po të kishim besuar tek forcat tona, përpjekja jonë do të kishte dështuar;

Po të mos ishte njeriu i duhur në anën tonë, njeriu nga Perëndia i zgjedhur.

A pyet se kush mund të ishte ai njeri? Jezus Krishti është Ai,

Emri i Tij Zoti Sabaothi, epokë pas epoke po i njëjti,

Dhe Ai do ta fitojë patjetër betejën.

Dhe sikur kjo botë, plot me demonë, me vdekje të na kërcënojë,

Frikë nuk kemi sepse e vërteta e Tij siç Ai e vendosur përmes nesh do ngadhënjejë.

Princi i errësirës hijerëndë, ne nuk dridhemi prej tij;

Tërbimit të tij ne mund t’i bëjmë ballë, se ja! Fundi i tij është i sigurt;

Një fjalë e vogël dhe do ta rrëzojë atë.

Ajo fjalë përmbi gjithë pushtetet tokësore, jo në sajë të tyre, qëndron;

Fryma dhe dhuratat janë të tonat përmes Tij që merr anën tonë;

Le që të mirat dhe të afërmit të shkojnë, e kjo jetë vdekatare gjithashtu;

Trupin ata mund ta vrasin: E vërteta e Perëndisë mbetet ende;

Mbretëria e Tij është përgjithmonë.

Autori: Martin Luteri, 1529

Kapitulli 18

Lutja

Përse dëshiron Perëndia që ne të lutemi? Si mund të lutemi me efikasitet?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Karakteri i Perëndisë dhe marrëdhënia e Tij me botën, siç është diskutuar në kapitujt e mëparshëm, çojnë natyrshëm tek shqyrtimi i doktrinës së lutjes. Lutja mund të përkufizohet si vijon: Lutja është një komunikim personal me Perëndinë.

Ky përkufizim është shumë i gjerë. Ajo që ne quajmë “lutje” përfshin lutje me kërkesa për veten tonë apo për të tjerët (nganjëherë të quajtura lutje me peticione apo ndërmjetësuese), rrëfimi i mëkatit, admirim, lavdërim dhe mirënjohje, dhe gjithashtu Perëndia na komunikon tregues të përgjigjes së Tij.

A. Përse dëshiron Perëndia që të lutemi?

Lutja nuk është bërë që Perëndia të mësojë se për çfarë kemi nevojë ne, për shkak se Jezusi na thotë: “Ati juaj e di ç'nevoja keni, para se ju t'i kërkoni” (Mat. 6:8). Perëndia dëshiron që ne të lutemi për shkak se lutja shpreh mirëbesimin tonë tek Perëndia dhe është një mënyrë përmes të cilës mirëbesimi ynë tek Ai mund të rritet. Në fakt, ndoshta theksimi kryesor i mësimit të Biblës mbi lutjen, është që ne duhet të lutemi me besim, që do të thotë të kemi besim dhe të varemi nga Perëndia. Perëndia, si Krijuesi ynë, gjen kënaqësi kur ne, si krijesa të Tij kemi mirëbesim tek Ai, sepse një qëndrim varësie është më i përshtatshmi për marrëdhënien Krijues/krijesë. Lutja me një varësi me përulësi, tregon gjithashtu që ne jemi vërtetë të bindur për mençurinë, dashurinë, mirësinë dhe fuqinë e Perëndisë, e në fakt për të tëra atributet që përbëjnë karakterin e shkëlqyer të Tij. Kur ne lutemi me të vërtetë, ne si persona, në tërësinë e karakterit tonë, po krijojmë një raport me Perëndinë si një person, në tërësinë e karakterit të Tij. Kësisoj, gjithçka që ne mendojmë apo ndjejmë rreth Perëndisë, gjen shprehje në lutjen tonë. Është e natyrshme që Perëndia të gjejë kënaqësi në një veprimtari të tillë dhe t’i mëshojë rëndësisë së saj në marrëdhënien e Tij me ne.

Fjalët e para të Lutjes së Zotit: “Ati ynë që je në qiej” (Mat. 6:9), shprehin varësinë tonë nga Perëndia si një At i dashur dhe i mençur, dhe gjithashtu me to ne pranojmë që Ai sundon mbi të gjithë nga froni i Tij qiellor. Shkrimi thekson shpesh herë nevojën tonë për t’i besuar Perëndisë ndërkohë që lutemi. Për shembull, Jezusi krahason lutjet tona me një djalë që i kërkon të atit të vet për një peshk apo për një vezë (Luka 11:9–12) dhe pastaj del në përfundimin që: “Nëse ju, pra, që jeni të ligj, dini t'u jepni dhurata të mira bijve tuaj, aq më tepër Ati në qiell do t'u japë Frymën e Shenjtë atyre që ia lypin!” (Luka 11:13). Ashtu sikurse fëmijët presin për nga etërit e tyre që të sigurojnë jetesën për ta, po kështu Perëndia pret që ne të hedhim shikimin nga Ai në lutje. Përderisa Perëndia është Ati ynë, ne duhet të kërkojmë me besim. Jezusi thotë: “Dhe gjithçka të kërkoni në lutje, duke besuar, do ta merrni” (Mat. 21:22; kr. Marku 11:24; Jakobi 1:6–8; 5:14–15).

Por Perëndia dëshiron që ne të mos mjaftohemi me vetëm mirëbesim tek Ai. Ai dëshiron gjithashtu prej nesh që ta duam Atë e të kemi bashkësi me Të. Kjo atëherë, është një arsye e dytë përse Perëndia dëshiron që ne t’i lutemi Atij dhe të kemi përbashkësi më të thellë me Të. Kjo për rrjedhojë është një arsye e dytë përse Perëndia dëshiron që ne të lutemi: Lutja na sjell në një bashkësi më të thellë me Perëndisë, dhe Ai na do dhe gjen kënaqësi në bashkësinë tonë me Të.

Një arsye e tretë përse Perëndia dëshiron që ne të lutemi, është se në lutje, Perëndia na lejon ne si krijesa që të përfshihemi në veprimtari të cilat janë përjetësisht të rëndësishme. Kur ne lutemi, vepra e mbretërisë përparon. Kësisoj, lutja na jep mundësinë për t’u përfshirë në një mënyrë të konsiderueshme në veprën e mbretërisë dhe kështu jep shprehje të madhështisë tonë si krijesa të bëra në shëmbëlltyrën e Perëndisë.

B. Efikasiteti i lutjes

Si funksionon ekzaktësisht lutja? Përveç faktit që lutja na bën mirë neve, a ka ajo ndikim edhe tek Perëndia dhe bota?

1. Lutja ndryshon mënyrën se si Perëndia vepron. “Jakobi” na thotë: “Nuk keni, sepse nuk lypni” (Jakobi 4:2). Ai nënkupton me këtë se moskërkimi na privon prej asaj që Perëndia përndryshe do të na kishte dhënë. Ne lutemi dhe Perëndia përgjigjet. Jezusi thotë gjithashtu, “Lypni dhe do t'ju jepet; kërkoni dhe do të gjeni; trokitni dhe do t'ju hapet. Sepse kushdo që lyp, merr, kushdo që kërkon, gjen dhe do t'i hapet atij që troket” (Luka 11:9–10). Ai bën një lidhje të qartë mes kërkimit të gjërave nga Perëndia, dhe marrjes së tyre. Kur ne kërkojmë, Perëndia përgjigjet.

Këtë gjë ne e shikojmë të ndodhë shumë herë në Besëlidhjen e Vjetër. Zoti i deklaroi Moisiut se do të shkatërronte popullin e Izraelit për shkak të mëkatit të tyre (Eks. 32:9–10): “Atëherë Moisiu e luti Zotin, Perëndinë e tij, dhe i tha: "O Zot.... Hiq dorë nga zemërimi yt i zjarrtë dhe nga qëllimi yt për t'i bërë keq popullit tënd”’ (Eks. 32:11–12). Pastaj lexojmë: “Kështu Zoti ndryshoi mendim lidhur me të keqen që kishte thënë se do t'i bënte popullit të tij” (Eks. 32:14). Kur Perëndia kërcënon se do ta ndëshkojë popullin e tij për shkak të mëkateve të tyre, Ai deklaron: “Në qoftë se populli im, i cili thirret me emrin tim, përulet, lutet, kërkon fytyrën time dhe kthehet prapa nga rrugët e këqija, unë do ta dëgjoj nga qielli, do t’i fal mëkatin e tij dhe do ta shëroj vendin e tij” (2 Kron. 7:14). Nëse njerëzit e Perëndisë luten, dhe kur ata luten (me përulësi dhe pendesë), atëherë Ai do të dëgjojë dhe do t’i falë. Lutjet e njerëzve të Tij, ndikojnë dukshëm në mënyrën se si Perëndia vepron. Po kështu, “Po t'i rrëfejmë mëkatet tona, ai është besnik dhe i drejtë që të na falë mëkatet dhe të na pastrojë nga çdo paudhësi” (1 Gjonit 1:9). Ne rrëfejmë, dhe pastaj ai fal.^[197]1

Nëse ne jemi vërtetë të bindur që lutja ndryshon mënyrën se si Perëndia vepron, dhe se Perëndia shkakton ndryshime mbresëlënëse në botë si përgjigje ndaj lutjes, ashtu sikurse Shkrimi në mënyrë të përsëritur na mëson se Ai bën, atëherë ne do të luteshim shumë më tepër nga ç’bëjmë. Po qe se lutemi pak, kjo ka mundësi të ndodhë për shkak se ne nuk është se me të vërtetë besojmë që lutja ka ndopak dobi.

2. Lutja efikase, është bërë e mundur nëpërmjet ndërmjetësit tonë, Jezus Krishtit. Për shkak se ne jemi të mëkatshëm ndërsa Perëndia është i shenjtë, ne nuk kemi të drejtë që të hyjmë vetë në praninë e Tij. Neve na duhet një ndërmjetës që të futet mes nesh dhe Perëndisë, dhe të na sjellë në praninë e Perëndisë. Shkrimi në mënyrë të qartë na mëson: “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5).

Por, nëse Jezusi është i vetmi ndërmjetës mes Perëndisë dhe njeriut, a do t’i dëgjojë Perëndia lutjet e atyre të cilët nuk i besojnë Jezusit? Përgjigjja varet nga ajo që ne kuptojmë me “dëgjoj.” Përderisa Perëndia është i gjithëditur, ai gjithmonë “dëgjon” në kuptimin që Ai është i vetëdijshëm për lutjet që bëhen nga jobesimtarët të cilët nuk shkojnë tek Ai përmes Krishtit. Perëndia madje, mundet që hera-herës t’u përgjigjet lutjeve të tyre nga mëshira e Tij dhe me dëshirë për t’i sjellë ata në shpëtim përmes Krishtit. Megjithëkëtë, Perëndia nuk ka premtuar askund t’u përgjigjet lutjeve të jobesimtarëve. Të vetmet lutje të cilat Ai ka premtuar se do të “dëgjojë” në kuptimin e dëgjimit me një vesh simpatizues dhe të marrë përsipër t’u përgjigjet kur ato janë në përputhje me vullnetin e Tij, janë lutjet e të krishterëve të cilat ofrohen përmes një ndërmjetësi, Jezus Krishtit (kr. Gjoni 14:6).

Atëherë, çfarë mund të thuhet për besimtarët në Besëlidhjen e Vjetër? Si mund të shkojnë ata tek Perëndia përmes Jezus ndërmjetësit? Përgjigjja është se vepra e Jezusit si ndërmjetësi ynë, qe paratreguar nga sistemi i flijimeve dhe ofertave që bëheshin nga priftërinjtë në tempull (Heb. 7:23–28; 8:1–6; 9:1–14; etj.). Megjithëkëtë, në atë sistem flijimesh nuk kishte meritë shpëtuese të brendaqenësishme (Heb. 10:1–4). Përmes sistemit të flijimeve, besimtarët u pranuan nga Perëndia, vetëm mbi bazën e punës së ardhshme të Krishtit të paratreguar nga ai sistem (Rom. 3:23–26).

Veprimtaria e Jezusit si një ndërmjetës, shikohet veçanërisht në veprën e Tij si prift. Ai është “një kryeprift i madh që ka përshkuar qiejt,” një i Cili “u tundua në të gjitha njësoj si ne, por pa mëkat” (Heb. 4:14–15).

Si marrës të besëlidhjes së re, neve nuk na duhet të qëndrojmë “jashtë tempullit,” siç kërkohej nën besëlidhjen e vjetër për të tërë besimtarët me përjashtim të priftërinjve. Gjithashtu, nuk na duhet të qëndrojmë jashtë “Vendit shumë të shenjtë” (Heb. 9:3), asaj dhome të brendshme të tempullit ku Perëndia Vetë ishte në fron mbi arkën e besëlidhjes, dhe në të cilën vetëm kryeprifti mund të hynte, dhe edhe ai, vetëm një herë në vit. Por tani, përderisa Krishti ka vdekur si Kryeprifti ynë ndërmjetësues (Heb. 7:26–27), Ai ka fituar për ne guxim dhe të drejtë hyrje në vetë praninë e Perëndisë. Për rrjedhojë “Ne kemi guxim të hyjmë në vendet e shenjta me anë të gjakut të Jezusit” (Heb. 10:19, përkthimi fjalë për fjalë i autorit), që do të thotë, në vendin e shenjtë dhe në Vendin shumë të shenjtë, në pikërisht praninë e Perëndisë Vetë! Ne hyjmë “me anë të një udhe të re” (Heb. 10:20) që Krishti hapi për ne. Autori i “Hebrenjve” del në përfundimin se përderisa këto gjëra janë të vërteta, “duke pasur një kryeprift mbi shtëpinë e Perëndisë, le t’i afrohemi me zemër të vërtetë, me siguri të plotë besimi” (Heb. 10:21-22). Në këtë mënyrë, vepra ndërmjetësuese e Krishtit, na jep besim për t’iu qasur Perëndisë në lutje.

Ne nuk është se thjesht vijmë në praninë e Perëndisë si të huaj, apo si vizitorë apo si joklerikë, por si priftërinj, si njerëz që e kanë vendin në tempull dhe që kanë të drejtën e madje detyrën që të jenë në vendet më të shenjta të tempullit. Duke përdorur ilustrime të marra nga ceremonia për veshjen (caktimin) e priftërinjve (shiko Eks. 29:4, 21), autori i “Hebrenjve” i paraqet të tërë besimtarët si të caktuar priftërinj për Perëndinë, dhe për rrjedhojë në gjendje për të hyrë në praninë e Tij, sepse Ai thotë se ne avitemi “duke i pasur zemrat tona të spërkatura domethënë të pastruara prej ndërgjegjes së ligë dhe trupin të larë me ujë të pastër” (Heb. 10:22; kr. 1 Pjetrit 2:9). A ka e gjitha kjo kuptim për një të krishterë të sotëm? Askush sot nuk shkon në Jerusalem për të hyrë në tempull dhe atje t’i “avitet” Perëndisë. Edhe po të shkonim në Jerusalem, nuk do të gjenim tempull në këmbë, përderisa ai u shkatërrua në vitin 70 mbas K. Çfarë nënkupton atëherë autori i hebrenjve kur thotë që ne hyjmë në “vendet e shenjta”? Ai po flet për një realitet në rrafshin e padukshëm shpirtëror: Me Krishtin si Ndërmjetës, ne nuk hyjmë në tempullin tokësor në Jerusalem, por në shenjtëroren e vërtetë, në “qiellin vetë,” ku Krishti ka shkuar “për t'u shfaqur tani përpara Perëndisë për ne” (Heb. 9:24).

3. Çfarë do të thotë të lutesh “në emrin e Jezusit”? Jezusi thotë: “Dhe çfarëdo të kërkoni në emrin tim, do ta bëj, që Ati të përlëvdohet në Birin. Në qoftë se do të kërkoni diçka në emrin tim, unë do ta bëj” (Gjoni 14:13–14). Po kështu, Ai thotë gjithashtu se i zgjodhi dishepujt e Tij që “çfarëdo që t'i kërkoni Atit në emrin tim, ai t'jua japë” (Gjoni 15:16). Në mënyrë të ngjashme, Ai thotë: “Në të vërtetë, në të vërtetë po ju them se çdo gjë që t'i kërkoni Atit në emrin tim, ai do t'jua japë. Deri tani ju nuk kërkuat asgjë në emrin tim; kërkoni dhe do të merrni, që gëzimi juaj të jetë i plotë” (Gjoni 16:23–24; kr. Efe. 5:20). Por ç’kuptim ka kjo?

Padyshim që nuk është se nënkupton thjesht të shtojmë frazën “në emrin e Jezusit” pas çdo lutjeje, për shkak se Jezusi nuk tha: “Nëse kërkoni ndonjë gjë dhe shtoni fjalët “në emrin e Jezusit’ pasi të luteni, atëherë Unë do do t’jua plotësoj lutjen.” Jezusi nuk është thjesht duke folur për të shtuar disa fjalë të caktuara a thua se këto janë një lloj formule magjike e cila do t’i jepte fuqi lutjeve tona. Në fakt, asnjë prej lutjeve të dokumentuara në Shkrim, nuk përmban frazën “në emrin e Jezusit” në fund (shiko Mat. 6:9–13; Veprat 1:24–25; 4:24–30;^[198]2 7:59; 9:13–14; 10:14; Zbu. 6:10; 22:20).

Të vish në emër të dikujt, do të thotë që një person tjetër na ka autorizuar që të shkojmë me autoritetin e tij, jo me të tonin. Kur Pjetri e urdhëron personin e çalë: “në emër të Jezu Krishtit nazarenas, ngrihu dhe ec” (Veprat 3:6), ai po flet me autoritetin e Jezusit, e jo me autoritetin e vet. Kur Sinedri pyet dishepujt: “Në cilën fuqi ose në emër të kujt e bëtë ju këtë?” (Veprat 4:7), ata po pyesin: “Me autoritetin e kujt e bëtë këtë?” Kur Pali qorton një frymë të papastër “në emër të Jezu Krishtit” (Veprat 16:18), ai e bën të qartë se ai e bën këtë me autoritetin e Jezusit, jo me atë të vetin. Kur Pali shpall gjykim “Në emër të Zotit tonë Jezu Krisht” (1 Kor. 5:4) mbi një pjesëtar të kishës i cili është fajtor për imoralitet, ai është duke vepruar me autoritetin e Zotit Jezus. Të luturit në emrin e Jezusit, është për rrjedhojë lutje e bërë me autorizimin e Tij.

Në një kuptim më të gjerë, “emri” i një personi në botën e lashtë, përfaqëson personin vetë dhe për rrjedhojë të tërë karakterin e tij. Të kishe një “emër të mirë” (F. e Urta 22:1; Pred. 7:1) do të thoshte të kishe një reputacion të mirë. Kësisoj, emri i Jezusit përfaqëson gjithçka që Ai është, të tërë karakterin e Tij. Kjo do të thotë se të luturit “në emrin e Jezusit” nuk është vetëm lutje nën autoritetin e Tij, por gjithashtu lutje në një mënyrë që është e përputhshme me karakterin e Tij, që e përfaqëson me të vërtetë Atë dhe që reflekton mënyrën e Tij të jetës, si dhe vullnetin e Tij të shenjtë.^[199]3 Në këtë kuptim, të lutesh në emrin e Jezusit i afrohet idesë së lutjes “sipas vullnetit të tij” (1 Gjonit 5:14–15).^[200]4

A do të thotë kjo gjë se është gabim të shtosh “në emër të Jezusit” në fund të lutjeve tona? Padyshim që nuk është gabim, për aq kohë sa ne kuptojmë se ç’domethënie kjo gjë ka, dhe se nuk është e domosdoshme që ta themi. Megjithëkëtë, mund të ekzistojë një farë rreziku që nëse e shtojmë këtë frazë në çdo lutje publike apo private, nuk do të kalojë shumë dhe për njerëzit, ajo do të kthehet në thjesht një formulë të cilës ata do t’i bashkëngjisin shumë pak kuptim e që do ta thonë pa u menduar për të. Madje ajo mund të fillojë të shikohet, të paktën nga besimtarët që janë më të rinj, si një farë formule magjike e cila e bën lutjen edhe më efikase. Për të parandaluar një keqkuptim të tillë, me shumë mundësi do të ishte gjë e zgjuar që të vendosnim të mos e përdornim shpesh këtë formulë,  por që po këtë mendim ta shprehnim me të tjera fjalë, apo me thjesht qëndrimin dhe qasjen tonë të përgjithshme ndaj lutjes. Për shembull, lutjet mund të fillojnë me: “Atë, ne vijmë tek Ti nën autoritetin e Zotit Jezus, Birit tënd...” apo, “Atë, ne nuk vijmë me meritat tona, por me meritat e Jezus Krishtit, i Cili na ka ftuar që të vijmë përpara Teje...” ose, “Atë, ne të falënderojmë që na i ke falur mëkatet, dhe na ke dhënë liri hyrjeje tek froni Yt nëpërmjet veprës së Jezusit, Birit Tënd....” Herë të tjera, këto pranime formale nuk duhen të mendohen si të domosdoshme, për aq kohë sa zemrat tona në mënyrë të vazhdueshme e kuptojnë se është Shpëtimtari ynë Ai i Cili na bën të aftë që t’i lutemi Atit tek e fundit. Lutjet e mirëfillta janë një bashkëbisedim me një Person të Cilin e njohim mirë, dhe i Cili na njeh. Një bashkëbisedim i tillë i mirëfilltë mes personash të cilët e njohin njëri tjetrin, nuk varet kurrë nga përdorimi i disa formulave të caktuara apo fjalësh të domosdoshme, por ka lidhje me një sinqeritet në të folmen tonë si dhe në zemrën tonë, është një çështje qëndrimi i duhur si dhe një çështje e gjendjes së frymës tonë.

4. A duhet t’i lutemi Jezusit si dhe Frymës së Shenjtë? Një analizim i lutjeve të Besëlidhjes së Re tregon që ato zakonisht nuk i adresohen as Perëndisë Bir, e as Frymës së Shenjtë, por Perëndisë Atë. Megjithëkëtë, një numërim i thjesht i lutjeve të tilla, mund të jetë keqorientues sepse pjesa më e madhe e lutjeve të cilat ne kemi të dokumentuara në Besëlidhjen e Re, janë ato të Jezusit Vetë i Cili u lut pa ndërprerje ndaj Perëndisë Atë, por sigurisht që nuk iu lut Vetes si Perëndia Bir. Për më tepër, në Besëlidhjen e Vjetër, natyra trinore e Perëndisë nuk u zbulua qartësisht, dhe nuk është për t’u habitur që ne nuk gjejmë shumë prova të lutjes që t’i jenë drejtuar drejtpërsëdrejti Birit apo Perëndisë Frymë e Shenjtë përpara kohës së Krishtit.

Paçka se ka një model të qartë të lutjes së bërë në mënyrë të drejtpërdrejtë ndaj Perëndisë Atë përmes Birit (Mat. 6:9; Gjoni 16:23; Efe. 5:20) ka tregues që lutja e folur drejtpërsëdrejti ndaj Jezusit është gjithashtu me vend. Fakti që ishte Jezusi Vetë i Cili caktoi të tërë apostujt e tjerë, sugjeron që lutja tek “Veprat” 1:24 i adresohet Atij: “Ti, o Zot, që i njeh zemrat e të gjithëve, trego cilin nga këta të dy ke zgjedhur....” Stefani, duke vdekur, lutet kështu: “Zot Jezus, pranoje frymën time” (Veprat 7:59). Biseda mes Ananias dhe “Zotit” tek “Veprat” 9:10–16 është me Jezusin, për shkak se në vargun 17 Ananiasi i thotë Saulit: “Zoti më dërgoi, Jezusi...që të shikosh përsëri .” Lutja: “Maran-athaa!” (1 Kor. 16:22) i adresohet Jezusit, njëlloj sikurse edhe lutja tek “Zbulesa” 22:20, “Po, eja, Zoti Jezus!” Gjithashtu, Pali iu lut “Zotit” tek “2 Korintasve” 12:8 në lidhje me gjembin në mish që kishte.^[201]5

Për më tepër, fakti që Jezusi është “ kryeprift i mëshirshëm e besnik” (Heb. 2:17) i Cili është në gjendje që të “të vuajë bashkë me dobësitë tona” (Heb. 4:15), është konsideruar inkurajim për ne që të vijmë me guxim përpara “fronit të hirit” në lutje “që të marrim mëshirë e të gjejmë hir, për të pasur ndihmë në kohën e duhur” (Heb. 4:16). Këto vargje duhet të na inkurajojnë që të vijmë drejtpërsëdrejti tek Jezusi në lutje, duke pritur që Ai do të simpatizohet me dobësitë tona kur ne lutemi.

Për rrjedhojë mund të themi se ka përligjje të mjaftueshme nga Shkrimi për të na inkurajuar që t’i lutemi jo vetëm Perëndisë Atë (gjë që duket modeli primar dhe që padyshim është në linjë me shembullin që Jezusi na mësoi në Lutjen e Zotit), por gjithashtu që t’i lutemi drejtpërsëdrejti Perëndisë Bir, Zotit tonë Jezus Krisht. Të dyja janë të sakta dhe ne mund t’i lutemi si Atit ashtu edhe Birit.

Por, a bën t’i lutemi Frymës së Shenjtë? Paçka se në Besëlidhjen e Re nuk është dokumentuar asnjë lutje e adresuar drejtpërdrejtë ndaj Frymës së Shenjtë, nuk ka asgjë atje që t’i ndalojë lutje të tilla, sepse Fryma e Shenjtë, ashtu sikurse Ati dhe Biri, është plotësisht Perëndi dhe i denjë për lutje, dhe është i fuqishëm për t’iu përgjigjur lutjeve tona. (Vini re gjithashtu ftesën e “Ezekielit” ndaj “frymës” apo “shpirtit” tek “Ezek.” 37:9.) Të thuash që ne nuk mund t’i lutemi Frymës së Shenjtë, është me të vërtetë si të thuash që ne nuk mund t’i flasim Atij apo të krijojmë personalisht raport me të, gjë që si zor se duket e drejtë. Ai gjithashtu krijon një raport personal me ne përderisa Ai është një “Ngushëllues” apo një “Këshilltar” (Gjoni 14:16, 26), besimtarët “e njohin Atë” (Gjoni 14:17), dhe ai na mëson (kr. Gjoni14:26), dëshmon për ne që ne jemi fëmijë të Perëndisë (Rom. 8:16), dhe se mund të trishtohet nga mëkati ynë (Efe. 4:30). Për më tepër, Fryma e Shenjtë ushtron vullnet vetjak në shpërndarjen e dhuratave shpirtërore, sepse Ai “i ndan gjithsecilit dhunti veç e veç, ashtu si do vetë” (1 Kor. 12:11, përkthimi i autorit). Për rrjedhojë, nuk duket e gabuar që t’i lutemi drejtpërsëdrejti Frymës së Shenjtë nganjëherë, veçanërisht kur i kërkojmë Atij që të bëjë diçka që lidhet me fushat e Tij të veçanta të shërbesës apo përgjegjësisë.^[202]6 Faktikisht, përmes historisë së kishës, një sërë himnesh të mirë-përdorura kanë qenë lutje ndaj Frymës së Shenjtë (shiko dy syresh në fund të këtij kapitulli 30, fq. 655–656; një në kapitullin 52, fq. 1047–1048; dhe një në kapitullin 53, fq. 1087–1088). Por kjo nuk është në modelin e Besëlidhjes së re, dhe nuk duhet të bëhet mbizotëruese në jetën tonë të lutjes.

5. Roli i Frymës së Shenjtë në lutjet tona. Tek “Romakëve” 8:26–27 Pali thotë:

Po ashtu, edhe Fryma na ndihmon në dobësitë tona, sepse ne nuk dimë çfarë të kërkojmë në lutjet tona, sikurse duhet; por vetë Fryma ndërhyn për ne me psherëtima të patregueshme. Dhe ai që heton zemrat e di cila është mendja e Frymës, sepse ai ndërhyn për shenjtorët, sipas Perëndisë.

Interpretuesit kanë mendime të ndryshme për nëse këto“psherëtima të patregueshme” janë psherëtima që Fryma e Shenjtë Vetë lëshon apo janë psherëtima dhe rënkimet tona në lutje, të cilat Fryma e Shenjtë i kthen në lutje efikase përpara Perëndisë. Duket sikur ka më tepër gjasa që “psherëtima” apo “rënkimet” këtu të jenë rënkimet tona. Kur Pali thotë: “Fryma na ndihmon në dobësitë tona” (v. 26), fjala e përkthyer “ndihmon” (Gk. συναντιλαμβάνομαι, G5269) është po ajo që përdoret tek “Luka” 10:40, ku Marta dëshiron që Maria të vijë e ta ndihmojë atë. Fjala e përdorur këtu nuk nënkupton që Fryma e Shenjtë lutet në vendin tonë, por që Fryma e Shenjtë merr pjesë bashkë me ne dhe i bën efikase lutjet tona të dobëta.^[203]7 Kësisoj, një psherëtimë apo rënkim i tillë në lutje, kuptohet më mirë si psherëtima apo rënkime që lëshojmë ne, duke shprehur dëshirat e zemrës tonë të cilat Fryma e Shenjtë pastaj i kthen në lutje efikase.^[204]8

E lidhur me këtë është çështja e asaj që nënkuptohet me lutje “në Frymën.” Pali thotë: “duke u lutur në çdo kohë dhe me çdo lutje dhe përgjërim në Frymë” (Efe. 6:18), ndërsa Juda thotë: “duke u lutur në Frymën e Shenjtë” (Juda 20).^[205]9 Me qëllim për ta kuptuar këtë frazë, ne duhet të kuptojmë që Besëlidhja e Re na thotë që shumë veprimtari të ndryshme mund të bëhen “në Frymën e Shenjtë.” Është e mundshme që thjesht të jemi “në Frymën” ashtu sikurse Gjoni ishte në ditën e Zotit (Zbu. 1:10; kr. 4:2). Dhe, është e mundshme që të gëzohemi në Frymën e Shenjtë (Luka 10:21), të ndajmë mendjen apo të vendosim diçka në Frymën e Shenjtë (Veprat 19:21), të kemi ndërgjegjen duke dëshmuar në Frymën e Shenjtë (Rom. 9:1), të kemi liri hyrjeje tek Perëndia në Frymën e Shenjtë (Efe. 2:18), dhe që të duam të tjerët në Frymën e Shenjtë (Kol. 1:8). Siç do ta shpjegojmë më plotësisht në kapitullin 30, më poshtë (shiko fq. 647, 651–652), këto shprehje duket se i referohen banimit të pandërprerë të vetëdijshëm në praninë e Vetë Frymës së Shenjtë, një prani kjo e karakterizuar nga cilësi të ngjashme me të Perëndisë në fuqi, dashuri, gëzim, të vërtetë, shenjtëri, drejtësi dhe paqe. Të lutesh “në Frymën e Shenjtë,” atëherë, do të thotë të lutesh me vetëdijen e plotë rreth pranisë së Perëndisë që na rrethon e na shenjtëron si ne personalisht, ashtu edhe lutjet tona.

C. Disa aspekte të rëndësishme për sa i takon lutjes efikase

Shkrimi lë të kuptohen një sërë aspektesh të cilat duhen marrë parasysh nëse ne do të ofronim atë lloj lutjeje që Perëndia dëshiron prej nesh.

1. Të luturit në përputhje me vullnetin e Perëndisë. Gjoni na thotë: “Kjo është siguria që kemi përpara tij: nëse kërkojmë diçka sipas vullnetit të tij, na dëgjon. Dhe nëse dimë se na dëgjon për atë që i kërkojmë, ne dimë se marrim kërkesat që i kemi kërkuar” (1 Gjonit 5:14–15). Jezusi na mëson të lutemi kështu: “U bëftë vullneti yt” (Mat. 6:10), dhe Ai Vetë na jep një shembull, duke u lutur në kopshtin e Gjetsemanit, “megjithatë, jo si dua unë, por si do ti” (Mat. 26:39).

Por nga ta dimë se cili është vullneti i Perëndisë kur lutemi? Nëse çështja për të cilën ne po lutemi është trajtuar në një pasazh të Shkrimit në të cilin Perëndia na ka dhënë një urdhër apo një deklarim të drejtpërdrejtë të vullnetit të Tij, atëherë përgjigjja ndaj kësaj pyetjeje është e lehtë: Vullneti i Tij është që ne t’i bindemi Fjalës së Tij, dhe t’u përmbahemi urdhëresave të Tij. Ne duhet të kërkojmë bindje të përsosur ndaj vullnetit moral të Perëndisë në tokë, në mënyrë që vullneti i Perëndisë të bëhet “në tokë si në qiell” (Mat. 6:10). Për këtë arsye, njohuria e Shkrimit është një ndihmë e jashtëzakonshme në lutje, duke na bërë të aftë që të ndjekim modelin e të krishterëve të parë të cilët citonin Shkrimin kur luteshin (shiko Vep.” 4:25–26). Leximi dhe mësimi rregullisht përmendësh i Shkrimit, i kultivuar përgjatë shumë viteve të jetës së një të krishteri, do të shtojë thellësinë, fuqinë dhe mençurinë e lutjeve të tij apo të saj. Jezusi na inkurajon që ndërkohë që lutemi, t’i kemi fjalët e Tij përbrenda nesh, sepse Ai thotë: “Në qoftë se qëndroni në mua dhe fjalët e mia qëndrojnë në ju, kërkoni çfarë të doni dhe do t'ju bëhet” (Gjoni 15:7).

Kjo do të thotë për shembull, se nëse po kërkojmë mençuri në marrjen e një vendimi të rëndësishëm, nuk na duhet të jemi në mëdyshje nëse është apo jo vullneti i Perëndisë që ne të marrim mençuri për të vepruar siç duhet. Shkrimi e ka sheshuar tashmë këtë çështje për ne, për shkak se ka një premtim në Shkrim i cili gjen zbatim këtu:

Por në qoftë se ndonjërit nga ju i mungon urtësia, le të kërkojë nga Perëndia, që u jep të gjithëve pa kursim, pa qortuar, edhe atij do t'i jepet. Por le të kërkojë në besim, pa dyshuar, sepse ai që dyshon i ngjan valës së detit, të cilën e ngre dhe e përplas era. Dhe ai njeri të mos pandehë se do të marrë diçka nga Zoti, sepse është një njeri me dy mendje, i paqëndrueshëm në të gjitha rrugët e veta. (Jakobi 1:5–8).

Ne duhet të kemi një bindje të fortë që Perëndia do t’u përgjigjet lutjeve tona kur ne i kërkojmë Atij diçka e cila është në harmoni me një premtim apo urdhëresë specifike të Shkrimit. Në raste të tilla, ne e dimë se cili është vullneti i Perëndisë, për shkak se Ai na ka thënë, dhe ne thjesht kemi nevojë që të lutemi duke besuar se Ai do të përgjigjet.

Megjithëkëtë, ka edhe shumë situata të tjera në jetë, në të cilat ne nuk e dimë se cili është vullneti i Perëndisë. Ne mund të mos jemi të sigurt, për shkak se asnjë premtim apo urdhëresë e Shkrimit nuk gjen zbatim, nëse është vullneti i Perëndisë që ta fitojmë vendin e punës për të cilin kemi aplikuar, apo të fitojmë garën atletike në të cilën po marrim pjesë (një lutje e zakonshme kjo veçanërisht ndër fëmijët), apo që të zgjidhemi për të mbajtur një post të caktuar në kishë, e kështu me radhë. Në të tëra këto raste, ne duhet të parashtrojmë sa më tepër Shkrime që ne kuptojmë se ndoshta mund të na sigurojnë disa parime të përgjithshme brenda të cilave lutjet tona mund të bëhen. Por përtej kësaj, ne shpesh herë duhet ta pranojmë se thjesht nuk e dimë se cili është vullneti i Perëndisë. Në raste të tilla, ne duhet t’i kërkojmë Atij për një kuptim më të thellë, e pastaj të lutemi për atë që neve na duket më e mira, duke i parashtruar Zotit arsyet përse sipas asaj që ne kuptojmë tani për situatën në fjalë, ajo gjë për të cilën ne po lutemi, duket si gjëja më e mirë. Por, është gjithnjë e përshtatshme që të shtojmë, qoftë në mënyrë të shkoqitur, apo të paktën në qëndrimin e zemrës tonë: “Megjithëkëtë, nëse po gabohem që e kërkoj këtë gjë, dhe nëse kjo nuk është e kënaqshme për Ty, atëherë bëj ashtu siç të duket Ty më mirë,” apo, më thjesht akoma, “Po qe se është vullneti Yt.” Nganjëherë Perëndia na e jep atë që i kërkojmë. Nganjëherë, Ai do të na japë një arsyetushmëri më të thellë, apo do t’i ndryshojë zemrat tona në mënyrë që ne të drejtohemi për të kërkuar diçka ndryshe. Nganjëherë, Ai nuk do ta plotësojë aspak kërkesën tonë, por thjesht do të tregojë që ne duhet t’i nënshtrohemi vullnetit të Tij (shiko 2 Kor. 12:9–10).

Disa të krishterë kundërshtojnë duke thënë se po t’u shtosh lutjeve tona frazën “po të jetë vullneti Yt” kësisoj “besimi shkatërrohet.” Kjo frazë faktikisht shpreh pasiguri për nëse ajo gjë për të cilën ne lutemi është apo jo vullneti i Perëndisë, dhe është e përshtatshme për t’u përdorur kur nuk e dimë vullnetin e Tij. Por, herë të tjera, do të ishte e përshtatshme që: t’i kërkonim Perëndisë të na japë mençuri për të marrë një vendim dhe pastaj të themi: “Po të jetë vullneti Yt, më jep mençuri në këtë gjë” do të ishte e papërshtatshme, sepse kjo do të ishte njësoj sikur të thoshe që ne nuk besojmë se Perëndia e kishte me tërë mend atë që tha tek “Jakobi” 1:5–8 kur na tha të kërkojmë me besim që Ai do të na e plotësojë këtë kërkesë.^[206]10

Edhe kur një urdhëresë apo premtim i Shkrimit, gjen zbatim, mund të ketë forma të ndryshme aplikimi të cilat nuk është se ne i kuptojmë fillimisht plotësisht. Për rrjedhojë, është e rëndësishme në lutjen tonë që jo vetëm t’i flasim Perëndisë por edhe që ta dëgjojmë Atë. Ne duhet që shpesh herë të sjellim një kërkesë ndaj Perëndisë, dhe pastaj të presim në heshtje përpara Tij. Në ato kohë pritjeje të Zotit (Psa. 27:14; 38:15; 130:5–6), Perëndia mund ta ndryshojë dëshirën e zemrës tonë, të na japë njohuri të thella shtesë për situatën për të cilën po lutemi, të na japë një kuptim më të madh të Fjalës së Tij, të na sjellë në mendje një pasazh nga Shkrimi i cili do të na bënte të aftë që të luteshim me më shumë efikasitet, të tejçojë një ndjenjë sigurie për se cili është vullneti i Tij, apo të rritë ndjeshëm besimin tonë në mënyrë që të mund të jemi në gjendje të lutemi me më tepër guxim.

2. Lutja me besim. Jezusi thotë: “Prandaj po ju them: Të gjitha ato që ju kërkoni duke u lutur, besoni se do t'i merrni dhe ju do t'i merrni” (Marku 11:24). Disa përkthime variojnë nga njëri tjetri, por teksti greqisht, faktikisht thotë: “besoje se e ke marrë atë.” Më vonë, skribët të cilët kopjuan dorëshkrimet greke si dhe disa komentues të mëvonshëm, e kanë marrë me kuptimin “beso se do ta marrësh.” Megjithëkëtë, nëse e pranojmë tekstin ashtu sikurse është në dorëshkrimet më të hershme e më të mira (“besoje se e ke marrë”), Jezusi duket se po thotë që kur ne kërkojmë për diçka, lloji i besimit i cili do sjellë rezultate, është një siguri e palëkundur që kur ne u lutëm për diçka (apo ndoshta pasi jemi lutur për një periudhë kohore), Perëndia pranoi të na e plotësonte kërkesën tonë specifike. Në përbashkësinë personale me Perëndinë që ndodh në lutjen e mirëfilltë, ky lloj besimi nga ana jonë, mund të vijë vetëm ndërkohë që Perëndia na jep një ndjenjë sigurie që Ai ka pranuar të na e plotësojë kërkesën. Sigurisht që ne nuk mund të “krijojmë” këtë lloj besimi të mirëfilltë nga asnjë soj lutjeje të papushimtë apo përpjekjesh të mëdha emocionale, në përpjekje për ta bërë veten të besojmë, e as nuk mund ta imponojmë atë tek vetja duke thënë fjalë të cilat ne nuk mendojmë se janë të vërteta. Kjo është diçka që vetëm Perëndia mund të na e japë, dhe Ai mund ose jo të na e japë për çdo herë që ne lutemi. Ky besim i siguruar shpesh herë do të vijë kur ne i kërkojmë Perëndisë diçka dhe pastaj në heshtje presim për Të për një përgjigje.

Në fakt, “Hebrenjve” 11:1 na thotë se “Besimi është siguria e gjërave që shpresohen, bindja e gjërave që nuk shihen.” Besimi biblik nuk është kurrë një lloj ëndrre në diell apo një shpresë e vakët e cila nuk ka një themel të fortë mbi të cilin të mbështetet. Përkundrazi, është mirëbesimi tek një person, tek Perëndia Vetë, bazuar në faktin që ne marrim për të mirëqenë fjalën e Tij dhe besojmë atë gjë që Ai ka thënë. Ky mirëbesim apo varësi nga Perëndia, kur ka një element sigurie apo bindjeje, është besimi i mirëfilltë biblik.

Një sërë pasazhesh të tjerë na inkurajojnë që të ushtrojmë besim kur ne lutemi. “Dhe gjithçka të kërkoni në lutje, duke besuar, do ta merrni,” me këto fjalë i mëson Jezusi dishepujt e Vet (Mat. 21:22). Gjithashtu, Jakobi na thotë se ne duhet që të “kërkojmë në besim, pa dyshuar” (Jakobi 1:6). Lutja nuk është kurrë një ëndërr në diell, sepse ajo buron nga mirëbesimi në një Perëndi vetor i Cili do që ne ta marrim për të mirëqenë fjalën e Tij.

3. Bindje. Përderisa lutja është një marrëdhënie me Perëndinë si person, çfarëdo gjëje në jetën tonë që shkakton pakënaqësi tek Ai, do të jetë një pengesë ndaj lutjes. Psalmisti thotë: “Po të kisha ruajtur të keqen në zemrën time, Zoti nuk do të më kishte dëgjuar” (Psa. 66:18). Paçka se “Flijimi i të pabesëve është një neveri për ZOTIN” në kontrast me këtë, “lutja e njerëzve të drejtë i pëlqen atij.” (F. e Urta 15:8). Përsëri ne lexojmë se “Zoti...dëgjon lutjen e të drejtit” (F. e Urta 15:29). Por Perëndia nuk është i predispozuar në mënyrë favorizuese ndaj atyre të cilët i refuzojnë ligjet e Tij: “Nëse dikush e kthen veshin gjetiu për të mos dëgjuar ligjin, vetë lutja e tij do të jetë një neveri” (F. e Urta 28:9).

Apostulli Pjetër citon “Psalmin” 34 për të pohuar se “sytë e Zotit janë mbi të drejtët dhe veshët e tij janë në lutjen e tyre” (1 Pjetrit 3:12). Përderisa vargjet e mëparshme inkurajojnë një sjellje të mirë në jetën e përditshme, në të folurin dhe në largimin nga e keqja si dhe në bërjen e gjësë së duhur, Pjetri po thotë se Perëndia me gatishmëri i dëgjon lutjet e atyre të cilët jetojnë një jetë në bindje ndaj Tij. Po kështu, Pjetri i paralajmëron bashkëshortët duke u thënë: “jetoni me dituri me gratë tuaja” në raport me bashkëshortet e tyre, “që të mos pengohen lutjet tuaja” (1 Pjetrit 3:7). Po kështu, Gjoni na kujton për nevojën për të patur një ndërgjegje të pastër përpara Perëndisë kur lutemi, sepse ai thotë: “nëse zemra jonë nuk na dënon, kemi siguri para Perëndisë; dhe ç'të kërkojmë, e marrim nga ai, sepse mbajmë urdhërimet e tij dhe bëjmë gjërat që janë të pëlqyera përpara tij” (1 Gjonit 3:21–22).

Tani, ky mësim nuk duhet keqkuptuar. Ne nuk kemi përse të jemi tërësisht të lirë nga mëkati përpara se të mund të presim që Perëndia t’u përgjigjet lutjeve tona. Nëse Perëndi do t’u përgjigjej lutjeve të vetëm njerëzve që nuk kanë mëkat, atëherë, në tërë Biblën, askush përveç Jezusit nuk do të kishte marrë përgjigje për lutjet e veta. Kur ne vijmë përpara Perëndisë nëpërmjet hirit të Tij, ne vijmë të pastruar përmes gjakut të Krishtit (Rom. 3:25; 5:9; Efe. 2:13; Heb. 9:14; 1 Pjetrit 1:2). Megjithëkëtë, ne nuk duhet të shpërfillim theksin biblik mbi shenjtërinë personale të jetës. Lutja dhe jetesa e shenjtë, shkojnë krah për krah. Në jetën e krishterë ka shumë hir, por rritja në shenjtërinë personale është gjithashtu një rrugë drejt një bekimi shumë më të madh, dhe kjo vlen edhe në lidhje me lutjen gjithashtu. Pasazhet e cituara na mësojnë se, duke qenë se të tëra gjërat e tjera janë të barabarta, një bindje më ekzakte do të çojë në një efikasitet më të madh në lutje (kr. Heb. 12:14; Jakobi 4:3–4).

4. Rrëfimi i mëkateve. Për shkak se ne këtë jetë, bindja jonë ndaj Perëndisë nuk është kurrë e përsosur, ne në mënyrë të vazhdueshme varemi nga falja prej Tij e mëkateve tona. Rrëfimi i mëkateve është i domosdoshëm me qëllim që Perëndia të “na falë” në kuptimin e rimëkëmbjes së marrëdhënies së Tij të përditshme me ne (shiko Mat. 6:12; 1 Gjonit 1:9). Është mirë që kur lutemi, ne të rrëfejmë të tëra mëkatet e njohura ndaj Zotit, dhe të kërkojmë për faljen e Tij. Nganjëherë, kur ne presim për Të, Ai do të na kujtojë edhe për mëkate të tjera të cilat ne duhet t’i rrëfejmë. Në lidhje me ato mëkate të cilat ne nuk i kujtojmë apo për të cilat nuk jemi të vetëdijshëm, është e përshtatshme që të bëjmë lutjen e përgjithshme të Davidit: “Pastromë nga ato që nuk i shoh” (Psa. 19:12).

Nganjëherë, rrëfimi i mëkateve tona ndaj të krishterëve të tjerë të besuar, do të sjellë një siguri për faljen dhe gjithashtu inkurajim për ta mposhtur mëkatin. Jakobi tregon për një rrëfim të ndërsjellët në lutje, sepse në një pasazh ku diskuton lutjen e fuqishme, Jakobi na inkurajon duke na thënë: “Rrëfejani shkeljet njëri-tjetrit dhe lutuni për njëri-tjetrin, që të shëroheni” (Jakobi 5:16).

5. Të falim të tjerët. Jezusi thotë: “Sepse në qoftë se ju ua falni njerëzve gabimet e tyre, Ati juaj qiellor do t'jua falë edhe juve; por në qoftë se ju nuk ua falni njerëzve gabimet e tyre, as Ati juaj nuk do t'jua falë juve gabimet tuaja” (Mat. 6:14–15). Po kështu, Jezusi thotë: “Dhe kur qëndroni duke u lutur, nëse keni diçka kundër ndokujt, faleni, që edhe Ati juaj që është në qiej t'ju falë mëkatet tuaja” (Marku 11:25). Me këtë, Zoti nuk ka ndërmend përvojën fillestare të faljes që ne përjetojmë kur drejtësohemi nëpërmjet besimit, sepse kjo nuk ka vend në një lutje të cilën ne e bëjmë çdo ditë (shiko “Mat.” 6:12 me vgj. 14–15). Ai i referohet më shumë marrëdhënies së ditë për ditshme me Perëndinë, të cilën ne duhet ta rimëkëmbim kur kemi mëkatuar dhe krijuar pakënaqësi tek Ai. Faktikisht, Jezusi na urdhëron që të ndërkallim tek lutjet tona një kërkesë që Perëndia të na falë në të njëjtën mënyrë se si ne kemi falur të tjerët të cilët na kanë dëmtuar (në të njëjtën kuptim “marrëdhënieje personale” të “faljes”—që është, të mos mbajmë mëri apo qëndrojmë në hidhësi ndaj një personi tjetër apo të mbajmë përbrenda ndonjë dëshirë për t’u bërë dëm atyre): “Dhe na i fal fajet tona, siç ua falim edhe ne fajtorëve tanë” (Mat. 6:12, përkthimi i autorit). Nëse ka nga ata të cilët ne nuk i kemi falur kur bëjmë këtë lutje, atëherë ne po i kërkojmë Perëndisë që të mos mëkëmbë një marrëdhënie të duhur me ne pasi mëkatojmë në po të njëjtën mënyrë se si ne kemi refuzuar për vete që ta bëjmë këtë me të tjerët.

Përderisa lutja presupozon një marrëdhënie me Perëndinë si një person, kjo nuk është për t’u habitur. Nëse ne kemi mëkatuar kundër Tij dhe e kemi pikëlluar Frymën e Shenjtë (kr. Efe. 4:30), dhe mëkatari nuk është falur, kjo gjë e ndërpret marrëdhënien tonë me Perëndinë (kr. Isa. 59:1–2). Derisa mëkati falet dhe marrëdhënia rimëkëmbet, sigurisht që lutja do të jetë e vështirë. Për më tepër, nëse në zemrat tona kemi mosfalje kundër dikujt tjetër, atëherë ne nuk jemi duke vepruar në një mënyrë e cila është e kënaqshme për Perëndinë apo e dobishme për ne. Kështu që Perëndia deklaron (Mat. 6:12, 14–15) që Ai do të distancohet prej nesh derisa ne të falim të tjerët.

6. Përulësia. Jakobi na thotë se “Perëndia u kundërvihet mendjemëdhenjve dhe u jep hir të përulurve” (Jakobi 4:6; gjithashtu 1 Pjetrit 5:5). Prandaj ai thotë: “Përuluni përpara Zotit, dhe ai do t'ju lartësojë” (Jakobi 4:10). Kësisoj, përulësia është qëndrimi i duhur që duhet pasur në lutjet ndaj Perëndisë, ndërsa krenaria është tërësisht e papërshtatshme.

Shëmbëlltyra e Jezusit rreth fariseut si dhe e tagrambledhësit, e ilustron këtë. Kur fariseu u ngrit në këmbë që të lutej, ai ishte duke u mburrur: “O Perëndi, të falënderoj që nuk jam si njerëzit e tjerë, grabitqarë, të padrejtë, kurorëshkelës, dhe as si ky tagrambledhës. Unë agjëroj dy herë në javë dhe jap të dhjetën e gjithçkaje që kam” (Luka 18:11–12). Në kontrast me këtë, tagrambledhësi i përulur “as që guxonte t'i çonte sytë drejt qiellit; por rrihte kraharorin e vet duke thënë: ``O Perëndi, ji i mëshirshëm ndaj meje mëkatarit!”’ (Luka 18:13). Jezusi tha se Ai “u kthye në shtëpinë e vet i drejtësuar,” e jo fariseu, “sepse kushdo që lartësohet do të përulet, dhe kush përulet, do të lartësohet” (Luka 18:14). Kjo është arsyeja përse Jezusi i dënoi ata të cilët “për t'u dukur, bëjnë lutje të gjata” (Luka 20:47) dhe ata hipokritë të cilëve “u pëlqen të luten në këmbë në sinagoga dhe në sheshet e rrugëve, që njerëzit t'i shohin” (Mat. 6:5).

Perëndia është me të drejtë xheloz për nderimin që i takon Atij.^[207]11 Për rrjedhojë Ai nuk dëshiron t’u përgjigjet lutjeve të krenarëve, të cilët e marrin për vete atë nderim në vend që t’ia japin Atij. Përulësia e vërtetë përpara Perëndisë, e cila do të pasqyrohet gjithashtu në një përulësi të mirëfilltë përpara të tjerëve, është e domosdoshme për një lutje efikase.

7. Vazhdimi në lutje gjatë një periudhe kohore. Ashtu sikurse Moisiu dy herë qëndroi në mal për dyzet ditë përpara Perëndisë, për hir të popullit izraelit (L. i P. 9:25–26; 10:10–11), dhe ashtu sikurse Jakobi i tha Perëndisë: “Nuk do të të lë të shkosh në rast se nuk më bekon më parë” (Zan. 32:26), po kështu, ne shikojmë në jetën e Jezusit një vazhdë të një kohe të madhe të kushtuar lutjes. Kur turma të mëdha e ndiqnin, “ai tërhiqej në vende të vetmuara dhe lutej” (Luka 5:16, përkthimi i autorit).^[208]12 Një herë tjetër, “e kaloi natën duke iu lutur Perëndisë” (Luka 6:12).

Nganjëherë, ashtu sikurse në rastin e Moisiut dhe Jakobit, lutja për një periudhë të gjatë kohore mund të bëhet për një çështje specifike (kr. Luka 18:1–8). Kur ne jemi duke kërkuar me zell Perëndinë për një përgjigje ndaj një lutjeje specifike, ne në fakt mund të përsërisim të njëjtën kërkesë disa herë. Pali i kërkoi Zotit “tri herë” (2 Kor. 12:8) që t’i hiqej gjembi nga mishi. Jezusi Vetë, kur ishte në kopshtin e Gjetsemanit, i kërkoi Atit:“largoje prej meje këtë kupë! Por jo atë që dua unë, por atë që do ti” (Marku 14:36). Pastaj, pasi ai erdhi dhe i gjeti dishepujt e vet në gjumë, Jezusi u lut sërish, duke bërë të njëjtën kërkesë me të njëjtat fjalë: “U largua përsëri dhe u lut duke thënë të njëjtat fjalë” (Marku 14:39). Këto janë raste përsëritjeje të zellshme në lutje për një nevojë të ndjerë thellësisht. Ato nuk janë shembuj të asaj që Jezusi ndalon, konkretisht: mbledhjen tog “frazash boshe” me besimin e gabuar që për shkak të “fjalëve të shumta” lutja do mund të dëgjohet prej Perëndisë (Mat. 6:7).

Ka gjithashtu një element të një bashkësie të vazhdueshme me Perëndinë në lutje gjatë një periudhe kohore. Pali na bën thirrje me fjalët: “Lutuni pa pushim” (1 Thes. 5:17), dhe ai i inkurajon kolosianët duke u thënë: “Ngulmoni në lutje, duke ndenjur zgjuar në të me falënderim” (Kol. 4:2). Një përkushtim i tillë i vazhdueshëm ndaj lutjes, edhe ndërkohë që jemi duke kryer detyrat tona të përditshme, duhet të karakterizojë jetën e cilitdo besimtar. Apostujt janë një shembull i dukshëm në këtë drejtim. Ata e çliruan veten nga përgjegjësitë e tjera që kishin me qëllim që t’i kushtonin më shumë kohë lutjes: “Kurse ne do të qëndrojmë duke iu kushtuar lutjes dhe shërbesës së fjalës” (Veprat 6:4).

8. Të lutesh me zell. Jezusi Vetë, i Cili është modeli ynë për lutjet, u lut me zell. “i cili, në ditët e mishit të tij, me klithma të forta dhe me lot, i ofroi lutje dhe përgjërime atij që mund ta shpëtonte nga vdekja, dhe u dëgjua për shkak të frikës së tij nga Perëndia” (Heb. 5:7). Në disa prej lutjeve të Shkrimit, ne gati mund ta dëgjojmë intensitetin e madh me të cilin shenjtorët hapën zemrën e tyre përpara Perëndisë. Danieli thërret: “O Zot, dëgjo; Zot, fal; Zot, kushtoji kujdes dhe vepro. Mos mëno, për hir të vetvetes, o Perëndia im, sepse emri yt thirret mbi qytetin tënd dhe mbi popullin tënd” (Dan. 9:19). Kur Perëndia i tregon Amosit gjykimin që do të sillte mbi njerëzit e Tij, Amosi përgjërohet me këto fjalë: “Zot, Zot, oh, na fal, pra. Si mund të rezistojë Jakobi, duke qenë se është i vogël!” (Amosi 7:2).

Në marrëdhënie personale, nëse përpiqemi të krijojmë me gjoja një intensitet emocional dhe të japim një shfaqje të jashtme emocionesh të cilat nuk janë të përputhshme me ndjenjat e zemrave tona, të tjerët që janë të përfshirë, zakonisht do ta ndjejnë hipokrizinë tonë aty për aty dhe do të largohen për këtë arsye. Sa më shumë vlen kjo gjë në lidhje me Perëndinë, i Cili e njeh plotësisht zemrat tona. Për rrjedhojë, intensiteti dhe thellësia emocionale e përfshirë në lutje, nuk duhet të jetë kurrë e shtirur: ne nuk mund t’ia hedhim dot Perëndisë. Megjithëkëtë, nëse ne me të vërtetë fillojmë t’i shikojmë situatat ashtu sikurse i shikon Perëndia, nëse fillojmë të shikojmë nevojat e një bote të lënduar e që po vdes, ashtu sikurse ato janë në të vërtetë, atëherë do të jetë e natyrshme që të lutemi me një përfshirje intensive emocionale dhe të presim që Perëndia si një At i mëshirshëm, të përgjigjet ndaj lutjes së ndjerë nga zemra, dhe kur një lutje e tillë intensive dhe e ndjerë nga zemra, gjen shprehje në takimet e lutjeve në grup, të krishterët duhet padyshim që të presin dhe të jenë mirënjohës për të, sepse shpesh herë ajo tregon një punë të thellë të Frymës së Shenjtë në zemrën e personit që lutet.

9. Të presësh në Zotin. Pasi i thërret Perëndisë për ta ndihmuar në kohë vështirësie, Davidi thotë: “Prit me ngulm Zotin; ji i fortë, ki zemër; pra, prit me ngulm Zotin!” (Psa. 27:14). Po kështu, ai thotë: “Sepse shpresoj te ti, o Zot, ti do të përgjigjesh, o Zot, Perëndia im” (Psa. 38:15). Psalmisti, në mënyrë të ngjashme thotë:

Unë pres Zotin, shpirti im e pret;

unë kam shpresë në fjalën e tij;

Shpirti im pret Zotin,

më tepër se rojat mëngjesin;

po, më tepër se rojat mëngjesin (Psa. 130:5–6)

Një analogji e marrë nga përvoja njerëzore, mund të na ndihmojë që të vlerësojmë dobitë që ka pritja përpara Zotit për një përgjigje ndaj lutjes. Po të dëshiroja të ftoja në shtëpi për darkë dikë, ka mënyra të ndryshme se si të mund ta bëja këtë. Së pari, unë mund të bëj një ftesë jo specifike e të përgjithshme si: “Do ishte mirë të vije për darkë ndonjëherë.” Pothuajse askush nuk do të vinte për darkë bazuar vetëm në atë lloj ftese. Kjo është më shumë si lutja e paspecifikuar dhe e përgjithshme: “Perëndi, beko të tëra hallat dhe xhajat e mi si dhe të tërë misionarët. Amen.” Së dyti, unë mund të bëja një lloj ftese specifike por të nxituar si: “Fred, a mundsh të vish për darkë të premten mbrëma në orën 8:00?—por sapo këto fjalë të më kenë dalë prej goje, do largohesha nxitimthi duke e lënë Fredin me një shprehje të habitur në fytyrë ngaqë nuk i lashë kohë që të përgjigjej. Kjo i përngjan shumë prej kërkesave tona për lutje. Ne thjesht i themi fjalë Perëndisë a thua se vetë akti i shqiptimit të tyre, pa përfshirë aspak zemrën në atë që po themi, do të sjellë në vetvete një përgjigje nga Perëndia. Por kjo lloj kërkese, harron faktin që lutja është një marrëdhënie mes dy personash: mua vetë dhe Perëndisë.

Ka edhe një lloj të tretë ftese, një që bëhet me gjithë zemër, që është personale dhe specifike. Pasi pres derisa të bindem se Fredi po më kushton vëmendje të plotë, unë mund ta shikoj drejt e në sy dhe të them: “Fredi, mua dhe bashkëshortes time do të na bëhej shumë qejfi po të na vije për darkë në shtëpi këtë të premte në orën 8:00. A e ke të mundur?—dhe pastaj, duke vazhduar ta shikoja në sy, unë pres në heshtje dhe me durim ndërkohë që ai vendos se ç’të më thotë si përgjigje. Ai e di që nga shprehja ime e fytyrës dhe toni im i zërit, koha dhe vendi në të cilin unë zgjodha të flisja me të, që këtë kërkesë po ia bëj me gjithë zemër si njeri dhe si shok. Pritja me durim për një përgjigje, tregon sinqeritetin tim, pritshmërinë time dhe respektin për të si person. Lloji i tretë i kërkesave të mësipërme, i përngjan asaj të një të krishteri të sinqertë i cili vjen përpara Perëndisë, ka ndjesinë se është në praninë e Tij, me sinqeritet i drejton një kërkesë Atij, dhe pastaj pret në heshtje për një ndjesi sigurie për përgjigjen nga Perëndia.

Me këtë nuk dua të them se të tëra kërkesat tona duhet të jenë të kësaj natyre, apo se dy llojet e para të kërkesave, janë të gabuara. Me të vërtetë që në disa situata, ne lutemi me shpejtësi për shkak se kemi pak kohë përpara se të na duhet përgjigjja (shiko Neh. 2:4). Gjithashtu, nganjëherë ne lutemi gradualisht për shkak se nuk kemi më shumë informacion specifik rreth një situate të caktuar, apo për shkak se ajo është tepër e largët prej nesh apo për shkak të kohës së paktë në dispozicion, por materiali në Shkrim mbi lutjet e zellshme dhe mbi pritjen për Zotin, si dhe fakti që lutja është një komunikim personal mes nesh dhe Perëndisë, të lënë të kuptosh se lutjet e llojit të  tretë të ftesës së mësipërme, janë shumë më të thella dhe që padyshim sjellin shumë më tepër përgjigje nga Perëndia.

10. Lutja privatisht. Danieli shkoi në dhomën e tij të epërme dhe “tri herë në ditë gjunjëzohej, lutej dhe falënderonte Perëndinë e tij” (Dan. 6:10).^[209]13 Jezusi shpesh doli në vende të vetmuara për të qenë vetëm dhe për t’u lutur (Luka 5:16 etj.). Dhe Ai gjithashtu na mëson që : “Por ti, kur lutesh, futu në dhomëzën tënde, mbylle derën dhe lutju Atit tënd në fshehtësi; dhe Ati yt, që shikon në fshehtësi, do të ta shpërblejë haptas” (Mat. 6:6). Kjo deklaratë bëhet në kontekstin e shmangies së gabimit të hipokritëve të cilët parapëlqenin shumë të luteshin në sheshet e rrugëve “që njerëzit t'i shohin” (Mat. 6:5). Ka mençuri në inkurajimin që Jezusi na bën për t’u lutur në fshehtësi, jo vetëm që të mund të shmangim hipokrizinë, por gjithashtu që të mos shpërqendrohemi nga prania e njerëzve të tjerë, dhe për rrjedhojë t’i modifikojmë lutjet tona në mënyrë që t’i përshtatim me atë që mendojmë se ata presin të dëgjojnë. Kur jemi me të vërtetë vetëm me Perëndinë, në privacinë e një dhomë të cilës ia kemi “mbyllur derën” (Mat. 6:6), atëherë do mund t’ia zbrazim zemrën Atij.^[210]14

Nevoja për t’u lutur privatisht, mund të ketë gjithashtu rrjedhoja për takimet e grupeve të vogla apo të lutjeve të kishës: kur besimtarët mblidhen për të kërkuar me zell Zotin rreth një çështjeje specifike, shpesh herë është e dobishme nëse ata mund të jenë në privacinë e një shtëpie ku dera është e mbyllur dhe ku ata së bashku mund t’i thërrasin Perëndisë. Me sa duket, kjo qe mënyra se si të krishterët e hershëm u lutën kur po i bënin pa ndërprerë kërkesë Perëndisë për lirimin e Pjetrit nga burgu (shiko Veprat 12:5, 12–16).

11. Lutja me të tjerët. Besimtarët gjejnë forcë në lutjen së bashku me të tjerët. Faktikisht, Jezusi na mëson duke na thënë: “Përsëri po ju them se, në qoftë se dy prej jush bien në ujdi mbi tokë të kërkojnë çfarëdo gjëje, kjo do t'u jepet atyre nga Ati im në qiej. Sepse, kudo që dy a tre janë bashkuar në emrin tim, unë jam në mes të tyre” (Mat. 18:19–20).^[211]15

Ka edhe shumë shembuj të tjerë në Shkrim, ku një grup besimtarësh u lut së bashku, apo ku një person drejton të tërë grigjën në lutje (vini re lutjen e Salomonit “përballë tërë asamblesë së Izraelit” me rastin e kushtimit të tempullit, tek “1 Mbretërve” 8:22–53 apo lutjen e të krishterëve të hershëm në Jerusalem kur “ata me një mendje e ngritën zërin te Perëndia” tek “Veprat” 4:24). Edhe Lutja e Zotit është shprehur në shumës: Ajo nuk thotë: “Give me this day my daily bread” por “Bukën tonë të përditshme na e jep sot” si dhe “na i fal fajet tona” dhe “Dhe mos lejo të biem në tundim, por na çliro nga i ligu” (Mat. 6:11–13, përkthimi i autorit). Lutja me të tjerët, pastaj, është gjithashtu e përshtatshme, dhe shpesh herë një gjë që e shton besimin tonë si dhe efikasitetin e lutjeve tona.

12. Agjërimi. Në Bibël, lutja shpesh herë tregohet e lidhur me agjërimin. Nganjëherë, këto janë raste peticionesh intensive përpara Perëndisë, si në rastin kur Nehemia, pasi dëgjoi për rrënimin e Jerusalemit, tha: “agjërova dhe u luta përpara Perëndisë të qiellit” (Neh. 1:4), apo kur judenjtë mësuan për dekretin e Asueros sipas të cilit ata do të vriteshin të tërë, dhe “pati një keqardhje të madhe për judenjtë, me agjërime, me të qara dhe vajtime” (Est. 4:3), apo kur Danieli kërkoi Zotin “me lutje e përgjërime, me agjërim, me thes dhe me hi” (Dan. 9:3). Herë të tjera, agjërimi është lidhur me pendesën, sepse Perëndia u thotë njerëzve të cilët kanë mëkatuar kundër Tij: “Prandaj tani", thotë ZOTI, "kthehuni tek unë me gjithë zemrën tuaj, me agjërime, me lot dhe me vajtime” (Joeli 2:12).

Në Besëlidhjen e Re, Ana qe “duke i shërbyer Perëndisë natë e ditë me agjërime dhe lutje” (Luka 2:37) në tempull, dhe besimtarët në kishën e Antiokut “po kryenin shërbesën e Zotit dhe agjëronin,” në kohën kur Fryma e Shenjtë, tha: “M'i ndani veç Barnaban dhe Saulin për veprën për të cilën i kam thirrur” (Veprat 13:2). Kisha u përgjigj me më shumë agjërime dhe lutje përpara se të dërgonte Barnabën dhe Saulin në udhëtimin e tyre të parë misionar: “Atëherë, pasi agjëruan e u lutën, vunë duart mbi ta dhe i nisën” (Veprat 13:3). Në fakt, agjërimi qe një pjesë rutinë e kërkimit për udhëzime nga Zoti në lidhje me nëpunësit e kishës, sepse në udhëtimin e parë misionar të Palit, lexojmë se ai dhe Barnaba, ndërkohë që marrin rrugën e kthimit duke kaluar nëpër kishat që kishin themeluar, “u caktuan atyre pleqtë sipas kishave, u lutën me agjërime” (Veprat 14:23).

Kështu, agjërimi shoqëronte me të drejtë lutjet në shumë situata të ndryshme: në raste lutjesh intensive ndërmjetësuese, pendese, adhurimi dhe kërkimi për udhëzime. Në secilën prej këtyre situatave, nga agjërimi rrodhën një sërë dobish, ku të gjitha ndikojnë tek marrëdhënia jonë me Perëndinë: (1) Agjërimi rrit ndjenjën tonë të përulësisë si dhe të varësisë nga Zoti (sepse uria dhe dobësia jonë fizike, na kujton vazhdimisht se si ne nuk jemi me të vërtetë të fortë në vetvete, por që kemi nevojë për Zotin). (2) Agjërimi na bën të mundur t’i kushtojmë më shumë vëmendje lutjes (sepse nuk jemi duke kaluar kohë në të ngrënë), dhe (3) është një kujtesë e vazhdueshme që, njëlloj sikurse sakrifikojmë diçka prej kënaqësisë personale për Zotin duke mos ngrënë, po kështu ne duhet të sakrifikojmë në mënyrë të vazhdueshme të tërë veten tonë për Të.^[212]16 Për më tepër, (4) agjërimi është një ushtrim i mirë vetë-disipline, pasi ndërkohë që ne e frenojmë veten nga ngrënia e ushqimit, të cilin normalisht do ta dëshironim, kjo gjithashtu forcon aftësinë tonë që të frenohemi nga mëkati, në lidhje me të cilin tundohemi që t’i dorëzohemi. Nëse e ushtrojmë veten tonë që të pranojmë “vuajtjet” e vogla të agjërimit me dëshirë, ne do të jemi më shumë në gjendje që të pranojmë edhe vuajtje të tjera për hir të drejtësisë (kr. Heb. 5:8; 1 Pje. 4:1–2). (5) Agjërimi gjithashtu rrit vigjilencën shpirtërore dhe mendore si dhe një ndjesi të pranisë së Perëndisë ndërkohë që ne përqendrohemi më pak në gjërat materiale të kësaj bote (si për shembull ushqimi) dhe ndërkohë që energjitë e trupit tonë janë të lira tani që të mos shpenzohen për tretjen dhe përpunimin e ushqimit. Kjo na bën të mundur që të përqendrohemi tek realitetet e përjetshme shpirtërore të cilat janë shumë herë më të rëndësishme.^[213]17 Së fundi, (6) agjërimi shpreh zell dhe urgjencë në lutjet tona: nëse ne vazhdojmë të agjërojmë, në fund do të vdesim. Për rrjedhojë, në një mënyrë simbolike, agjërimi i thotë Perëndisë që ne jemi të përgatitur për ta lënë jetën tonë vetëm e vetëm që ajo situatë e caktuar të ndryshohet e të mos vazhdojë më ashtu si është. Në këtë kuptim, agjërimi është veçanërisht i përshtatshëm kur gjendja shpirtërore e kishës është e ulët.

“Prandaj tani", thotë ZOTI,

“kthehuni tek unë me gjithë zemrën tuaj,

me agjërime, me lot dhe me vajtime;

grisni zemrën tuaj dhe jo rrobat tuaja.” (Joeli 2:12–13a)

Paçka se Besëlidhja e Re nuk është se na kërkon specifikisht që të agjërojmë apo që të caktojmë një kohë të veçantë në të cilën na duhet të agjërojmë me patjetër, Jezusi padyshim supozon se ne do të agjërojmë, sepse Ai u thotë dishepuje të Vet: “Dhe kur të agjëroni” (Mat. 6:16). Për më tepër, Jezusi thotë gjithashtu: “Por do të vijnë ditë kur do të hiqet dhëndri nga ata dhe atëherë do të agjërojnë” (Mat. 9:15). Ai është Dhëndri, ne jemi dishepujt e Tij, dhe gjatë kësaj epoke të tanishme të kishës, Ai për kaq kohë ka qenë “hequr” larg nesh deri ditën që Ai do të kthehet. Pjesa më e madhe e të krishterëve perëndimore nuk agjërojnë, por nëse do të ishim të gatshëm që të agjëronim më rregullisht—qoftë edhe për një apo dy vakte—do të habiteshim edhe vetë se sa më shumë fuqi dhe forcë shpirtërore do të kishim në jetën tonë si dhe në kishat tona.

13. Çfarë mund të thuhet për lutjet të cilat nuk marrin përgjigje? Ne duhet të fillojmë të kuptojmë që për sa kohë Perëndia është Perëndi dhe ne krijesat e Tij, do duhet të ketë disa lutje që nuk marrin përgjigje. Kjo ndodh për shkak se Perëndia e mban të fshehtë planin e Tij të mençur për të ardhmen, dhe paçka se njerëzit luten, shumë ngjarje nuk kanë për të ndodhur derisa të vijë koha e dekretuar prej Perëndisë. Judenjtë u lutën për shekuj me radhë që Mesia të vinte, dhe me të drejtë, por vetëm kur “kur erdhi plotësimi i kohës” ndodhi që “Perëndia dërgoi Birin e tij” (Gal. 4:4). Shpirtrat e martirëve në qiell, të çliruar nga mëkati, i thërrasin Perëndisë që ta gjykojë tokën (Zbu. 6:10), por Perëndia nuk u përgjigjet aty për aty; përkundrazi, Ai u thotë që të prehen edhe pak më shumë (Zbu. 6:11). Është e qartë se mund të ketë periudha të gjata vonese gjatë të cilave lutjet mund të mos marrin përgjigje, për shkak se njerëzit që luten nuk e dinë kohën e programuar me mençuri të Perëndisë.

Lutja do të mbetet gjithashtu pa përgjigje për shkak se ne nuk është se e dimë gjithnjë se si të lutemi ashtu siç duhet (Rom. 8:26), ne nuk lutemi gjithnjë në përputhje me vullnetin e Perëndisë (Jakobi 4:3), dhe nuk kërkojmë gjithnjë me besim (Jakobi 1:6–8). Gjithashtu, nganjëherë ne mendojmë se një zgjidhje e caktuar është më e mira, por Perëndia ka një plan më të mirë që madje të përmbushë qëllimin e Tij përmes vuajtjesh dhe vështirësish. Jozefi padyshim që u lut me zell që të shpëtohej nga gropa e që të mos e çonin skllav në Egjipt (Zan. 37:23–36), por shumë vite më vonë, ai zbuloi se si në të tëra këto ngjarje “Perëndia ka dashur që t'i shërbejë së mirës” (Zan. 50:20).

Kur përballemi me mospërgjigje të lutjeve, ne bashkohemi me grupin e Jezusit i cili u lut kështu: “O Atë, po të duash, largoje këtë kupë nga unë! Megjithatë mos u bëftë vullneti im, por yti” (Luka 22:42). Ne bashkohemi gjithashtu me grupin e Palit, i cili i kërkoi Zotit “tri herë” që gjembi në mishin e tij t’i hiqej, por nuk iu hoq; përkundrazi Zoti i tha: “Hiri im të mjafton, sepse fuqia ime përsoset në dobësi” (2 Kor. 12:8–9). Ne bashkohemi me grupin e Davidit, i cili u lut që jeta e birit të tij të shpëtohej, por kjo nuk ndodhi, kështu që ai “shkoi në shtëpinë e Zotit dhe ra përmbys” dhe tha në lidhje me të birin: “Unë do të shkoj tek ai, por ai nuk do të kthehet tek unë” (2 Sam. 12:20, 23). Ne bashkohemi me grupin e martirëve të cilët përgjatë gjithë historisë u lutën për çlirim i cili si përfundim nuk erdhi, sepse ata “nuk e deshën jetën e tyre deri në vdekje” (Zbu. 12:11).

Kur lutja mbetet pa përgjigje, ne duhet të vazhdojmë t’i besojmë Perëndisë i Cili sepse “të gjitha gjërat bashkëveprojnë për të mirë” (Rom. 8:28) dhe që gjithë merakun tuaj mbi të, sepse ai kujdeset për ju. (1 Pjetrit 5:7). Ne duhet të vazhdojmë të mos harrojmë që Ai do të japë forcë të mjaftueshme për çdo ditë (L. i P. 33:25) dhe që Ai ka premtuar: “Nuk do të të lë, as nuk do të të braktis” (Heb. 13:5; kr. Rom. 8:35–39).

Ne duhet që gjithashtu të vazhdojmë që të lutemi. Nganjëherë një përgjigje e shumëpritur, befas do të na jepet, siç iu dha Anës shumë vite pasi ajo lindi një fëmi (1 Sam. 1:19–20), apo kur Simoni pa me sytë e vet, Mesinë e shumëpritur tek vinte në tempull (Luka 2:25–35).

Por nganjëherë lutjet do të mbeten pa përgjigje në këtë jetë. Nganjëherë Perëndia do t’u përgjigjet atyre lutjeve pasi besimtari të vdesë. Herë të tjera, Ai nuk do të përgjigjet, por edhe atëherë besimi i shprehur në ato lutje si dhe shprehjet e përzemërta të tyre për dashurinë për Perëndinë dhe njerëzit që Ai ka bërë, do të vazhdojnë të ngrihen si një temjan erëmirë përpara fronit të Perëndisë (Zbu. 5:8; 8:3–4) dhe do të rezultojë “për lëvdim, nder e lavdi në zbulesën e Jezu Krishtit” (1 Pjetrit 1:7).

D. Lavdërimi dhe Falënderimi

Lavdërimi dhe falënderimi ndaj Perëndisë, të cilat do të trajtohen më plotësisht në kapitullin 51, janë një element thelbësor i lutjes. Lutja model që Jezusi na la, fillon me një fjalë lavdërimi: “U shenjtëroftë emri yt” (Mat. 6:9). Gjithashtu, Pali u thotë filipianëve, “Në çdo gjë, ia parashtroni kërkesat tuaja Perëndisë me anë lutjesh dhe përgjërimesh, me falënderim” (Fil. 4:6), dhe kolosianëve, “Ngulmoni në lutje, duke ndenjur zgjuar në të me falënderim” (Kol. 4:2). Falënderimi, ashtu sikurse çdo aspekt tjetër i lutjes, nuk duhet të jetë një belbëzim mekanik i një “shumë faleminderit” drejtuar Perëndisë, por shprehja e fjalëve të cilat pasqyrojnë besnikërinë e zemrave tona. Për më tepër, ne nuk duhet të mendojmë kurrë që falënderimi ndaj Perëndisë për përgjigjen ndaj diçkaje që ne kërkojmë, mundet që disi ta detyrojë Perëndinë të na e japë atë neve sepse kjo e kthen lutjen nga një kërkesë e mirëfilltë dhe e sinqertë, në një kërkesë me doemos që supozon se ne mund ta bëjmë Perëndinë që të bëjë atë gjë që ne duam që Ai të bëjë. Një frymë e tillë në lutjet tona, me të vërtetë që mohon natyrën thelbësore të lutjes si varësi nga Perëndia.

Në kontrast me këtë, lloji i falënderimit që shoqëron në mënyrë të përshtatshme lutjen, duhet të shprehë mirënjohje ndaj Perëndisë për të tëra rrethanat, për çdo ngjarje të jetës që Ai lejon të na ndodhë. Kur ne i bashkojmë lutjet tona me një falënderim të përulur e si të fëmijëve ndaj Perëndisë “Në gjithçka” (1 Thes. 5:18), ato do të jenë të pranueshme për Perëndinë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     A ke shpesh herë vështirësi në lutje? Çfarë gjërash të këtij kapitulli të kanë ndihmuar në këtë drejtim?

2.     Kur ke patur kohët më efikase të lutjes në jetën tënde? Cilët faktorë kontribuuan në bërjen më efikase të atyre kohëve? Cilët faktorë të tjerët kanë nevojë më shumë për vëmendje në jetën tënde të lutjes? Çfarë mund të bësh për të forcuar secilën prej këtyre fushave?

3.     Si të ndihmon dhe të inkurajon (nëse) kur lutesh bashkë me të krishterë të tjerë?

4.     A ke provuar ndonjëherë të presësh në heshtje përpara Zotit dhe të bësh një kërkesë lutjeje të zellshme? Nëse po, ç’rezultat ka patur ajo?

5.     A shpenzon për çdo ditë rregullisht një kohë për lexim Bible dhe lutje? A shpërqendrohesh ndonjëherë lehtësisht dhe merresh me të tjera veprimtari? Nëse po, si mund të kapërcehen shpërqendrimet?

6.     A të pëlqen të lutesh? Përse po ose përse jo?

TERMA TË VEÇANTË

besim

“në emrin e Jezusit”

lutje

pritje për Zotin

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 431–432

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1940 Wiley, 3:40–44, 153

1960 Purkiser, 421–424

1983- Cottrell, 2:353–708

3. Baptiste

1907 Strong, 433–439

1917 Mullins, 119, 192, 224, 274, 348

1983–1985 Erickson, 405–406

4. Dispensacionaliste

1947 Chafer, 5:220–231; 7:252–254

1949 Thiessen, 298–301

1986 Ryrie, 381–382

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 3:215–219

1934 Mueller, 428–434, 467–469

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 2:850–920 (3.20)

1724–1758 Edwards, 2:74–88, 113–118

1871–1873 Hodge, 3:692–709

1878 Dabney, 713–725

1937–1966 Murray, CW 3:168–171

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 2:295–298, 3:95–98

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 91

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:331–332; 2:1057–1099

Veprat të tjera

Bennett, Arthur, red. Lugina e Vegimit: Një Përmbledhje Lutjesh dhe Devocionesh Puritane (The Valley of Vision: A Collection of Puritan Prayer and Devotions). Edinburgh and Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1975.

Bounds, E.M. Fuqi Përmes Lutjes (Power Through Prayer). Grand Rapids: Baker, 1963.

Vëlla Lorenci. Praktikimi në Praninë e Perëndisë (The Practice of the Presence of God). New York: Revell, 1895.

Carson, D.A., red. Na Mëso të Lutemi: Lutja në Bibël dhe në Botë (Teach Us To Pray: Prayer in the Bible and the World). Grand Rapids: Baker, and Exeter: Paternoster, 1990.

Clowney, Edmund. Përsiatje e Krishterë (Christian Meditation). Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1979.

_______. “Lutja, Teologjia e (Prayer, Theology of.)” Tek FRT (NDT) fq. 526–527.

Forsyth, P.T. Shpirti i Lutjes (The Soul of Prayer). Grand Rapids: Eerdmans, 1967 (rishtypur).

Foster, Richard J. Kremtim i Disiplinës: Shtegu për në Rritjen Shpirtërore (Celebration of Discipline: The Path to Spiritual Growth). San Francisco: Harper and Row, 1988.

Hallesby, O. Lutja (Prayer). Përkthyer nga Clarence J. Carlsen. Minneapolis: Augsburg, 1959 (rishtypur).

Houston, James. Miqësi Transformuese (The Transforming Friendship). Oxford and Batavia, Ill.: Lion, 1989.

Hunter, W. Bingham. Perëndia që Dëgjon (The God Who Hears). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.

Kelly, Thomas R. Një Dhiatë Devocioni (A Testament of Devotion). New York: Harper, 1941.

Law,William. Një Thirrje Serioze për një Jetë në Devotshmëri dhe Shenjtëri (A Serious Call to a Devout and Holy Life). Philadelphia: Westminster, 1948 (rishtypur).

M’Intyre, D.M. Jeta e Fshehur e Lutjes (The Hidden Life of Prayer). Minneapolis: Bethany Fellowship Press, 1962 (rishtypur). (Emri i autorit nganjëherë germëzohet MacIntyre në botime të tjera të këtij libri.)

Murray, Andrew. Shërbesa e Lutjeve Ndërmjetësuese (The Ministry of Intercessory Prayer). Minneapolis: Bethany House, 1981 (rishtypur; botuar fillimisht më 1897 nën titullin: Shërbesa e Ndërmjetësimit [The Ministry of Intercession]).

Ortlund, Raymond C., Jr. Një Pasion për Perëndinë: Lutjet dhe Përsiatjet mbi Librin e Romakëve (A Passion for God: Prayers and Meditations on the Book of Romans). Wheaton, Ill.: Crossway, 1994.

Prince, Derek. Dhënia Formë e Historisë Përmes Lutjes dhe Agjërimit (Shaping History Through Prayer and Fasting). Old Tappan, N.J.: Fleming H. Revell, 1973.

Smith, David R. Agjërimi: Një Disiplinë e Shpërfillur (Fasting: A Neglected Discipline). Fort Washington, Pa.: Christian Literature Crusade, 1969.

Spear, Wayne. Teologjia e Lutjes (The Theology of Prayer). Grand Rapids: Baker, 1979.

Thomas a Kempis. Imitimi i Krishtit (The Imitation of Christ). Grand Rapids: Baker, 1973 (rishtypur).

I Krishterë Anonim. I Krishteri që Gjunjëzohet (The Kneeling Christian). Grand Rapids: Zondervan, 1945.

Wallis, Arthur. Agjërimi i Zgjedhur prej Perëndisë: Një Udhëzues Shpirtëror dhe Praktik rreth Agjërimit (God’s Chosen Fast: A Spiritual and Practical Guide to Fasting). Fort Washington, Pa.: Christian Literature Crusade, 1987.

White, John. Të Guxosh të Afrohesh (Daring to Draw Near). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977.

Willard, Dallas. Fryma e Disiplinës (The Spirit of the Disciplines). San Francisco: Harper and Row, 1988.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Hebrenjve” 4:14–16: Duke pasur, pra, një kryeprift të madh që ka përshkuar qiejt, Jezusin, Birin e Perëndisë, le të mbajmë fort rrëfimin tonë. Sepse ne nuk kemi një kryeprift që nuk mund të vuajë bashkë me dobësitë tona, por që u tundua në të gjitha njësoj si ne, por pa mëkat. Le t'i afrohemi, pra, me guxim fronit të hirit, që të marrim mëshirë e të gjejmë hir, për të pasur ndihmë në kohën e duhur.

HIMN

“NGA ÇDO ERË E STUHISHME”

Nga çdo erë e stuhishme që fryn,

Nga çdo baticë fatkeqësish që brigjet i shtyn,

Ka një zbaticë të sigurt e të qetë;

Kjo poshtë Pajtuesit gjendet në të vërtetë.

Jezusi Vetë në atë vend na dha

Vajin e gëzimit mbi kokat tona,

Se cilido tjetër më i ëmbël është ky vend;

Është një Pajtues me gjurmë gjaku që na pret.

Është një vend ku njerëzit takohen,

Ku shoku me shokun për miqësi bashkohen,

Paçka se të ndarë; përmes besimit ata piqen

Përreth Pajtuesit të përbashkët kur mblidhen.

Ku do rendnim ne për ndihmë,

Kur jemi të tunduar, të vetmuar e plot frikë,

Apo, si ushtritë e ferrit do mposhtnin

Po të mos kishin shenjtorët e përvuajtur Pajtuesin?

Për atje, me krahë shqiponje vrik ngrihemi,

Dhe koha dhe ndjeshmëritë duket se më nuk i kemi,

Dhe parajsa shpirtin tonë të përshëndesë zbret,

Dhe lavdia kurorëzon Pajtuesin vet’.

Zotësinë e saj dora ime le ta harrojë,

Goja m’u mbylltë, e ftohtë dhe e palëvizur të qëndrojë,

Kjo zemër që hov le pa rrahur të qëndroj’,

po qe se unë Pajtuesin do të harroj.

Autori: Hugh Stowell, 1828, 1831

Kapitulli 19

Engjëjt

Çfarë janë engjëjt? Përse i krijoi Perëndia?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

A. Çfarë janë engjëjt?

Engjëjt ne mund t’i përkufizojmë si vijon: Engjëjt janë qenie të krijuara dhe shpirtërore, me gjykim moral dhe inteligjencë të lartë, por pa trupa fizikë.

1. Qenie të krijuara shpirtërore. Engjëjt nuk kanë ekzistuar gjithnjë. Ata janë pjesë e universit që Perëndia krijoi. Në një pasazh i cili i referohet engjëjve si “ushtria” e qiellit (apo “ushtritë e qiellit”), Ezdra thotë: “Vetëm ti je Zoti! Ti ke bërë qiejt, qiejt e qiejve dhe tërë ushtrinë e tyre... dhe ushtria e qiejve të adhuron” (Neh. 9:6; kr. Psa. 148:2, 5). Pali na thotë që Perëndia krijoi të gjitha gjërat “që duken dhe ato që nuk duken” përmes Krishtit dhe për Krishtin, dhe pastaj përfshin në mënyrë specifike botën qiellore me frazën: “frone, zotërime, principata dhe pushtete” (Kol. 1:16).

Fakti që engjëjt ushtrojnë gjykim moral, shikohet në faktin që disa prej tyre mëkatuan dhe ranë nga pozitat e tyre (2 Pjetrit 2:4; Juda 6; shiko kapitullin 20). Inteligjenca e tyre e lartë, vërehet përgjatë gjithë Shkrimit ndërkohë që ato u flasin njerëzve (Mat. 28:5; Vep. 12:6–11; etj.) dhe i këndojnë lavde Perëndisë (Zbu. 4:11; 5:11).

Përderisa engjëjt janë “frymë” (Heb. 1:14) apo krijesa shpirtërore, ato nuk është se shfaqen zakonisht me trupa fizikë (Luka 24:39). Për rrjedhojë, ata nuk mund të shikohen zakonisht prej nesh po qe se Perëndia nuk na jep një aftësi të veçantë për t’i parë ata (Num. 22:31; 2 Mbretërve 6:17; Luka 2:13). Në veprimtaritë e tyre të zakonshme të ruajtjes dhe mbrojtjes tonë (Psa. 34:7; 91:11; Heb. 1:14), dhe bashkimit me ne në adhurim ndaj Perëndisë (Heb. 12:22), ata janë të padukshëm. Sidoqoftë, hera herës, engjëjt morën një formë trupore me qëllim për t’iu shfaqur njerëzve të ndryshëm në Shkrim (Mat. 28:5; Heb. 13:2).

2. Emra të tjerë për engjëjt. Shkrimi nganjëherë përdor terma të tjerë për engjëjt, si për shembull: “bijtë e Perëndisë” (Jobi 1:6; 2:1), “shenjtorëve” (Psa. 89:5, 7), “frymëra” (Heb. 1:14), “rojë” (Dan. 4:13, 17, 23), “frone” “zotërime,” “principata,” dhe “pushtete” (Kol. 1:16).

3. Lloje të tjera qeniesh qiellore. Ka tre lloje të tjera specifike qeniesh qiellore të cilat përmenden me emër në Shkrim. Sido që t’i mendojmë, si lloje të veçanta “engjëjsh” (në kuptimin e gjerë të këtij termi), apo si qenie qiellore të ndryshme nga engjëjt, ato janë gjithsesi qenie shpirtërore të krijuara të cilat i shërbejnë dhe e adhurojnë Perëndinë.

a. “Kerubinët” ^[214]1 Kerubinët u ngarkuan me detyrën e ruajtjes së hyrjes së kopshtit të Edenit (Zan. 3:24), dhe për Perëndinë Vetë thuhet shpesh herë se është i ngritur në fron përmbi kerubimë apo se udhëton me kerubinë si koçi e Vet (Psa. 18:10; Ezek. 10:1–22). Mbi arkën e besëlidhjes në Besëlidhjen e Vjetër, ishin dy figura të arta kerubinësh, me krahët të hapur përmbi arkë, dhe pikërisht aty Perëndia premtoi se do të vinte për të banuar ndër popullin e Tij: “Aty unë do të të takoj, nga lart, mbi pajtuesin, midis dy kerubinëve që janë mbi Arkën e Dëshmisë, do të të njoftoj tërë urdhrat që do të të jap për bijtë e Izraelit” (Eks. 25:22; kr. vgj. 18–21).

b. “Serafin” ^[215]2 Një grup tjetër qeniesh qiellore, serafinët përmenden vetëm tek “Isaia” 6:2–7, ku ata në mënyrë të pandërprerë adhurojnë Zotin dhe i thërrasin njëri tjetrit duke thënë: “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3).

c. Krijesat e gjalla: Si “Ezekieli”, ashtu edhe “Zbulesa” na tregojnë edhe për lloje të tjera qeniesh qiellore të njohura si “krijesa të gjalla përreth fronit të Perëndisë (Ezek. 1:5–14; Zbu. 4:6–8).^[216]3 Me pamje të jashtme si të një njeriu, luani, kau, shqiponje, ato janë përfaqësuesit më të fuqishëm të pjesëve të ndryshme të krijimit tërësor që Perëndia ka bërë (bisha të egra, kafshë shtëpiake, qenie njerëzore dhe zogj), dhe ata e adhurojnë vazhdimisht Perëndinë: “Ditë e natë ata nuk reshtin kurrë së kënduari, “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti Perëndi, i Gjithëpushtetshmi, që ishte, që është dhe që vjen!”’ (Zbu. 4:8)

4. Sëra dhe rendi ndër engjëjt. Shkrimi lë të kuptohet se ndër engjëjt ka sërë dhe rend. Një engjëll, Mikaeli, është quajtur një “krye-engjëll” tek “Juda” 9, një titull ky që nënkupton sundimin apo autoritetin mbi engjëjt e tjerë. Ai është quajtur “një nga princat e parë” tek “Danieli” 10:13. Mikaeli gjithashtu duket se është një drejtues në ushtrinë engjëllore: “Edhe u bë luftë në qiell: Mikaeli dhe engjëjt e tij luftuan kundër dragoit; dhe dragoi luftoi edhe engjëjt e tij dhe nuk fituan” (Zbu. 12:7–8). Dhe Pali na thotë se Zoti do të kthehet nga qielli me “zë kryeengjëlli ” (1 Thes. 4:16). Nëse kjo i referohet Mikaelit si i vetmi krye-engjëll apo nëse ka krye-engjëj të tjerë, këtë Shkrimi nuk e tregon.

5. Emra engjëjsh specifikë. Vetëm emrat e dy engjëjve jepen specifikisht në Shkrim.^[217]4 Mikaeli është përmendur tek “Juda” 9 dhe “Zbulesa” 12:7–8 si dhe tek “Danieli” 10:13, 21, ku ai quhet: “Mikaeli, një nga princat e parë” (v. 13). Engjëlli Gabriel, është përmendur tek Danieli 8:16 dhe 9:21 si një lajmëtar i cili vjen nga Perëndia për t’i folur Danielit. Gabrieli është identifikuar gjithashtu si lajmëtari i Perëndisë për Zakarinë dhe Marinë tek “Luka” 1: engjëlli i përgjigjet Zakarisë kështu: “Unë jam Gabrieli që rri në prani të Perëndisë” (Luka 1:19). Pastaj lexojmë: “Por në muajin e gjashtë, engjëlli Gabriel u dërgua nga Perëndia në një qytet të Galilesë, që quhej Nazaret, te një e virgjër...dhe emri i virgjëreshës qe Maria” (Luka 1:26–27).

6. Vetëm në një vend në një kohë. Shkrimi shpesh herë i paraqet engjëjt në udhëtim nga njëri vend për tek një vend tjetër, si në vargun e përmendur më lart ku Gabrieli “u dërgua nga Perëndia në një qytet të Galilesë, që quhej Nazaret” (Luka 1:26). Kjo është thënë shkoqur kur një engjëll vjen tek Danieli dhe thotë:

unë erdha si përgjigje e fjalëve të tua. Por princi i mbretërisë së Persisë më kundërshtoi njëzet e një ditë; por ja, Mikaeli, një nga princat e parë, më erdhi në ndihmë, sepse kisha mbetur atje me mbretin e Persisë. Dhe tani kam ardhur të të bëj të kuptosh atë që do t'i ndodhë popullit tënd në mbarim të ditëve. (Dan. 10:12–14)

Ideja që një engjëll mund të jetë vetëm në një vend në një kohë, është e përputhshme me faktin që engjëjt janë qenie të krijuara. Ndryshe nga Perëndia, i Cili është i gjithëpranishëm, ato janë krijesa të fundme dhe për rrjedhojë të kufizuara ndaj qenies në një vend në një kohë, ashtu sikurse gjithçka tjetër që Perëndia ka krijuar.^[218]5

7. Sa engjëj ka? Paçka se Shkrimi nuk na jep një shifër për numrin e engjëjve që Perëndia krijoi, numri i tyre duket se është shumë i madh. Lexojmë se Perëndia, në Malin Sinai “arriti nga mesi i një morie shenjtorësh; nga e djathta e tij dilte për ta një ligj i zjarrtë” (L. i P. 33:2). Gjithashtu mësojmë se, “Qerret e Perëndisë janë një mori, mijëra e mijëra” (Psa. 68:17). Kur ne vijmë për të adhuruar, ne vijmë në praninë e “morisë së engjëjve” (Heb. 12:22).^[219]6 Numri i tyre është theksuar në mënyrë më mbresëlënëse tek “Zbulesa” 5:11, ku Gjoni thotë: “Dëgjova zërin e shumë engjëjve rreth e qark fronit, qenieve të gjalla dhe pleqve; dhe numri i tyre ishte dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash.” Kjo shprehje tregon një numër jashtëzakonisht të madh (parë nga këndvështrimi njerëzor)—një mori e panumërueshme qeniesh engjëllore që lavdëronin Perëndinë.

8. A kanë njerëzit engjëj mbrojtës personalë? Shkrimi na tregon qartë se Perëndia i dërgon engjëjt për mbrojtjen tonë: “Sepse ai do të urdhërojë engjëjt e tij të të ruajnë në të gjitha rrugët e tua. Ata do të të mbajnë në duart e tyre, me qëllim që këmba jote të mos pengohet nga ndonjë gur” (Psa. 91:11–12). Por, disa njerëz kanë shkuar përtej kësaj ideje të mbrojtjes së përgjithshme dhe vrasin mendjen nëse Perëndia jep një “engjëll mbrojtjes” specifik për çdo individ në botë, apo të paktën për çdo të krishterë. Mbështetje për këtë ide është gjendur tek fjalët e Jezusit rreth fëmijëve të vegjël, “engjëjt e tyre në qiej shohin vazhdimisht fytyrën e Atit tim, në qiej” (Mat. 18:10). Sidoqoftë, Zoti ynë mundet që thjesht të jetë duke thënë se engjëjt të cilëve u është ngarkuar detyra e mbrojtjes së fëmijëve të vegjël, kanë një liri hyrjeje të menjëhershme në praninë e Perëndisë. (Për të përdorur një analogji nga atletika, engjëjt mund të jenë duke luajtur me “reparte” e jo me një mbarkim një me një.)^[220]7 Kur dishepujt tek “Veprat” 12:15 thonë se “engjëlli” i Pjetrit duhet të ishte ai që po trokiste në derë, kjo nuk është se domosdoshmërisht nënkupton besimin se ekziston një engjëll personal mbrojtës. Mund të jetë se një engjëll po ruante apo po kujdesej për Pjetrin në pikërisht atë kohë. Për rrjedhojë, duket se nuk ka mbështetje bindëse për idenë e “engjëjve mbrojtës” personalë në tekstin e Shkrimit.

9. Engjëjt nuk martohen. Jezusi dha mësim se në ringjallje, njerëzit “as martohen, as martojnë, por janë si engjëjt e Perëndisë në qiell” (Mat. 22:30; kr. Luka 20:34–36). Kjo gjë do të sugjeronte se engjëjt nuk kanë atë lloj marrëdhënieje familjare që ekziston ndër qeniet njerëzore. Shkrimi nuk thotë gjë tjetër për këtë çështje, kështu që do të ishte mençuri që të mos përfshihemi në spekulime.^[221]8

10. Fuqia e engjëjve. Duket se engjëjt kanë një fuqi shumë të madhe. Ata janë quajtur “engjëj të tij të pushtetshëm dhe të fortë, që bëni atë që thotë ai” (Psa. 103:20) dhe “pushtete” (kr. Efe. 1:21) dhe “zotërime” e “pushtete” (Kol. 1:16). Engjëjt duket se janë “më të mëdhenj në fuqi dhe forcë” sesa qeniet njerëzore kryengritëse (2 Pjetrit 2:11; kr. Mat. 28:2). Të paktën për kohën e ekzistencës së tyre tokësore, qeniet njerëzore janë bërë “më të vogjël nga engjëjt” (Heb. 2:7). Paçka se fuqia e engjëjve është e madhe, padyshim që ajo nuk është e pafundme, por ajo është përdorur për të luftuar kundër fuqive demonike që janë nën kontrollin e Satanit (Dan. 10:13; Zbu. 12:7–8; 20:1–3).^[222]9 Megjithëkëtë, kur Zoti të kthehet, ne do të ngrihemi në një pozitë më të lartë sesa ajo e engjëjve (1 Kor. 6:3; shiko seksionin C.1, më poshtë).

11. Kush është Engjëlli i Zotit? Ka një sërë pasazhesh nga Shkrimi, veçanërisht në Besëlidhjen e Vjetër, të cilat flasin për engjëllin e Zotit në një mënyrë e cila sugjeron se Ai është Perëndia Vetë që merr një formë njerëzore për t’u shfaqur shkurtimisht ndaj njerëzve të ndryshëm në Besëlidhjen e Vjetër.

Në disa pasazhe “Engjëlli i ZOTIT” (jo “një engjëll i Zotit”) është përmendur si Zoti Vetë.  Kështu, “Engjëlli i ZOTIT” që gjeti Hagarin në shkretëtirë, i premton asaj: “Unë do ta shumëzoj fort pasardhjen tënde, aq sa të mos mund të llogaritet për shkak të numrit të saj të madh” (Zan. 16:10), dhe Hagari përgjigjet duke thirrur “emrin e Zotit që i kishte folur: “Ti je El-Roi”’ (Zan. 16:13). Në mënyrë të ngjashme, kur Abrahami bëhet gati të sakrifikojë birin e tij, Isakun, “Engjëlli i ZOTIT” e thërret nga qielli dhe thotë: “Tani e di mirë që ti i druhesh Perëndisë, se për shkakun tim nuk e ke kursyer birin tënd, të vetmin bir që ke” (Zan. 22:12). Kur “engjëlli i Perëndisë” iu shfaq Jakobit në një ëndërr, ai tha: “Unë jam Perëndia i Bethelit, ku ti ke vajosur një përmendore dhe më bëre një zotim” (Zan. 31:11, 13). Përsëri, kur “ Engjëlli i ZOTIT” iu shfaq Moisiut në flakët e zjarrit në mes të shkurres, ai atëherë tha: “Unë jam Perëndia i atit tënd, Perëndia i Abrahamit, Perëndia i Isakut dhe Perëndia i Jakobit” (Eks. 3:2, 6). Këto janë tregues të qartë që engjëlli i Zotit apo engjëlli i Perëndisë u shfaq si Perëndia Vetë, ndoshta më specifikisht si Perëndia Bir, duke marrë mbi Vete një trup njerëzor për një periudhë të shkurtër, me qëllim për t’iu shfaqur qenieve njerëzore.

Herë të tjera, engjëlli i Zotit duket se është parë veçmas Perëndisë (shiko 2 Sam. 24:16; Psa. 34:7; Zak. 1:11–13), dhe pasazhet të cilat përmendin “një engëll i Zotit” (p.sh., Luka 1:11) zakonisht nënkuptojnë një engjëll të dërguar nga Perëndia.

B. Kur u krijuan engjëjt?

Të tërë engjëjt duhet të jenë krijuar përpara ditës së shtatë të krijimit, sepse lexojmë që: “Kështu përfunduan qielli dhe toka si dhe tërë ushtria e tyre” (Zan. 2:1, duke kuptuar me “ushtria” krijesat qiellore të cilat popullojnë universin e Perëndisë). Një deklaratë edhe më e shkoqitur sesa kjo është: “Në gjashtë ditë Zoti krijoi qiejt dhe tokën, detin dhe gjithçka që është në ta, dhe ditën e shtatë ai pushoi” (Eks. 20:11). Për rrjedhojë, të tërë engjëjt u krijuan të paktën përpara ditës së gjashtë të krijimit.

Por a mundemi ne të jemi më specifikë? Mund të ketë një aludim për krijimin e qenieve engjëllore në ditën e parë të krijimit, kur lexojmë se “Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën” (Zan. 1:1), dhe pastaj menjëherë pas kësaj lexomë se “Toka ishte pa trajtë, e zbrazët” (Zan. 1:2), por pa përmendje të qiejve në vargun e dytë. Kjo mund të sugjerojë që gjendja e pabanueshme e tokës, vihet në kontrast me qiejt ku, ndoshta, Perëndia ka krijuar tashmë qenie engjëllore dhe u ka caktuar atyre role dhe rende të ndryshme. Kjo ide bëhet më bindëse kur lexojmë se “yjet e mëngjesit këndonin të gjithë së bashku dhe tërë bijtë e Perëndisë lëshonin britma gëzimi” në kohën kur Perëndia vuri “gurin qoshes” të tokës dhe i fundosi “themelet” e saj në procesin e formimit apo themelimit të saj (Jobi 38:6–7). Nëse engjëjt (“bijtë e Perëndisë”) thirrën nga gëzimi kur Perëndia po e bënte tokën të banueshme, kjo mund të nënkuptonte se Perëndia i krijoi qeniet engjëllore në fillim të ditës së parë.

Sidoqoftë, përderisa kemi vetëm aludime në Shkrime, ne duhet të mbetemi të kënaqur me faktin se Perëndia nuk na ka dhënë shumë informacion rreth kohës së krijimit të engjëjve. Spekulimet e mëtejshme, veçmas të dhënave të qarta nga Shkrimet, do dukeshin të padobishme. “Gjërat e fshehta i përkasin Zotit, Perëndisë tonë, por gjërat e shfaqura janë për ne dhe për bijtë tanë përgjithnjë, me qëllim që të zbatojmë tërë fjalët e këtij ligji” (L. i P. 29:29).

Ca kohë përpara se Satani të tundonte Evën në kopsht (Zan. 3:1), një sërë engjëjsh mëkatuan dhe ngritën krye kundër Perëndisë (2 Pjetrit 2:4; Juda 6). Kjo ngjarje duket se ndodhi rreth ditës së gjashtë të krijimit kur “Perëndia pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31), por përtej kësaj, Shkrimi nuk na jep informacion të mëtejshëm.

C. Vendi i engjëjve në qëllimin e Perëndisë

1. Engjëjt tregojnë madhështinë e dashurisë dhe planit të Perëndisë për ne. Qeniet njerëzore dhe engjëjt (po ta përdorim këtë term më gjerësisht) janë të vetmet krijesa morale, tejet inteligjente që Perëndia ka bërë. Për rrjedhojë, ne mund të kuptojmë shumëçka rreth planit dhe dashurisë së Perëndisë për ne, kur e krahasojmë veten tonë me engjëjt.

Dallimi i parë që duhet vërejtur, është që për engjëjt nuk thuhet kurrë se janë bërë “sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë,” ndërkohë që për qeniet njerëzore është thënë disa herë se janë bërë sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë (Zan. 1:26–27; 9:6). Përderisa të qenurit sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë do të thotë të jesh si Perëndia,^[223]10 duket e përshtatshme të dalim në përfundimin që ne jemi më shumë si Perëndia sesa ç’janë engjëjt.

Kjo mbështetet nga fakti që Perëndia një ditë do të na japë autoritet mbi engjëjt, për t’i gjykuar ato: “A nuk e dini ju se ne do të gjykojmë engjëj?” (1 Kor. 6:3). Paçka se ne jemi “për pak kohë më të vegjël nga engjëjt” (Heb. 2:7), kur shpëtimi ynë është i plotë, ne do të përlartësohemi përmbi engjëjt dhe do të mbretërojmë mbi ta. Faktikisht, edhe tani, engjëjt na shërbejnë: “A nuk janë të gjithë frymëra shërbenjëse, që dërgohen për t'u shërbyer atyre që kanë për të trashëguar shpëtimin?” (Heb. 1:14).

Aftësia e qenieve njerëzore për të lindur fëmijë si ata vetë (Adami “i lindi një djalë që i përngjiste, njëlloj në shëmbëlltyrë të tij” Zan. 5:3) është një element tjetër i superioritetit tonë ndaj engjëjve, të cilët duket se nuk mund të lindin fëmijë (kr. Mat. 22:30; Luka 20:34–36).

Engjëjt gjithashtu demonstrojnë madhështinë e dashurisë së Perëndisë për ne, në atë që, paçka se shumë engjëj mëkatuan, asnjë prej tyre nuk shpëtoi. Pjetri na thotë se: “Perëndia nuk i kurseu engjëjt që mëkatuan, por i hodhi në skëterrë të lidhur me pranga terri që të ruhen për gjyq” (2 Pjetrit 2:4). “Juda” thotë se “Dhe ata engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet, i mbajti me pranga të përjetshme poshtë në errësirë për gjyqin e ditës së madhe” (Juda 6). Dhe ne lexojmë tek “Hebrenjve” se: “Sepse ai, pra, nuk kujdeset për engjëjt, por kujdeset për farën e Abrahamit” (Heb. 2:16).

Për rrjedhojë, shikojmë se Perëndia krijoi dy grupe krijesash inteligjente dhe morale. Ndër engjëjt, shumë syresh mëkatuan, por Perëndia vendosi të mos shpengojë asnjë prej tyre. Kjo ishte tërësisht e drejtë nga ana e Perëndisë, dhe asnjë engjëll nuk mund të ankohet ndonjëherë se po trajtohet me pa të drejtë nga Perëndia.

Tani, ndër grupin tjetër të krijesave morale, qeniet njerëzore, gjejmë gjithashtu që një numër i madh (në fakt, të tërë), kanë mëkatuar dhe janë larguar nga Perëndia. Ashtu sikurse me engjëjt që mëkatuan, Perëndia mund të na kishte lënë të tërëve që të ndiqnim shtegun tonë të vetë-zgjedhur drejt dënimit të përjetshëm. Po qe se Perëndia do të kishte vendosur që të mos shpëtonte askënd nga e tërë raca mëkatare njerëzore, Ai do të ishte përsosmërisht i drejtë për këtë, dhe asnjë nuk do mund të ankohej për padrejtësi nga ana e Tij.

Por Perëndia vendosi që të bëjë shumë më tepër sesa thjesht të plotësonte kërkesat e drejtësisë. Ai vendosi që të shpëtonte disa qenie njerëzore të mëkatshme. Nëse do të kishte vendosur që të shpëtonte vetëm pesë qenie njerëzore nga e gjithë raca njerëzore, kjo do të kishte qenë shumë më tepër sesa drejtësi: do të kishte qenë një demonstrim i shkëlqyer i mëshirës dhe hirit të Tij. Po qe se Ai do të kishte vendosur të shpëtonte vetëm njëqind vetë nga e tërë raca njerëzore, kjo do të kishte qenë një demonstrim i mahnitshëm i mëshirës dhe dashurisë. Por, Perëndia në fakt ka zgjedhur që të bëjë shumë më tepër se aq. Ai ka vendosur që nga njerëzimi i mëkatshëm, Ai të shpengojë një turmë të madhe, të cilën askush nuk mundet ta numërojë, “prej çdo fisi, gjuhe, populli dhe kombi” (Zbu. 5:9). Kjo është mëshirë dhe dashuri e pamatë, shumë përtej asaj që ne mund të kuptojmë. E gjitha kjo është një favor i pamerituar: e gjitha kjo është nga hiri. Kontrasti mbresëlënës me fatin e engjëjve, e bën këtë të vërtetë të kuptueshme për ne.

Fakti që ne jemi shpëtuar nga një jetë kryeneçësie ndaj Perëndisë, do të thotë se ne jemi në gjendje që të këndojmë këngë të cilat engjëjt nuk do munden kurrë t’i këndojnë në jetë të jetëve.

I shpenguar—sa më pëlqen ta shpall këtë!

I shpenguar nga gjaku i qengjit;

I shpenguar përmes mëshirës së Tij të pafundme—

Fëmija i Tij, përgjithmonë, jam.

Kjo këngë, si dhe të tëra këngët e tjera të shkëlqyera të cilat shpallin shpengimin tonë në Krishtin, janë për t’u kënduar vetëm nga ne. Engjëjt jo të rënë, na shikojnë tek këndojmë këto këngë dhe gëzohen (Luka 15:10), por ato nuk do munden kurrë t’i bëjnë ato të tyret.

2. Engjëjt na kujtojnë që bota e padukshme është reale. Ashtu sikurse saducenjtë në kohën e Jezusit thanë se “nuk ka ringjallje, as engjëll, as frymë” (Veprat 23:8), po kështu, shumëkush në kohën tonë e mohon realitetin e çfarëdo gjëje që ata nuk mund ta shikojnë. Por mësimi biblik mbi ekzistencën e engjëjve, është një kujtues i vazhdueshëm ndaj nesh se ekziston një botë që nuk duket e cila është shumë reale. Vetëm kur Zoti ia hapi sytë shërbëtorit të Eliseut për realitetin e kësaj bote të padukshme, vetëm atëherë shërbëtori pa që “mali ishte plot me kuaj dhe me qerre të zjarrta rreth e qark Eliseut” (2 Mbretërve 6:17; kjo qe një ushtri e madhe engjëllore që iu dërgua Dothanit për të mbrojtur Eliseun nga sirianët). Edhe psalmisti tregon një vetëdijësim për botën e padukshme kur i inkurajon engjëjt me fjalët: “Lëvdojeni, ju të gjithë engjëjt e tij, lëvdojeni ju mbarë ushtritë e tij!” (Psa. 148:2). Autori i “Hebrenjve”, na kujton se kur ne adhurojmë, ne hyjmë në Jerusalemin qiellor, bashkë me “morinë e engjëjve” (Heb. 12:22), të cilët ne nuk i shikojmë, por prania e të cilëve duhet të na mbushë edhe me drojë edhe me gëzim. Kjo botë mosbesuese mund ta lërë mënjanë temën e engjëjve duke e konsideruar si thjesht besëtytni, por Shkrimi e ofron atë si njohuri të thelluar për aktualitetin e tyre të vërtetë.

3. Engjëjt janë shembuj për ne. Si në bindjen e tyre, ashtu edhe në adhurimin e tyre, engjëjt sigurojnë shembuj të dobishëm të cilët ne duhet t’i imitojmë. Jezusi na mëson që të lutemi me këto fjalë: “ U bëftë vullneti yt në tokë si në qiell” (Mat. 6:10). Në qiell, vullneti i Perëndisë kryhet nga engjëjt, menjëherë, me gëzim dhe pa diskutim. Ne duhet të lutemi për çdo ditë që bindja jonë si dhe ajo e të tjerëve të jetë si ajo e engjëjve në qiell. Kënaqësia e tyre është që të jenë shërbëtorët e përulur të Perëndisë, ku secili prej tyre me besnikëri dhe gëzim kryejnë detyrat që u janë ngarkuar, të mëdha apo të vogla qofshin. Dëshira dhe lutja jonë duhet të jetë që ne vetë, si dhe të tërë njerëzit në këtë botë, të bëjnë të njëjtën gjë.

Engjëjt shërbejnë gjithashtu si shembujt tanë në adhurimin që ata i bëjnë Perëndisë. Serafinët përpara fronit të Perëndisë, e shikojnë Perëndinë në shenjtërinë e Tij dhe vazhdojnë të thërrasin: “I shenjtë, i shenjtë, i shenjtë është Zoti i ushtrive. Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3). Gjithashtu Gjoni shikon përreth fronit të Perëndisë një ushtri të madhe engjëllore, “dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash, që thoshin me zë të madh: “I denjë është Qengji i therur, të marrë fuqi, dhe pasuri, dhe urtësi, dhe forcë, dhe nder, dhe lavdi, dhe bekim!”’ (Zbu. 5:11–12). Ashtu sikurse engjëjt e kanë për gëzimin e tyre më të madh që të lavdërojnë vazhdimisht Perëndinë, a nuk duhet që edhe ne gjithashtu të gjejmë për çdo ditë kënaqësi për të kënduar lavdet e Perëndisë, duke e llogaritur këtë si përdorimin më të lartë e më të çmuar të kohës tonë si dhe të gëzimit tonë më të madh?

4. Engjëjt zbatojnë një pjesë të planeve të Perëndisë. Shkrimi i shikon engjëjt si shërbëtorë të Perëndisë të cilët zbatojnë disa prej planeve të Tij në tokë. Ata u sjellin kumtet e Perëndisë njerëzve (Luka 1:11–19; Veprat 8:26; 10:3–8, 22; 27:23–24). Ata zbatojnë disa prej gjykimeve të Perëndisë, duke sjellë një mundim mbi Izraelin (2 Sam. 24:16–17), duke goditur drejtuesit e ushtrisë asiriane (2 Kron. 32:21), duke e lënë shakull mbretin Herod  për shkak se ai nuk i dha lavdi Perëndisë (Veprat 12:23), apo duke derdhur kupat e zemërimit të Perëndisë mbi tokë (Zbu. 16:1). Kur Krishti të kthehet, engjëjt do të vijnë me Të si një ushtri e madhe e cila shoqëron Mbretin dhe Zotin e vet (Mat. 16:27; Luka 9:26; 2 Thes. 1:7).

Engjëjt gjithashtu patrullojnë tokën si përfaqësues të Perëndisë (Zak. 1:10–11) dhe zhvillojnë luftë kundër forcave demonike (Dan. 10:13; Zbu. 12:7–8). Gjoni në vizionin e tij pa një engjëll që zbriste nga qielli, dhe ai dokumenton se engjëlli “kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është djalli dhe Satani, dhe e lidhi për një mijë vjet, dhe e hodhi atë në humnerë...” (Zbu. 20:1–3). Kur Krishti të kthehet, një kryeengjëll do të shpallë ardhjen e Tij (1 Thes. 4:16; kr. Zbu. 18:1–2, 21; 19:17–18; etj.).

5. Engjëjt përlëvdojnë drejtpërsëdrejti Perëndinë. Engjëjt gjithashtu shërbejnë në një funksion tjetër: ata i shërbejnë drejtpërsëdrejti Perëndisë duke e përlëvduar Atë. Kështu, përveç qenieve njerëzore, ka edhe krijesa të tjera inteligjente e morale të cilat përlëvdojnë Perëndinë në univers.

Engjëjt përlëvdojnë Perëndinë për atë që Ai është në Vetvete, për përsosmërinë e Tij.

Bekoni Zotin ju, engjëj të tij

të pushtetshëm dhe të fortë, që bëni atë që thotë ai,

duke iu bindur zërit të fjalës së tij! (Psa. 103:20; kr. 148:2)

Serafinët vazhdimisht e lavdërojnë Perëndinë për shenjtërinë e Tij (Isa. 6:2–3), njëlloj sikurse bëjnë edhe katër krijesat e gjalla (Zbu. 4:8).

Engjëjt gjithashtu përlëvdojnë Perëndinë për planin e Tij të shkëlqyer të shpëtimit ndërkohë që e shikojnë atë plan të shpaloset. Kur Krishti lindi në Bethlehem, një turmë engjëjsh lavdëruan Perëndinë dhe thanë: “Lavdi Perëndisë në vendet më të larta, dhe paqe mbi dhe, pëlqim ndër njerëzit!” (Luka 2:14; kr. Heb. 1:6). Jezusi na thotë: “Ka gëzim përpara engjëjve të Perëndisë për një mëkatar të vetëm që pendohet” (Luka 15:10), duke nënkuptuar që engjëjt gëzohen për çdo herë që dikush largohet nga mëkatet e tij apo saj dhe i beson Krishtit si shpëtimtar.

Kur Pali shpall ungjillin në mënyrë që njerëzit nga raca të ndryshme, si judenj ashtu edhe grekë bëhen pjesë e kishës, ai e shikon planin e mençur të Perëndisë për kishën të shpalosur përpara engjëjve (dhe demonëve), sepse ai thotë se u dërgua që t’u predikonte johebrenjve “që, nëpërmjet kishës, t'u bëhet e njohur tani principatave dhe pushteteve, në vendet qiellore, urtësia e shumëllojshme e Perëndisë” (Efe. 3:10). Dhe Pjetri na thotë se “engjëjt dëshirojnë të vëzhgojnë” (1 Pjetrit 1:12) në lavditë e planit të shpëtimit ndërkohë që realizohet në jetën e besimtarëve individualë për çdo ditë.^[224]11 Pali gjithashtu vëren se Krishti “iu duk engjëjve” (1 Tim. 3:16), duke sugjeruar që ata përlëvduan Perëndinë për jetën në bindje të Krishtit. Për më tepër, fakti që gratë duhej të mbanin rroba të cilat sinjalizonin me hijeshi që janë gra, “për shkak të engjëjve” (1 Kor. 11:10), kur kisha mblidhej për të adhuruar, nënkupton se engjëjt dëshmojnë jetën e të krishterëve dhe përlëvdojnë Perëndinë për adhurimin dhe bindjen tonë. Me të vërtetë që Pali e kujton Timoteun, kur dëshiron të theksojë seriozitetin e një urdhërimi, që veprimet tona përcillen në praninë e dëshmitarëve engjëllorë: “Unë të vë në be përpara Perëndisë, dhe Zotit Jezu Krisht dhe engjëjve të zgjedhur, që t'i zbatosh këto gjëra pa paragjykime, dhe mos bëj asgjë me anësi” (1 Tim. 5:21; kr. 1 Kor. 4:9). Nëse Timoteu ndjek udhëzimet e Palit, engjëjt do të dëshmojnë bindjen e tij dhe do të përlëvdojnë Perëndinë; nëse ai shpërfill bindjen, edhe engjëjt do ta vënë re dhe do të pikëllohen për këtë.

D. Raporti ynë me engjëjt

1. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm për engjëjt në jetën tonë të përditshme. Shkrimi e bën të qartë që Perëndia dëshiron që ne të jemi të vetëdijshëm për ekzistencën e engjëjve si dhe për natyrën e veprimtarisë së tyre. Për rrjedhojë, ne nuk duhet të supozojmë se mësimi i tij rreth engjëjve nuk ka të bëjë aspak me jetën tonë sot. Përkundrazi, ka shumë mënyra në të cilat jetët tona të krishtera do të pasurohen nga një vetëdije e ekzistencës së shërbesës së engjëjve në botë edhe sot e kësaj dite.

Kur vijmë përpara Perëndisë në adhurim, ne bashkohemi jo vetëm me grupin e madh të besimtarëve të cilët kanë vdekur dhe kanë hyrë në praninë e Perëndisë në qiell, “frymërave të të drejtëve që u bënë të përsosur,” por gjithashtu me një turmë të madhe engjëjsh, “morisë së engjëjve” (Heb. 12:22–23). Paçka se ne nuk shikojmë e as dëgjojmë zakonisht prova të këtij adhurimi qiellor, kjo padyshim që pasuron ndjenjën tonë të përnderimit dhe gëzimit në praninë e Zotit nëse e vlerësojmë faktin që engjëjt bashkohen me ne në adhurimin e Perëndisë.

Për më tepër, ne duhet të jemi të vetëdijshëm që engjëjt janë duke vëzhguar bindjen apo mosbindjen tonë ndaj Perëndisë për çdo ditë. Edhe nëse ne mendojmë se mëkatet tona janë kryer në fshehtësi dhe nuk pikëllojnë askënd tjetër, ne duhet të kthjellohemi nga mendimi që ndoshta edhe qindra engjëj dëshmojnë mosbindjen tonë dhe pikëllohen.^[225]12 Nga ana tjetër, kur ne dekurajohemi dhe mendojmë se bindja jonë me besnikëri ndaj Perëndisë nuk dëshmohet nga askush e as nuk është inkurajim për ndokënd, ne mund të ngushëllohemi duke kuptuar se ndoshta janë me qindra engjëjt të cilët dëshmojnë përpjekjen tonë të vetmuar, përditë duke “dëshiruar të vëzhgojnë” mënyrën se si shpëtimi i madh i Krishtit gjen zbatim në jetën tonë.

Si për ta bërë më të gjallë realitetin e vëzhgimit prej engjëjve të shërbimit tonë ndaj Perëndisë, autori i “Hebrenjve” sugjeron që engjëjt munden që nganjëherë të marrin formë njerëzore, me sa duket për të kryer “vizita inspektimi,” në një detyrë të ngjashme me kritikun gazetaresk të restoranteve, i cili paraqitet si klient i zakonshëm dhe shkon si i tillë restorant pas restoranti. Lexojmë: “Mos harroni mikpritjen, sepse nëpërmjet saj disa pritën pa ditur engjëj” (Heb. 13:2; kr. Zan. 18:2–5; 19:1–3). Kjo gjë duhet të na bëjë të zellshëm për t’u shërbyer nevojave të të tjerëve të cilët nuk i njohim, ndërkohë që mendojmë për atë ditë kur të arrijmë në qiell dhe të takohemi me engjëllin të cilin ndihmuam ndërkohë që ai u shfaq përkohësisht si një qenie njerëzore në hall këtu në tokë.

Kur çlirohemi papritur nga rreziku apo halli, ne mundet që me të drejtë të mendojmë se engjëjt janë dërguar nga Perëndia për të na ndihmuar, dhe duhet të jemi mirënjohës për këtë. Një engjëll mbylli grykën e luanëve në mënyrë që këta të mos i bënin dëm Danielit (Dan. 6:22), liruan apostujt prej burgut (Veprat 5:19–20), më vonë liruan Pjetrin nga burgu (Veprat 12:7–11), dhe i shërbyen Jezusit në shkretëtirë në një kohë dobësie të madhe fizike, menjëherë pasi kishin marrë fund tundimet që i ishin bërë (Mat. 4:11).^[226]13

Kur një makinë papritur manovron e shmang përplasjen me ne, kur papritur këmbët na takojnë në taban e shpëtojmë nga rrjedha e lumit të tërbuar, kur ecim pa na hyrë gjemb nën këmbë në një lagje të rrezikshme, a nuk duhet të na vejë mendja se Perëndia ka dërguar engjëjt e Tij për të na mbrojtur? A nuk premton Shkrimi: “Sepse ai do të urdhërojë engjëjt e tij të të ruajnë në të gjitha rrugët e tua. Ata do të të mbajnë në duart e tyre, me qëllim që këmba jote të mos pengohet nga ndonjë gur” (Psa. 91:11–12)? A nuk duhet atëherë që për rrjedhojë ta falënderojmë Perëndinë që dërgoi engjëj për të na mbrojtur në kohë të tilla? Duket se është gjëja e duhur që ta bëjmë këtë.

2. Paralajmërime në lidhje me marrëdhënien tonë me engjëjt. 

a. Kujdes se mos pranoni doktrina të gënjeshtërta nga engjëjt: Bibla na paralajmëron që të mos marrim doktrina të rreme nga gjoja engjëj: “Por, edhe në qoftë se ne ose një engjëll i qiellit t'ju predikonte një ungjill tjetër nga ai që ju kemi predikuar, qoftë i mallkuar” (Gal. 1:8). Pali e jep këtë paralajmërim për shkak se ai e di që ekziston mundësia e mashtrimit. Ai thotë se: “sepse Satani vetë shndërrohet në engjëll drite” (2 Kor. 11:14). Po kështu, profeti gënjeshtar i cili mashtroi njeriun e Perëndisë tek “1 Mbretërve” 13 pretendoi se: “Një engjëll më ka folur nga ana e ZOTIT, duke thënë: “Merre me vete në shtëpinë tënde që të hajë bukë dhe të pijë ujë”’ (1 Mbretërve 13:18). Megjithëkëtë, teksti i Shkrimit menjëherë pas kësaj shton në po të njëjtin varg: “Por ai gënjente.”

Të tëra këto janë raste të një doktrine të rreme apo udhëzime të cilat tejçohen nga engjëjt. Është interesante që këto shembuj tregojnë mundësinë e qartë të mashtrimeve satanike që na tundojnë të mos u bindemi mësimeve të qarta të Shkrimit apo urdhëresave të qarta të Perëndisë (kr. 1 Mbretërve 13:9). Këto paralajmërime duhet të mos i lejojnë të krishterët të budallallepsen nga pretendimet e Mormonëve për shembull, që pretendojnë se një engjëll (Moroni) i foli Jozef Smithit (Joseph Smith) dhe i zbuloi atij bazat e fesë Mormone. Një “zbulesë” e tillë bie ndesh me mësimet e Shkrimeve në shumë pika (në lidhje me doktrina të tilla si Trinia, personi i Krishti, drejtësimi vetëm përmes besimit, si dhe shumë të tjera), dhe të krishterët duhen paralajmëruar për të mos i pranuar pretendime të tilla.^[227]14 Përmbyllja e kanonit të Shkrimit (shiko kapitullin 3) duhet që gjithashtu të na paralajmërojë që asnjë zbulesë e mëtejshme doktrine nuk pritet të jepet nga Perëndia sot, dhe çfarëdo pretendimi për marrjen e zbulesës së mëtejshme të doktrinës prej engjëjve sot, duhet refuzuar aty për aty si i gënjeshtërt.

b. Mos adhuroni engjëjt, as mos iu lutni atyre, as mos i kërkoni ato: “Adhurimi i engjëjve” (Kol. 2:18) ishte një nga doktrinat e rreme e cila jepej mësim në Kolose. Për më tepër, një engjëll që i flet Gjonit në librin e “Zbulesës”, e paralajmëron Gjonin që të mos e adhurojë atë: “Shiko se mos e bën, jam bashkëshërbëtori yt si dhe i vëllezërve të tu që kanë dëshminë e Jezusit. Perëndinë adhuro” (Zbu. 19:10).

Ne gjithashtu nuk duhet t’u lutemi engjëjve. Ne duhet t’i lutemi vetëm Perëndisë, i Cili është i Vetmi i gjithëfuqishëm, dhe kësisoj në gjendje t’i përgjigjet lutjeve, dhe që është i Vetmi i gjithëditur dhe për rrjedhojë në gjendje që të dëgjojë lutjet e të tërë njerëzve të Tij njëherësh. Përmes gjithëfuqisë dhe gjithëdijes së Tij, Perëndia Bir dhe Perëndia Frymë e Shenjtë, janë gjithashtu të denjë për të marrë lutje, por kjo nuk vlen për ndonjë qenie tjetër. Pali na paralajmëron që të mos mendojmë se ndonjë “ndërmjetës” tjetër mund të futet mes nesh dhe Perëndisë, “Sepse një është Perëndia, dhe një është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve: njeriu Krishti Jezus” (1 Tim. 2:5). Po t’i luteshim engjëjve, kjo do të nënkuptonte se po u atribuoje atyre një status të barabartë me Perëndinë, gjë të cilën ne nuk duhet ta bëjmë. Nuk ka shembuj në Shkrim të ndokujt që lutet ndaj ndonjë engjëlli specifik apo t’u kërkojë engjëjve për ndihmë.

Për më tepër, Shkrimi nuk na jep asnjë autorizim për të kërkuar të na faniten engjëj. Ata manifestohen pa u kërkuar prej nesh. Të kërkosh fanepsje të tilla do dukej se nënkupton një kuriozitet jo të shëndetshëm apo një dëshirë për një lloj ngjarjeje spektakolare më shumë se një dashuri për Perëndinë dhe një përkushtim ndaj Tij dhe punës së Tij. Paçka se engjëjt i janë shfaqur njerëzve në kohë të ndryshme të Shkrimit, njerëzit duket se kurrë nuk i kërkuan këto fanepsje. Roli ynë është t’i flasim Zotit i Cili është Vetë komandanti i tërë forcave engjëllore. Sidoqoftë, nuk do të dukej diçka e gabuar t’i kërkojmë Perëndisë që të përmbushë premtimin e Tij tek “Psalmi” 91:11 që të dërgojë engjëjt për të na mbrojtur në kohë nevoje.

c. A u shfaqen engjëjt njerëzve sot? Në periudhën më të hershme të historisë së kishës, engjëjt ishin aktivë. Një engjëll i tha Filipit që të udhëtonte drejt jugut në një rrugë e cila kalon nga Jerusalemi për në Gaza (Veprat 8:26), udhëzuan Kornelin që të dërgonte një lajmëtar që të merrte Pjetrin që të vinte nga Jopa (Veprat 10:3–6), e nxitën Pjetrin që të ngrihej e të dilte nga burgu (Veprat 12:6–11), si dhe i premtuan Palit që askush në anije me të nuk do të humbte jetën dhe se ai vetë do të dilte përpara Cezarit (Veprat 27:23–24). Për më tepër, autori i “Hebrenjve” i inkurajon lexuesit e tij ndër të cilët asnjë nuk është apostull, apo madje edhe brezin e parë të besimtarëve të lidhur me apostujt (shiko Heb. 2:3), që ata duhet të vazhdojnë të tregojnë mikpritje ndaj të huajve, me sa duket me pritshmërinë që edhe ata të munden ndonjëherë të mirëpresin engjëj edhe pa e kuptuar vetë (Heb. 13:2).

Për rrjedhojë, nuk duket se ka asnjë arsye të fortë për të lënë mënjanë mundësinë e fanepsjeve të engjëjve sot. Disa do ta vinin këtë në diskutim me arsyet që mjaftueshmëria e Shkrimit (shiko kapitullin 8) si dhe përmbyllja e kanonit të tij (shiko kapitullin 3) e përjashtojnë mundësinë e shfaqjeve engjëllore tani.^[228]15 Ata do të thoshin se ne nuk duhet të presim që Perëndia të komunikojë me ne nëpërmjet engjëjve. Sidoqoftë, ky përfundim nuk është i vlefshëm. Paçka se engjëjt nuk mund t’i shtojnë doktrinës dhe përmbajtjes morale të Shkrimit, Perëndia mund të na komunikojë informacione nëpërmjet engjëjve, ashtu sikurse Ai bën gjithashtu nëpërmjet profecisë^[229]16 apo nëpërmjet komunikimit të zakonshëm nga persona të tjerët, apo përmes vëzhgimeve tona të botës. Nëse Perëndia mund të dërgojë një qenie tjetër njerëzore për të na paralajmëruar për rrezikun apo për të na inkurajuar kur jemi të rënë moralisht, nuk duket se ka arsye të brendaqenësishme përse Ai nuk do mundej që me raste të dërgonte një engjëll që ta bënte edhe këtë gjë gjithashtu.

Sidoqoftë, ne duhet të përdorim një kujdes të skajshëm në marrjen e udhëzimeve nga një engjëll në rast se një ngjarje e tillë e pazakontë ndodh. (Ndoshta ia vlen të përmendet se fare pak raste të ngjarjeve të tilla janë shënuar sot, dhe shumë prej këtyre kanë të bëjnë me komunikimin e doktrinave të cilat bien ndesh me Shkrimin, duke nënkuptuar se ato janë faktikisht shfaqje demonike.) Fakti se demonët mund të shfaqen si engjëj drite (shiko 2 Kor. 11:14) duhet të na paralajmërojë që shfaqja e një krijese të ngjashëm me engjëjt, nuk është garanci se kjo qenie flet me vërtetësi: Shkrimi është udhëzuesi ynë, dhe asnjë krijesë engjëllore nuk mund të japë mësime autoritare të cilat bien ndesh me Shkrimin (shiko Gal. 1:8).

Një shfaqje engjëllore sot do të ishte e pazakontë. Nëse një e tillë (duket se) ndodh, ne duhet ta peshojmë me kujdes, por nuk ka arsye bindëse që të thuash se një ngjarje e tillë nuk mund të ndodhë në mënyrë absolute, veçanërisht në një kohë rreziku të skajshëm për konflikt intensiv me forcat e këqija.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Si mundet ky kapitull të ndikojë tek mënyra se si ti mendon tash e tutje për engjëjt? Çfarë dallimi do të bënte në qëndrimin tënd në adhurim po qe se me vetëdije do të kishe menduar rreth qëndrimit në praninë e engjëjve ndërkohë që po i këndoje lavde Perëndisë?

2.     A mendon se ka engjëj që të shikojnë tani? Çfarë qëndrimi apo qëndrimesh mendon se kanë ata ndërkohë që të shikojnë? A ke përjetuar ndonjëherë një gëzim tejet të madh pasi je lutur me dikë që të pranojë Krishtin si Shpëtimtarin e tyre personal? A mendon se një aspekt i kontributit ndaj atij gëzimi mund të jetë që engjëjt gjithashtu po gëzohen me ty për shkak se një mëkatar është penduar (Luka 15:10)?

3.     A ke shpëtuar ndonjëherë nga ndonjë rrezik tepër i madh fizik apo i ndonjë lloji tjetër, dhe ke menduar se ndoshta engjëjt ndërhynë për të të ndihmuar në atë kohë?

4.     Si mundet që shembulli i engjëjve të cilët me gëzim dhe besnikëri zbatojnë detyrat që u janë ngarkuar atyre, qofshin të mëdha apo të vogla, do të të ndihmojnë në përgjegjësitë me të cilat ti përballesh sot, qoftë në punë, në shtëpi apo në kishë?

5.     Si mendon se do të ndjehesh kur Perëndia të të kërkojë të gjykosh engjëjt (1 Kor. 6:3)? Shpjego atë që të tregojnë faktet rreth madhështisë së njerëzimit si të krijuar në shëmbëlltyrën e Perëndisë.

TERMA TË VEÇANTË

engjëll

Engjëlli i Zotit

kryeengjëll

kerubin

krijesa të gjalla

Mikael

principata dhe pushtete

serafin

bijtë e Perëndisë

rojtarë

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 125–129

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1892–1894 Miley, 2:490–496

1940 Wiley, 1:472–476

1983 Carter, 2:1047–1069

3. Baptiste

1767 Gill, 1:375–384, 434–435

1887 Boyce, 174–181

1907 Strong, 443–464

1917 Mullins, 276–280

1976–1983 Henry, 6:229–250

1983–1985 Erickson, 433–451

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 2:3–32

1949 Thiessen, 133–150

1986 Ryrie, 121–134

5. Luterane

1917–1924 Pieper, 1:498–508

1934 Mueller, 196–202

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:163–172 (1.14.3–12)

1724–1758 Edwards, 2:604–607, 612–617

1861 Heppe, 201–219

1871–1873 Hodge, 1:637–643

1878 Dabney, 264–275

1938 Berkhof, 141–148

1962 Buswell, 1:130–134

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:169–196

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 114–121

2. Katolike Romake: Post-Vatikanit II

1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)

Vepra të tjera

Bromiley, G.W. “Angel-Engjëll.” Tek FUT (^[230]EDT) fq. 46–47.

Dickason, C. Fred. Engjëjt, të Zgjedhurit dhe e Keqja (Angels, Elect and Evil). Chicago: Moody, 1975.

Graham, Billy. Engjëjt: Agjentët e Fshehtë të Perëndisë (Angels: God’s Secret Agents). Botim i rishikuar dhe i zgjeruar. Waco, Tex.: Word, 1986.

Joppie, A.S. Shërbesa e Engjëjve (The Ministry of Angels). Grand Rapids: Baker, 1953.

McComiskey, T.E. “Engjëlli i Zotit (Angel of the Lord).” Tek FUT (EDT) fq. 47–48.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Zbulesa” 5:11–12: Dhe pashë, dhe dëgjova zërin e shumë engjëjve rreth e qark fronit, qenieve të gjalla dhe pleqve; dhe numri i tyre ishte dhjetë mijëra dhjetë mijërash dhe mijëra mijërash, që thoshin me zë të madh: «I denjë është Qengji i therur, të marrë fuqi, dhe pasuri, dhe urtësi, dhe forcë, dhe nder, dhe lavdi, dhe bekim!”

HIMN

“ENGJËJ NGA MBRETËRIA E LAVDISË (ANGELS FROM THE REALMS OF GLORY)”

Nga mbretëria e lavdisë, engjëjt

Me krahë fluturojnë mbi botën mbarë

Ju që për historinë e krijimit kënduat,

Tani shpallni lindjen e Mesisë shpëtimtar:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Barinj që në livadhe qëndroni,

Duke ruajtur tufat tuaja natën;

Perëndia me njeriun tani po banojnë bashkë,

Atje tej shkëlqen kjo dritë kërthi:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Ju dijetarë, përsiatjet tuaja i lini,

Drita më të shndritshme prej së largu vezulluan;

Të dëshiruarin e madh të kombeve kërkoni;

Yllin e lindjes së Tij ata e shikuan:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Shenjtorët përpara altarit përulur,

me shpresë dhe drojë prej kohësh presin

Befas Zoti, duke zbritur,

Në tempullin e Tij do të shohin:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, mbretin e sapolindur.

I gjithë krijimi, lavdërime këndon

Perëndia At, Frymë, Bir;

ngrini zërat Përgjithmonë

Për Tri në Nji-shin e përjetshëm plot mëshir’:

Ejani dhe adhuroni, ejani dhe adhuroni,

Adhuroni Krishtin, Mbretin e sapolindur.

Autori: James Montgomery, 1816

Kapitulli 20

Satani dhe Demonët

Si duhet të krishterët ta mendojnë Satanin dhe demonët sot? Lufta shpirtërore.

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Kapitulli i mëparshëm çon natyrshëm në shqyrtimin e Satanit dhe të demonëve, përderisa ata janë engjëj të këqij paçka se dikur ishin si engjëjt e mirë por që mëkatuan dhe e humbën privilegjin e tyre të shërbimit ndaj Perëndisë. Ashtu sikurse engjëjt, ato janë qenie të krijuara shpirtërore me gjykim moral dhe me inteligjencë të lartë, por pa trupa fizikë. Demonët mund t’i përkufizojmë si vijon: Demonët janë engjëj të këqij të cilët mëkatuan kundër Perëndisë dhe të cilët tani vazhdimisht kryejnë të këqija në botë.

A. Origjina e demonëve

Kur Perëndia krijoi botën, Ai “pa të gjitha ato që kishte bërë dhe, ja, ishte shumë mirë” (Zan. 1:31). Kjo do të thotë se edhe bota engjëllore që Perëndia kishte krijuar, nuk përmbante engjëj të këqij apo demonë në atë kohë. Por kur arrijmë tek “Zanafilla” 3, shikojmë se Satani, në formën e një gjarpri, po e tundonte Evën që të mëkatonte (Zan. 3:1–5). Për rrjedhojë diku mes ngjarjeve të “Zanafilla” 1:31 dhe “Zanafilla” 3:1, duhet të ketë ndodhur një rebelim në botën engjëllore, gjatë të cilit shumë engjëj u kthyen kundër Perëndisë dhe u bënë të këqij.

Besëlidhja e Re flet për këtë në dy vende. Pjetri na thotë se: “Perëndia nuk i kurseu engjëjt që mëkatuan, por i hodhi në skëterrë të lidhur me pranga terri që të ruhen për gjyq” (2 Pjetrit 2:4).^[231]1 “Juda thotë gjithashtu se “ata engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet, i mbajti me pranga të përjetshme poshtë në errësirë për gjyqin e ditës së madhe” (Juda 6). Edhe një herë tjetër, theksi vihet tek fakti që ato janë dëbuar nga lavdia e pranisë së Perëndisë dhe se veprimtaria e tyre është e kufizuar (në gjuhë metaforike, ato janë në “pranga të përjetshme”), por ky tekst nuk nënkupton as që ndikimi i demonëve është hequr nga bota, e as që disa demonë mbahen në një vend dënimi larg botës ndërkohë që të tjerë janë në gjendje që të ndikojnë në të.^[232]2 Përkundrazi, si “2 Pjetrit” ashtu edhe “Juda” na thotë se disa engjëj ngritën krye kundër Perëndisë dhe u bënë kundërshtarë të hapur ndaj Fjalës së Tij. Mëkati i tyre duket se ka qenë krenaria, një refuzim për të pranuar vendin e caktuar atyre, sepse ata “nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet” (Juda 6).

Është gjithashtu e mundshme të ketë një referencë ndaj rënies së Satanit, princit të demonëve, tek “Isaia” 14. Ndërkohë që Isaia është duke përshkruar gjykimin e Perëndisë ndaj mbretit të Babilonisë (një mbret tokësor e njerëzor), ai më pas vjen në një seksion ku fillon të përdorë një gjuhë që duket tepër e fortë për t’iu referuar ndonjë mbreti thjesht njerëzor:

Vallë, si ke rënë nga qielli,

o Lucifer, bir i agimit?3

Vallë si të hodhën përtokë

ty që i hidhje poshtë kombet?

Ti thoshe në zemrën tënde:

“Unë do të ngjitem në qiell,

do të ngre fronin tim

përmbi yjet e Perëndisë;

do të ulem mbi malin e asamblesë

në pjesën skajore të veriut;

do të ngjitem mbi pjesët më të larta të reve,

do të jem i ngjashëm me Shumë të Lartin”.

Përkundrazi do të hidhesh në Sheol,

në thellësitë e gropës. (Isa. 14:12–15)

Kjo gjuhë për ngritjen deri në qiell dhe ngritjen e fronit të tij në lartësi, dhe thënia: “do të jem i ngjashëm me Shumë të Lartin” sugjeron fuqishëm për një kryengritje nga një krijesë engjëllore me fuqi dhe rang të lartë. Nuk do të ishte e pazakontë për të folurën profetike hebraike që të kalonte nga përshkrimet e ngjarjeve njerëzve, tek përshkrimet e ngjarjeve qiellore të cilat janë paralele me to dhe të cilat ngjarjet tokësore i ilustrojnë në një mënyrë të kufizuar.^[233]4 Po të jetë kështu, atëherë mëkati i Satanit përshkruhet si një mëkat krenarie dhe përpjekjeje për të qenë i barabartë me Perëndinë në status dhe autoritet.

Sidoqoftë, nuk ka të ngjarë që “Zanafilla” 6:2–4 t’i referohet rënies së demonëve. Në këto vargje, na thuhet se “djemtë e Perëndisë panë që vajzat e njerëzve ishin të bukura dhe morën për gra të gjitha ato që i zgjodhën vetë....Kishte gjigantë mbi tokë në ato kohë, madje edhe më vonë, kur bijtë e Perëndisë iu afruan bijave të njerëzve dhe këto u lindën atyre fëmijë.” Paçka se disa kanë menduar që “djemtë e Perëndisë” në këtë pasazh janë engjëj të cilët mëkatuan duke u martuar me gra njerëzore, ky nuk është një interpretim që ka shumë gjasa të jetë i saktë, dhe kjo për arsyet e mëposhtme:^[234]5

Engjëjt janë qenie jomateriale dhe sipas Jezusit, ata nuk martohen (Mat. 22:30), fakte këto të cilat hedhin dyshime mbi idenë që “djemtë e Perëndisë” janë engjëj të cilët u martuan me gra njerëzore. Për më tepër, asgjë që është në kontekstin e “Zanafilla” 6 nuk nënkupton vetë që “djemtë e Perëndisë” duhen marrë për engjëj (kjo e bën këtë pasazh ndryshe nga “Jobi” 1–2, për shembull, ku konteksti i një këshilli qiellor e bën të qartë për lexuesin se referenca është për engjëjt). Ka shumë më tepër gjasa që fraza “djemtë e Perëndisë” këtu (ashtu sikurse tek “L. i P.” 14:1) i referohet njerëzve të cilët i takojnë Perëndisë, dhe ashtu sikurse Perëndia, jetojnë me drejtësi (vini re “Zan.” 4:26 si një hyrje për tek “Zan.” 5, që shënon fillimin e linjës së Sethit në të njëjtën kohë kur njerëzit “filluan të kërkojnë emrin e Zotit”). Në fakt, theksi vihet tek birësia si përfshirëse e përngjasimit me të atin tek “Zanafilla” 5:3. Për më tepër, ky tekst ndjek rrjedhën e pasardhësve nga Perëndia përmes Adamit dhe Sethit deri tek shumë “djemtë” në të tërë kapitullin 5. Qëllimi më i madh i tregimit, duket se është ndjekja e zhvillimit paralel të linjës së perëndishme (e mbi të gjitha mesianike) të Sethit, si dhe pasardhësve të paperëndishëm të pjesës tjetër të njerëzimit. Për rrjedhojë, “djemtë e Perëndisë” tek “Zanafilla” 6:2 janë njerëz të cilët janë të drejtë në imitimin e tyre të karakterit të Atit të tyre qiellor, ndërsa “vajzat e njerëzve” janë gratë e paperëndishme me të cilat ata u martuan.

B. Satani si kreu i demonëve

“Satan” është emri i përveçëm i kreut të demonëve. Ky emër është përmendur tek “Jobi” 1:6, ku “bijtë e Perëndisë shkuan të paraqiten para Zotit, dhe ndër ta shkoi edhe Satani” (shiko gjithashtu “Jobi” 1:7–2:7). Këtu ai shfaqet si armiku i Zotit e që sjell tundime të rënda kundër Jobit. Po kështu, afër fundit të jetës së Davidit, “Satani u ngrit kundër Izraelit dhe e nxiti Davidin të bënte regjistrimin e popullit të Izraelit” (1 Kron. 21:1). Për më tepër, Zakaria pa në një vegim “kryepriftin Jozue, që qëndronte drejt përpara engjëllit të Zotit, dhe Satani që rrinte në të djathtën e tij për ta akuzuar” (Zak. 3:1). Emri “Satan” është një fjalë hebraike (שָׂטָן, H8477) e cila do të thotë “kundërshtar.”^[235]6 Edhe Besëlidhja e Re përdor gjithashtu emrin “Satan,” duke thjesht e huazuar atë nga Besëlidhja e Vjetër. Kështu, Jezusi, në tundimin e tij në shkretëtirë, i flet drejtpërsëdrejti Satanit duke i thënë: “Shporru, Satan!” (Mat. 4:10), apo “Unë e shikoja Satanin që po binte nga qielli si një rrufe” (Luka 10:18).

Bibla përdor edhe emra të tjerë për Satanin. Ai është quajtur “djalli”^[236]7 (vetëm në Besëlidhjen e Re: “Mat.” 4:1; 13:39; 25:41; “Zbu.” 12:9; 20:2; etj.), “gjarpri” (Zan. 3:1, 14; 2 Kor. 11:3; Zbu. 12:9; 20:2), “Beelzebub” (Mat. 10:25; 12:24, 27; Luka 11:15), “sundimtari i kësaj bote” (Gjoni 12:31; 14:30; 16:11),^[237]8 “prijësi i pushtetit të ajrit” (Efe. 2:2), apo “i ligu” (Mat. 13:19; 1 Gjonit 2:13). Kur Jezusi i thotë Pjetrit: “Largohu prej meje, o Satan! Ti je një skandal për mua, sepse s'ke ndër mend punët e Perëndisë, por punët e njerëzve” (Mat. 16:23), ai e pranon që përpjekja e Pjetrit për të mos e lënë atë të vuajë e të vdesë në kryq, është në të vërtetë një përpjekje për të mos e lënë Atë t’i bindet planit të Atit. Jezusi e kupton se kundërshtimi në rrënjën e vet nuk vjen nga Pjetri por nga Satani vetë.

C. Veprimtaria e Satanit dhe e demonëve

1. Satani qe i pari i mëkatit. Satani mëkatoi përpara se të mëkatonte ndonjë qenie njerëzore, siç provohet nga fakti që ai (në formën e gjarprit) tundoi Evën (Zan. 3:1–6; 2 Kor. 11:3). Besëlidhja e Re gjithashtu na informon që Satani ishte një “vrasës që nga fillimi” dhe është “gënjeshtar dhe ati i saj” (Gjoni 8:44). Gjithashtu thotë se “djalli mëkaton nga fillimi” (1 Gjonit 3:8). Në të dy këto tekste, fraza “nga fillimi” nuk nënkupton që Satani ishte i keq që nga koha kur Perëndia filloi të krijonte botën (“që nga fillimi i botës”) apo nga fillimi i ekzistencës së tij (“nga fillimi i jetës së tij”), por më tepër nga pjesët “fillestare” të historisë së botës (Zanafilla 3 e madje edhe përpara kësaj). Karakteristika e djallit ka qenë që të ishte nismëtari i mëkatit dhe që të tundojë të tjerët për të mëkatuar.

2. Demonët kundërshtojnë dhe përpiqen të shkatërrojnë çdo vepër të Perëndisë. Ashtu sikurse Satani tundoi Evën që të mëkatonte kundër Perëndisë (Zan. 3:1–6), po kështu ai u përpoq ta bënte Jezusin të mëkatonte dhe kështu të dështonte në misionin e Tij si Mesia (Mat. 4:1–11). Taktikat e Satanit dhe demonëve të tij, janë përdorimi i gënjeshtrave (Gjoni 8:44), mashtrimit (Zbu. 12:9), vrasjes (Psa. 106:37; Gjoni 8:44), dhe çfarëdolloj veprimtarie tjetër shkatërrimtare, në përpjekje për t’i bërë njerëzit të largohen nga Perëndia dhe të vetë-shkatërrohen.^[238]9 Demonët do të provojnë çdo taktikë që munden për t’i verbuar njerëzit ndaj ungjillit (2 Kor. 4:4) si dhe që t’i mbajnë ata në skllavëri ndaj gjërave të cilat i pengojnë ata që të shkojnë tek Perëndia (Gal. 4:8). Ata do të përpiqen gjithashtu të përdorin tundimin, dyshimin, fajin, frikën, pështjellimin, sëmundjet, zilinë, krenarinë, shpifjet, apo çfarëdo mënyrash të tjera për të penguar dëshminë dhe dobishmërinë e një të krishteri.

3. Megjithëkëtë, demonët janë të kufizuar nga kontrolli i Perëndisë dhe kanë një fuqi të kufizuar. Historia e Jobit e bën të qartë që Satani mund të bëjë vetëm atë që Perëndia i ka dhënë leje që të bëjë e asgjë më shumë (Jobi 1:12; 2:6). Demonët janë mbajtur në “pranga të përjetshme” (Jude 6) dhe të krishterët mund t’u rezistojnë me sukses atyre përmes autoritetit që u jep Krishti (Jakobi 4:7).

Për më tepër, fuqia e demonëve është e kufizuar. Pas rebelimit të tyre ndaj Perëndisë, ata nuk kanë të njëjtën fuqi që kishin kur ishin engjëj, sepse mëkati është një forcë dobësuese dhe shkatërruese. Fuqia e demonëve, paçka se e konsiderueshme, është për rrjedhojë me shumë mundësi më e paktë sesa fuqia e engjëjve.

Në fushën e njohurisë, ne nuk duhet të mendojmë se demonët mund të dinë të ardhmen apo se ata mund të lexojnë mendjen tonë apo të njohin mendimet tona. Në shumë vende të Besëlidhjes së Vjetër, Zoti e tregon Veten se është Perëndia i vërtetë në ndryshim kjo nga perënditë e rremë (demonikë) të kombeve, përmes faktit që vetëm Ai mund ta dijë të ardhmen: “unë jam Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër; jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua, që shpall fundin që në fillim dhe shumë kohë më parë gjërat që ende nuk janë bërë” (Isa. 46:9–10).^[239]10

Madje as engjëjt nuk e dinë kohën e kthimit të Jezusit (Marku 13:32), dhe në Shkrim nuk ka ndonjë tregues që ata apo demonët dinë ndonjë gjë tjetër rreth së ardhmes.

Në lidhje me njohjen e mendimeve tona, Bibla na thotë se Jezusi i njihte mendimet e njerëzve (Mat. 9:4; 12:25; Marku 2:8; Luka 6:8; 11:17) dhe se Perëndia i njeh mendimet e njerëzve (Zan. 6:5; Psa. 139:2, 4, 23; Isa. 66:18), por nuk ka asnjë tregues që engjëjt apo demonët mund t’i njohin mendimet tona. Në fakt, Danieli i tha Mbretit Nebukadnetsar që askush që fliste me çfarëdo fuqie tjetër nga ajo e Perëndisë së qiellit, nuk mund t’i tregonte mbretit se çfarë ëndrre kishte parë:

Danieli u përgjigj në prani të mbretit dhe tha: «Sekreti për të cilin mbreti kërkoi interpretimin tim, nuk mund t'i shpjegohet mbretit as nga njerëzit e urtë, as nga astrologët, as nga magjistarët, as nga shortarët. Por ka një Perëndi në qiell që zbulon sekretet, dhe ai i ka bërë të njohur mbretit Nebukadnetsar atë që do të ndodhë ditët e fundit. Kjo ka qenë ëndrra jote dhe vegimet e mendjes sate në shtratin tënd....” (Dan. 2:27–28)^[240]11

Por nëse demonët nuk mund të lexojnë atë gjë që kanë njerëzit në mendje, si duhet t’i marrim atëherë raportimet e kohëve tona për doktorë shtriganë, fallxhorë apo të tjerë të cilët dukshëm nën ndikim demonik janë në gjendje t’i tregojnë njerëzve detaje të sakta të jetës së tyre të cilat ata mendonin se askush nuk i dinte, si (për shembull) çfarë kishin ngrënë për mëngjes, ku i mbajnë ca para të fshehura në shtëpinë e tyre, etj.? Pjesa më e madhe e këtyre gjërave mund të shpjegohet duke kuptuar se demonët mund të vërejnë atë që ndodh në botë, dhe me shumë mundësi të dalin në disa përfundime bazuar tek këto vëzhgime. Një demon mund ta dijë se çfarë kam ngrënë për mëngjes thjesht për shkak se më pa duke ngrënë mëngjes! Ai mund ta dijë atë që thashë në një bashkëbisedim telefonik, për shkak se e përgjoi atë. Të krishterët nuk duhet të shkojnë në rrugë të gabuar nëse përballen me pjesëtarë kulesh apo feshë të tjera të rreme të cilët duket se demonstrojnë hera herës një njohuri të tillë të pazakontë. Rezultatet e këtyre vëzhgimeve nuk vërtetojnë supozimin që demonët mund të lexojnë mendimet tona, dhe nuk ka asgjë në Bibël e cila të na shtynte të mendonim se ata e kanë atë fuqi.

4. Ka patur faza të ndryshme veprimtarie demonike në historinë e Shpengimit. 

a. Në Besëlidhjen e Vjetër: Për shkak se në Besëlidhjen e Vjetër, fjala demon nuk përdoret shpesh, mundet që fillimisht të ketë pak tregues të veprimtarisë demonike. Sidoqoftë, populli i Izraelit mëkatoi shpesh herë duke u shërbyer perëndive të rremë, dhe kur ne e kuptojmë se këta “perëndi” të rremë qenë në të vërtetë forca demonike, shikojmë se në Besëlidhjen e Vjetër ka mjaft material që i referohet demonëve. Ky identifikim i perëndive të rremë si demonë është treguar më shkoqur, për shembull, kur Moisiu thotë:

“Ata nxitën xhelozinë e tij me perëndi të huaja,

provokuan zemërimin e tij me veprime të neveritshme.

U kanë bërë flijime demonëve që nuk janë Perëndi,

perëndive që nuk i njihnin.” (L. i P. 32:16–17)

Për më tepër, duke reflektuar mbi praktikën e tmerrshme të flijimit të fëmijëve, të cilët izraelitët e huazuan nga praktika e kombeve pagane, psalmisti thotë:

“por u përzien midis popujve

dhe mësuan veprat e tyre;

u shërbyen idhujve të tyre

 dhe këta u bënë një lak për ta;

ua flijuan demonëve bijtë

dhe bijat e tyre.” (Psa. 106:35–37)

Këto referenca demonstrojnë që adhurimi që u ofrohej idhujve në të tëra kombet përreth Izraelit, qe në të vërtetë adhurim i Satanit dhe demonëve të tij. Kjo është arsyeja përse Pali mund të thotë për fetë e rreme të botës mesdhetare të shekullit të parë: “gjërat që flijojnë paganët, ua flijojnë demonëve dhe jo Perëndisë” (1 Kor. 10:20). Për rrjedhojë, është e drejtë të dalësh në përfundimin që të tëra kombet përreth Izraelit të cilat praktikonin adhurimin e idhujve, qenë përfshirë në adhurimin e demonëve. Betejat që izraelitët luftuan kundër kombeve pagane, qenë beteja kundër kombeve të cilat qenë kontrolluar nga forca demonike, dhe kësisoj “gjenden në ligësi” (kr. 1 Gjonit 5:19). Kishte po aq beteja shpirtërore sa edhe fizike: populli i Izraelit kishte nevojë të mbështetej në fuqinë e Perëndisë që t’i ndihmonte ata në botën shpirtërore po aq sa edhe në atë fiziken.

Në dritën e kësaj, është domethënëse që nuk ka rast të qartë të dëbimit të demonëve në Besëlidhjen e Vjetër. Analogjia më e afërt është rasti i Davidit që i bie lirës për mbretin Saul: “Kur fryma e keqe nga ana e Perëndisë sundonte mbi Saulin, Davidi merrte harpën dhe i binte; atëherë Sauli e ndiente veten të qetësuar dhe më mirë, dhe fryma e keqe largohej prej tij” (1 Sam. 16:23). Gjithsesi, Shkrimi flet për këtë gjë si një ngjarje që përsëritej (“Kur”), duke nënkuptuar që fryma e keqe kthehej pasi Davidi largohej nga Sauli. Ky nuk ishte ngadhënjim tërësisht efikas mbi frymët e ndyra, në ndryshim nga ajo që shikojmë në Besëlidhjen e Re.

Në përputhje me qëllimin e Satanit për të shkatërruar të tëra veprat e mira të Perëndisë, adhurimi pagan i idhujve demonikë, karakterizohej nga praktika shkatërrimtare të tilla si flijimi i fëmijëve (Psa. 106:35–37), shkaktimi i lëndimeve trupore të vetes (1 Mbret. 18:28; kr. L. i P. 14:1), si dhe kulti i prostitucionit si pjesë e adhurimit pagan (L. i P. 23:17; 1 Mbret. 14:24; Osea 4:14).^[241]12 Adhurimi i demonëve çon rregullisht në praktika imorale dhe vetë-shkatërruese.

b. Gjatë shërbesës së Jezusit: Pas qindra vitesh paaftësie për të patur një ngadhënjim efikas mbi forcat demonike,^[242]13 është e kuptueshme që kur Jezusi erdhi duke dëbuar demonë me autoritet absolut, njerëzit u mahnitën: “Dhe të gjithë u mahnitën aq shumë saqë pyesnin njëri-tjetrin duke thënë: “Ç'është kjo? Çfarë doktrinë e re qenka kjo? Ky i urdhëruaka me autoritet edhe frymërat e ndyra, dhe i binden”’ (Marku 1:27). Një fuqi e tillë mbi forcat demonike, nuk ishte parë kurrë më parë në historinë e botës.

Jezusi shpjegon që kjo fuqi e Tij mbi demonët, është një shenjë dalluese e shërbesës së Tij për inaugurimin e sundimit të mbretërisë së Perëndisë ndër njerëzit në një mënyrë të re e të fuqishme:

Por, në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Frymës së Perëndisë, atëherë mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj. Ose, si mund të hyjë dikush në shtëpinë e të fortit dhe t'i grabisë plaçkat e tij, po të mos e ketë lidhur më parë të fortin? Dhe atëherë do t'ia grabisë shtëpinë. (Mat. 12:28–29)

Ky “i forti” është Satani, dhe Jezusi atë e lidhi, me shumë mundësi në kohën e ngadhënjimit të Tij gjatë tundimeve që iu bënë në shkretëtirë (Mat. 4:1–11). Gjatë shërbesës së Tij tokësore, Jezusi kishte hyrë në “shtëpinë” e të fortit (në botën e jobesimtarëve të cilët janë nën zgjedhën e Satanit), dhe po ia plaçkiste shtëpinë, d.m.th., po i çlironte njerëzit nga zgjedha satanike dhe po i sillte ata në gëzimin e mbretërisë së Perëndisë. Këtë gjë, Jezusi e bëri “me anë të Frymës së Perëndisë”; fuqisë së re të Frymës së Shenjtë në punë për të ngadhënjyer mbi demonët, e kjo qe prova që në shërbesën e Jezusit “mbretëria e Perëndisë ka ardhur në mes tuaj.”

c. Gjatë epokës së Besëlidhjes së Re: Ky autoritet mbi fuqitë demonike nuk u kufizua tek vetëm Jezusi Vetë, sepse një autoritet të ngjashëm Ai u dha të Dymbëdhjetëve (Mat. 10:8; Marku 3:15), dhe pastaj shtatëdhjetë dishepujve. Pas një periudhe shërbese, të shtatëdhjetët “u kthyen me gëzim dhe thanë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!”’ (Luka 10:17). Pastaj Jezusi u përgjigj: “Unë e shikoja Satanin që po binte nga qielli si një rrufe” (Luka 10:18), duke nënkuptuar përsëri një ngadhënjim të veçantë mbi fuqitë e Satanit (edhe një herë tjetër, kjo qe me shumë mundësi në kohën e fitores së Jezusit në tundimin në shkretëtirë, por Shkrimi nuk e specifikon shkoqur atë kohë).^[243]14 Autoriteti mbi frymët e papastër më pas u shtri përtej shtatëdhjetë dishepujve, tek ata në kishën e hershme të cilët shërbyen në emrin e Jezusit (Veprat 8:7; 16:18; Jakobi 4:7; 1 Pjetrit 5:8–9), një fakt ky i përputhshëm me idenë që shërbesa në emrin e Jezusit në epokën e besëlidhjes së re, është e karakterizuar nga triumfi mbi fuqitë e djallit (1 Gjonit 3:8).

d. Gjatë mijëvjeçarit: Gjatë mijëvjeçarit që është mbretërimi i ardhshëm njëmijë vjeçar i Krishtit në tokë i përmendur tek “Zbulesa” 20,^[244]15 veprimtaria e Satanit dhe e demonëve do të kufizohet edhe më tej. Duke përdorur një gjuhë e cila sugjeron një kufizim shumë më të madh të veprimtarisë së Satanit nga ajo që shikojmë sot, Gjoni e përshkruan vegimin e tij të fillimit të mijëvjeçarit, në mënyrën e mëposhtme:

Dhe pashë një engjëll që zbriste nga qielli, duke pasur çelësin e humnerës dhe një zinxhir të madh në dorën e tij. Dhe e kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është djalli dhe Satani, dhe e lidhi për një mijë vjet, dhe e hodhi atë në humnerë, dhe e mbylli atë dhe vulosi mbi të, që të mos i mashtrojë më kombet, derisa të përfundohen të një mijë vjetët; pas këtyre ai duhet zgjidhur për pak kohë. (Zbu. 20:1–3)

Këtu Satani përshkruhet si tërësisht i privuar nga çfarëdo aftësie për të ndikuar në tokë. Sidoqoftë, gjatë mijëvjeçarit do të ketë gjithsesi mëkat në zemrat e jobesimtarëve, gjë që do të rritet deri në fund të mijëvjeçarit kur do të ketë një rebelim në shkallë të gjerë kundër Krishtit, të drejtuar nga Satani, i cili pasi “do të zgjidhet nga burgu i tij” (Zbu. 20:7), do të vijë për të drejtuar rebelimin (Zbu. 20:8–9). Fakti që mëkati dhe dëshira për rebelim vazhdojnë në zemrën e njerëzve edhe pa lidhje me veprimtarinë e Satanit, edhe gjatë mbretërimit njëmijë vjeçar të Krishtit, tregon se ne nuk mund t’ia vëmë fajin për gjithë mëkatin në botë Satanit dhe demonëve të tij. Edhe kur Satani nuk ushtron dot ndikim në botë, mëkati do të mbetet e do jetë problem në zemrat e njerëzve.

e. Në gjykimin përfundimtar: Në fund të mijëvjeçarit, kur Satani të jetë liruar dhe kur ai të mbledhë kombet për betejë, ai do të mposhtet përfundimisht dhe për të thuhet se “u hodh në liqenin e zjarrit e të squfurit” dhe atje do të “mundohen ditë e natë në jetë të jetëve” (Zbu. 20:10). Atëherë, gjykimi i Satanit dhe demonëve të tij do të jetë i plotë.

D. Raporti ynë me demonët

1. A janë demonët aktivë në botën e sotme? Disa njerëz, të ndikuar nga një këndvështrim natyralist i cili pranon vetëm realitetin e asaj që mund të shikohet, preket apo dëgjohet, e mohojnë faktin që demonët ekzistojnë sot, dhe shprehen se besimi në realitetin e tyre pasqyron një botëkuptim të dalë kohe që jepet mësim në Bibël si dhe në kulturat e lashta. Për shembull, studiuesi gjerman i Besëlidhjes së Re, Rudolf Baltmen (Rudolf Bultmann) mohon me të madhe ekzistencën e një bote mbinatyrore engjëjsh dhe demonësh. Ai argumenton duke thënë se këto ishin “mite” të lashta dhe se mesazhi i Besëlidhjes së Re duhej të “pastrohej nga mitet” duke i hequr këto elementë mitologjikë në mënyrë që ungjilli të mund të pranohet nga njerëzit modernë e ndjekës të shkencës. Të tjerë kanë menduar se e barasvlershmja bashkëkohore ndaj veprimtarisë demonike (të papranueshme) të përmendur tek Shkrimi, është nganjëherë ndikimi i fuqishëm dhe nganjëherë i lig i organizatave dhe “strukturave” të shoqërisë tonë të sotme, të tilla si qeveri të këqija dhe korporata të fuqishme të cilat kontrollojnë me mijëra njerëz, nganjëherë thuhet se janë “demonike,” veçanërisht kjo në shkrimet e teologëve më liberalë.

Sidoqoftë, nëse Shkrimi na jep një dëshmi të vërtetë të botës, ashtu sikurse ajo është në të vërtetë, atëherë ne duhet ta marrim seriozisht portretizimin e saj për përfshirjen intensive demonike në shoqërinë njerëzore. Mosarritja prej nesh që ta perceptojmë atë përfshirje me pesë shqisat tona, thjesht na tregon se kemi disa mangësi në aftësinë tonë për ta kuptuar botën e jo se demonët nuk ekzistojnë. Faktikisht, nuk kemi arsye që të mendojmë se ka më pak veprimtari demonike në botën sot se ç’kishte në kohën e Besëlidhjes së Re. Tani ne jemi në të njëjtën periudhë kohore në planin e përgjithshëm të Perëndisë për historinë (epoka e kishës apo epoka e besëlidhjes së re), dhe mijëvjeçari nuk ka ardhur ende kur ndikimi i Satanit do të hiqet nga bota. Një pjesë e mirë e shoqërisë tonë të shekullarizuar perëndimore, nuk është e gatshme që të pranojë ekzistencën e demonëve (me përjashtim ndoshta në shoqëritë “primitive”), dhe i kanalizon të gjitha diskutimet rreth veprimtarisë demonike në një kategori besëtytnie. Por mungesa e gatishmërisë nga shoqëria moderne për të pranuar praninë e veprimtarisë demonike sot, nga pikëpamja Biblike vjen thjesht për shkak të verbërisë njerëzore ndaj natyrës së vërtetë të realitetit.

Por në çfarë lloj veprimtarie përfshihen demonët sot? A ka ndonjë karakteristikë dalluese e cila do të na bëjë të aftë të dallojmë veprimtarinë demonike kur kjo të ndodhë?

2. Jo e gjithë e keqja dhe mëkati vjen nga Satani dhe demonët, por një pjesë po. Nëse mendojmë për theksimi e përgjithshëm që vënë letrat e Besëlidhjes së Re, do ta kuptojmë se shumë pak hapësirë i lihet diskutimit rreth veprimtarisë demonike në jetën e besimtarëve, apo metodave për t’i rezistuar dhe kundërshtuar një veprimtarie të tillë. Theksi vihet tek thënia ndaj besimtarëve që të mos mëkatojnë, por të jetojnë një jetë me drejtësi. Për shembull, tek “1 Korintasve” kur ka një problem “ndasishë,” Pali nuk i thotë kishës që të qortojë një frymë ndasie, por thjesht i nxit për të “të njëjtën gjë” dhe “të jeni plotësisht të bashkuar, duke pasur një mendje dhe një mendim” (1 Kor. 1:10). Kur ka një problem incesti, ai nuk u thotë të krishterëve që të qortojnë një frymë incesti, por u thotë se ata duhet të revoltohen me ngjarjen dhe se duhet të ushtrojnë disiplinim kishtar derisa fajtori të pendohet (1 Kor. 5:1–5). Kur ka një problem të të krishterëve që dalin përpara gjykatave me padi ndaj besimtarëve të tjerë, Pali nuk i urdhëron ata që të dëbojnë një frymë paditjesh gjyqësore (apo egoizmi, apo grindjeje), por thjesht u thotë atyre që këto raste t’i zgjidhin përbrenda kishës e të jenë të gatshëm të heqin dorë nga interesi i tyre vetjak (1 Kor. 6:1–8). Kur gjatë Darkës së Zotit ka një parregullsi, ai nuk i urdhëron ata që të dëbojnë një frymë parregullsie apo lakmie apo egoizmi, por thjesht u thotë se ata duhet që të “presin njeri-tjetrin” dhe se çdo person duhet që të: “Shqyrtojë vetveten dhe kështu të hajë nga buka e të pijë nga kupa” (1 Kor. 11:33, 28). Këto shembuj mund të publikohen shumë herë nëpër letra të tjera të Besëlidhjes së Re.

Në lidhje me predikimin e ungjillit ndaj jobesimtarëve modeli i Besëlidhjes së Re është i njëjti: paçka se me raste Jezusi apo Pali dëbonte një frymë demonike që po shkaktonte pengesa të konsiderueshme ndaj shpalljes së ungjillit në një fushë të caktuar (shiko “Marku” 5:1–20 [Gadarenasi i demonizuar]; Vep. 16:16–18 [vajza me një frymë falli në Filipi]), nuk është kjo vazhda e zakonshme e shërbesës së prezantuar, por theksi vihet thjesht tek predikimi i ungjillit (Mat. 9:35; Rom. 1:18–19; 1 Kor. 1:17–2:5). Edhe në shembujt e mësipërm, u has në kundërshti në procesin e shpalljes së ungjillit. Në kontrast të thellë me praktikën e atyre të cilët sot theksojnë “luftë shpirtërore të një niveli strategjik,” në Besëlidhjen e Re nuk ka asnjë rast ku ndokush të (1) thërrasë një “frymë territoriale” për të hyrë në një zonë për të predikuar ungjillin (në të dy shembujt e mësipërm, demoni qe brenda një personi, dhe personi me një demon, qe ai që nisi konfrontimin), apo të (2) kërkojë informacion nga demonët rreth një hierarkie vendore demonike (3) thotë se duhet të besojmë apo të japim mësim informacione të marra nga demonë apo (4) të japë mësim me fjalë apo me shembuj që disa“fortesa demonike” mbi një qytet, duhen shpartalluar përpara se ungjilli të mund të shpallet me efikasitet atje. Përkundrazi, të krishterët thjesht predikojnë ungjillin, dhe ai vjen me fuqinë për të ndryshuar jetë! (Sigurisht, mund të ngrihen kundërshti demonike kundër të cilës të krishterët do duhet që të luten dhe ta luftojnë, kjo në përputhje me “1 Kor.” 12:10; “2 Kor.” 10:3–6; “Efe.” 6:12).

Për rrjedhojë, paçka se Besëlidhja e Re e paraqet në mënyrë të qartë ndikimin e veprimtarisë demonike në botë, dhe madje, siç edhe do ta shikojmë, mbi jetën e besimtarëve, fokusi i saj kryesor në lidhje me ungjillëzimin dhe rritjen e krishterë, është tek zgjedhjet si dhe tek veprimet e ndërmarra nga vetë njerëzit (shiko gjithashtu Gal. 5:16–26; Efe. 4:1–6:9; Kol. 3:1–4:6; etj.). Po kështu, ky duhet të jetë fokusi kryesor i përpjekjeve tona sot, kur përpiqemi që të rritemi në shenjtëri dhe besim si dhe të ngadhënjejmë mbi dëshirat dhe veprimet e mëkatshme që mbeten në jetën tonë (kr. Rom. 6:1–23) si dhe të tejkalojmë tundimet që ngrihen kundër nesh nga një botë jobesimtare (1 Kor. 10:13).^[245]16 Ne duhet të pranojmë përgjegjësinë tonë për t’iu bindur Zotit e jo për t’ia hedhur fajin për prapësitë tona ndaj ndonjë force demonike.

Sidoqoftë, një sërë pasazhesh tregojnë që autorët e Besëlidhjes së Re qenë padyshim të vetëdijshëm për praninë e ndikimit demonik në botë si dhe në jetën e vetë të krishterëve. Duke i shkruar kishës së Korintit që ishte i mbushur plot me tempuj të kushtuar adhurimit të idhujve, Pali tha se “paganët, ua flijojnë demonëve dhe jo Perëndisë” (1 Kor. 10:20), situatë kjo që ishte e këtillë jo vetëm në Korint por edhe në pjesën më të madhe të qyteteve në botën e lashtë mesdhetare. Pali paralajmëroi gjithashtu se në ditët e fundit, disa “do të bien nga besimi, duke u vënë veshin frymërave mashtruese dhe mësimeve të demonëve” (1 Tim. 4:1), dhe se kjo gjë do të çonte në pretendime për shmangien e martesës dhe të disa ushqimeve të caktuara (v. 3), të cilat që të dyja Perëndia i ka krijuar si të “mira” (v. 4). Kësisoj ai i konsideroi disa doktrina të rreme, si doktrina me origjinë demonike. Tek “2 Timoteut”, Pali nënkupton se ata të cilët i kundërvihen doktrinës së shëndoshë, janë zënë rob nga djalli që të bëjnë vullnetin e tij: “Sepse shërbëtori i Zotit nuk duhet të grindet, por duhet të jetë i butë me të gjithë, i aftë për të mësuar të tjerët dhe që duron të keqen, duke i mësuar me zemërbutësi kundërshtarët, me shpresë se Perëndia ua jep atyre të pendohen, që të njohin të vërtetën, dhe të vijnë në vete, jashtë nga laku i djallit, që i ka zënë robër për vullnetin e tij” (2 Tim. 2:24–26).

Po kështu, Jezusi deklaroi se judenjtë, përmes kundërshtimit me kokëfortësi të tyre, po ndiqnin atin e tyre, djalin: “Ju jeni nga djalli, që është ati juaj, dhe doni të bëni dëshirat e atit tuaj; ai ishte vrasës që nga fillimi dhe nuk qëndroi në të vërtetën, sepse në të nuk ka të vërtetë. Kur thotë gënjeshtrën, flet nga vetvetja, sepse është gënjeshtar dhe ati i saj” (Gjoni 8:44).

Theksi që i vihet veprave armiqësore të jobesimtarëve si të ndikuara nga demonët apo nga një herë me burim demonik, thuhet më shkoqur në letrën e parë të Gjonit. Ai bën një deklaratë të përgjithshme që “Kush bën mëkat është nga djalli” (1 Gjonit 3:8), dhe vazhdon më tej duke thënë: “Në këtë njihen bijtë e Perëndisë dhe bijtë e djallit; kushdo, që nuk bën drejtësinë nuk është prej Perëndisë, as ai, që nuk do vëllanë e vet” (1 Gjonit 3:10). Këtu Gjoni karakterizon të tërë ata të cilët nuk kanë lindur prej Perëndisë, si fëmijë të djallit si dhe pre e ndikimit dhe dëshirave të tij. Kështu Kaini, kur vrau Abelin, “ishte nga i ligu dhe theri vëllanë e vet” (1 Gjonit 3:12), paçka se nuk përmendet ndikimi nga Satani në tekstin e “Zanafillës” (Zan. 4:1–16). Edhe Gjoni thotë: “Ne dimë se jemi prej Perëndisë dhe se gjithë bota gjendet në ligësi” (1 Gjonit 5:19). Pastaj, tek “Zbulesa” Satani quhet ai “që mashtron gjithë botën” (Zbu. 12:9). Siç kemi vërejtur më lart, Satani quhet gjithashtu “sundimtari i kësaj bote” (Gjoni 14:30), “perëndia i kësaj bote” (2 Kor. 4:4), dhe “fryma që vepron tani në bijtë e mosbindjes” (Efe. 2:2).

Kur i ndërthurim të tëra këto deklarata dhe shikojmë se Satani mendohet si zanafilla e të tëra gënjeshtrave, vrasjeve, mashtrimeve, mësimeve të rreme dhe mëkatit në përgjithësi, atëherë duket e arsyeshme që të dalim në përfundimin se Besëlidhja e Re dëshiron që ne të kuptojmë se ka një farë ndikimi demonik në pothuajse të tëra keqbërjet dhe mëkatet që kryhen sot. Jo të tëra mëkatet shkaktohen nga Satani apo demonët, e veprimtaria demonike nuk është ndikimi apo shkaku kryesor për mëkatin, por veprimtaria demonike me shumë mundësi luan rol në pothuajse të gjitha mëkatet si dhe në pothuajse të tërë veprimtarinë shkatërruese që i kundërvihet veprës së Perëndisë në botë sot.

Siç kemi vërejtur edhe më sipër, në jetën e të krishterëve, theksi i Besëlidhjes së Re nuk është tek ndikimi i demonëve, por tek mëkati që mbetet në jetën e besimtarit. Gjithsesi ne duhet të kuptojmë se mëkatimi (madje edhe nga të krishterët) jep një pikëmbështetje për ndonjë lloj ndikimi demonik në jetën tonë. Kështu Pali mund të thoshte “Zemërohuni dhe mos mëkatoni; dielli të mos perëndojë mbi zemërimin tuaj; dhe mos i jepni vend djallit” (Efe. 4:26-27). Zemërimi i gabuar duket se mund të krijojë mundësinë që djalli (apo demonët) të ushtrojnë një lloj ndikimi negativ në jetën tonë, ndoshta duke na sulmuar përmes emocioneve tona, dhe ndoshta duke shtuar zemërimin e gabuar që tashmë ndjejmë kundër të tjerëve. Në mënyrë të ngjashme, Pali përmend “me parzmoren e drejtësisë” (Efe. 6:14) si pjesë e armaturës që ne duhet të përdorim duke qëndruar kundër “dredhive të djallit” si dhe në përleshjen “kundër principatave, kundër pushteteve, kundër sunduesve të përbotshëm të errësirës së kësaj jete, kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (Efe. 6:11–12). Nëse kemi fusha mëkati të vazhdueshëm në jetën tonë, atëherë ka dobësi dhe të çara në “parzmoren e drejtësisë,” dhe këto janë fusha në të cilat ne jemi të cënueshëm ndaj sulmeve demonike. Në kontrast me këtë, Jezusi, i Cili ishte tërësisht i lirë nga mëkati, mund thoshte për Satanin: “ai nuk ka asgjë në mua” (Gjoni 14:30). Ne mund të vërejmë gjithashtu lidhjen mes jo mëkatimit dhe mos prekjes nga i ligu tek “1 Gjonit” 5:18: “Ne dimë se kushdo që ka lindur prej Perëndisë nuk mëkaton;^[246]17 madje ai që ka lindur prej Perëndisë e ruan veten e tij, dhe i ligu nuk e prek atë.”

Pasazhet paraprirëse sugjerojnë atëherë, se atje ku ka një vazhdë mëkati të vazhdueshëm në jetën e një të krishteri në një fushë apo një tjetër, përgjegjësia kryesore për atë mëkat, i takon të krishterit individualisht, si dhe zgjedhjeve të tij apo të saj për të vazhduar në atë vazhdë të gabuar (shiko Rom. 6, veç. vgj. 12–16; gjithashtu Gal. 5:16–26). Sidoqoftë, mund të ketë një farë ndikimi demonik që kontribuon në intensifikimin e asaj prirjeje të mëkatshme. Për shembull, për një të krishterë i cili është lutur dhe është përpjekur për vite me radhë të mposhtë temperamentin e vet gjaknxehtë, mund të ketë një frymë zemërimi që është një faktor në atë vazhdë të mëkatuari. Një mëkatar i cili është përpjekur për ca kohë që të mposhtë një ndjenjë depresioni, mund të ketë qenë nën sulm nga një frymë depresioni apo dekurajohemi, dhe kjo mund të jetë një faktor i cili kontribuon ndaj situatës në tërësi.^[247]18 Një besimtar i cili ka hasur në vështirësi në fusha të tjera, si për shembull një mungesë gatishmërie për t’iu nënshtruar autoriteteve të ligjshme, apo mungesë e vetë-kontrollit në të ngrënë, apo përtaci, hidhësi, zemërim, etj., mund të shqyrtojë nëse një sulm apo ndikim demonik mund të jetë duke kontribuar ndaj kësaj situate si dhe duke penguar efikasitetin e tij apo saj në shërbim ndaj Zotit.

3. A mundet një i krishterë të pushtohet nga demonët? Termi pushtim nga demonët është një term i pavend i cili ka depërtuar në disa përkthime të Biblës në anglisht, por nuk është se pasqyrohet me të vërtetë në tekstin në greqisht. Besëlidhja e Re në greqisht, flet për njerëz të cilët “Kanë një demon” (Mat. 11:18; Luka 7:33; 8:27; Gjoni 7:20; 8:48, 49, 52; 10:20), apo mund të flasë për njerëz të cilët janë duke vuajtur nga ndikime demonike (Gr. δαιμονίζομαι, G1227),^[248]19 por ajo nuk përdor kurrë ndonjë gjuhë e cila të sugjerojë që një demon faktikisht “pushton” dikë.

Problemi me termat pushtim nga demonët dhe i demonizuar, është se ato krijojnë përshtypjen e një ndikimi aq të fortë demonik saqë duket se nënkuptojnë që personi i cili është nën sulmin demonik, nuk ka zgjedhje tjetër përveçse t’i nënshtrohet. Këto terma sugjerojnë se personi nuk është në gjendje më që të ushtrojë vullnetin e tij apo të saj, dhe është tërësisht nën dominimin e frymës së ligë. Paçka se kjo mund të jetë e vërtetë në raste ekstreme, si për shembull rasti i të demonizuarit të Gerasenës (shiko “Marku” 5:1–20; vini re se pasi Jezusi i dëboi demonët prej tij, ai më pas qe “me mendje në rregull,” v. 15), padyshim që nuk vlen të thuhet në shumë raste të sulmeve demonike apo konfliktit me demonë në jetën e shumë njerëzve.

Atëherë, çfarë duhet të themi për pyetjen: “A mundet që një i krishterë të pushtohet nga demonët?” Përgjigjja për këtë varet nga ajo që nënkuptohet me “i pushtuar.” Përderisa ky term nuk pasqyron ndonjë fjalë të gjendur në Besëlidhjen e Re në greqisht, njerëzit mund ta përkufizojnë atë në atë mënyrë që ajo mund të nënkuptojë gjëra të ndryshme, pa patur përligjje të qartë për ta lidhur fort atë me ndonjë varg nga Shkrimi, dhe bëhet e vështirë të thuash se përkufizimi i një personi është i saktë dhe ai i një tjetri, i gabuar. Preferenca ime për arsye të shpjeguara më lart, është të mos përdor fare frazën i pushtuar nga demonët, për çfarëdo rasti qoftë.

Por, nëse njerëzit e shpjegojnë qartë se çfarë nënkuptojnë me “pushtim nga demonët,” atëherë mund të jepet një përgjigjet në varësi të përkufizimit që ata japin. Nëse me termin “pushtimit demonik” ata nënkuptojnë se vullneti i një personi i është nënshtruar tërësisht një demoni, në atë masë saqë personit nuk i mbetet më fuqi për të zgjedhur që të bëjë gjënë e duhur dhe për t’iu bindur Perëndisë, atëherë, përgjigja për nëse një i krishterë mund të jetë i pushtuar nga demonët, padyshim që do të ishte jo, sepse Shkrimi na garanton që mëkati nuk do të ketë zotërim mbi ne përderisa ne jemi ngjallur me Krishtin (Rom. 6:14, shiko gjithashtu vgj. 4, 11).

Nga ana tjetër, pjesa më e madhe e të krishterëve do të ishte dakord se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmi demonik apo ndikimi në jetën e besimtarëve (shiko Luka 4:2; 2 Kor. 12:7; Efe. 6:12; Jakobi 4:7; 1 Pjetrit 5:8). Një besimtar mund të vijë nën sulm demonik hera herës në një kuptim më të lehtë apo më të fortë të fjalës.^[249]20 (Shqyrtoni rastin e “bijës së Abrahamit ” të cilën “Satani e mbajti lidhur, ja, tetëmbëdhjetë vjet” aq sa ajo “kishte një frymë lëngate” dhe “ishte e kërrusur dhe në asnjë mënyrë nuk drejtohej dot “ [Luka 13:16, 11].) Paçka se të krishterët pas pentekostit kanë një fuqi më të plotë të Frymës së Shenjtë që punon brenda tyre për t’i bërë ata të aftë që të ngadhënjejnë mbi sulmet demonike,^[250]21 ata nuk është se gjithmonë thërrasin apo madje e dinë fuqinë që u takon atyre me të drejtë. Atëherë, sa më të rënda mund të bëhen ndikimet demonike në jetën e një të krishteri pas Pentekostit, i cili banohet përbrenda nga Fryma e Shenjtë?

Përpara se t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje, ne duhet të vërejmë se kjo i përngjan një pyetjeje rreth mëkatit: “Sa shumë mundet që një i krishterë i mirëfilltë ta lërë jetën e tij apo të saj të mbizotërohet nga mëkati, dhe gjithsesi të jetë një i krishterë i lindur sërish?” Kësaj pyetjeje është e vështirë t’i japësh përgjigjeje në parim, për shkak se ne e kuptojmë se kur të krishterët nuk po jetojnë ashtu sikurse duhet, dhe kur nuk po përfitojnë nga bashkësia rregullisht me të krishterët e tjerë dhe nga studimi dhe mësimi rregullisht i Biblës, ata mund të shkojnë në drejtim të gabuar në shkallë të konsiderueshme mëkatimi, dhe ende mund të thuhet se janë të krishterë të lindur sërish. Por kjo situatë është anormale. Kjo nuk është ajo se si duhet e se si mund të jetë jeta e krishterë. Po kështu, nëse pyesim se sa shumë ndikim demonik mund të hyjë në jetën e një të krishteri të mirëfilltë, është e vështirë të japësh një përgjigje në parim. Ne thjesht po pyesim se sa anormale mund të bëhet jeta e një të krishteri, veçanërisht nëse ai person nuk di gjë për armët e luftës shpirtërore të cilat janë të disponueshme për të krishterët apo nuk i vë në përdorim ato, por vazhdon në disa lloje mëkatesh të cilat i hapin derën veprimtarive demonike, dhe është jashtë fushë-veprimit të ndonjë shërbese e cila është e familjarizuar tashmë me dhënien e ndihmës shpirtërore kundër sulmeve demonike. Do të dukej se në raste të tilla, shkalla e sulmit apo ndikimit demonik në jetën e një të krishteri, mund të jetë mjaft e fortë. Nuk do të ishte e saktë të thuhej se nuk mund të ketë një ndikim të tillë për shkak se personi është i krishterë. Për rrjedhojë, kur dikush pyet: “A mundet një i krishterë të jetë i pushtuar nga demonët?” por që në të vërtetë me këtë do të thotë: “A mundet që një i krishterë të bjerë nën ndikimin e fortë apo sulm nga demonët?” atëherë përgjigja do të duhej të ishte pozitive por me paralajmërimin që fjala i pushtuar këtu po përdoret në një mënyrë pështjelluese. Përderisa termi i/e pushtuar nga demonët është një term çorientues nëse përdoret në të tëra rastet, veçanërisht kur bëhet fjalë për të krishterët, unë do të preferoja ta shmangia tërësisht atë. Duket më mirë që thjesht të kuptojmë se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmesh apo ndikimesh demonike tek njerëzit, madje edhe tek të krishterët, dhe ta lësh me kaq. Në të tëra rastet, kura do të ishte gjithsesi e njëjta: qortoje demonin në emrin e Jezusit dhe urdhëroje të largohet (shiko diskutimin e mëposhtëm).

4. Si mund të dallohen ndikimet demonike? Në raste të rënda të ndikimit demonik, të atilla si ato të raportuara tek ungjijtë, personi i prekur do të shfaqte veprime të pazakonta dhe shpesh të dhunshme, veçanërisht në kundërshtim ndaj predikimit të ungjillit. Kur Jezusi hyri në sinagogën e Kapernaumit, “në sinagogën e tyre ishte një njeri i pushtuar nga një frymë e ndyrë, i cili filloi të bërtasë, duke thënë: “Mjerë! Ç'ka midis nesh dhe teje, o Jezus nazarenas? A erdhe të na shkatërrosh? Unë e di kush je: I Shenjti i Perëndisë”’ (Marku 1:23–24). Ky njeri u ngrit dhe ndërpreu shërbesën duke i thënë me të bërtitura këto gjëra (apo më saktësisht, demoni përbrenda këtij njeriu i klithi këto fjalë).

Pasi Jezusi zbriti nga mali i shpërfytyrimit, një burrë solli të birin tek Jezusi duke thënë: “ka një frymë memece, dhe e kap kudo, e përplas dhe ai shkumëzon, kërcëllon dhëmbët dhe i ngrijnë gjymtyrët”. Dhe ata ia prunë. Por, sapo e pa, fryma e përplasi me forcë dhe fëmija, që kishte rënë përtokë, rrokullisej duke shkumëzuar.” I ati i fëmijës, tha: “Shpesh e ka hedhur edhe në zjarr dhe në ujë për ta shkatërruar!” (Marku 9:17–18, 20, 22). Veprime të tilla të dhunshme, veçanërisht ato që kanë prirje për shkatërrimin e personit të prekur, qenë tregues të qartë të veprimtarisë demonike. Veprime të ngjashme shikohen në rastin e të demonizuarit nga Gerasena,

 një njeri me një frymë të ndyrë, i cili banonte në varreza dhe kurrkush s'kishte mundur ta lidhte, qoftë edhe me zinxhirë. Shpeshherë, pra, e kishin lidhur me pranga e zinxhirë; por ai gjithnjë i këpuste zinxhirët dhe i thyente prangat; dhe kurrkush nuk e kishte bërë dot zap. Dhe vazhdimisht, natën dhe ditën, ishte nëpër male e nëpër varre, duke bërtitur dhe duke e rrahur veten me gurë. (Marku 5:2–5)

Kur Jezusi dëboi demonët në mënyrë që ata të mos mund ta shkatërronin njeriun tek të cilin kishin jetuar, ata shkatërruan kopenë e derrave tek të cilët hynë menjëherë (Marku 5:13). Veprimtaria satanike apo demonike ka gjithnjë prirjen të shkojë drejt shkatërrimit përfundimtar të pjesëve të krijimit të Perëndisë, dhe veçanërisht të qenieve njerëzore të cilat janë bërë sipas shëmbëlltyrës së Perëndisë (kr. Psa. 106:37, mbi flijimin e fëmijëve).

Nga ky këndvështrim, është interesante të vërejmë se në një rast kur Jezusi shëroi një epileptik, Ai e bëri këtë duke dëbuar një demon (Mat. 17:14–18), por gjetiu, epileptikët dallohen prej atyre të cilët janë nën ndikimin demonik: “Sillnin tek ai të gjithë të sëmurët që vuanin nga lëngata dhe dhimbje të ndryshme dhe të demonizuar, dhe epileptikë, dhe paralitikë; dhe i shëroi” (Mat. 4:24). Po kështu është edhe me raste të tjera të sëmundjeve fizike: në disa raste, Jezusi thjesht u lut për personin apo thjesht tha një fjalë dhe personi u shërua. Në raste të tjera, ka të dhëna apo deklarata të nënkuptuara të ndikimit demonik në vuajtje fizike: një grua e cila “prej tetëmbëdhjetë vjetësh kishte një frymë lëngate” (Luka 13:11) u lidh për tetëmbëdhjetë vjet” (Luka 13:16). Në rastin e shërimit të vjehrrës së Pjetrit, Jezusi “qortoi ethet dhe ato e lëshuan” (Luka 4:39), duke sugjeruar se kishte disa ndikime personale (ndoshta për rrjedhojë demonike) të cilat Jezusi mund t’i qortonte.

Në raste të tjera, letrat e apostujve tregojnë që ndikimi demonik do të çojë në deklarata tërësisht të pavërteta doktrinare, si për shembull në deklarime të tilla: “i thotë Jezusit, i mallkuar” (1 Kor. 12:3), apo refuzimin për të pohuar që “Jezu Krishti ka ardhur në mish” (1 Gjonit 4:2–3). Në të dyja këto raste, konteksti merret me vënien në provë të njerëzve të cilët mund të jenë “profetë të rremë” dhe të cilët dëshirojnë të përdorin dhuratat shpirtërore për të folur në asamblenë e kishës (1 Kor. 12) apo specifikisht për të profetizuar (1 Gjonit 4:1–6). Këto pasazhe nuk tregojnë që të tëra doktrinat e rreme duhet të mendohen si të frymëzuara nga ana demonike, por deklarata hapur të gënjeshtërta të bëra nga ata të cilët thonë se po flasin nëpërmjet fuqisë së Frymës së Shenjtë, padyshim që do të binin në këtë kategori. Kur në Korint pati një kundërshtim aktiv e të paepur ndaj autoritetit apostolik të Palit nga ata të cilët pretenduan se ishin apostuj, por që faktikisht nuk ishin të atillë, Pali i konsideroi ata si shërbëtorë të Satanit të maskuar si shërbëtorë të drejtësisë (2 Kor. 11:13–15).

Përveç këtyre treguesve të dukshëm të jashtëm, veprimtaria demonike nganjëherë kuptohej nga kuptimi subjektiv i pranisë së një ndikimi të keq shpirtëror. Tek “1 Korintasve” 12:10, Pali përmend “pushtet për të dalluar frymërat” (“dallimin e frymëve,” ^[251]KJV) si një lloj të dhuratave shpirtërore. Kjo dhuratë do dukej të ishte një aftësi për të ndjerë apo dalluar ndryshimin në punimin e Frymës së Shenjtë dhe në punimin e frymëve të ndyrë në jetën e dikujt.^[252]22 Kjo dhuratë duket se përfshinte një vetëdije të ndikimit demonik, e cila do të regjistrohej edhe me terma objektivë, fakte të vëzhgueshme, dhe edhe në lidhje me vështirësitë si emocionale ashtu edhe/ose shpirtërore, apo perceptim të pranisë së të keqes.

Por, a duhet që kjo aftësi për të perceptuar ndikimin demonik të jetë e kufizuar vetëm tek ata që kanë këtë dhuratë të veçantë? Njëlloj sikurse me të tëra dhuratat shpirtërore, duket se ka shkallë të ndryshme intensiteti apo force në zhvillimin edhe të kësaj dhurate.^[253]23 Kështu, disa mund ta kenë këtë dhuratë të zhvilluar deri në një shkallë të lartë, ndërkohë që të tjerët mund ta gjejnë funksionale vetëm me raste. Për më tepër, në jetët e tërë besimtarëve, mund të ketë diçka analoge me këtë dhuratë, një lloj aftësie për ndjerë në frymën e tyre praninë e Frymës së Shenjtë apo për të ndjerë ndikimin demonik hera herës tek njerëz të tjerë. Në fakt, Pali flet për një lloj pozitiv perceptimi shpirtëror që besimtarët kanë kur ata përballen me të dhe bashkëpunëtorët e tij: “Sepse ne jemi për Perëndinë era e mirë e Krishtit ndër ata që shpëtohen dhe ndër ata që humbasin; për këta një erë vdekjeje në vdekje, po për ata erë jete në jetë.” (2 Kor. 2:15–16). Në rrjedhën e zakonshme të jetës sot, nganjëherë të krishterët do të kenë një perceptim subjektiv që dikush tjetër është i krishterë, që përpara se të kenë mundësinë që të zbulojnë se faktikisht ashtu është vërtetë. Gjithashtu, duket se ka të ngjarë se një perceptim i kundër shpirtëror mund të shfaqet gjithashtu hera herës, përmes të cilit besimtari do të ndjente praninë e ndikimit demonik në jetën e dikujt, që përpara se të ketë tregues të tjerë më objektivë të këtij fakti.

Për më tepër, nganjëherë, një person i cili është nën një sulm shpirtëror nga një fuqi demonike, do ta dijë apo do ta ndjejë këtë gjë. Një pastor i pjekur apo një mik i krishterë, i cili po këshillon dikë rreth një problemi të vështirë, mund ta shikojë të udhës që të pyesë: “A mendon se një sulm nga një forcë e ligë shpirtërore mund të jetë faktor në këtë situatë?” Personi mundet që thjesht të thotë: “Jo,” por në shumë raste, personi i cili po këshillohet do ta ketë menduar atë mundësi, ose madje të ketë qenë mjaft qartësisht i vetëdijshëm për të, por druhet të thotë ndonjë gjë nga frika se mos e marrin për të çuditshëm. Një person i tillë do të inkurajohet nga fakti që edhe një i krishterë tjetër ta mendojë këtë si një faktor të mundshëm.

Në të tëra këto përpjekje për të dalluar ndikimin demonik, ne duhet të mbajmë mend që në këtë epokë asnjë dhuratë shpirtërore nuk funksionon në mënyrë të përsosur, e gjithashtu, ne nuk kemi një njohuri të plotë të zemrës së njeriut. “sepse të gjithë gabojmë” siç e pohon Jakobi (Jakobi 3:2). Ka shumë raste kur ne jemi disi të pasigurt nëse një person është me të vërtetë i krishterë apo jo, apo kur jemi disi të pasigurt për nëse motivet e dikujt janë apo jo të sinqerta. Ka gjithashtu raste kur ne jemi të paqartë për drejtimin të cilin Perëndia po na jep në jetën tonë, apo mund të jemi të pasigurt për nëse është apo jo e përshtatshme për të folur apo për të qëndruar në heshtje rreth një çështjeje të caktuar. Kësisoj ne nuk duhet të habitemi se mund të ketë disa shkallë pasigurie në perceptimin tonë të pranisë së ndikimit demonik gjithashtu. Sidoqoftë, kjo nuk do të thotë se ne duhet të shpërfillim mundësinë e ndikimit demonik, dhe ndërkohë që bëhemi më të pjekur dhe të ndjeshëm nga ana shpirtërore, e ndërkohë që fitojmë përvojë në shërbimin ndaj nevojave të të tjerëve, aftësia jonë për të dalluar ndikimin demonik në situata të ndryshme, padyshim që do të rritet.

5. Jezusi u jep të tërë besimtarëve autoritet për të dëbuar demonë dhe për t’i urdhëruar ato që të largohen. Kur Jezusi dërgoi dymbëdhjetë dishepujt përpara Tij për të predikuar mbretërinë e Perëndisë, Ai “u dha atyre fuqi dhe pushtet mbi të gjithë demonët” (Luka 9:1). Pasi të shtatëdhjetedy vetët kishin predikuar mbretërinë e Perëndisë në qytete dhe fshatra, ata u kthyen me gëzim duke thënë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!” (Luka 10:17), dhe Jezusi u tha: “Ja, ju dhashë pushtet...mbi çdo pushtet të armikut” (Luka 10:19). Kur Filip, ungjilltari shkoi në Samari për të predikuar ungjillin e Krishtit, “frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta që ishin të pushtuar” (Veprat 8:7, përkthimi i autorit), dhe Pali e përdori autoritetin shpirtëror mbi demonët për t’i thënë një fryme parashikuese tek një vajzë fallxhore, “Të urdhëroj, në emër të Jezu Krishtit, të dalësh prej saj” (Veprat 16:18).

Pali ishte i vetëdijshëm për autoritetin shpirtëror që kishte, si në përballjet ballë për ballë siç pati tek “Veprat” 16, ashtu edhe në jetën e tij të lutjes gjithashtu. Ai tha: “Sepse, edhe pse ecim në mish, nuk luftojmë sipas mishit, sepse armët e luftës sonë nuk janë mishërore, por të fuqishme në Perëndinë për të shkatërruar fortesat” (2 Kor. 10:3–4). Për më tepër, ai foli më pas për përpjekjet që të krishterët bëjnë kundër “dredhive të djallit” në përshkrimin që ai i bën konfliktit “kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (shiko Efe. 6:10–18). Jakobi u thotë të tërë lexuesve të tij (në shumë kisha): “kundërshtoni djallin dhe ai do të arratiset prej jush” (Jakobi 4:7). Po kështu, Pjetri u thotë lexuesve të tij në shumë kisha të Azisë së Vogël, se: “Kundërshtari juaj, djalli, sillet rreth e qark si një luan vrumbullues, duke kërkuar cilin mund të përpijë. Atij kundërshtojini, të patundur në besim” (1 Pjetrit 5:8–9).^[254]24

Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se “Juda” 9 na mëson se të krishterët nuk duhet të urdhërojnë apo qortojnë frymët e liga. Aty thuhet: “Por Mikaeli, kryeengjëlli, kur, duke u zënë me djallin, debatonte për trupin e Moisiut, nuk guxoi të sillte një gjykim blasfemues, por tha: “Zoti të qortoftë”’

Sidoqoftë, në kontekst, Juda nuk po flet rreth të krishterëve në përballjet e tyre me forcat demonike, por po tregon gabimin e mësuesve të rremë imoralë dhe rebelues, të cilët “përbuzin pushtetin” në përgjithësi, si dhe “blasfemojnë dinjitetet” (v. 8 ^[255]NIV): me autoritetin e vetes së tyre, ata flasin si të pamend fjalë blasfemuese kundër qenieve qiellore, qofshin engjëllore, qofshin demonike. Referenca ndaj Mikaelit, është thjesht për të treguar që krijesa më e madhe engjëllore, pavarësisht se sa e fuqishme është, nuk guxoi që të shkonte përtej kufijve të autoritetit që Perëndia i kishte dhënë. Mësuesit e rremë ama, i kanë tejkaluar ku e ku kufijtë e tyre, dhe ata tregojnë marrëzinë e tyre kur “shajnë të gjitha gjërat që nuk i dinë” (v. 10). Mësimi që nxirret nga ky varg është thjesht: “Mos u përpiq të shkosh përtej autoritetit që Perëndia të ka dhënë!” Kur “Juda” 9 shikohet në këtë mënyrë, e vetmja pyetje që ngrihet për një të krishterë nga ky varg, është: “Çfarë autoriteti na ka dhënë Perëndia mbi forcat demonike?” Gjithashtu, edhe pjesa tjetër e Besëlidhjes së Re, flet qartësisht për këtë në disa vende. Jo vetëm Jezusi, dhe jo vetëm dymbëdhjetë dishepujt e Tij, por edhe shtatëdhjetë dishepujt, dhe Pali e Filipi (i cili nuk ishte apostull) u është dhënë autoritet mbi demonët nga Zoti Jezus (shiko vargjet më lart). Për rrjedhojë, “Juda” 9 thjesht nuk mund të nënkuptojë se është e gabuar që qeniet njerëzore të qortojnë apo urdhërojnë demonët, apo se është gabim për cilindo apostull që të veprojë po kështu. Faktikisht, si Pjetri ashtu edhe Jakobi, i inkurajojnë të tërë të krishterët që t’i “rezistojnë” djallit, dhe Pali i inkurajon besimtarët në përgjithësi që të veshin armaturën shpirtërore dhe të përgatiten për luftë shpirtërore.

Përpara se të shqyrtojmë në më tepër hollësi se si ai autoritet funksionon në praktikë, është e rëndësishme që fillimisht të kuptojmë që vepra e Krishtit në kryq është baza më kryesore për autoritetin tonë mbi demonët.^[256]25 Paçka se Krishti korri një fitore mbi Satanin në shkretëtirë, letrat e Besëlidhjes së Re tregojnë për nga kryqi si momenti kur Satani u mposht në mënyrë vendimtare. Jezusi mori mbi Vete mish dhe gjak, “që të shkatërronte, me anë të vdekjes atë, që ka pushtetin e vdekjes, domethënë djallin” (Heb. 2:14 ^[257]NASB). Në kryq, Perëndia “i zhveshi principatat dhe pushtetet, i turpëroi botërisht, duke ngadhënjyer mbi ata, nëpërmjet tij” (Kol. 2:15). Për rrjedhojë, Satani e urren kryqin e Krishtit, për shkak se atje Ai i ka dhënë dërrmën një herë e mirë. Për shkak se gjaku i Krishtit flet qartë për vdekjen e Tij, lexojmë tek “Zbulesa” për ata të cilët e mposhtën Satanin nëpërmjet gjakut të Krishtit gjatë konfliktit me të në këtë botë: “Dhe ata e mundën atë me anë të gjakut të Qengjit dhe me anë të fjalës së dëshmisë së tyre” (Zbu. 12:11). Për shkak të vdekjes së Krishtit në kryq, mëkatet tona janë falur plotësisht dhe Satani nuk ka asnjë autoritet të merituar mbi ne.

Së dyti, anëtarësia jonë si fëmijë në familjen e Perëndisë, është pozita e palëkundur shpirtërore nga e cila ne përfshihemi në luftë shpirtërore. Pali i thotë çdo të krishteri: “sepse të gjithë ju jeni bij të Perëndisë me anë të besimit në Krishtin Jezus” (Gal. 3:26). Kur Satani të vijë për të na sulmuar, ai do të sulmojë një nga fëmijët e Perëndisë, një pjesëtar të vetë familjes së Perëndisë: kjo e vërtetë na jep autoritet për të bërë luftë të suksesshme kundër tij dhe për ta mposhtur atë.^[258]26

Nëse ne si besimtarë e shikojmë me vend që të flasim një fjalë qortimi ndaj një demoni, është e rëndësishme që të mbajmë mend që nuk kemi përse t’ua kemi frikën demonëve. Paçka se Satani dhe demonët kanë shumë më pak fuqi sesa ç’është fuqia e Frymës së Shenjtë në punë përbrenda nesh, një prej taktikave të Satanit është të synojë të na bëjë të kemi frikë. Në vend që t’i jepemi një frike të tillë, të krishterët duhet ta kujtojnë veten për të vërtetat e Shkrimit, i cili na thotë: “Ju jeni prej Perëndisë, o djema, dhe i keni mundur ata, sepse ai në ju është më i madh se ai në botë” (1 Gjonit 4:4), dhe “Sepse Perëndia nuk na ka dhënë frymë frike, por force, dashurie dhe mendjekthjelltësie” (2 Tim. 1:7). Ajo që Pali thotë rreth filipianëve në marrëdhënien e tyre me kundërshtarët njerëzorë, mund të zbatohet gjithashtu kur përballemi me kundërshti demonike ndaj ungjillit. Pali u thotë që të qëndrojnë të patundur e “duke mos u lënë të trembeni në asnjë gjë nga kundërshtarët; kjo është për ta një tregues humbjeje, kurse për ju shpëtimi, edhe kjo nga ana e Perëndisë” (Fil. 1:28). Ai u thotë gjithashtu efesianëve që në luftën e tyre shpirtërore, ata duhet të përdorin “mburojën e besimit” me të cilin ata mund të “shuajnë të gjitha shigjetat e zjarrta të të ligut” (Efe. 6:16). Kjo është shumë e rëndësishme, përderisa e kundërta e frikës është besimi tek Perëndia. Ai u thotë gjithashtu atyre që të jenë të guximshëm në konfliktin e tyre shpirtëror, kështu që, duke marrë të tërë armaturën e Perëndisë, ata “të mund të rezistojnë në ditën e ligë dhe të qëndrojnë në këmbë pasi të keni kryer çdo gjë” (Efe. 6:13). Në konfliktin e tyre me forca armiqësore shpirtërore, lexuesit e Palit nuk duhet t’ia mbathin nga sytë këmbët apo të struken nga frika, por duhet të qëndrojnë me guxim në vendin e tyre, duke ditur që armët dhe armatura e tyre janë “të fuqishme në Perëndinë për të shkatërruar fortesat” (2 Kor. 10:4; kr. 1 Gjonit 5:18).

Megjithëkëtë, ne mund të pyesim përse Perëndia dëshiron që të krishterët t’i flasin drejtpërsëdrejti demonit që është duke trazuar dikë, e jo t’i luten apo t’i kërkojnë Perëndisë që ta dëbojë demonin për ta? Në një farë mënyre, kjo është e ngjashme me pyetjen: përse të krishterët duhet të ndajnë ungjillin me një person tjetër në vend që thjesht të luten apo t’i kërkojnë Perëndisë që t’ia zbulojë drejtpërsëdrejti ungjillin atij personi. Ose, përse duhet t’i themi fjalë inkurajuese një të krishteri i cili është i dekurajuar e jo të thjesht lutemi dhe t’i kërkojmë Perëndisë Vetë, për ta inkurajuar drejtpërsëdrejti atë person? Përse duhet të flasim një fjalë qortimi apo një vërejtje të butë ndaj një të krishteri të cilin e shikojmë të përfshirë në ndonjë lloj mëkati, në vend që thjesht të lutemi e t’i kërkojmë Perëndisë që të kujdeset për mëkatin në jetën e atij personi? Përgjigjja ndaj të tëra këtyre pyetjeve është se në botën që Perëndia ka krijuar, Ai na ka dhënë një rol shumë aktiv në realizimin e planeve të Tij, veçanërisht planeve të Tij për çuarjen përpara të mbretërisë si dhe ndërtimin e kishës. Në të tëra këto raste, përfshirja e drejtpërdrejtë si dhe veprimtaria jonë është e rëndësishme krahas lutjeve tona. Dhe kështu duket se është edhe në rastin e veprimit tonë me forcat demonike. Ashtu sikurse një baba i mençur i cili nuk ua zgjidh të tëra mosmarrëveshjet fëmijëve të tij, por nganjëherë i kthen në këndin e lojërave për ta zgjidhur vetë mosmarrëveshjen, po kështu, edhe Ati ynë qiellor na inkurajon që të angazhohemi drejtpërsëdrejti në konflikt me forcat demonike në emrin e Krishtit si dhe në fuqinë e Frymës së Shenjtë. Për rrjedhojë, Ai na bën të aftë që të fitojmë gëzimin e pjesëmarrjes në një shërbesë përjetësisht të rëndësishme si dhe në gëzimin e ngadhënjimit mbi fuqinë shkatërrimtare të Satanit dhe demonëve të Tij në jetën e njerëzve. Nuk është se Perëndia nuk mund të merret me sulmet demonike çdo herë që ne jemi lutur e i kërkojmë Atij që ta bëjë këtë, sepse ai padyshim që do të të mundte, dhe padyshim që Ai ashtu bën nganjëherë. Por, modeli i Besëlidhjes së re, duket se është që Perëndia zakonisht pret që të krishterët vetë t’u flasin drejtpërsëdrejti frymëve të papastër.

Në praktikën aktuale, ky autoritet, për t’i qortuar demonët, mund të çojë në shqiptimin shkurtimisht të një urdhri ndaj një frymë të keqe që të largohet kur ne dyshojmë për praninë e ndikimit demonik në jetën tonë apo në jetën e atyre që kemi përreth.^[259]27 Ne duhet që t’i “kundërshtojmë djallit” (Jakobit 4:7), dhe ai do të largohet nga ne.^[260]28 Nganjëherë, një urdhëresë shumë e shkurtër në emrin e Jezusit do të mjaftojë. Nganjëherë tjetër, do të jetë e dobishme që të citojmë Shkrimin në procesin e urdhërimit të një frymë të keqe që të largohet nga diku. Pali flet për “shpatën e Frymës, që është fjala e Perëndisë” (Efe. 6:17).^[261]29 Dhe Jezusi, kur u tundua nga Satani në shkretëtirë, në mënyrë të përsëritur citoi Shkrimin si përgjigje ndaj tundimeve të Satanit (Mat. 4:1–11). Shkrimet e duhura mund të përfshijnë deklarata të përgjithshme të ngadhënjimit të Jezusit mbi Satanin (Mat. 12:28–29; Luka 10:17–19; 2 Kor. 10:3–4; Kol. 2:15; Heb. 2:14; Jakobit 4:7; 1 Pjetrit 5:8–9; 1 Gjonit 3:8; 4:4; 5:18),^[262]30 por gjithashtu vargje të cilat flasin drejtpërsëdrejti për tundimet e caktuara apo me vështirësinë që kemi.

Në jetën tonë personale, nëse gjejmë emocione të mëkatshme të cilat janë pazakonshmërisht të forta e duke u shtuar në mendjen apo zemrën tonë (qofshin ato emocione nga frikëra, zemërime, urrejtje, hidhësi, epshe, lakmi emocionale, etj.), krahas lutjes dhe kërkimit nga Jezusi për ndihmë në tejkalimin e tyre, do të ishte gjithashtu e përshtatshme për ne që të thoshim diçka të tillë si: “Frymë frike, në emrin e Jezusit, unë të urdhëroj të largohesh që këtu e të mos kthehesh më!” Paçka se mund të mos jemi të sigurt nëse ka apo jo një faktor demonik në atë situatë të caktuar, dhe, edhe pse prania e një demoni mund të jetë vetëm një faktor kontribuues në atë rrethanë, gjithsesi, fjalë të tilla qortuese nganjëherë do të jenë shumë efikase. Paçka se ne nuk kemi në Besëlidhjen e Re një dokumentim të plotë të jetës personale të lutjes të apostullit Pal, ai flet haptas rreth luftës “jo...kundër gjakut dhe mishit, por...kundër frymërave të liga në vendet qiellore” (Efe. 6:12) si dhe që “nuk luftojmë sipas mishit” (2 Kor. 10:3). Është e arsyeshme që të mendojmë që jeta e zgjeruar e lutjes së atij vetë, përfshinte këtë lloj qortimi gojor ndaj forcave demonike si një aspekt i luftës shpirtërore.

Për më tepër, një betejë e tillë kundër “frymërave të liga” mund të nënkuptojë se në kohën tonë private të lutjes ndërmjetësuese për të tjerët, ne do të përfshijmë një element qortimi gojor ndaj forcave demonike i cili mund të jenë duke luajtur një rol në situatat për të cilat jemi duke u lutur. (Ky lloj lufte shpirtërore, nuk do të ishte në praninë e personit për të cilin jemi të shqetësuar, i cili në shumë raste të veprimit ndryshe do të pështjellohej dhe frikësohej pa qenë nevoja.) Për shembull, prindërit mundet që me shumë vend të përfshijnë një fjalë të shkurtër qortimi ndaj një fryme kryeneçësie tek një fëmi, apo përtacie tek një tjetër, apo zemërimi tek një tjetër, plus lutjes ndaj Zotit që të japë fitore në ato fusha, dhe si shtesë ndaj mësimdhënies dhe disiplinimit të fëmijëve të tyre.^[263]31

6. Përdorim i duhur i autoritetit shpirtëror të krishterë në shërbesën ndaj njerëzve të tjerë. Kur kalojmë nga diskutimi i luftës private shpirtërore në jetën tonë personale si dhe ndoshta në jetën e pjesëtarëve të rrethit të ngushtë familjar, ne kalojmë tek çështja e shërbesës së drejtpërdrejtë personale ndaj të tjerëve të cilët kanë rënë nën sulm shpirtëror. Për shembull, nganjëherë ne mund të përfshihemi në këshillime apo lutje me një person tjetër kur dyshojmë se veprimtaria demonike është një faktor në situatën e tyre. Në këto raste, disa aspekte të tjera për t’u shqyrtuar duhen mbajtur mend.

Së pari, është e rëndësishme të mos i frikësosh njerëzit duke folur shumë shkujdesur rreth një fushe që mund të jetë shumë e njohur për ne por mjaft e panjohur dhe disi e frikshme për të tjerët. Fryma e Shenjtë është një Frymë butësie dhe paqeje (shiko 1 Kor. 14:33). Për shkak të kësaj, shpesh herë është më maturi që thjesht të bëjmë pyetje ndaj personit të cilin po ndihmojmë. Ne mund të pyesim: “A mendon se një frymë e keqe mund të jetë duke të të sulmuar në këtë situatë ku ndodhesh?” apo “A e ke problem po të qortoj çfarëdo fryme të ndyrë që mund të jetë faktor në këtë gjë?” Do të ishte gjithashtu e rëndësishme që ta siguronim personin se nëse ka një faktor demonik të përfshirë, kjo nuk duhet të mendohet si një reflektim negativ mbi gjendjen shpirtërore të personit, por thjesht mund të tregojë që Satani është duke u përpjekur që të sulmojë personin, me qëllim për të mos e lejuar atë që të kryejë një shërbesë më efikase për Zotin. Çdo i krishterë është një ushtar në ushtrinë shpirtërore të Zotit, dhe për rrjedhojë subjekt sulmesh ndaj forcave të armikut.

Nëse personi tjetër të jep leje që ta bësh këtë gjë, një urdhër i shkurtër mund të thuhet me zë, duke i thënë frymës së ndyrë që të largohet.^[264]32 Përderisa personi që është nën sulm, shpesh herë do të ketë ndjerë prani demonike, do të ishte me vend që pas urdhërimit të frymës së ndyrë që të largohet, ta pyesje atë person nëse po ndjen apo percepton ndonjë gjë ndryshe pasi u shqiptuan këto fjalë. Nëse me të vërtetë ka patur një ndikim demonik në atë situatë, personi mund të shprehë një ndjenë të aty për atyshme lehtësimi apo çlirimi, shpesh të gërshetuar me një ndjesi gëzimi dhe paqeje gjithashtu.

E tëra kjo nuk ka përse të jetë një procedurë tejet dramatike e ngarkuar emocionalisht. Disa histori bashkëkohore, tregojnë për beteja të gjata e të stërzgjatura në të cilat këshilltari i krishterë debaton me demonin dhe i bërtet në mënyrë të përsëritur gjatë një periudhe prej disa orësh. Por në Besëlidhjen e Re nuk nënkuptohet gjëkundi që demonët të kenë vështirësi me dëgjimin, e gjithashtu nuk ka shembuj periudhash të tilla të gjata konflikti me qëllim për ta bërë një demon të largohet. Jezusi thjesht “me fjalën, i dëboi frymërat” (Mat. 8:16), paçka se në një rast (me të demonizuarin e Gerasenës) fryma e keqe shfaqi rezistencë fillimisht (shiko Marku 5:8; Luka 8:29). Jezusi pas kësaj pyeti për emrin e tij dhe dëboi shumë demonë njëherësh (Marku 5:9–13; Luka 8:30–33). Fuqia për të dëbuar demonë nuk vjen nga forca jonë apo fuqia e zërit tonë, por nga Fryma e Shenjtë (Mat. 12:28; Luka 11:20). Kësisoj, një zë i qetë, me vetëbesim e autoritar, duhet të jetë i mjaftueshëm.

Së dyti, për të shmangur rënien në një bashkëbisedim apo betejë të gjatë me demonin vetë, këshilltari i krishterë duhet të përqendrohet jo tek demoni por tek personi të cilit po i shërben si dhe tek të vërtetat e Biblës që duhen pohuar dhe besuar. “Brezi i të vërtetës” (Efe. 6:14) është pjesë e armaturës e cila na mbron nga Satani, njësoj sikurse është edhe “shpata e Frymës, që është fjala e Perëndisë” (Efe. 6:17). Nëse personi i cili po shërbehet do të përqendrohet dhe besojë të vërtetën e Shkrimit, do t’i kthejë shpinën mëkatit dhe në këtë mënyrë do të veshë “parzmoren e drejtësisë” (Efe. 6:14), atëherë fryma e keqe nuk do të ketë vend ku të rrijë në jetën e atij personi. Nëse demoni refuzon të largohet pavarësisht urdhëresës së dhënë në emrin e Jezusit, atëherë, gjëja më e mirë mund të jetë të presim për një kohë tjetër pas shumë lutjesh dhe përgatitjesh shpirtërore vetjake nga ana e personit që po shërbehet si dhe nga ana e personave që janë përfshirë në këtë shërbesë (Mat. 17:19–20; Marku 9:29; shiko diskutimin e mëposhtëm).^[265]33

Së treti, është e rëndësishme për të krishterët që të mos bëhen më kureshtarë nga ç’duhet në këtë fushë konflikti demonik. Paçka se kjo është një shërbesë në të cilën Zoti u jep të tërë të krishterëve autoritet për t’u përfshirë, Shkrimi gjithsesi na thotë se ne duhet të jemi “foshnje për të ligën” (1 Kor. 14:20). Kjo do të thotë se ne nuk duhet të magjepsemi shumë me çështjet e të keqes si dhe me përpjekjet për t’u bërë “ekspertë” në disa lloje të së keqes thjesht për të shuar kureshtjen tonë.^[266]34

Së katërti, nëse personi të cilit po i shërbehet nuk është i krishterë, është e rëndësishme që ai apo ajo të nxitet që të kërkojë shpëtim tek Krishti menjëherë pasi demoni të dëbohet në mënyrë që Fryma e Shenjtë të banojë tek personi në fjalë e ta mbrojë atë nga sulmet e ardhshme. Përndryshe, më vonë mund të ketë një rezultat më të keq.

Por fryma e ndyrë kur ka dalë nga njeriu, shkon nëpër vende të thata, duke kërkuar prehje, edhe nuk e gjen. Atëherë thotë: “Do të kthehem në shtëpinë time, nga kam dalë”; dhe kur vjen e gjen të zbrazët, të pastruar dhe të zbukuruar; atëherë shkon e merr me vete shtatë frymëra të tjera më të liga se ai vetë, të cilët hyjnë dhe banojnë aty; kështu gjendja e fundit e këtij njeriu bëhet më e keqe nga e mëparshmja. Kështu do t'i ndodhë edhe këtij brezi të mbrapshtë. (Mat. 12:43–45)

Së pesti, efikasiteti në raste të vështira të ndikimit demonik, mund të jetë i lidhur me gjendjen tonë shpirtërore. Kur Jezusi kishte dëbuar një demon nga një djalë epileptik, dhe “nga ai çast djali u shërua” dishepujt shkuan privatisht tek Jezusi dhe pyetën: “Përse ne nuk ishim në gjendje ta dëbonim?” (Mat. 17:18–19). Jezusi u tha: “Prej mosbesimit tuaj” (Mat. 17:20). Ungjilli i Markut tregon se Jezusi tha gjithashtu në kuadër të përgjigjes ndaj dishepujve të vet, se: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje” (Marku 9:29). Dishepujt me sa duket ishin të dobët në besim në atë kohë; ata nuk kishin kaluar kohë të mjaftueshme në lutje kohët e fundit, dhe ata nuk po ecnin plotësisht në fuqinë e Frymës së Shenjtë.^[267]35

Jezusi lëshon një paralajmërim të qartë duke na thënë se nuk duhet të gëzohemi shumë apo të mburremi shumë me fuqinë tonë mbi demonët, por se duhet të gëzohemi në shpëtimin tonë të madh. Këtë gjë ne duhet ta mbajmë në mendje se mos përndryshe bëhemi krenarë dhe Fryma e Shenjtë e largon fuqinë e tij prej nesh. Kur të shtatëdhjetët u kthyen me gëzim duke thënë: “Zot, edhe demonët na nënshtrohen në emrin tënd!” (Luka 10:17) Jezusi u tha: “Megjithatë mos u gëzoni për këtë se po ju nënshtrohen frymërat, por gëzohuni më shumë se emrat tuaj janë shkruar në qiej” (Luka 10:20).^[268]36

7. Pritshmëria jonë duhet të jetë që ungjilli të vijë me fuqi për të ngadhënjyer mbi veprat e djallit. Kur Jezusi erdhi duke predikuar ungjillin në Galile, “Prej shumë vetëve dilnin dhe demonë” (Luka 4:41). Kur Filipi shkoi në Samari për të predikuar ungjillin, “frymëra të ndyra, dilnin nga shumë veta...duke bërtitur me zë të lartë” (Veprat 8:7). Jezusi e mandatoi Palin që të predikonte ndër judenjtë “që t'u çelësh sytë atyre dhe të kthehen nga errësira në dritë dhe nga pushteti i Satanit te Perëndia, që të marrin me anë të besimit në mua faljen e mëkateve dhe trashëgim midis të shenjtëruarve” (Veprat 26:18). Shpallja e ungjillit nga Pali, ai tha, se nuk u bë “me fjalë mbushamendëse nga urtësia njerëzore, por në dëftim të Frymës dhe të fuqisë, që besimi juaj të mos qëndrojë në urtësinë e njerëzve, po në fuqinë e Perëndisë” (1 Kor. 2:4–5; kr. 2 Kor. 10:3–4). Nëse ne me të vërtetë besojmë në dëshminë e Shkrimit për ekzistencën dhe veprimtarinë e demonëve, dhe nëse ne me të vërtetë besojmë se “për këtë është shfaqur Biri i Perëndisë: për të shkatërruar veprat e djallit” (1 Gjonit 3:8), atëherë do të dukej e përshtatshme që të pritnim se edhe sot, kur ungjilli i është shpallur jobesimtarëve, dhe kur lutje bëhen për besimtarët të cilat ndoshta janë vetëdijësuar për këtë dimension konflikti shpirtëror, do të ekzistojë një ngadhënjim i mirëfilltë dhe shpesh i atypëratyshëm mbi fuqinë e armikut. Ne duhet të presim që kjo gjë të ndodhë, ta mendojmë si një pjesë normale të punës së Krishtit në ndërtimin e mbretërisë s Tij dhe të bazohemi me Krishtin në fitoren e Tij në këtë gjë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Përpara se të lexonit këtë kapitull, a ke menduar ndonjëherë që pjesa më e madhe e veprimtarisë demonike është e kufizuar vetëm në kohën e Besëlidhjes së Re, apo në shoqëri të tjera nga ajo e jotja? Pas leximit të këtij kapitulli, a ka fusha të tjera në shoqërinë tënde ku ti mendon se mund të ketë ndikim demonik sot? A ndjen ndopak frikë kur mendon për mundësinë e përballjes me veprimtarinë demonike në jetën tënde apo në jetën e atyre që ke përreth? Çfarë thotë Bibla që do t’i jepte përgjigje specifike asaj ndjenje frike? A mendon se Zoti dëshiron që t’i ta ndjesh atë frikë (po qe se e ndjen)?

2.     A ka ndonjë fushë mëkatimi në jetën tënde tani që mund t’i japë vend ndonjë veprimtarie demonike? Nëse po, çfarë do të donte Zoti që t’i të bëjë në lidhje me atë mëkat?

3.     A ka raste kur ke patur fitore mbi disa forca demonike duke u folur në emrin e Jezusit? Si munden materialet në këtë kapitull të të ndihmojë të jesh më efikas në këtë lloj konflikti shpirtëror? Cilat janë rreziqet e të shfaqurit shumë interesuar apo përfshirje të tepruar në këtë lloj shërbese? Si mund të mbrohesh ndaj këtij interesimi të tepruar? Cila mendoni se qe procedura e Palit kur erdhi për të predikuar ungjillin qytet më qytet ku ai nuk ishte dëgjuar kurrë më përpara dhe ku kishte adhurim demonik? Si do mundet kisha sot të përfitojë nga shembulli i Palit?

TERMA TË VEÇANTË

pushtim nga demonët

i demonizuar

demonë

dallimi mes frymëve

ekzorcizëm

Satan

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 129–136

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1892–1894 Miley, 1:539–540; 2:497–504

1940 Wiley, 1:476–477

1983 Carter, 2:1069–1997

3. Baptiste

1767 Gill, 1:435–440

1887 Boyce, 181–189

1907 Strong, 450–464

1917 Mullins, 279–280

1976–1983 Henry, 6:229–250

1983–1985 Erickson, 445–451

1987–1994 Lewis/Demarest, 2:257–263

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 2:33–124

1949 Thiessen, 133–150

1986 Ryrie, 135–168

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:504–514

1934 Mueller, 202–204

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:172–179 (1.14.13–19)

1724–1758 Edwards, 2:607–612

1861 Heppe, 201–219

1871–1873 Hodge, 1:643–648

1937–1966 Murray, CW 2:67–70

1938 Berkhof, 148–149

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:173, 224–236

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 119–124

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:329; 2:1105, 1153–1154

Vepra të tjera

Anderson, Neil. Thyesi i Zgjedhës (The Bondage Breaker). Eugene, Ore.: Harvest House, 1990.

_______. Fitore mbi Errësirën (Victory Over the Darkness). Ventura, Calif.: Regal, 1990.

Dickason, C. Fred. Engjëjt, të Zgjedhurit dhe e Keqja (Angels, Elect and Evil). Chicago: Moody, 1975.

_______. Pushtimi nga Demonët dhe i Krishteri: Një Pikëpamje e Re (Demon Possession and the Christian: A New Perspective). Westchester, Ill.: Crossway, 1991.

Green, Michael. Unë Besoj në Rënien e Satanit (I Believe in Satan’s Downfall). Grand Rapids: Eerdmans, 1981.

Lewis, C.S. Letrat e Skruteipit (The Screwtape Letters). New York: Macmillan, 1961.

MacMillan, John A. Autoriteti i Besimtarit: Një Përmbledhje e “Autoritetit të Besimtarit” dhe “Autoritetit të Ndërmjetësuesit në Lutje (The Authority of the Believer: A Compilation of “The Authority of the Believer” and “The Authority of the Intercessor.”) Harrisburg, Pa.: Christian Publications, 1980.

McClelland, S.E. “Demon, Pushtimi nga Demonët (Demon, Demon Possession).” Tek FTU (EDT) fq. 306–308.

Mallone, George. Të Armatosemi për Luftë Shpirtërore (Arming for Spiritual Warfare). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

Penn-Lewis, Jessie, me Evan Roberts. Luftë ndaj Shenjtorëve (War on the Saints). Botim i plotë. New York: Thomas E. Lowe, 1973.

Pentecost, Dwight. Armiku, Djalli (The Adversary, the Devil). Grand Rapids: Zondervan, 1969.

Twelftree, G.H. “Djalli dhe Demonët (Devil and Demons).” Tek FRT (^[269]NDT) fq. 196–198.

Unger, M.F. “Satan (Satan).” Tek FRT (EDT) fq. 972–973.

_______. Demonët në Botën Sot: Një Studim i Okultizmit në Dritën e Fjalës së Perëndisë (Demons in the World Today: A Study of Occultism in the Light of God’s Word). Wheaton, Ill.: Tyndale, 1971.

Warner, Timothy M. Lufta Shpirtërore: Fitore mbi Fuqitë e Kësaj Bote të Errët (Spiritual Warfare: Victory Over the Powers of This Dark World). Wheaton, Ill.: Crossway, 1991.

Wright, Nigel. Sindroma Satan: Vënia në Vendin e Duhur të Fuqive të Errësirës (The Satan Syndrome: Putting the Power of Darkness In Its Place). Grand Rapids: Zondervan, 1990.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Jakobi” 4:7–8: Nënshtrojuni, pra, Perëndisë, kundërshtoni djallin dhe ai do të arratiset prej jush! Afrojuni Perëndisë dhe ai do t'ju afrohet juve; pastroni duart, o mëkatarë, dhe shenjtëroni zemrat, o njerëz me dy mendje.

HIMN

“I KRISHTERË, A I SHIKON? (CHRISTIAN, DOST THOU SEE THEM?)”

I krishterë, ata kanë hyrë tokë të shenjtë a i shikon,

Se si fuqitë e errësirës përreth teje tërbohen?

Kristian, ngrihu dhe goditi, fitimet për ty si humbje të jenë,

Me forcën që vjen nga Kryqi i shenjtë.

Kristian, a i ndjen, se si përbrenda punojnë,

Rreken, tundojnë, joshin, në mëkat të shtyjnë?

Kristian, kurrë mos u tut; kurrë mos u dekurajo;

Gatitu për betejë, rri syçelë, lutu dhe agjëro.

Kristian, a i dëgjon, se si me fjalë frikën duan të të shtijnë?

“Gjithnjë agjëron dhe vigjilon? Syçelë dhe lutesh gjithnjë?”

Kristian përgjigju me guxim: “Sa herë marr frymë, shpirti im lutet!”

Paqja do vijë pas betejës, nata në ditë do të shuhet.

Dëgjo fjalët e Jezusit: “O shërbëtori im i vërtetë;

Ti je shumë i lodhur, dikur ashtu isha i lodhur edhe Vetë;

Por pas këtij mundimi një ditë tërësisht i imi do të jesh,

Dhe fundi i pikëllimit do vijë kur pranë fronit Tim të vesh’.”

Autori: John Mason Neale, 1862

Himne alternative: “Ushtarë të Krishtit ngrihuni (Soldiers or Christ Arise)”; “Na pri o mbret i përjetshëm (Lead On, O King Eternal)” “Përpara, Ushtarë të Krishterë (Onward, Christian Soldiers).”

Faqe  nga

[1]1. Unë jam mirënjohës për shumë komente ndihmuese në këtë kapitull, të bëra nga miq të cilët kanë një njohuri të specializuar rreth disa aspekteve të tij, veçanërisht Steve Figard, Doug Brandt, dhe Terry Mortenson.

[2]2. Kur ne themi se universi u krijua “nga hiçi,” është e rëndësishme që t’i ruhemi një keqkuptimi të mundshëm. Fjala asgjë nuk nënkupton ndonjë lloj ekzistence, siç e kanë kuptuar disa filozofë. Ne nënkuptojmë se Perëndia nuk përdori ndonjë material që ekzistonte edhe më parë kur Ai krijoi universin.

[3]3. Përkthimi në anglisht i Biblës, RSV  me (“kështu që ajo që shikohet u bë nga gjëra që nuk shfaqen”) me sa duket thotë se Perëndia e bëri universin nga një lloj materieje e padukshme, por rendi i fjalëve në tekstin greqisht (μὴ ἐκ φαινομένων) tregon se fjala “nuk” e bën mohore frazën “nga gjëra që shfaqen.” Përkthimi që jep versioni RSV e paraqet sikur fjala “nuk” e bën mohore pjesoren “shfaqen,” por do të nevojitej të radhitej menjëherë përpara saj, me qëllim për ta bërë këtë. Shiko diskutimin tek Philip Hughes, Një Komentar mbi Letrën drejtuar Hebrenjve (A Commentary on the Epistle to the Hebrews) (Grand Rapids: Eerdmans, 1977), fq. 443–452.

[4]Rsv—Versioni i Biblës në anglisht, i titulluar Revised Standard Version

[5]4. Shiko C.E.B. Cranfield, Një Komentar Kritik dhe Ekzegjezik i Letrës Drejtuar Romakëve (A Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans) ICC, vol. 1 (Edinburgh: T. & T. Clark, 1975), f. 244: Greqisht ὡς (G6055) si shprehëse e pasojës.

[6]Mg.—margjina apo shënimet anash faqes

[7]5. Shiko seksionin C më poshtë (fq. 271–272) mbi qëllimin e Perëndisë për krijimin.

[8]6. Fjala e përkthyer “ushtri” (Heb. צָבָא, H7372) përdoret nganjëherë për t’iu referuar planetëve dhe yjeve (L. i P. 4:19; Isa. 34:4; 40:26), por asnjë prej shembujve të cituar tek BDB, f. 839 (1.c) nuk flet për yjet që adhurojnë Perëndinë, ndërsa pjesa më e madhe flasin për trupat qiellorë si “ushtria e qiejve” të cilat në mënyrë të gabuar adhurohen nga paganët (L. i P. 17:3; 2 Mbret. 17:16; 21:3; Jer. 8:2; etj.).

[9]7. Pavarësisht kësaj deklarate të thënë shkoqur tek “Zan.” 2:7, Derek Kidner (i cili ka një pikëpamje rreh vërtetësisë së Shkrimit e cila është e përputhshme me atë të mbrojtur në këtë libër), mbron mundësinë e zhvillimit evolucionar të një linje të gjatë krijesash para Adamit në një tek i cili Perëndia në fund “fryu frymë njerëzore” (“Zanafilla”: Një Hyrje dhe Komentar (Genesis: An Introduction and Commentary) TOTC [London and Chicago: InterVarsity Press, 1967], f. 28). Por pastaj ai pohon një krijim më vete të Evës (f. 29).

[10]8. Kidner, “Zanafilla” (Genesis) f. 57.

[11]9. Shiko f. 169.

[12]10. Shiko kapitullin 30, fq. 637–656, mbi veprën e Frymës së Shenjtë.

[13]11. Shiko kapitullin 7, fq. 119–123, për një diskutim të domosdoshmërisë së Shkrimit, nëse duam ta interpretojmë siç duhet krijimin.

[14]12. Shiko diskutimin e pavarësisë së Perëndisë në kapitullin 11, fq. 160–163.

[15]13. Shiko diskutimin në kapitullin 11, fq. 158–160, rreth mënyrave në të cilat i tërë krijimi zbulon aspekte të ndryshme të karakterit të Perëndisë.

[16]14. Shiko August J. Kling, “Njerëz të Shkencës/Njerëz të besimit (Men of Science/ Men of Faith),” HIS Maj 1976, fq. 26–31, për një pasqyrë të shkurtër të jetës dhe veprës së një sërë shkencëtarësh të tillë.

[17]15. Për një analizë të një mase gjithnjë e më të madhe provash shkencore që dëshmojnë kundër evolucionit, shikoni veçanërisht librat e shkruar nga Michael Denton dhe Philp E. Johnson cituar në bibliografinë e këtij kapitullit dhe të diskutuara në faqet 280–284 më poshtë.

[18]16. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1975.

[19]17. Po aty, fq. 25–33.

[20]18. Shiko diskutimin në kapitullin 4, fq. 83–84, në marrëdhënien mes Shkrimit dhe zbulesës natyrore.

[21]19. Shiko fq. 279–287 më poshtë për një diskutim të evolucionit darvinian.

[22]20. Nuk kemi përse të këmbëngulim që fjala hebraike מִין (H4786, “lloj”) i korrespondon ekzaktësisht kategorisë biologjike “specie,” sepse kjo e fundit është thjesht një mënyrë moderne e klasifikimit të gjallesave të ndryshme. Megjithëkëtë, kjo fjalë hebraike duket vërtetë se nënkupton një specifikim të ngushtë të llojeve të ndryshme të gjallesave. Ajo përdoret për shembull për të folur për disa lloje shumë specifike kafshësh që i pjellin të vegjlit e tyre dhe të cilat dallohen sipas “llojit” të tyre. Shkrimi flet për “qiftin dhe çdo lloj fajkoi,” “çdo lloj korbi,” “çdo lloj krahathati,” “çdo lloj çafke,” dhe “çdo lloj karkaleci” (Lev. 11:14, 15, 16, 19, 22). Kafshët e tjera të cilat ekzistojnë sipas një “lloji” individual janë bulku, karkaleci, akridi, qifti, pulëbardha, dhe lejleku (Lev. 11:22, 29; L. i P. 14:13, 14, 15, 18). Këto janë lloje shumë specifike kafshësh, dhe Perëndia i krijoi ato në mënyrë që ato të riprodhoheshin vetëm sipas “llojeve” të tyre. Duket se kjo gjë do të lejonte vetëm për diversifikimin përbrenda secilit prej këtyre llojeve të kafshëve (fajkuat më të mëdhenj apo më të vegjël, fajkonjtë me ngjyra të ndryshme dhe me forma të ndryshme sqepi, etj.), por padyshim jo ndonjë ndryshim “makroevolucionar” në një lloj tërësisht ndryshe zogjsh. (Frair dhe Davis, Çështja e Krijimit (A Case for Creation) f. 129, mendojnë se “lloji” mund t’i korrespondojë familjes apo rendit që kuptojmë ne sot, ose përndryshe me asnjë të barasvlershëm të shekullit të njëzetë të kësaj fjale.)

[23]21. Vini re frazën: “Këto janë origjina e” që hap seksione të njëpasnjëshme në tregimin e “Zanafillës” tek “Zan.” 2:4 (qiejt dhe toka); 5:1 (Adami); 6:9 (Noa); 10:1 (djemtë e Noas); 11:10 (Shemi); 11:27 (Terahut, babai i Abrahamit); 25:12 (Ismaelit); 25:19 (Isaku); 36:1 (Esau); dhe 37:2 (Jakobi). Përkthimi i kësaj fraze mund të variojë në versione të ndryshme në anglisht, por shprehja hebraike është e njëjta dhe në kuptimin e drejtpërdrejtë thotë: “Këto janë brezat e. . . .” Me anë të kësaj figure letrare, autori ka nisur seksione të ndryshme të tregimit të tij historik, duke e lidhur të tërë atë me një plotësi të unifikuar, dhe duke treguar se ajo duhet kuptuar si shkrim i historisë i të njëjtit soj përgjatë gjithë kohës. Nëse autori ka për qëllim që ne ta kuptojmë Abrahamin, Isakun dhe Jakobin si figura historike, atëherë ai gjithashtu ka për qëllim që ne ta kuptojmë Adamin dhe Evësn si figura historike gjithashtu.

[24]22. Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë ndaj Gjeologjisë së përmbytjes dhe Evolucionit Teistik (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution) (Grand Rapids: Baker, 1977), f. 38. Young-u përfshin një diskutim të pikëpamjeve të Richard H. Bube, një nga ithtarët më me zë të evolucionit teistik sot (fq. 33–35).

[25]23. Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) fq. 139–140.

[26]24. Philp E. Johnson, Darvini përpara Gjyqit (Darwin on Trial) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991), vë në dukje që disa studime shpesh të deklaruara si prova të evolucionit, janë në fakt thjesht dallime të përkohshme të popullsisë pa ndryshim gjenetik. Për shembull, ai përmend vëzhgimin e Kettlewell-it për “melanizmin (nxirjen e lëkurës) industrial” tek fluturat e buta të natës, tek e cila ngjyra mbizotëruese ndryshoi nga e bardhë në të zezë dhe nga e zezë në të bardhë përsëri kur gjethet e pemëve kishin ngjyra të çelëta, pastaj të mbuluara me blozë prej ndotjes, pastaj përsëri me ngjyrë të çelët kur ndotja pushoi. Por në fund të secilës fazë, ishin të pranishme edhe fluturat të zeza edhe ato të bardha, paçka se në proporcione të ndryshme (fluturat të cilat nuk ishin me ngjyrë të përafërt me ngjyrën e gjethes, dalloheshin dhe gllabëroheshin më lehtësisht nga grabitqarët. Asnjë ndryshim evolucionar nuk kishte ndodhur aspak, sepse si fluturat e bardha ashtu edhe ato të zezat, vazhdonin të ishin flutura, njëlloj siç edhe kuajt e zinj dhe të bardhë janë gjithsesi kuaj. Faktikisht, fluturat funksionuan në atë mënyrë që ruante identitetin e tyre gjenetik në rrethana të ndryshueshme, pa evoluar e pa u zhdukur (shiko fq. 26–28, 160–161).

[27]25. Wayne Frair dhe Percival Davis, Argumente për Krijimin (A Case for Creation) (Norcross, Ga.: CRS Books, 1983), f. 25.

[28]26. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1991.

[29]27. Johnson, fq. 15–20 (citim nga f. 18). Johnson vëren se në disa raste janë prodhuar “specie” të reja, në kuptimin e një pjese të popullsisë e cila është në gjendje që të kryqëzohet me një pjesë tjetër: kjo ka ndodhur me mizat e frutave dhe me disa hibride bimore (f. 19). Por paçka se të paafta për t’u kryqëzuar me disa lloje të tjera mizash frutash, mizat e reja të frutave, janë gjithsesi miza frytesh e jo ndonjë lloj i ri krijese: madhësia e variacionit për të cilën është e aftë miza e futave, është e kufizuar në mënyrë të brendaqenësishme nga gama e larmishmërisë në bagazhin gjenetik të saj.

[30]28. Johnson-i vëren (fq. 29–30) që darvinistët madje kanë treguar për karakteristika dukshëm disavantazhuese duke treguar për pleiotropinë, që është ideja që një sërë ndryshimesh gjenetike mund të ndodhin njëherësh, kështu që ato negativet dalin bashkë me pozitivet. Mbi këtë bazë, asnjë karakteristikë ekzistuese në cilëndo kafshë nuk mund të citohet si argument për të hedhur poshtë deklaratën që më i forti mbijeton, sepse kjo kthehet në fakt në një deklaratë sipas të cilës, ata që kanë mbijetuar, kanë mbijetuar. Por atëherë, nga ta dimë ne që mbijetesa e më të fortit ka qenë mekanizmi që ka çuar në larminë e tanishme të formave të jetës?

[31]29. Johnson nuk thotë që të tërë evolucionistët argumentojnë në këtë linjë, por ai citon një sërë të tillësh që ndjekin këtë linjë (fq. 20–23).

[32]30. Johnson, fq. 32–44.

[33]31. Robert E. Kofahl dhe Kelly L. Segraves, Shpjegimi nga Krijimi: Një Alternativë Shkencore e Evolucionit (The Creation Explanation: A Scientific Alternative to Evolution) (Wheaton, Ill.: Harold Shaw, 1975). Ky libër është një përmbledhje mahnitëse e provave shkencore që favorizojnë krijimin nëpërmjet një projekti inteligjent.

[34]32. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) fq. 2–3. Ata paraqesin edhe shumë shembuj të tjerë të ngjashëm.

[35]33. Johnson, fq. 73–85, diskuton dy shembujt nganjëherë të marrë nga ndoshta 100 milion fosile që janë zbuluar, Arkaepteriksi (një zog me disa karakteristika që i përngjajnë reptilëve), dhe disa shembuj të ngjashëm me majmunët që mendohet se janë hominidë paranjerëzorë. Arkaepterksi është gjithsesi shumë si zog, jo një i afërm me reptilët, dhe studimet e karakteristikave të fosileve të supozuara paranjerëzore, përfshijnë sasi të mëdha spekulimesh subjektive, gjë që ka çuar në dallime të forta mes mendimeve të ekspertëve që i kanë shqyrtuar ato.

        Një diskutim i dobishëm i hendeqeve që mbeten në të dhënat fosile, gjendet tek Frair dhe Davis, Argumentet për Krijimin (A Case for Creation) fq. 55–65. Ata vërejnë se vazhdimi i zbulimit dhe klasifikimit të fosileve që prej kohës së Darvinit, ka rezultuar në faktin që “në tërësi, mosvazhdimësitë janë theksuar me vazhdimin e mbledhjes së fosileve. Duket se ka pak mëdyshje që këto hendekë janë realë, dhe duket gjithnjë e më me pak gjasa që ato do të mbushen ndonjëherë” (f. 57).

[36]34. Johnson, f. 50, dukshëm citon një kumtesë nga Gould dhe Niles Eldredge, “Prishja e Ekuilibrit, Një Alternativë ndaj Gradualizmit Filetik (Punctuated Equilibria, an Alternative to Phyletic Gradualism),” printuar si shtojcë e librit të Eldredge-it, Kuadret Kohore (Time Frames) (Johnson, f. 167).

[37]35. Kjo pikëpamje quhet “ekuilibër i prishur,” që do të thotë se ekuilibri i zakonshëm i botës natyrore, qe ndërprerë me raste (i prishur) nga shfaqja e papritur e formave të reja të jetës.

[38]36. Bethesda, Md.: Adler and Adler, 1986.

[39]37. Denton, f. 345. Një analizë e mëparshme e evolucionit nga një biolog i respektuar britanik i cili është vetë një evolucionarit, është G.A. Kerkut, Nënkuptimet e Evolucionit (Implications of Evolution) (New York: Pergamon, 1960). Ky është një studim shumë teknik që tregon për një sërë vështirësish që ende mbeten në teorinë e evolucionit.

[40]38. Johnson, fq. 86–99.

[41]39. Gleason L. Archer, Encikolopedia e Vështirësive të Biblës (Encyclopedia of Bible Difficulties) f. 57.

[42]40. Johnson, f. 104, citim ndaj Fred Hoyle. Në fakt, mund të debatohet që 747 ka më tepër gjasa të ndodhë rastësisht, për shkak se projektuesit inteligjentë njerëzorë kanë qenë në gjendje ta bëjnë një 747, por ata nuk kanë gjendje të bëjnë një qelizë të gjallë.

[43]41. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi nga Krijimi (The Creation Explanation) fq. 99–100.

[44]42. Po aty., f. 101, duke cituar nga Harold J. Morowitz, Rrjedha e Energjisë në Biologji (Energy Flow in Biology) (New York: Academic Press, 1968), f. 99. Studimi klasik i mungesës matematike të gjasave në favor të evolucionit tek P.S. Moorehead dhe M.M. Kaplan, red., Sfida Matematikore ndaj Interpretimit Neo-Darvinian të Evolucionit (Mathematical Challenges to the Neo-Darwinian Interpretation of Evolution) (Philadelphia: The Wistar Institute Symposium Monograph, no. 5, 1967). Shiko gjithashtu artikullin “Herezia në Hollet e Biologjisë: Matematicienët Vënë në Pikëpyetje Darvinizmin (Heresy in the Halls of Biology: Mathematicians Question Darwinism),” Scientific Research (November 1987), fq. 59–66, dhe I.L. Cohen, Darvini e Kishte Gabim – Një Studim rreth Probabiliteteve (Darwin Was Wrong—A Study in Probabilities) (Greenvale, N.Y.: New Research Publications, 1984).

[45]43. Koha (Time) 10 Shtator, 1973, f. 53, përmbledhje e artikullit “Panspermia e Drejtuar (Directed Panspermia),” nga F.H.C. Crick dhe L.E. Orgel tek Icarus (Icarus) 19 (1973): 341–346.

[46]44. Shiko NIDCC f. 283.

[47]45. Kjo “teori hendeku” është dhënë si një interpretim i mundshëm i “Zan.” 1:1–2 tek The New Scofield Reference Bible (Oxford: Oxford University Press, 1967), Tek shënimet ndaj “Zan.” 1:2 dhe “Isa.” 45:18. Ajo mbetet gjithashtu e hasur rëndom në një pjesë të mirë të një lloj mësimi të përhapur të Biblës. Një mbrojtje e zgjeruar e kësaj teorie, gjendet tek Arthur C. Custance, Pa Formë dhe e Zbrazët: Një Studim i Kuptimit të “Zanafillës” 1:2 (Without Form and Void: A Study of the Meaning of Genesis 1:2) (Brockville, Ontario: Doorway Papers, 1970). Një kritikë e zgjeruar gjendet tek Weston W. Fields, E Paformuar dhe e Pambushur (Unformed and Unfilled) (Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1976). Një kritikë thelbësore e argumenteve leksikë dhe gramatikë e përdorur në teorinë e hendekut, gjendet gjithashtu tek Oswald T. Allis, Perëndia Foli Përmes Moisiut (God Spake by Moses) (Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1951), fq. 153–159.

        Disa lexues mund të pyesin veten përse e kam klasifikuar këtë pikëpamje krahas pikëpamjeve shekullare dhe evolucionit teistik, si një teori e cila duket “qartësisht e papërputhshme me mësimet e Shkrimit.” Më duhet të vërej këtu se po e bëj këtë vetëm për shkak se argumentet për këtë pozitë, mua më duket se janë të bazuara në interpretime tejet të pagjasa të tekstit biblik dhe unë nuk dua të nënkuptoj me këtë që ata të cilët mbajnë anën e teorisë së hendekut, janë jobesimtarë, apo që ata janë si shumë evolucionistë teisikë të cilët mendojnë se Bibla nuk mund të na mësojë rreth shkencës. Përkundrazi, përkrahësit e teorisë së hendekut, kanë qenë në mënyrë uniforme besimtarë të vërtetësisë tërësore të Shkrimit për çfarëdo teme që ai flet.

[48]46. Fjala e dytë, בֹּהוּ, H983, “zbrazëtisë,” haset vetëm dy herë të tjera në Shkrim (Isa. 34:11; Jer. 4:23), ku që të dyja paraqesin toka të shkretuara të cilat kanë përjetuar gjykimin e Perëndisë. Por, fjala e parë, תֹּהוּ, H9332, që mund të ketë kuptimin “pa formë, pështjellim, irealitet, zbrazëti” (BDB p. 1062), shfaqet edhe nëntëmbëdhjetë herë të tjera, nganjëherë për t’iu referuar një vendi të shkretuar si pasojë e gjykimit (Isa. 34:11 dhe Jer. 4:23, të dyja me בֹּהוּ, H983), dhe nganjëherë thjesht për t’iu referuar një vendi të zbrazët, pa nënkuptuar ndonjë ide të të keqes apo gjykimit të  lidhur me këtë (Jobi 26:7, i “hapësirës” mbi të cilën Perëndia shtrin veriun, paralel me “hiçgjënë”, në të cilën Ai var botën; gjithashtu “L. i P.” 32:10; “Jobi” 12:24; “Ps.” 107:40). Kuptimi i fjalës “i pabanueshëm,” është veçanërisht me vend tek “Isa.” 45:18, ku flitet për krijimin e botës nga Perëndia: “Ai nuk e krijoi atë për të qenë e zbrazur [תֹּהוּ, H9332], por e formoi që të ishte e banuar”. (Fakti që Perëndia nuk e krijoi botën që të ishte e “pa trajtë” por “e ka formuar që të banohej” [Isa. 45:18] tregon për veprën e përfunduar të krijimit që Perëndia kreu, dhe nuk mohon që ajo qe “pa trajtë, e zbrazët” në fazat më të para të krijimit.)

[49]47. Shiko një diskutim më të plotë të boshllëqeve tek gjenealogjitë, tek Francis Schaeffer, Pa Konflikt Përfundimtar (No Final Conflict) fq. 37–43.

[50]48. Versioni në anglisht i Biblës, NIV e përkthen këtë varg kështu: “Shubaeli, pasardhës i Gershomit,” por kjo është thjesht një interpretim, sepse teksti hebraik thjesht thotë fjalën בֵּן, H1201, “bir.” Nuk duhet kundërshtuar me arsyetimin që Gershoni mund të ketë jetuar mbi 500 vjet, sepse jetëgjatësi të këtyre përmasave nuk hasen pas përmbytjes (shiko “Zan.” 6:3); në fakt, Abrahamit iu dha me anë të një mrekullie një bir kur vetë ishte pothuajse 100 vjeç (kr. Rom. 4:19; Heb. 11:12); dhe Moisiu, shumë kohë përpara Davidit apo Salomonit, e llogariste jetën e një njeriu si 70 apo 80 vjeçare: “Ditët e viteve tona shkojnë deri në shtatëdhjetë vjet dhe për më të fortët në tetëdhjetë” (Psa. 90:10).

[51]49. Shiko “Kronologjia e Besëlidhjes së Vjetër (Chronology of the Old Testament)” tek IBD veç. fq. 268–270.

[52]50. Kjo tabelë u morr nga Frair dhe Davis, Argumente për Krijimin (A Case for Creation) fq. 122–126, dhe Karl W. Butzer, “Njerëzit Prehistorikë (Prehistoric People),” tek Libri i Enciklopedisë së Botës (World Book Encyclopedia) (Chicago: World Book, 1974), 15:666–674.

[53]51. Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) f. 207.

[54]52. Dy diskutime të dobishme për paraardhësit e ndryshëm të propozuar njerëzorë, gjenden tek Frair dhe Davis, Çështja e Krijimit (A Case for Creation) fq. 122–126, dhe Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 146–155. Frair dhe Davis mendojnë se njeriu i Neandertalit ishte “tërësisht njerëzor” paçka se “i veçantë nga ana e racës” (f. 125).

[55]53. Philip Johnson vëren që një histori e kohëve të fundit që ka marrë mbështetje nga një sërë biologësh molekular, është që të tërë njerëzit e kanë prejardhjen nga një “Evë mitokondrike” e cila jetoi në Afrikë më pak se 200,000 vjet më parë Darvini Para Gjyqit (Darwin on Trial) fq. 83, 177–178).

[56]niv—Versioni i Biblës në anglisht i titulluar: New International Version

[57]54. Mbrojtësit e një dite njëzetekatër orëshe, mund të japin skenarë me anë të të cilëve Adami u vuri emra vetëm llojeve përfaqësuese të kafshëve, apo se ai i emërtoi ato me shpejtësi, pa vërejtur veprimtaritë apo aftësitë e tyre, por që të dyja këto sugjerime janë interpretime me shumë më pak gjasa, kur kihet parasysh rëndësia që i vihet vënies së emrit në Besëlidhjen e Vjetër.

[58]55. Këtu jam duke supozuar që Moisiu shkroi edhe “Zanafillën” edhe “Eksodin”, dhe se lexuesit e parë ishin populli i Izraelit në shkretëtirë, rreth vitit 1440 para K.

[59]56. Në fakt, shprehja “dhe u bë mbrëmje dhe u bë mëngjes” nuk përdoret kurrë gjetiu në Besëlidhjen e Vjetër hebraike, kështu që nuk mund të thuhet se është një shprehje e zakonshme e përdorur për të treguar një ditë normale.

[60]57. Teksti hebraik nuk thotë “që ditët e tua të jenë të shumta (Heb. רַב, H8041)” që është një shprehje e zakonshme hebraike (Zan. 21:34; 37:34; Eks. 2:23; Num. 9:19; etj.), por “që ditët e tua të jenë të gjata “ (Heb. אָרַךְ, H799, “të gjata,” e përdorur gjithashtu si gjatësi fizike tek “1 Mbretërit” 8:8; “Ps.” 129:3; “Isa.” 54:2 [“zgjati litarët e tu”]; “Ezek.” 31:5).

[61]58. Një variacion i kësaj pikëpamjeje do të thoshte se gjashtë ditët ishin gjashtë ditë njëzetekatër orëshe, por nga njëra ditë në tjetrën, kanë kaluar me miliona vjet. Kjo padyshim që është e mundshme, por vështirësia me këtë pikëpamje është se ajo duket se importon “hendeqe” mes tërë ditëve thjesht për të shpjeguar kësisoj kronologjinë shkencore, pa prova të qarta në tekst për ta mbështetur atë. Kjo pikëpamje mbrohet nga Robert C. Newman dhe Herman J. Eckelmann, i Riu, “Zanafilla” Një dhe Origjina e Tokës (Genesis One and the Origin of the Earth) (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977).

[62]59. Grand Rapids: Zondervan, 1982, fq. 13–67.

[63]60. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) f. 63; shiko gjithashtu diskutimin e detajuar në fq. 93–116, si dhe Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 185–193.

[64]61. Shiko Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 171–210, për këto shembuj. Një lëvizje kontinentale prej 2 cm. në vit x 20,000 vjet = 40,000 cm. apo 400 m. (rreth 437 yd. apo +1/4 milje). Kjo distancë si zor se shpjegon distancën e tanishme mes Amerikës së Jugut dhe Afrikës.

[65]62. Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) fq. 84–86. Gumat koralore nuk janë formuar nga presioni i jashtëzakonshëm i ushtruar nga një përmbytje, por nga krijesa të vogla detare (të quajtura polyps koralore) të cilat lidhen me njëra tjetrën dhe ndërtojnë formacione shumëngjyrëshe gëlqerore duke thithur karbonatin e kalciumit nga uji i detit dhe duke e depozituar atë përreth gjysmës së poshtme të trupit të tyre. Kur këto gjallesa ngordhin, “skeletet” e tyre prej gëlqerori mbeten, dhe gjatë dhjetëra mijëra vjetësh, guma të stërmëdha koralore formohen për pasojë. Kjo mund të ndodhë vetëm në ujëra më të ngrohtë se 18ø C (65ø F) dhe në ujë aq të pastër e të cektë që të bëjë të mundur që fotosinteza të ndodhë tek algat që i duhen poliptit koralor për të prodhuar skeletin e vet. (Shiko Robert D. Barnes, “Koralet (Coral),” tek Libri i Enciklopedisë së Botës (World Book Encyclopedia) [Chicago: World Book, 1983], 4:828.)

[66]63. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1977, fq. 15–34, 89–103. Ata tregojnë se gjatësia e kohës së kërkuar për dritën që të arrijë tokën, nuk është e vetmja provë astronomike për një univers shumë të vjetër: matjet e lëvizjeve të yjeve tregojnë se universi me sa duket ka mbi 15 miliard vjet që zgjerohet; radiacioni i sfondit në univers jep gjithashtu një moshë të ngjashme. Edhe lloji i dritës që vjen nga disa yje të caktuar, tregon se shumë yje kanë një moshë të përputhshme me këtë përllogaritje. Ithtarët e teorisë e tokës së re (shiko më poshtë) mund të thonë se Perëndia i krijoi në vend rrezet e dritës, në mënyrë që Adami dhe Eva të mund të shikonin yjet, por është shumë e vështirë kështu që të shpjegosh arsyen përse Perëndia do të krijonte këto prova të tjera kaq të përputhshme me një univers rreth 15 miliard vjeçar.

[67]64. Sigurisht, hipotezat e sotme shkencore të këtyre sekuencave, mund të jenë të pasakta.

[68]65. Folja e dytë nënkuptohet nga kundrinori i drejtë por nuk është e shprehur në tekstin hebraisht; po të shprehej, ajo do të ishte në të njëjtën formë me foljen e parë të fjalisë.

[69]66. Çështja e pjalmimit pa zogj dhe insekte, mbetet një pikë e vështirë për sa i takon vlefshmërisë së kësaj pikëpamjeje, paçka se duhet vërejtur se edhe sot, shumë bimë janë vetë-pjalmuese apo të ndër-pjalmuara nga era, dhe ne nuk mund të jemi të sigurt që pjalmimi nga insektet fluturakë ishte domosdoshmëri edhe përpara rënies në mëkat përpara se krijimi të përfundonte. Po kështu, nevoja për disa zogj që jetojnë duke u ushqyer me insekte zvarranike, është një tjetër pikë e vështirë, por ka mundësi që përpara rënies në mëkat ato të ushqeheshin vetëm me bimë dhe fara.

[70]67. Tabela vijuese është marrë nga The NIV Study Bible red. nga Kenneth Barker etj. (Grand Rapids: Zondervan, 1985), f. 6 (shënimi ndaj “Zan.” 1:11). Një mbrojtje e fortë ndaj pikëpamjes së “strukturës” gjendet tek Henri Blocher, Në Fillim: Kapitujt Hyrës të “Zanafillës” (In the Beginning: The Opening Chapters of Genesis) përkth. nga David G. Preston (Leicester: Inter-Varsity Press, 1984), fq. 49–59. Blocher përmend një sërë studiuesish të tjerë ungjillorë të cilët mbajnë këtë pozitë të cilën ai e quan “interpretimi strukturor”: N.H. Ridderbos, Bernard Ramm, Meredith G. Kline, D.F. Payne, dhe J.A. Thompson. Kjo pikëpamje “strukturore” është quajtur pikëpamja e “ditës figurative” tek Millard Erickson, Teologjia Kristiane (Christian Theology) f. 381.

[71]68. Kjo pikëpamje e strukturës mbrohet gjithashtu nga Ronald Youngblood, Si Filloi Gjithçka (How It All Began) (Ventura, Calif.: Regal, 1980), fq. 25–33.

[72]69. Henri Blocher, Në Fillim (In the Beginning) f. 52.

[73]70. Po aty, f. 50.

[74]kjv—King James Version (Versioni i Autorizuar)

[75]71. Për një diskutim të mëtejshëm mbi “Zan.” 2:5, shiko Meredith G. Kline, “Sepse nuk Kishte Rënë Shi (Because It Had Not Rained),” WTJ 20 (1957–1958): 146–157; dhe si përgjigje, Derek Kidner, “Zanafilla” 2:5, 6: E Lagur apo e Thatë?” (“Genesis 2:5, 6: Wet or Dry?”) TB 17 (1966): 109–114.

[76]72. D. Kidner, Zanafilla: Prezantim dhe Komentar (Genesis: An Introduction and Commentary) TOTC (Chicago: InterVarsity Press, 1967), fq. 54–55.

[77]73. Në sërë argumentesh shkencorë tregonin për nga një tokë e re (rreth 10,000–20,000 vjeçare) janë dhënë tek Henry M. Morris, red., Kreacionizmi Shkencor (Scientific Creationism) (San Diego, Calif.: Creation-Life, 1974), veç. fq. 131–169; gjithashtu Kofahl dhe Segraves, Shpjegimi i Krijimit (The Creation Explanation) fq. 181–213.

        Një përgjigje ndaj pjesës më të madhe të këtyre argumenteve, nga një pikëpamje e “tokës së vjetër”, jepet nga Davis A. Young tek Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth) fq. 71–131, dhe veçanërisht si përgjigje ndaj “gjeologjisë së përmbytjes,” tek Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) fq. 171–213. Një libër tjetër, Shkenca e Mbajtur Peng: Çfarë nuk Shkon me Shkencën e Krijimit dhe Evolucionizmin (Science Held Hostage: What’s Wrong With Creation Science and Evolutionism) nga Howard J. Van Till, Davis A. Young, dhe Clarence Menninga (Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988), ngre kundërshtime serioze ndaj vlerësimit si dhe përdorimit të materialeve të hulumtimeve shkencore nga disa mbrojtës të shquar të teorisë së tokës së re (shiko fq. 45–125). Një përgjigje paraprake për tokën e re ndaj argumenteve të Young-ut, gjendet në një pamfletë tridhjetekatër faqesh shkruar nga Henry M. Morris dhe John D. Morris, Shkenca, Shkrimi dhe Toka e Re (Science, Scripture, and the Young Earth) (El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1989).

[78]74. Millard Erickson, Teologji e Krishterë (Christian Theology) f. 382.

[79]75. Duhet vërejtur se mbrojtësit e idesë së një toke të vjetër duhet të përfytyrojnë Perëndinë që flet tek “Zan.” 1:31 tek thotë që edhe fosilet e lashtë ishin krijuar “shumë të mirë.” Ky nuk është një kundërshtim vendimtar nëse vdekja e kafshëve përpara rënies nuk do të vinte si rezultat i mëkatit, por gjithsesi është një argument i vështirë për t’u kapërcyer. Vetëm përkrahësit e gjeologjisë së përmbytjes (shiko më poshtë) do të thoshin se tek “Zan.” 1:31) nuk ekzistonin fosile, por ato u depozituan krejt papritur nga përmbytja tek “Zan.” 6-9. Kjo ndoshta është një arsye në favor të pozitës së gjeologjisë së përmbytjes.

[80]76. Shiko Henry M. Morris dhe John C. Whitcomb, Përmbytja e “Zanafillës” (The Genesis Flood) (Philadelphia: Presbyterian and Reformed, 1961); John C. Whitcomb, Bota që u Zhduk (The World That Perished) (Grand Rapids: Baker, 1988); Stephen A. Austin, Katastrofat në Historinë e Botës (Catastrophes in Earth History) (El Cajon, Calif.: Institute for Creation Research, 1984). Studimet e tjera nga mbrojtësit e gjenealogjisë së përmbytjes, janë botuar tek CRSQ paçka se kurrsesi nuk mund të thuhet që të tërë artikujt në atë gazetë mbrojnë pikëpamjen e gjeologjisë së përmbytjes, e as se të tërë pjesëtarët e Shoqërisë së Hulumtimit të Krijimit përkrahin gjeologjinë e përmbytjes.

[81]77. Argumentet kundër gjeologjisë së përmbytjes janë renditur nga një ungjillor i cili është gjithashtu një gjeolog profesionist; shiko Davis A. Young, Krijimi dhe Përmbytja: Një Alternativë për Gjeologjinë e Përmbytjes dhe Evolucionin Teist (Creation and the Flood: An Alternative to Flood Geology and Theistic Evolution) dhe Krishterimi dhe Mosha e Tokës (Christianity and the Age of the Earth.)

[82]78. Krijimi dhe Përmbytja (Creation and the Flood) f. 89.

[83]79. Frair dhe Davis, Një Çështje për Krijimin (A Case for Creation) fq. 135–140, ka shumë sfida specifike praktike ndaj shkencëtarëve të cilët besojnë në krijim, që të merren me lloje specifike hulumtimesh shkencore kaq shumë të nevojshme.

[84]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[85]red.—redaktuar nga,

[86]1. Paçka se filozofët mund të përdorin termin determinizëm (apo determinizëm i butë) për të kategorizuar pozitën të cilën unë mbroj në këtë kapitull, unë nuk e përdor atë term për shkak se ai keqkuptohet shumë lehtë në anglishten e përditshme: (1) Ai sugjeron një sistem në të cilin zgjedhjet njerëzore nuk janë reale, dhe nuk sjellin ndryshim në rezultatin e ngjarjeve; dhe (2) ai sugjeron një sistem në të cilin, shkaku përfundimtar i ngjarjeve, është një univers mekanik e jo një Perëndi i mençur dhe vetor. Për më tepër, (3) ajo lejon fare lehtë që kritikët ta grupojnë pikëpamjen biblike me sistemet jo të krishtera deterministe dhe të mjegullojë dallimet midis tyre.

        Pikëpamja e evokuar në këtë kapitull, nganjëherë është quajtur gjithashtu “përputhshmëri,” për shkak se sipas saj, sovraniteti hyjnor është i përputhshëm me rëndësinë e njerëzve dhe zgjedhjet reale njerëzore. Unë nuk kam kundërshtim ndaj nuancave të këtij termi, por kam vendosur të mos e përdor, për shkak se (1) Dua të shmang përhapjen e termave teknikë në studimin e teologjisë, dhe (2) më duket e preferueshme që ta quaj pozicionin tim, një pikëpamje tradicionale e Reformuar për sa i takon provanisë së Perëndisë, dhe për rrjedhojë ta vë veten përbrenda një tradite teologjike të kuptuar gjerësisht të prezantuar nga John Calvin si dhe teologë sistematikë të tjerë të renditur në kategorinë e “Reformuar” në fund të këtij kapitulli.

[87]nasb—Versioni në anglisht i Biblës, i quajtur: New American Standard Bible

[88]mg.—Shënime në margjinë apo thënë ndryshe, në anë të faqes

[89]2. Është e vërtetë që “Pred.” 9:11 thotë se: “vrapimi nuk fitohet nga i shpejti, as beteja nga të fortët; as buka nuk u shkon të urtëve, as pasuritë njerëzve të zgjuar, as favori të shkathtëve, por të gjithëve gjërat u ndodhin sipas kohës dhe rastit.” Por Michael Eaton vëren saktësisht: “Në buzët e një izraeliti ‘rast’ do të thotë diçka e papritur, jo diçka rastësore” (Predikuesi [Ecclesiastes] TOTC [Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1983], f. 70). Kjo fjalë e rrallë e përkthyer këtu ‘rast’ (Heb., פֶּגַע, H7004) shfaqet vetëm një herë tjetër në Bibël (1 Mbretërit 5:4[18], duke iu referuar një ngjarjeje të keqe).

[90]3. David J.A. Clines, “Parapërcaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” tek Hiri i Pakufizuar (Grace Unlimited) red. nga Clark H. Pinnock (Minneapolis: Bethany House, 1975), fq. 116–117, kundërshton duke thënë se këto vargje thjesht afirmojnë që “kur bëhet fjalë për konflikt mes Perëndisë dhe njeriut, pa dyshim që nuk mund të jetë njeriu ai që do të fitojë në fund.” Ai thotë se këto vargje nuk përshkruajnë jetën në përgjithësi, por përshkruajnë rrethana të pazakonta ku Perëndia e tejkalon vullnetin e njeriut me qëllim për të realizuar qëllimet e Tij të veçanta. Clines-i e mohon që këto vargje të nënkuptojnë se Perëndia vepron gjithnjë në këtë mënyrë apo se këto vargje përfaqësojnë kontrollin e Perëndisë mbi sjelljen njerëzore në përgjithësi. Megjithëkëtë, në këto pasazhe nuk shikohen kufizime të tilla (shiko “F. e Urta” 16:1, 9). Këto vargje nuk thonë se Perëndia drejton hapat e njeriut në raste të rralla kur Perëndisë i duhet që të ndërhyjë me qëllim që të përmbushë qëllimet e Tij; ato thjesht bëjnë deklarata të përgjithshme rreth mënyrës se si bota funksionon. Perëndia drejton hapat e njeriut në përgjithësi, jo thjesht kur ka konflikt mes Perëndisë dhe njeriut.

[91]4. I. Howard Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament)” tek Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) nga Clark H. Pinnock, fq. 132–133, 139, e kundërshton analogjinë e një dramaturgu dhe një drame, me argumentin se aktorët “të cilët janë të shtrënguar nga personazhet që u janë caktuar dhe skenari që kanë mësuar” kështu që edhe nëse dramaturgu “e bën [personazhin] të thotë “Unë e dua krijuesin tim’, në dramën e tij, kjo nuk është dashuri e ndërsjellët në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.”

        Por Marshall-i e kufizon analogjinë e tij tek ajo që është e mundshme me qeniet njerëzore të cilët veprojnë në një nivel njerëzor. Ai nuk merr në shqyrtim mundësinë (në fakt, realitetin!) që Perëndia është në gjendje që të bëjë shumë më tepër sesa ç’janë në gjendje të bëjnë qeniet njerëzore, dhe se Ai mund të krijojë në mënyrë të mrekullueshme qenie njerëzore të vërtetë e jo thjesht personazhe të një drame. Një qasje më e mirë ndaj analogjisë së një dramaturgu dhe një drame, do të ishte nëse Marshall-i do t’i vishte kësaj çështjeje një deklaratë shumë të dobishme të cilën ai e ka bërë në një pjesë tjetër të kësaj eseje: “Vështirësia bazë është ajo e përpjekjes për të shpjeguar natyrën e marrëdhënies mes Perëndisë së pafundmë dhe krijesave të fundme. Tundimi ynë është që të mendojmë për shkakun hyjnor, në pak a shumë të njëjtën mënyrë si me shkakun njerëzor, dhe kjo krijon disa kleçka sapo ne përpiqemi të lidhim shkakun hyjnor me lirinë njerëzore. Është përtej aftësisë tonë që të rrekim të shpjegojmë se si Perëndia mund të na bëjë që të kryejmë disa gjëra të caktuara (apo për të bërë që universi të vijë në ekzistencë dhe të veprojë ashtu siç vepron)” (fq. 137–138). Unë mund të bie tërësisht dakord me gjithçka në deklaratat e Marshall-it në këtë pikë, dhe të shikojmë se kjo është një mënyrë shumë ndihmuese për qasjen ndaj këtij problemi.

[92]5. “Ps.” 105:17 thotë se Perëndia “Dërgoi para tyre një njeri, Jozefin, që u shit si skllav.”

[93]6. Fjala hebraike e përdorur kur “2 Sam.” 24:1 thotë se Zoti e nxiti Davidin kundër Izraelit, është סוּת, H6077, “nxit, josh, shtyj” (BDB, p. 694). Është e njëjta fjalë e përdorur tek “2 Kron.” 21:1 për të thënë se Satani e nxiti Davidin për të numëruar Izraelin, tek “1 Mbretërve” 21:25 për të thënë që Jezebela nxiti Ahabin për të bërë të keqen, tek “L. i P.” 13:6(7) për të paralajmëruar kundër një personi të dashur që nxit një pjesëtar të familjes që në fshehtësi t’u shërbente perëndive të tjerë, dhe tek “2 Kron.” 18:31 për të thënë se Perëndia shtyu ushtrinë siriane që të tërhiqej para Jozafatit.

[94]7. Përkthime të tjera e përkthejnë fjalën hebraike רַע, H8273, “e keqja,” me fjalën “katastrofë” (NIV) apo “mjerim” (RSV) apo “fatkeqësi” (NASB), dhe me të vërtetë që kjo fjalë mund të përdoret për rastet e katastrofave natyrore ashtu sikurse edhe këto fjalë nënkuptojnë. Por, ajo mund të ketë një zbatim më të gjerë sesa katastrofat natyrore, sepse fjala e përdorur këtu është një fjalë tejet e zakonshme e përdorur për të keqen në përgjithësi: Ajo është përdorur për pemën e njohurisë së të mirës dhe të keqes (Zan. 2:9), për ligësinë ndër njerëzit që solli gjykimin me përmbytje (Zan. 6:5), si dhe për poshtërsinë e sodomitëve (Zan. 13:13). Ajo është përdorur për të thënë: “Largohu nga e keqja dhe bëj të mirën” (Ps. 34:14), si dhe për të folur për gabimin që bëjnë ata të cilët e quajnë të mirë të keqen dhe të keqe të mirën (Isa. 5:20), si dhe për mëkatin e atyre të cilët “Këmbët e tyre vrapojnë drejt së keqes” (Isa. 59:7; shiko gjithashtu 47:10, 11; 56:2; 57:1; 59:15; 65:12; 66:4). Me dhjetëra herë të tjera përgjatë gjithë Besëlidhjes së Vjetër, ajo i referohet ligësisë morale të mëkatit. Kontrasti me “paqen” (שָׁלֹום, H8934) tek e njëjta frazë tek “Isa.” 45:7 mund të thuhet se ajo që nënkuptohet këtu është vetëm “fatkeqësi”, por nuk është domosdoshmërisht kështu, sepse e keqja dhe ligësia morale, është padyshim gjithashtu e kundërta e plotësisë së “shalomit” apo paqes së Perëndisë. (Tek “Amosi” 3:6, רָעָה, H8288, është një fjalë tjetër por e lidhur me këtë, dhe ajo ka një gamë të ngjashme kuptimesh.) Por “Isa.” 45:7 nuk thotë se Perëndia does evil (shiko diskutimin e mëposhtëm).

[95]kjv—Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: King James Version (Versioni i Autorizuar)

[96]8. Fjala hebraishte për “fatkeqësi” këtu është רָעָה, H8288, si tek “Amosi” 3:6.

[97]9. Një lloj tjetër e keqeje është dobësia fizike. Në lidhje me këtë, Zoti i thotë Moisiut: “Kush e ka bërë gojën e njeriut, ose kush e bën njeriun të pagojë, të shurdhër, me sy ose të verbër? A nuk jam unë vallë, Zoti?” (Eks. 4:11).

[98]10. “Caktuar” në këtë varg, do ishte më mirë të merrej si referencë si ndaj pengimit ashtu edhe ndaj mosbindjes. Nuk është e saktë të themi se Perëndia përcaktoi vetëm faktin që ata të cilët nuk binden, do të pengoheshin, sepse ky nuk është një fakt, por persona (“ata”) për të cilët thuhet se janë të “caktuar” në këtë rast. (Shiko diskutimin tek Wayne Grudem, Letra e Parë e Pjetrit (The First Epistle of Peter) TNTC [Leicester: Inter-Varsity Press, and Grand Rapids: Eerdmans, 1988], fq. 106–110.)

[99]11. David J.A. Clines, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” f. 116, e ripërkthen kështu këtë: “Zoti ka bërë gjithçka me të kundërtën e vet, kështu edhe të ligut do t’i vijë dita e rrënimit.” Ai e bën këtë me qëllim që të shmangë përfundimin që Zoti i ka bërë disa njerëz të këqij për ditën e keqe. Por, ky përkthim nuk është bindës. Fjala hebraike e përkthyer “qëllim” tek versioni në anglisht RSV (מַעֲנֶה, H5102) shfaqet vetëm tetë herë në Besëlidhjen e Vjetër, dhe zakonisht i referohet një “përgjigjeje” ndaj një pyetjeje apo një deklarate. Kështu që ajo nënkupton diçka si “përgjigje e duhur” apo “qëllim korrespondues.” Por parafjala לְ־, H4200, përkthehet shumë më saktësisht “për” (jo “me”), kështu që në secilin rast, fjalia e këtueshme pohon që Zoti ka bërë gjithçka për qëllimin e vet të përshtatshëm apo për përgjigjen e përshtatshme ndaj saj. Për rrjedhojë, edhe nëse e përkthejmë “qëllim” apo “të kundërt,” vargu pohon se edhe i ligu është bërë nga Zoti “për [Heb. לְ־] ditën e keqe.”

[100]12. John Calvin, Parimet e Fesë së Krishterë (Institutes of the Christian Religion) Library of Christian Classics, red. nga John T. McNeill dhe përkthyer nga F.L. Battles, 2 vol. (Philadelphia: Westminster, 1960), 1:217 (1.16.5).

[101]13. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:228 (1.18.titulli).

[102]14. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:234 (1.18.3).

[103]15. Louis Berkhof, Teologji Sistematike (Systematic Theology) f. 175.

[104]16. Parimet (Institutes) 1:296 (2.3.5), cituar me aprovim nga St. Bernard: “Nga tërë qeniet e gjalla, vetëm njeriu është i lirë.... Sepse ajo që është e vullnetshme është gjithashtu e lirë.” Më pas, tek i njëjti pasazh, ai citon Shën Bernardin përsëri me aprovim, ku ai e pranon se vullneti është nën zgjedhën e mëkatit dhe për rrjedhojë domosdoshmërish mëkaton, por pastaj thotë se “kjo domosdoshmëri është si të thuash e vullnetshme....Kësisoj shpirti...është njëkohësisht i skllavëruar dhe i lirë: i skllavëruar nga pashmangshmëria; i lirë, për shkak të vullnetit.” Pak më vonë, Kalvini vetë thotë se: “njeriu, ndërkohë që mëkaton nga pashmangshmëria, megjithëkëtë, nuk mëkaton më pak në mënyrë të vullnetshme” (1:309 [2.4.1]). Kalvini qartësisht thotë se Adami, përpara se të kishte mëkat në botë, “përmes vullnetit të lirë kishte fuqinë që po të donte, të arrinte jetën e përjetshme....Adami, po të kishte dashur mund të kishte bërë qëndresë, duke qenë se shikohet që ai ra me vullnet të tij....Zgjedhja e tij për të mirën dhe për të keqen, qe e lirë” (1:195 [1.15.8]). Kështu, Kalvini mund të përdorë termin vullnet i lirë nëse me këtë nënkuptohet “i vullnetshëm, me dashje,” dhe ai mund ta përdorë këtë për Adamin përpara rënies. Megjithëkëtë, ai me kujdes shmang zbatimin e termit vullnet i lirë ndaj qenieve njerëzore mëkatare, nëse me këtë njerëzit nënkuptojnë “në gjendje për të bërë mirë me forcat e veta” (shiko tekstin sipër).

[105]17. Parimet (Institutes) 1:262 (2.2.6).

[106]18. Po aty, 1:264, 266 (2.2.7–8).

[107]19. Faktikisht, aftësia jonë për të bërë zgjedhje të vullnetshme sadopak, është thjesht një reflektim i krijuar i vullnetit dhe aftësisë së Perëndisë për të bërë zgjedhje të vullnetshme. Sidoqoftë, nëse ne do të ishim tërësisht të lirë në zgjedhjet tona, ne do të ishim të barabartë me Perëndinë në vullnetin tonë, dhe kjo është diçka të cilën ne nuk mund ta presim kurrë, qoftë në këtë jetë, qoftë në atë që do të vijë.

[108]20. Teologët arminianë, shkëputen prej këtij kuptimi të vullnetit të lirë dhe argumentojnë për një liri që nënkupton se vendimet tona, nuk janë shkaktuar nga ndonjë gjë që është jashtë vetes tonë (shiko diskutimin e Jack Cottrell-it që liria duhet të nënkuptojë më shumë sesa thjesht zgjedhje të qëllimta, në fq. 340–347, më poshtë).

[109]21. John Feinberg thotë: “Nëse ne veprojmë në përputhje me dëshirat e faktorit veprues atëherë edhe pse veprimi është përcaktuar nga një lidhje shkaktore, është i lirë dhe faktori veprues është moralisht përgjegjës” (“Perëndia Cakton Gjithçka (God Ordains All Things),” tek Paracaktimi dhe Vullneti i Lirë: Katër Pikëpamje për Sovranitetin Hyjnor si dhe Lirinë Njerëzore (Predestination and Free Will: Four Views of Divine Sovereignty and Human Freedom) red. nga David Basinger dhe Randall Basinger [Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986], f. 37).

[110]22. Shiko fq. 213–216 për një diskutim të mëtejshëm të vullnetit të fshehtë dhe të zbuluar të Perëndisë.

[111]23. Ky është kundërshtimi i I. Howard Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” f. 173.

[112]24. John Calvin thotë për ata të cilët kundërshtojnë dy kuptimet e vullnetit të Perëndisë, “Iu lutem të më tregojnë nëse gjykimet e Tij Ai i ushtron me dashje apo pa dashje....Kur ne nuk e kuptojmë se si Perëndia dëshiron të ndodhë atë gjë të cilën Ai e ndalon të bëhet, le të kujtojmë pazotësinë mendore që kemi.” Ai gjithashtu citon me aprovim deklaratën e Agustinit: “Ekziston një dallim i madh mes asaj që është e përshtatshme që një njeri të dëshirojë dhe asaj që është e përshtatshme për Perëndinë...sepse, përmes dëshirave të këqija të njerëzve të ligj, Perëndia përmbush atë gjë që Ai me drejtësi dëshiron” (Parimet (Institutes) 1:233–234 [1.18.3]).

[113]25. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:216 (1.17.4).

[114]26. Shiko kapitullin 18 për një diskutim më të gjerë rreth lutjes.

[115]27. John Calvin, Parimet (Institutes) 1:216 (1.17.4).

[116]28. Parimet (Institutes) 1:237 (1.18.4).

[117]29. Termi Arminianizëm, u zgjodh kohët e fundit në titullin e një serie esesh serioze të cilat përfaqësojnë këtë pozitë: Shiko Clark H. Pinnock, red., Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut: Argumente për Arminianizmin (The Grace of God, The Will of Man: A Case for Arminianism) (Grand Rapids: Zondervan, 1989). Në seksionin vijues, unë citoj gjerësisht nga ky libër si dhe një libër i mëhershëm i redaktuar nga Pinnock, Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited). Këto dy libra janë mbrojtje të shkëlqyera të kohëve të fundit të pozitës arminiane.

        Jacob Arminius (1560–1609) qe një teolog holandez i cili kishte mendim ndryshe nga kalvinizmi mbizotërues i kohës së tij. Paçka se ai nuk citohet personalisht e as përdoret si referencë edhe aq shpesh nga arminianët sot, emri i tij i është bashkëngjitur një game të gjerë pozitash të cilat kanë të përbashkët faktin që ato ndryshojnë nga pozita kalviniste mbi çështjen e vullnetit të lirë të njeriut, si në lidhje me providencën e Perëndisë në përgjithësi (subjekti i këtij kapitulli) ashtu edhe në lidhje me paracaktimin apo zgjedhjen specifikisht (tema e kapitullit 32).

        Termi Arminian duhet dalluar nga termi armenian i cili i referohet njerëzve të cilët jetojnë apo e kanë prejardhjen nga Armenia e lashtë në Azinë perëndimore (tani pjesë e Turqisë, Iranit dhe ish republikat e Bashkimit Sovjetik).

[118]30. Clark Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri në Rrjedhën e Historisë Biblike (Responsible Freedom in the Flow of Biblical History),” tek Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) f. 18.

[119]31. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) f. 107. Eseja e Cottrell-it, nga pikëpamja ime, është më gjithëpërfshirësja dhe më bindësja e shumë eseve të shkëlqyera Arminiane në këtë libër. Libri në tërësinë e vet, është i punuar në mënyrë të përgjegjshme, dhe me shumë mundësi është përfaqësuesi më i mirë i kohëve të fundit i mendimit arminian. Cottrell-i nuk e mohon gjithëdijen hyjnore për sa u takon ngjarjeve të së ardhmes, ndryshe nga esetë e shkruara prej Clark Pinnock dhe Richard Rice në të njëjtin volum, dhe kjo e vë atë më afër arinianizmit intuitiv që u duket i saktë shumë joklerikëve ungjillorë sot.

[120]32. I. Howard Marshall e pretendon këtë në disa vende tek “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited) fq. 127–143. Marshall përdor analogjinë e një grupi muzikor xhazi, instrumentistët individuale të të cilit mund të improvizojnë lirisht por qëllimi i përgjithshëm dhe uniteti i pjesës që luhet, ruhen gjithsesi (f. 133). Kësisoj, “Bibla paraqet një tablo të Perëndisë i Cili vendos masa të reja në histori dhe që ndërvepron me vullnetet e njerëzve, bashkë me një tablo të Perëndisë që vendos masa të reja në histori dhe që të dyja këto tablo, janë njëlloj të vlefshme” (Marshall, f. 141).

[121]33. Pinnock, “Liri e Përgjegjshme (Responsible Freedom),” f. 102.

[122]34. Po aty, f. 102.

[123]5. Po aty, f. 106.

[124]36. Marshall, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Re (Predestination in the New Testament),” f. 139.

[125]37. David J.A. Clines, “Paracaktimi në Besëlidhjen e Vjetër (Predestination in the Old Testament),” f. 122; shiko gjithashtu fq. 116–117. Po kështu, James D. Strauss, “Premtimi i Perëndisë dhe Historia Universale (God’s Promise and Universal History),” Hiri i Pakufizuar (Grace Unlimited) f. 196, thotë se shembulli i Jakobit dhe Esaut të cilin Pali e përmend tek “Rom.” 9:9–13 u referohet planeve të plota të Perëndisë për pasardhësit e Jakobit dhe Esaut, dhe nuk duhet marrë si një ilustrim i mënyrës se si Perëndia punon në jetën apo zemrën e njerëzve në përgjithësi.

[126]38. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 112–113.

[127]39. Marshall, “Paracaktimi (Predestination),” f. 136.

[128]40. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 102.

[129]41. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 104–105.

[130]42. Pinnock, Hir i Pakufizuar (Grace Unlimited). 15.

[131]43. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 95.

[132]44. Po aty, f. 108.

[133]45. Marshall, “Paracaktimi (Predestination),” f. 132. Po kështu, thotë ai, “Kur ne përpiqemi të mendojmë për një person i cili paracakton rrjedhën e një marrëdhënieje mes tij dhe një personi tjetër...ky koncept është nga ana logjike vetë-kontradiktor” (f. 135).

[134]46. Po aty, f. 133.

[135]47. Po aty, fq. 139–140 (germat e pjerrëta në tekstin origjinal).

[136]48. Randall G. Basinger, “Sovranitet Hyjnor i Plotë: Një Kritikë Praktike (Exhaustive Divine Sovereignty: A Practical Critique),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut: Argumente për Arminianizmin (The Grace of God, the Will of Man: A Case for Arminianism) red. Clark H. Pinnock, f. 94.

[137]49. Po aty, f. 196.

[138]50. Po aty, f. 204.

[139]51. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” f. 113.

[140]52. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” argumenton që konteksti i “Efe.” 1:11 tregon se nuk përfshin të tëra gjërat në univers, por kufizohet në një fokus specifik: “Ky fokus është “misteri i vullnetit të Tij (1:9), që është bashkimi i judenjve dhe johebrenjve në një trup, kisha (3:6).” Kësisoj, ai thotë se ky varg vetëm sa i “referohet të “gjitha gjërave’ të nevojshme për bashkimin e judenjve dhe paganëve nën një Krye e në një trup” (f. 116).

        Por ky argument nuk është bindës. Katrelli duhet të hidhet përpara tek “Efe.” 3:6 për të përftuar kufizimet kontekstuale të cilat ai kërkon për “gjithçka” tek 1:11. Duke bërë këtë, ai shpërfill suazën e qartë kozmike të kontekstit, ashtu sikurse ai përkufizohet në vargun paraprirës, një varg që në tekstin greqisht është në të njëjtën fjali: “që, në administrimin për plotësimin e kohërave, të përmbledhë të gjitha gjërat në Krishtin, edhe ato që janë në qiej edhe ato që janë mbi dhe; në atë” (Efe. 1:10). Të gjitha gjërat në qiell dhe në tokë përfshin të tërë universin. “Efe.” 1:21–22 shpjegon më tej se Perëndia e ka përlartësuar Krishtin “përmbi çdo principatë, pushtet, fuqi, zotërim...dhe vuri gjithçka nën këmbët e tij, edhe përmbi çdo gjë ia dha për krye kishës.” Edhe një herë tjetër, suaza është e përbotshme. “Misteri” i vullnetit të Perëndisë tek “Efe.” 1:9 nuk është kufizuar me bashkimin e judenjve dhe johebrenjve (si tek 3:6) por është përkufizuar nga 1:10 si një plan për të bashkuar të tëra gjërat në Krishtin. Termi mister (Gr. μυστήριον, G3696) tek Pali do të thotë diçka e fshehur më përpara por tani e bërë e njohur përmes zbulesës, dhe mund t’i referohet gjërave të ndryshme në kontekste të ndryshme: tek “Efe.” 5:32 ajo i referohet martesës si një simbol i bashkimit mes Krishtit dhe kishës; tek “1 Kor.” 15:51 i referohet ringjalljes së trupit; etj.

[141]53. Ky është rasti me analogjinë e Katrellit, të njeriut i cili përdor një levë për të lëvizur një shkëmb. Ai thotë se leva “nuk është vërtetë një shkak i dytë, por vetëm një instrument i shkakut real” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor [The Nature of the Divine Sovereignty,”] f. 104). Por këtu, Katrelli bën një gabim të zakonshëm, duke supozuar se analogjitë nga përvoja njerëzore, e jo dëshmia e Shkrimit vetë, mund të përcaktojë atë që është reale dhe atë që nuk është reale. Analogjia e një njeriu që përdor një levë për të lëvizur një shkëmb, nuk shkon sepse Perëndia është shumë herë më i madh se cilido njeri, dhe ne si persona të vërtetë jemi shumë më të mëdhenj se çfarëdo lloj leve.

[142]54. Mungesa e mbështetjes shpirtërore për këtë ide rrënjësisht arminiane, është evidente tek diskutimi i Jack Cottrell-it mbi vullnetin e lirë. Pasi ka shpjeguar me saktësi që kalvinistët thonë se ne jemi të lirë vetëm në kuptimin e bërjes së zgjedhjeve të vullnetshme, me dëshirë, Cottrell-i thotë: “Sidoqoftë, për mendimin tim, thjesht aftësia për të vepruar në përputhje me dëshirat e tua, nuk përbën një kriter të mjaftueshëm lirie” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor [The Nature of the Divine Sovereignty],” f. 103, germat e pjerrësura nga unë). Pastaj ai nuk jep prova nga Shkrimi për të treguar se përse mendon kështu (fq. 103–104). Unë do të përgjigjesha duke thënë se Cottrell-i thjeshtë ka importuar në këtë diskutim një supozim jo biblik rreth natyrës së lirisë njerëzore, dhe pastaj e ka shpallur kalvinizmin si të paaftë për të plotësuar kriterin e tij (jobiblik).

[143]55. Shiko Parimet (Institutes) 1:294–296 (2.3.5).

[144]56. Po aty, f. 295 (2.3.5).

[145]57. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” fq. 102–103. Citimi në fund, është nga James Daane, Liria e Perëndisë (The Freedom of God) (Grand Rapids: Eerdmans, 1973), f. 160.

[146]58. Shiko më sipër, fq. 332–333, mbi dekretet e Perëndisë.

[147]59. Nuk jam i sigurt nëse Katrelli do të ishte në gjendje që të kundërshtonte që një reagimi i planifikuar prej Perëndisë shumë kohë më parë, nuk është një reagim i mirëfilltë, sepse Ai Vetë flet rreth paranjohurisë që Perëndia ka për veprimet tona dhe pastaj planifikon se si do të reagojë ndaj tyre. Ai thotë: “Edhe përpara krijimit, Perëndia paradinte çdo veprim të kryer me vullnet të lirë....Asgjë nuk e befason Perëndinë.... Perëndia e dinte edhe përpara krijimit që bëri, se kur e se si do t’i duhej të ndërhynte në botën e Tij për të realizuar qëllimet e Tij....Paranjohja e Perëndisë e bëri Atë gjithashtu të aftë që të planifikonte reagimet e Tij ndaj zgjedhjeve njerëzore si dhe mënyrën se si do t’i shfrytëzonte ato, që përpara se ato të bëheshin” (“Natyra e Sovranitetit Hyjnor,” f. 112). Por nëse Katrelli është i gatshëm që të thotë se Perëndia e planifikoi që shumë kohë më parë se si do të reagonte ndaj zgjedhjeve njerëzore, është vështirë të shikosh se si ai mund të kundërshtojë pozitën kalviniste sipas të cilës Perëndia dekretoi shumë kohë më parë se si do të reagonte kur ne të luteshim apo vepronim.

[148]60. Calvin, Parimet (Institutes) 1:219–25 (1.17.7, 11).

[149]61. Richard Rice, “Paranjohuria Hyjnore dhe Teizmi i Vullnetit të Lirë (Divine Foreknowledge and Free-Will Theism),” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) fq. 121–139, merr këtë pozitë (shiko veç. fq. 129, 134–137). Rice thotë: “Perëndia di shumëçka rreth asaj që do të ndodhë....Gjithçka që Perëndia nuk di, është përmbajtja e vendimeve të ardhshme të lira, dhe kjo ndodh për shkak se vendimet nuk ekzistojnë deri kur ndodhin” (f. 134). Me qëllim për ta marrë këtë pozitë nga njëra anë dhe për të ruajtur gjithëdijen e Perëndisë nga ana tjetër, Rice ripërkufizon gjithëdijen: “Një qenie e gjithëditur, di gjithçka të njohshme logjikisht” (f. 128), dhe pastaj ai përkufizon termin “e njohshme logjikisht” duke përjashtuar zgjedhjet e ardhshme njerëzore. Mbi këtë bazë, Rice argumenton që Perëndia nuk i di rezultatet e vendimeve të ardhshme të lira të qenieve njerëzore, përderisa këto nuk janë të njohshme logjikisht.

        Clark Pinnock shpjegon gjithashtu se si arriti në këtë pozitë: “E dija se argumenti kalvinist sipas të cilit paranjohuria e tërësishme ishte e barasvlershme me paracaktimin për shkak se ajo nënkupton fiksimin e të tëra gjërave që nga “përjetësia e kaluar’, dhe forcën logjike të saj nuk mund ta tronditja” (“Nga Agustini tek Armini: Një Pelegrinazh në Teologji [“From Augustine to Arminius: A Pilgrimage in Theology,”] tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut [The Grace of God, the Will of Man] f. 25). Ai e refuzoi paranjohurinë e plotë dhe vendosi që “Perëndia di gjithçka që mund të dihet por zgjedhjet e lira nuk janë diçka që mund të dihen madje edhe nga Perëndia Vetë, për shkak se në realitet, ato nuk janë vendosur ende. Vendimet të cilat nuk janë marrë akoma, nuk ekzistojnë gjetiu që të mund të njihen nga Perëndia....Edhe Perëndia gjithashtu lëviz në një të ardhme jo të njohur plotësisht, për shkak se ajo nuk është fiksuar ende” (po aty, fq. 25–26, germat e pjerrësuara prej meje).

[150]62. Shiko kapitullin 11, fq. 171–172, gjithashtu f. 190, mbi njohurinë e Perëndisë rreth të ardhmes.

[151]63. Jack Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of the Divine Sovereignty),” f. 111.

[152]64. Shiko: William L. Craig, “Njohuri e Mesme, një Përafrim Kalvinist-Arminian? (Middle Knowledge, a Calvinist-Arminian Rapprochement?)” tek Hiri i Perëndisë, Vullneti i Njeriut (The Grace of God, the Will of Man) fq. 141–164. Shiko gjithashtu librin e tij: I Vetmi Perëndi i Mençur: Përputhshmëria e Paranjohurisë Hyjnore dhe Lirisë së Njeriut (The Only Wise God: The Compatibility of Divine Foreknowledge and Human Freedom) (Grand Rapids: Baker, 1987).

[153]65. Craig, “Njohuri e Mesme (Middle Knowledge),” fq. 150–151.

[154]66. Pinnock, “Liri me Përgjegjshmëri (Responsible Freedom),” f. 102.

[155]67. Cottrell, “Natyra e Sovranitetit Hyjnor (The Nature of Divine Sovereignty),” f. 109.

[156]68. Shiko kapitullin 13, fq. 197–198, 201–202, 203–205, për dëshmi nga Shkrimi për mirësinë, shenjtërinë dhe drejtësinë e Perëndisë, si dhe kapitullin 11, fq. 163–168, mbi pandryshueshmërinë e Perëndisë.

[157]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[158]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[159]1. Unë kam adaptuar këtë përkufizim nga leksione të pabotuara të dhëna nga John Frame, profesor i teologjisë sistematike në Seminarin Teologjik Westminster.

[160]2. Megjithëkëtë, nëse dikush do ta përkufizonte një mrekulli si një “vepër të Perëndisë veçmas përdorimit të mjeteve të zakonshme për të krijuar mrekullimin dhe habitjen e njerëzve,” kjo do të jetë e ngjashme në forcë me përkufizimin që unë propozova më lart dhe do të ishte e përputhshme me mësimin e Biblës rreth provanisë së Perëndisë (shiko L. Berkhof, Teologji Sistematike [Systematic Theology] fq. 176–177).

[161]3. Nëse fraza “ligj natyror” kuptohet nga të krishterët si thjesht referencë ndaj vazhdave të parashikueshme të sjelljes që Perëndia i jep e i mban tek çdo gjë e krijuar, atëherë ky përkufizim është më pak i kundërshtueshëm për shkak se ai me vetëdije merr në konsideratë provaninë e Perëndisë. Por fraza “ligj natyror” nuk kuptohet përgjithësisht në atë mënyrë në anglisht sot.

[162]4. Folja θαυμάζω (G2513) “të mrekullohesh, të befasohesh,” është përdorur shpesh herë tek Ungjijtë për të përshkruar reagimin e njerëzve ndaj mrekullive.

[163]5. Shiko diskutimin e zgjeruar të fjalorit të Besëlidhjes së Re për mrekullitë, tek W. Mundle, O. Hofius, dhe C. Brown, “Mrekulli, Çudi, Shenjë (Miracle, Wonder, Sign,)” NIDNTT 2:620–635.

[164]6. Të tjerë mund të preferojnë që të jenë më kufizues në përkufizimin që ata i bëjnë mrekullive, (për shembull) duke rezervuar për ngjarjet të cilat në mënyrë absolute nuk mund të kishin ndodhur në mënyrat e zakonshme, dhe që janë dëshmuar tërësisht dhe dokumentuar nga disa vëzhgues të paanshëm. Në këtë rast, ata do të shikojnë shumë më pak mrekulli, veçanërisht në një shoqëri skeptike, anti-supernatyrore. Por, një përkufizim i tillë, mundet që të mos përfshijë të tëra llojet e gjërave që Pali kishte në mendje kur ai foli për mrekullitë në kishat e korintit (1 Kor. 12:10, 28–29) dhe Galatisë (Gal. 3:5), dhe mund të mos i lejojë njerëzit të kuptojnë një dhuratë mrekullish, kur kjo u jepet të krishterëve sot. (Sigurisht, të krishterët të cilët marrin një përkufizim kaq kufizues, gjithsesi do ta falënderojnë aty për aty Perëndinë për shumë përgjigje ndaj lutjes, të cilat ata nuk do t’i quajnë mrekulli.)

[165]7. Përshtatshmëria e një përkufizimi të tillë, nuk humbet thjesht ngaqë e njëjta ngjarje mund të quhet një mrekulli nga disa njerëz, dhe një ngjarje e zakonshme nga të tjerët, sepse vlerësimi i njerëzve për një ngjarje, do të variojë në varësi të afërsisë së tyre me atë ngjarje, pandehmat e botëkuptimit të tyre, dhe nga fakti nëse ato janë apo jo të krishterë.

[166]8. Vini re për shembull, që Pali thotë se Perëndia ka caktuar në kishë:, “së pari apostuj...” (1 Kor. 12:28). Por kishës në Korint nuk iu dhanë specifikisht apostuj. Për rrjedhojë, ky pasazh duhet të jetë duke bërë fjalë për kishën në përgjithësi.

        B.B. Warfield, Mrekulli Falso (Counterfeit Miracles) (Edinburgh: Banner of Truth, 1972; botuar për herë të parë më 1918), vëren se në kishën në Korint, ata që merrnin pjesë në shërbesën e zakonshme të adhurimit në kishë “mundet që shpesh të kenë për të ushtuar një dhunti mrekullibërëse.” Ai thotë se “nuk ka arsye për të besuar që grigja kërthi e Korintit, qe e vetmja në këtë gjë. Apostulli këtu, nuk shkruan a thua se po përshkruante një gjendje të mrekullueshme të ecurisë së punëve të veçantë për atë kishë....Aludimet në pjesën tjetër të letrave të tij si dhe në librin e “Veprave të Apostujve”, kërkon prej nesh që në përputhje me këtë, ta shikojmë këtë tablo të bukur të adhurimit të krishterë si një që do të jetë e vërtetë në jetën e cilësdo prej grigjave të shumta të mbjella prej apostujve anembanë botës që ata vizituan e të cilës i predikuan....Jemi të justifikuar në konsiderimin si një karakteristikë të kishave apostolike, faktin që dhurata të tilla mrekulli-bërëse duhet të tregohen tek ta. Përjashtim do të ishte, jo një kishë me, por një kisha pa dhurata të tilla” (fq. 4–5).

[167]9. Warfield vazhdon: “Kudo, Kisha Apostolike qe njohur në vetvete si një dhuratë nga Perëndia, duke treguar që zotëronte Frymën në veprat përkatëse të Frymës: mrekulli shërimi dhe mrekulli fuqie, mrekulli njohurie, qoftë kjo në formën e profecisë, qoftë në dallimin e frymëve, mrekulli të të folurit, qoftë për gjuhët e panjohura qoftë për interpretimin tyre. Kisha Apostolike qe në mënyrë karakteristike një kishë mrekulli-bërëse” (Mrekulli Counterfeit [Counterfeit Miracles] f. 5).

        Ndërkohë që unë do të bija dakord me analizën që Warfield-i u bën provave të Besëlidhjes së Re mbi këtë pyetje, pa dyshim që ka vend për mos rënie dakord me çështjen e tij pasuese, si dhe me përmbajtjen kryesore të librit të tij, që kisha, pas epokës së apostujve përjetoi reshtjen e dhuratave të mrekullive, dhe se ne nuk duhet të presim dhurata të tilla sot, për shkak se Perëndia në lidhje me to, kishte për qëllim vetëm që të konfirmonte mesazhin e hershëm apostolik, gjatë kohës kur apostujt ishin ende gjallë.

[168]10. Shiko diskutimin e mëtejshëm të kësaj pyetjeje në kapitullin 52 më poshtë, rreth dhuratave shpirtërore si dhe çështjes së kohës së reshtjes së disa dhuratave.

[169]11. Shiko Seksionin D më poshtë, fq. 361–368.

[170]12. Vargjet e sapo cituara, tregojnë vlerën pozitive të mrekullive në sjelljen në besim të njerëzve. Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se kur themi se mrekullitë kanë vlerë për shkak të dëshmisë që japin për ungjillin, kjo do  të thotë se ne mendojmë që mesazhi i ungjillit, në vetvete është i dobët dhe i paaftë për t’i sjellë njerëzit në besim (shiko veçanërisht James M. Boice, “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit),” tek Michael Scott Horton, red., Feja e Fuqishme (Power Religion) [Chicago: Moody, 1992], fq. 119–136). Por ky nuk është një kundërshtim i vlefshëm sepse Jezusi dhe Pali nuk arsyetuan në atë mënyrë, duke qenë se të dy kryen mrekulli krahas predikimit prej tyre të ungjillit, dhe Jezusi i urdhëroi dishepujt e Tij, ta bënin këtë gjë gjithashtu (Mat. 10:7–8). Ne duhet të mbajmë mend se është Perëndia Vetë Ai që “dëshmoi” për ungjillin “me anë shenjash e mrekullish dhe me vepra të ndryshme të fuqishme dhe me të ndara dhuntish të Frymës së Shenjtë, sipas vullnetit të tij” (Heb. 2:4), dhe ne nuk mund të themi se Ai ka një pikëpamje të papërshtatshme për fuqinë e mesazhit të ungjillit.

        Ungjilli i Gjonit është veçanërisht udhëzues pasi tregon vlerën e mrekullive në inkurajimin që u bën njerëzve që të besojnë tek Krishti (shiko “Gjoni” 2:11, 23; 3:2; 4:53–54; 6:2, 14; 7:31; 9:16; 11:48; 12:11; dhe, si përmbledhje, 20:30–31). Ky theksim pozitiv tek Gjoni, bie në kontrast me pikëpamjen e D.A. Carson-it tek “Qëllimi i Shenjave dhe Mrekullive në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” tek Horton, Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 100–101, ku ai pranon por minimizon rolin pozitiv të mrekullive në sjelljen në besim, tek ungjilli i Gjonit. Është për t’u habitur që ai nuk diskuton vargun e pasazheve të përmendura më sipër, dhe e shikon një zhvlerësim të mrekullive në pasazhet në të cilat nuk ekziston një vlerësim i tillë negativ, si për shembull “Gjoni” 2:23–25; 4:48; dhe 20:29–31. Ne nuk duhet të mendojmë se kur mrekullitë shoqërojnë ungjillin, ata të cilët si rrjedhojë do të besojnë, do të kenë besim inferior (siç sugjeron Carson-i, f. 101), sepse kjo gjë do të na bënte të thoshim se ata të cilët i besojnë predikimit të Jezusit, Pjetrit dhe Palit, kishin besim inferior, përfundim ky si zor i përkrahur prej Besëlidhjes së Re!

[171]13. Sido që të jetë, që këto ngjarje do mos mendoheshin si një lloj “magjie” që vjen automatikisht përmes hijes së Palit apo shamive që Pali kishte prekur, por përkundrazi si një tregues i faktit që Fryma e Shenjtë deshi të jepte një fuqizim të tillë të plotë dhe mbresëlënës ndaj shërbesës së këtyre njerëzve, dhe se me raste, Ai e shtriu punën e Tij përtej pranisë trupore individuale të tyre, edhe tek sendet të cilave ata iu afruan apo prekën.

[172]14. Fjala “e vërtetë” nuk është faktikisht në tekstin greqisht, i cili thjesht thotë: “shenjat e apostullit.” Versioni në anglisht RSV (që citohet këtu në origjinalin e këtij libri në anglisht) si dhe NASB kanë shtuar fjalën “i vërtetë” për t’i dhënë kuptim: Pali është duke vënë në kontrast shërbesën e tij me atë të apostujve të rremë.

[173]15. Shiko Walter J. Chantry, Shenjat e Apostujve (Signs of the Apostles) bot. 2të. (Edinburgh: Banner of Truth, 1976), veç. fq. 17–21; B.B. Warfield, Mrekullitë e Rreme (Counterfeit Miracles); Norman Geisler, Shenja dhe Mrekulli (Signs and Wonders) (Wheaton: Tyndale House, 1988).

[174]16. Gramatika e tekstit grek, na detyron të bëjmë këtë dallim, përderisa “shenjat e apostullit” është në rasën emërore, ndërkohë që “me shenja e mrekulli dhe vepra të fuqishme” është në atë dhanore, dhe për rrjedhojë nuk mund të jetë thjesht një rideklarim i “shenjave të apostullit” si ndajshtim ndaj kësaj: emrat në ndajshtim në greqisht, duhet të jenë në të njëjtën rasë. (Versioni në anglisht NIV e shpërfill gramatikën këtu dhe i përkthen dy frazat a thua se janë në ndajshtim; versionet RSV dhe NASB të Biblës në anglisht, janë më precize.)

[175]17. Shumë gjëra jo të mrekullueshme, janë quajtur “shenja.” Për shembull, firma me vetë dorën e Palit, është quajtur “Shenja” e tij (2 Thes. 3:17); rrethprerja është një “vulë (shenjë në anglisht [sh. i përkthe])” e drejtësisë së llogaritur Abrahamit (Rom. 4:11); puthja e Judës, është një “shenjë” që iu bë drejtuesve judenj (Mat. 26:48); ylberi është “shenja” e besëlidhjes (Zan. 9:12, Septuaginta); ngrënia e bukës së ndorme gjatë Pashkës, për çdo vit, është një “shenjë” e çlirimit të siguruar nga Zoti (Eks. 13:9, Septuaginta); Fjongoja e kuqe e ndezur e Rahabit, është një “shenjë” që hajdutët i thanë ta varte në dritare (1 Klem. 12:7).

[176]18. Ndër komentuesit modernë mbi “2 Korintasve”, unë gjeta vetëm tre të cilët mendojnë “shenjat e apostullit” tek “2 Kor.” 12:12 se janë mrekulli: Colin Kruse, Letra e Dytë e Palit Drejtuar Korintasve (The Second Epistle of Paul to the Corinthians) TNTC (Leicester: Inter-Varsity Press, and Grand Rapids: Eerdmans, 1987), f. 209; Jean Hering, Letra e Dytë e Shën Palit Drejtuar Korinasve (The Second Epistle of Saint Paul to the Corinthians) përkth. A.W. Heathcote dhe P.J. Allcock (London: Epworth, 1967), fq. 95–96; dhe Murray Harris, “2 Korintasve,” EBC 10:398, e marrin në të njëjtën mënyrë, por asnjë prej tyre nuk paraqet ndonjë argument për ta mbështetur këtë pikëpamje, dhe Harris vëren një pikëpamje alternative atje ku “shenjat” janë jetët e ndryshuara të korintasve si dhe karakteri si i Krishtit i Palit.

        Pjesa më e madhe e komentuesve e marrin shprehjen “shenjat e apostullit” si një e cila ka një kuptim shumë më të gjerë, duke përfshirë këtu cilësitë e jetës së Palit si dhe karakterin dhe rezultatet e shërbesës së Tij: shiko Philip E. Hughes, Letra e Dytë e Palit Drejtuar Korintasve (Paul’s Second Epistle to the Corinthians) NIC (Grand Rapids: Eerdmans, 1962), fq. 456–458 (në gjurmët e Krisostomit dhe Kalvinit); Ralph P. Martin, II Korintasve (II Corinthians) WBC (Waco, Tex.: Word, 1986), fq. 434–438 (me një diskutim të zgjeruar); Alfred Plummer, Një Komentar Kritik dhe Ekzegjetik i Letrës së Dytë të Shën Palit Drejtuar Korintasve (A Critical and Exegetical Commentary on the Second Epistle of St. Paul to the Corinthians) ICC (Edinburgh: T. & T. Clark, 1915), f. 359; R.V.G. Tasker, 2 Korintasve (2 Corinthians) TNTC (London: Tyndale Press, 1958), f. 180; Charles Hodge, Një Shpjegim i 1 dhe 2 Korintasve (An Exposition of 1 and 2 Corinthians) (Wilmington, Del.: Sovereign Grace, 1972 [ribotim]), fq. 359–360; John Calvin, Letra e Dytë e Pal Apostullit Drejtuar Korintasve (The Second Epistle of Paul the Apostle to the Corinthians.) përkth. T.A. Smail, red. nga D.W. Torrance dhe T.F. Torrance (Edinburgh: Oliver and Boyd, and Grand Rapids: Eerdmans, 1964), fq. 163–164; shiko gjithashtu J.B. Lightfoot, Letra e Shën Palit Drejtuar Galatasve (The Epistle of St. Paul to the Galatians) (Grand Rapids: Zondervan, 1957), f. 99. Disa prej këtyre komentuesve, e kuptojnë shprehjen “shenjat e apostullit” si të shoqëruar nga mrekullitë apo që përfshin mrekullitë, por askush nuk e kupton këtë frazë si referencë kryesisht apo ekskluzivisht ndaj mrekullive.

[177]19. Disa interpretues, supozojnë se apostujt e rremë po kryenin mrekulli dhe pretendonin të kishin marrë zbulesa nga Perëndia, kështu që Palit do t’i duhej të pretendonte se kishte mrekulli dhe zbulesa më të mëdha se të tyret. Por asgjë nga ato që thuhen tek “2 Korintasve” nuk tregon që apostujt e rremë pretenduan për mrekulli apo zbulesa.

[178]20. Vargu vijues jep gjithashtu një konfirmim të këtij interpretimi: Pali thotë: “Vallë sepse në çfarë mbetët prapa, pra, nga kishat e tjera...?” (2 Kor. 12:13). Fakti që atyre nuk u mungonte asgjë nga kujdesi i Palit si dhe vëmendja e tij, do t’u vërtetonte atyre që “shenjat e apostullit” qenë kryer ndër ta vetëm nëse këto “shenja” do të përfshinin të tërë shërbesën e Palit ndaj tyre, por jo nëse “shenjat e apostullit” do të ishin thjesht mrekulli.

[179]21. Provat nga dorëshkrimet si dhe shqyrtimi i stilit të përdorur, sugjerojnë se këto vargje nuk ishin fillimisht pjesë e ungjillit që Marku shkroi. (Shiko diskutimin e varianteve tekstuale në fq. 96–97.)

[180]22. Është përfshirë në disa dorëshkrime të Tatian Diatesaronit (Tatian Diatessaron) (170 mbas K.) dhe është cituar nga Ireneu (vdiq më 202 mbas K.) dhe Tertuliani (vdiq 220 mbas K.).

[181]23. Unë i jam mirënjohës profesorit Harold Hoehner i Dallas Theological Seminary i cili më sugjeroi argumentin e paraqitur këtu në lidhje me “1 Kor.” 12:28 dhe “Marku” 16:17–18 (paçka se ai mund të mos jetë dakord me përfundimin në të cilin dal unë në këtë seksion).

[182]24. So Chantry, Shenjat (Signs) fq. 19–21.

[183]25. Norman Geisler, Shenja dhe Mrekulli (Signs and Wonders). Përkufizimi që ai i bën mrekullive, gjendet në fq. 28–32 dhe 149–155.

[184]26. Geisleri e ka gjithashtu shumë të vështirë të shpjegojë “Marku” 5:8 (ku Jezusi më shumë se një herë urdhëroi disa demonë që të largoheshin) dhe “Markun” 6:5 (ku teksti thotë se Jezusi nuk qe në gjendje që të bënte ndonjë mrekulli në Nazaret, për shkak të mosbesimit të njerëzve atje) (shiko fq. 149, 152).

[185]27. Shiko diskutimin në kapitullin 52, fq. 1022–1025, më poshtë.

[186]28. Versioni KJV i Biblës në anglisht e përkthen: “Perëndia gjithashtu dëshmonte për ta, edhe me shenja edhe me mrekulli....” Ky përkthim sugjeron se mrekullitë dëshmuan për njerëzit të cilët e dëgjuan Jezusin dhe predikuan të parët. Por fjala “ata” nuk jepet nga asnjë fjalë në tekstin greqisht, dhe ky përkthim nuk jepet nga versionet moderne.

[187]29. So Chantry, Shenjat e Apostujve (Signs of the Apostles) fq. 18–19: “Mrekullitë e Besëlidhjes së Re shikohen nga Shkrimin Vetë si vula e aprovimit të Perëndisë mbi mesazhin e apostujve, që qe një dokumentim i frymëzuar i gjërave që ata kishin parë dhe dëgjuar ndërkohë që kishin qenë me Jezusin. Rikujtimi i këtyre mrekullive duhet ta thellojë respektin tonë për autoritetin e fjalëve të tyre, dhe të na nxitë t’i shikojmë me më shumë kujdes ato.”

[188]30. Një argument tjetër që kufizon mrekullitë në shekullin e parë, bazohet në deklaratën sipas të cilës disa mrekulli, si për shembull dhurata e profecisë, jep gjithnjë zbulesë të cilësisë së Shkrimit. Ky argument shqyrtohet në detaje në kapitujt 52–53 më poshtë, fq. 1039–1042, 1049–1061.

[189]31. Megjithëkëtë, të krishterët duhet të jenë shumë të matur dhe të tregojnë shumë kujdes për të qenë të saktë në raportimin që u bëjnë mrekullive nëse ato ndodhin. Shumë dëm mund t’i bëhet ungjillit nëse të krishterët ekzagjerojnë apo shtrembërojnë, qoftë edhe pak, faktet e një situate kur një mrekulli ka ndodhur. Fuqia e Frymës së Shenjtë është aq e madhe sa duhet që të punojë sido që të dojë, dhe ne kurrë nuk duhet që të “zbukurojmë” faktet aktuale të situatës, thjesht sa për t’i bërë të duken më entuziazmuese nga ç’janë në të vërtetë. Perëndia bën ekzaktësisht atë që dëshiron që të bëjë në çdo situatë.

[190]32. Disa mund të kundërshtojnë duke thënë se një përjashtim ndaj kësaj, mund të jetë vegimi për fundin e kohëve tek “Zbu.” 13:7, ku bishës “iu dha të bëjë luftë kundër shenjtorëve dhe t'i mundë” (Zbu. 13:7). Por edhe këtu, nuk ka tregues që fuqitë mrekullibërëse të bishës të jenë më të mëdha sesa fuqia e Frymës së Shenjtë. Kjo duket se kuptohet më mirë jo si një konfrontim i fuqive mrekulli-bërëse, por thjesht si një përndjekje nga forcat ushtarake, pasi më vonë ne lexojmë për ata “që u ishin prerë kokat për hir të dëshmisë së Jezusit dhe për hir të fjalës së Perëndisë, dhe të cilët nuk e kishin adhuruar bishën, dhe as figurën e saj dhe nuk kishin marrë damkë mbi ballin e tyre dhe në dorën e tyre” (Zbu. 20:4).

[191]33. Fakti që njerëzit të cilët thërrasin emrin e Krishtit, janë në gjendje të profetizojnë e dëbojnë demonët, dhe të bëjnë “shumë vepra të fuqishme” në emrin e Tij (Mat. 7:21–23) nuk e kontradikton këtë, për shkak se këta për të cilët flitet këtu, janë jo të krishterë: Jezusi u thotë atyre: “S'ju kam njohur kurrë; largohuni nga unë, ju që keni bërë paudhësi” (Mat. 7:23). Paçka se është e mundur që këto të jenë mrekulli të pavërteta të kryera nga fuqi demonike, duket se ka më të ngjarë që ato të jenë veprime të hirit të zakonshëm (shiko kapitulli 31) që Perëndia kreu përmes jo të krishterësh, të ngjashme me efikasitetin e ungjillit që Perëndia nganjëherë lejon kur ky predikohet prej atyre të cilët kanë motive të papastra dhe që nuk e njohin Krishtin në zemrat e tyre (kr. Fil. 1:15–18).

[192]34. Fakti që Jezusi qorton vetëm jobesimtarët armiqësorë të cilët kërkojnë mrekulli, është për t’u habitur që nuk përmendet aspak nga D.A. Carson, “Qëllimi i Shenjave dhe Çudirave në Besëlidhjen e Re (The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament),” tek M. Horton, red., Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 89–118, apo nga James M. Boice, “Një Mënyrë më e Mirë: Fuqia e Fjalës dhe e Frymës (A Better Way: The Power of Word and Spirit),” tek Feja e Fuqishme (Power Religion) fq. 119–136. Të dy këto artikuj, përdorin qortimet e Jezusit si një mënyrë për të dekurajuar besimtarët në kërkimin e tyre të mrekullive sot, por për ta realizuar këtë, këtyre u duhet t’i aplikojnë deklaratat e Jezusit në një mënyrë të pajustifikuar nga kontekstet e Besëlidhjes së Re. (Shiko veç. Boice, f. 126, i cili citon me aprovim një deklaratë nga John Woodhouse, “Një Dëshirë për shenja dhe mrekulli të mëtejshme, është e mëkatshme dhe mosbesim [A desire for further signs and wonders is sinful and unbelieving.”])

        Deklarata e shkoqur e qëllimit për ta “vënë Atë në provë” gjendet tek “Marku” 8:11 dhe “ Luka” 11:16, në kontekste paralele ku Jezusi qorton një brezni të ligë, e cila kërkon një shenjë prej Tij. Konteksti tjetër i vetëm ku shfaqet ky qortim, “Mat.” 12:38–42, nuk përfshin një deklaratë të shkoqitur të qëllimit për të vënë në provë, por Jezusi qartësisht është duke iu përgjigjur “skribëve dhe farisenjve” (v. 38), dhe incidenti vjen fill pas “Mat.” 12:14, ku farisenjtë “dolën jashtë, bënë këshill kundër tij si ta vrasin,” dhe “Mat.” 12:24, ku farisenjtë thonë: «Ky nuk i dëbon demonët veçse me anë të Beelzebubit, kreut të demonëve».

[193]35. John Walvoord, ish presidenti i Dallas Theological Seminary, e kupton dhuratën e mrekullive si “fuqi për të kryer mrekulli kurdoherë që ta gjykonin të arsyeshme, në emrin e Krishtit.” Për rrjedhojë, ai beson se dhurata e mrekullive ka reshtur. Por ai vazhdon më tej me argumentin se ne mund të lutemi për mrekulli sot: “Një i krishterë mundet që ende t’i kërkojë Perëndisë që të bëjë çudira, dhe Perëndia i përgjigjet realisht lutjeve. Perëndia mundet që ende të shërojë dhe të ngjallë të vdekurit nëse Ai zgjedh ta bëjë këtë, por këto mrekulli janë sovrane dhe individuale....Ndërkohë që për pasojë duhet kuptuar se dhurata e mrekullive nuk është pjesë e programit të tanishëm të Perëndisë, gjithsesi duhet pranuar fuqia e Perëndisë për të kryer mrekulli” (Fryma e Shenjtë (The Holy Spirit) [Wheaton, Ill.: Van Kampen, 1954], fq. 179–180).

[194]red.—redaktuar nga

[195]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.

[196]FTU (EDT)—Fjalori Teologjik Ungjillor (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[197]JSBV (JSOT)—Ditar për Studimin e Besëlidhjes së Vjetër (Journal for the Study of the Old Testament)

[198]1. Shembuj të tjerë të Perëndisë që u përgjigjet lutjeve në Shkrim, janë aq të shumta saqë nuk mund të komentohen të tëra (Zan. 18:22–33; 32:26; Dan. 10:12; Amosi 7:1–6; Veprat 4:29–31; 10:31; 12:5–11; etj.).

[199]2. Tek “Veprat” 4:30 fraza: “në emër të Birit tënd të shenjtë Jezusit,” e cila shfaqet në fund të lutjes, plotëson fjalinë kryesore të nënrenditur që e paraprin drejtpërdrejtë, “që të kryhen shenja dhe mrekulli” Ajo nuk është një deklaratë e përgjithshme rreth mënyrës në të cilën e tërë lutja është bërë.

[200]3. Në fakt, Pali thotë se jo vetëm lutjet tona, por gjithçka që ne bëjmë, duhet bërë në emrin e Jezusit: “Dhe çdo gjë që të bëni, me fjalë a me vepër, t'i bëni në emër të Zotit Jezus, duke e falënderuar nëpërmjet tij Perëndinë Atë” (Kol. 3:17).

[201]4. Leon Morris thotë për “Gjoni” 14:13, “Kjo nuk do të thotë thjesht që këtë emër duhet ta përdorim si formulë. Kjo do të thotë se lutja duhet bërë në përputhje me të tërë atë gjë që ai emër përfaqëson. Është lutje që buron nga besimi në Krishtin, lutje që i jep shprehje një uniteti me gjithçka që Krishti përfaqëson, lutje e cila kërkon të vërë në pah Krishtin Vetë. Dhe qëllimi i të tërë kësaj, është lavdia e Perëndisë” (Ungjilli Sipas Gjonit “The Gospel According to John” f. 646).

[202]5. Emri Zot (Gr. Κύριος, G3261) është përdorur tek “Veprat” si dhe tek Letrat, kryesisht për t’iu referuar Zotit Jezus Krisht.

[203]6. J.I. Packer thotë, “A është e përshtatshme që të lutesh në Frymë? Nuk ka asnjë shembull të kësaj në të tërë Shkrimin, por përderisa Fryma është Perëndi nuk mund të jetë gabim t’i lutemi dhe t’i drejtohemi Atij nëse kemi arsye të mirë për ta bërë këtë” (Mbaj Hapin me Frymën (Keep in Step With the Spirit) [Old Tappan, N.J.: Revell, 1984], f. 261).

[204]7. Arsye të tjerë përse këto psherëtima dhe rënkima merren më mirë me kuptimin që ato janë “rënkimet” tona në lutje, janë: (1) v. 23 thotë që “ne vetë... rënkojmë,” duke përdorur një folje (στενάζω, G5100) që është e të njëjtës rrënjë me emrin e përkthyer “psherëtima” (στεναγμός, G5099) tek v. 26; (2) “rënkime” të tilla, të cilat duket se nënkuptojnë një shkallë shqetësimi apo vuajtjeje, janë të përshtatshme për krijesat (vgj. 22, 23) por jo për Krijuesin; dhe (3) v. 26b, që përmend “psherëtima të patregueshme,” e shpjegon fjalinë e parë të nënrenditur tek v. 26, që thotë se Fryma na “ndihmon,” e jo se Fryma zëvendëson lutjet tona. Fraza “të patregueshme” nuk është se domosdoshmërisht ka kuptimin “në heshtje apo pa zhurmë,” por më tepër mund të ketë kuptimin e “të pamundura për t’u shprehur me fjalë.”

[205]8. Për një diskutim të mëtejshëm të “Rom.” 8:26–27, shiko kapitullin 53, fq. 1078–1080.

[206]9. Disa kanë menduar se kjo i referohet të folurit në gjuhë të panjohura, përderisa Pali e quan të folurin në gjuhë të panjohura, lutje “me frymën” (1 Kor. 14:15). Por kjo nuk është një kuptim i saktë, përderisa tek “1 Kor.” 14:15 “fryma” nuk i referohet Frymës së Shenjtë, por frymës së Palit vetë: vini re kontrastin mes “me frymën” dhe “me mendjen” tek v. 14.

[207]10. Të shtosh: “Po qe se është vullneti Yt” ndaj një lutjeje, është ende shumë ndryshe nga moskërkimi i asgjëje. Nëse fëmijët e mi vijnë dhe më pyesin nëse do t’i çoj për një akullore, por pastaj (duke u ndjerë në një mënyrë bashkëpunuese) shtojnë: “po vetëm po e mendove ti të arsyeshme, babi”, kjo gjithsesi është shumë larg nga mos të kërkuarit asgjë fare. Po të mos kishin kërkuar, unë nuk do ta kisha menduar vajtjen për të marrë një akullore. Sapo ata të kërkojnë, qoftë edhe me këtë cilësim, shpesh herë unë do të vendos t’i çoj ata për akullore.

[208]11. Shiko diskutimin mbi atributin e xhelozisë së Perëndisë, f. 205 më lart.

[209]12. Koha me perifraza të pakryera këtu (Gk. ἦν ὑποχωρῶν) thekson, edhe më shumë sesa një kohë e pakryer do të bënte, natyrën e përsëritur apo vazhdë-krijuese të veprimtarisë së tërheqjes në shkretëtirë (shiko BDF 353[1]).

[210]13. Edhe pse armiqtë e Danielit e panë atë të lutej, kjo ndodhi vetëm për shkak se ata “erdhën me paramendim” dhe dukshëm e përgjuan atë.

[211]14. Në këtë pikë, ne mund të përmendim gjithashtu faktin që Pali diskuton një përdorim të dhuratës së të folurit në gjuhë të panjohura gjatë lutjeve private: “Sepse, në qoftë se unë lutem në një gjuhë tjetër, fryma im lutet, por mendja ime është e pafrytshme. Ç'duhet, pra? Do të lutem me frymën, por do ta bëj edhe me mendjen; do të këndoj me frymën, por do të këndoj edhe me mendjen” (1 Kor. 14:14–15). Kur Pali thotë: “fryma im lutet,” ai nuk po i referohet Frymës së Shenjtë, por vetëm frymës së tij njerëzore, sepse kontrasti që bëhet, është me “mendja ime.” Fryma e tij po derdh lumë kërkesash përpara Perëndisë, dhe ato kërkesa kuptohen nga Perëndia dhe çojnë në ndërtim vetjak: “Ai që flet një gjuhë tjetër ndërton veten e tij” (1 Kor. 14:4). Kjo dhuratë do të diskutohet më plotësisht në kapitullin 53, më poshtë.

[212]15. Paçka se katër vargjet e mëparshme (vgj. 15–18) kanë të bëjnë me disiplinën kishtare, fjala “Përsëri” në fillim të v. 19 sinjalizon një ndryshim të lehtë në temë, dhe nuk është e pavend që t’i marrim vargjet 19–20 si një deklaratë më të gjerë rreth lutjes në përgjithësi në kontekstin e kishës.

[213]16. Arsye të ngjashme (kushtimi i më shumë kohe ndaj lutjes dhe heqja dorë nga disa kënaqësi vetjake) me shumë mundësi shpjegojnë lejen që Pali jep ndaj çifteve të martuara që të heqin dorë nga marrëdhëniet seksuale “në qoftë se jeni marrë vesh, për njëfarë kohe, që t'i kushtoheni agjërimit dhe lutjes” (1 Kor. 7:5).

[214]17. Tek “Marku” 9:29, kur dishepujt pyetën përse nuk mund ta dëbonin një demon të caktuar, Jezusi u përgjigj: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje.” Shumë dorëshkrime të hershme e mjaft të besueshme greke, si dhe një sërë dorëshkrimesh të hershme në gjuhë të tjera, e kanë: “përmes lutjes dhe agjërimit.” Sido që të jetë, kjo nuk mund të nënkuptojë lutjet që bëhen në kohën që demoni po dëbohet, sepse Jezusi i dëboi demonët me një fjalë dhe nuk iu përvesh një kohe të gjatë në lutje. Kjo duhet të nënkuptojë që dishepujt nuk kishin kaluar më përpara kohë të mjaftueshme në lutje, dhe se forca e tyre shpirtërore qe e dobët. Për rrjedhojë, “agjërimi” që përmendet në shumë dorëshkrime të lashta, i përshtatet modelit të një veprimtarie e cila e shton forcën dhe fuqinë tonë shpirtërore.

[215]1. Në hebraisht, fjala כְּרוּב, H4131, është në njëjës, ndërkohë që forma në shumës është כְּרֻ֖בִים.

[216]2. Fjala hebraike שָׂרָף, H8597, është në njëjës, ndërkohë që שְּׂרָפִ֔ים është forma e vet në shumës.

[217]3. Përshkrimet ndryshojmë disi mes “Ezekielit” dhe “Zbulesës”, por gjithashtu kanë shumë ngjashmëri. Është e vështirë të dallosh nëse ka grupe të ndryshme krijesash, apo nëse ato tek “Zbulesa” janë transformuar nga forma që kishin marrë në vegimin e Ezekielit.

[218]4. Këtu nuk kam llogaritur Satanin, i cili është një engjëll i rënë, dhe që nganjëherë është thirrur edhe me emra të tjerë. (Shiko kapitullin 20, mbi Satanin dhe demonët.)

[219]5. Megjithëkëtë, duket se një numër shumë i madh engjëjsh mund të jenë në një vend në të njëjtën kohë, të paktën kështu duhet të jetë nëse shembulli i engjëjve të ligj apo demonëve, do të ishte një tregues i mirë i këtij fakti. Kur Jezusi pyeti forcën demonike tek gadarenasi me demonë, “Si e ke emrin?” ai tha, “Legjion”; sepse “shumë demonë kishin hyrë në të” (Luka 8:30). Edhe po të mos e marrim me kuptim të drejtpërdrejtë këtë që kjo do të thoshte se ishin një numër i barabartë me një legjion të ushtrisë romake (3,000–6,000 burra), dhe edhe sikur të pranonim se përderisa Satani është babai i gënjeshtrave, demonët në këtë njeri mund të ishin duke e ekzagjeruar shumë, Luka gjithsesi thotë se “shumë demonë kishin hyrë në të.”

[220]6. Termi greqisht μυριάς (G3689, “miriadë”) është një shprehje që i referohet “një numri shumë të madh, të pa përkufizuar me saktësi” (BAGD, f. 529).

[221]7. Një mundësi tjetër është që “engjëll” tek “Mat.” 18:10 dhe tek “Vep.” 12:15 (ku dishepujt mendojnë se “engjëlli” i Pjetrit është duke trokitur tek porta) nuk ka kuptimin e një qenieje engjëllore, por “frymën” e personit i cili ka vdekur: për një mbrojtje të kësaj pikëpamjeje, shiko B.B. Warfield, “Engjëjt e ‘të Vegjëlve’ të Krishtit (The Angels of Christ’s “Little Ones,”)” tek Shkrime të Përzgjedhura më të Shkurtra (Selected Shorter Writings) red. John E. Meeter (Nutley, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1970), 1:253–266; gjithashtu D.A. Carson, “Mateu (Matthew),” EBC 8:400–401.

        Problemi me këtë interpretim, është se nuk mund të gjendet asnjë shembull i qartë ku fjala engjëll (Gr. ἀνήρ, G467) nënkupton “frymën e një personi të vdekur.” Warfield (fq. 265–266), pasuar nga Carson, citon dy shembuj të supozuar nga literatura jo biblike judaike, “1 Enoku” 51:4 dhe “2 Baruku” 51:5, 12. Por këto tekste nuk janë bindës: “1 Enoku” 51:4 thotë thjesht: “Dhe fytyrat e [të tërë] engjëjve në qiell do qeshen me gëzim” (R.H. Charles, Apokrifa dhe Pseudepigrafa e Besëlidhjes së Vjetër (The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testament) 2 vol. [Oxford: Clarendon Press, 1913], 2:219), por nuk thotë se njerëzit do të bëhen engjëj. “2 Barukut” 51:5 deklaron se të drejtët do të transformohen “në shkëlqimin e engjëjve” (Charles, 2:508), por kjo thjesht do të thotë se ata do të shndrisin si engjëjt, e jo se ata do të bëhen vetë engjëj.

        Në dy pasazhet e lidhura me këto, “2 Baruku” 51:12 deklaron se të drejtët do të kenë  një shkëlqyeshmëri e cila “e tejkalon atë të engjëjve,” dhe “2 Baruku” 51:10 Thotë se “ata do të bëhen si engjëjt” (Charles, 2:509), por as këto tekste nuk thonë se njerëzit do të bëhen engjëj. Për më tepër, përderisa nuk ka asnjë tekst greqisht të ruajtur deri në kohën e sotme të disponueshëm për cilindo prej këtyre tre pasazheve (“1 Enokut” është një tekst në etiopisht me disa fragmente në greqisht, ndërsa “2 Barukut” është një tekst siriakisht), ato nuk janë të dobishëm për përcaktimin e kuptimit të fjalës greke ἀνήρ.

Warfield citon gjithashtu Veprat e Palit dhe Theklas (Acts of Paul and Thecla) red. Tischendorf, f. 42, para. 5, ad finem (deri në fund), në thënien: “Të bekuar janë ata të cilët kanë frikë Perëndinë, sepse ata do bëhen engjëj të Perëndisë,” por ky tekst daton nga fundi i shekullit të dytë mbas K. (ODCC f. 1049) dhe përbën një burim jo të besueshëm informacioni rreth asaj që kisha e hershme besonte apo asaj që Besëlidhja e Re na mëson.

[222]8. Ne duhet të vërejmë se kjo deklaratë e Jezusit është dhënë si përgjigje ndaj pyetjes së saducenjve rreth një gruaje e cila kishte qenë martuar shtatë herë, dhe që Jezusi tha se pyetja e tyre tregonte mungesë të njohurisë si të Shkrimit ashtu edhe rreth “pushtetit të Perëndisë” (Mat. 22:29). Përgjigjja e Jezusit, për rrjedhojë, duhet të na ngushëllojë, jo të na trazojë: ne duhet ta mendojmë parajsën jo me pikëllim në pritje të zbehjes së marrëdhënieve ndërpersonale, por me gëzim për perspektivën e të paturit të marrëdhënieve të pasuruara. (Shiko kapitullin 20, fq. 413–414, për një diskutim të shprehjes “djemtë e Perëndisë” tek “Zan.” 6:2, 4.)

[223]9. Nëse engjëjt të cilët mëkatuan, e humbën një pjesë të fuqisë së tyre kur ngritën krye kundër Perëndisë dhe u bënë demonë, apo nëse fuqia e tyre është ende e njëjta siç ishte kur ata ishin engjëj, Shkrimi për këtë nuk na thotë gjë.

[224]10. Shiko kapitullin 21, fq. 442–444.

[225]11. Folja në kohën e tashme ἐπιθυμοῦσιν (nga ἐπιθυμέω, G2121) “dëshirojnë,” krijon përshtypjen që ata “janë vazhdimisht të dëshiruar, edhe në kohën e tashme” që të shikojnë këto gjëra. Ky dëshirim përfshin një kuriozitet të shenjtë për të parë dhe për të gjetur kënaqësi në lavditë e mbretërisë së Krishtit ndërkohë që ato gjejnë realizim gjithnjë e më të plotë në jetën e të krishterëve individualë përgjatë gjithë historisë së kishës. (Shiko diskutimin tek Wayne Grudem, 1 Pjetrit (1 Peter) f. 73.)

[226]12. Me këtë nuk po mohojmë që frenuesi kryesor kundër mëkatit, duhet të jetë frika se mos shkaktojmë pakënaqësinë e Perëndisë Vetë; nuk është e drejtë të themi se ashtu sikurse prania e njerëzve të tjerë shërben si një frenues shtesë, po kështu njohuria për praninë e engjëjve duhet të shërbejë gjithashtu si një faktor frenues për ne.

[227]13. Vini re gjithashtu raportimin tek “Luka” 22:43 që kur Jezusi po lutej në Kopshtin e Gjetsemanit, “Atëherë iu shfaq një engjëll nga qielli për t'i dhënë forcë atij.” Ky tekst ka prova të shumta të lashta.

[228]14. Sigurisht, kishte raste në Shkrim kur e vërteta doktrinare erdhi përmes engjëjve (Luka 1:13–20, 30–37; 2:10–14; Veprat 1:11; Heb. 2:2). Pasazhet paralajmëruese të përmendura më lart, e ndalojnë marrjen e doktrinave nga engjëjt të cilat bien në kundërshtim me Shkrimin.

[229]15. Shiko diskutimin e reshtjes së disa dhuratave shpirtërore në kapitullin 52, më poshtë.

[230]16. Shiko kapitullin 53, fq. 1049–1061.

[231]FUT (EDT)—Fjalori Ungjillor i Teologjisë (Evangelical Dictionary of Theology). Walter Elwell, red. Grand Rapids: Baker, 1984.

[232]1. Kjo nuk do të thotë që këta engjëj të mëkatshëm nuk kanë ndikim të tanishëm mbi botën, sepse në v. 9 Pjetri thotë se Zoti di gjithashtu se si “t'i ruajë të padrejtët që të ndëshkohen ditën e gjyqit,” që këtu i referohet qenieve mëkatare njerëzore të cilët dukshëm kanë ndikim në botë e madje po shqetësojnë lexuesit e Pjetrit. “2 Pjetrit” 2:4 do të thotë thjesht që engjëjt e këqij janë dëbuar nga prania e Perëndisë dhe janë mbajtur në një lloj ndikimi të kufizuar deri në gjykimin përfundimtar, por kjo nuk përjashton veprimtarinë e vazhdueshme të tyre ndërkohë në botë.

[233]2. “2 Pjetrit” 2:4 nuk thotë: “Perëndia nuk i kurseu disa engjëj kur ata mëkatuan,” apo, “Perëndia i flaku në ferr një pjesë të engjëjve mëkatarë,” por flet në përgjithësi për “engjëjt” kur ata mëkatuan, duke nënkuptuar të gjithë ata që mëkatuan. Po kështu, “Juda” 6 flet për “engjëjt që nuk e mbajtën gjendjen e tyre të parë, po lanë banesën e vet,” duke nënkuptuar të tërë ata të cilët mëkatuan. Për rrjedhojë, këto vargje duhet të nënkuptojnë diçka që vlen për të tërë demonët. Shtëpia dhe banesa e tyre e tanishme, është “ferri” dhe “skëterra,” paçka se ata mund të aviten prej atje për të ndikuar njerëzit në botë.

[234]3. Versioni i Biblës në anglisht KJV e përkthen “Bir i Agimit” me termin “Lucifer,” emër ky që do të thotë “mbajtësi i dritës.” Emri Lucifer nuk haset askund tjetër në versionin KJV dhe nuk shfaqet fare në përkthimet më moderne të Biblës.

[235]4. Shiko, për shembull “Psa.” 45, që kalon nga një përshkrim i një mbreti tokësor, tek përshkrimi i një Mesie hyjnor.

[236]5. Për një argument më të detajuar, shiko W. Grudem, Letra e Parë e Pjetrit (The First Epistle of Peter) fq. 211–13, e cila është përmbledhur në diskutimin e këtushëm. Më vonë, interpretuesit judenj të këtyre vargjeve, qenë të ndarë në dy grupe të barabarta ndër ata të cilët mendonin se “djemtë e Perëndisë” ishin engjëj dhe atyre të cilët mendonin se ata ishin thjesht qenie njerëzore.

[237]6. BDB, f. 966.

[238]7. Fjala djall është një përkthim i fjalës greke διάβολος (G1333) që do të thotë “shpifës” (BAGD, f. 182). Faktikisht, fjala anglisht djall (devil) si përfundim është derivuar nga e njëjta fjalë në greqisht, por shqiptimi i kësaj fjale ndryshoi në mënyrë të ndjeshme ndërkohë që kjo fjalë kaloi nga greqishtja në latinisht, në anglishten e vjetër e pastaj në anglishten moderne.

[239]8. “Gjoni” shpesh herë përdor “bota” apo “kjo botë” për t’iu referuar sistemit të botës së keqe që i kundërvihet Perëndisë: “Gjoni” 7:7; 8:23; 12:31; 14:17, 30; 15:18, 19; 16:11; 17:14. Shkrimi nuk na tregon që Satani mbretëron mbi të gjithë botën, por se ai është sundimtar mbi sistemin e kundërshtimit të mëkatshëm ndaj Perëndisë. Krahasoje frazën e Palit “perëndia i kësaj bote” (2 Kor. 4:4).

[240]9. Kr. “Gjoni” 10:10: “Vjedhësi nuk vjen veçse për të vjedhur dhe për të vrarë e për të shkatërruar.”

[241]10. Shiko diskutimin e njohurisë së Perëndisë rreth të ardhmes, në kapitullin 11, fq. 171–172, 190.

[242]11. Pali gjithashtu thotë: “Sepse, cili nga njerëzit njeh gjërat e njeriut, përveç frymës së njeriut që është në të” (1 Kor. 2:11), duke sugjeruar se nuk ka krijesë tjetër që mund të njohë mendimet e dikujt (paçka se duhet pranuar se përfshirja e krijesave engjëllore apo demonike në këtë ide të Palit, nuk është thënë shkoqur në këtë kontekst në ndryshim nga ajo që është thënë tek “Dan.” 2). Shiko gjithashtu “1 Kor.” 14:24–25, ku zbulohen të “fshehtat” të zemrës së vizitorit, gjë që përbën një provë të qartë që Perëndia Vetë është i pranishëm, duke vepruar përmes dhuratës së profecisë. Kjo ishte në përmasa të mëdha në Korint, i cili gëlonte në adhurime demonësh në tempujt e idhujve (1 Kor. 10:20)—kjo tregon që demonët nuk mund t’i dinin të fshehtat e zemrës së një njeriu.

[243]12. Edhe sot e kësaj dite, një tipar dallues i shumë feve jo të krishtera, është se ithtarët e tyre më të devotshëm, përfshihen në rituale fetare të cilat shkatërrojnë një apo një sërë aspektesh të njerëzimit, të tilla si shëndeti i tyre fizik, qëndrueshmëria e tyre mendore ose emocionale, apo seksualitetin e tyre njerëzor ndryshe nga mënyra se si Perëndia synoi që seksualiteti të funksiononte. Gjëra të tilla përmbushin në mënyrë të qatë qëllimet e Satanit për të shkatërruar gjithçka që Perëndia e ka krijuar të mirë (kr. 1 Tim. 4:1–3). Përderisa Satani është “gënjeshtar dhe ati i gënjeshtrësaj” (Gjoni 8:44), shtrembërimi apo mohimi i të vërtetës, është gjithnjë i pranishëm edhe tek fetë e rreme, veçanërisht atëherë kur ka një ndikim të fortë demonik.

[244]13. Në periudhën mes Besëlidhjes së Vjetër dhe Besëlidhjes së Re, kishte dëbues demonësh judenj të cilët synuan të merreshin me forcat demonike, por është në pikëpyeje nëse ata ishin apo jo shumë efikasë: “Veprat” 19:13 përmend disa “yshtësit shëtitës judenj” të cilët u përpoqën të përdornin emrin e Zotit Jezus si një formulë të re magjike, paçka se ata vetë nuk ishin të krishterë, dhe as që kishin ndonjë autoritet shpirtëror nga Jezusi Vetë. Ata u përballën me rezultate shkatërrimtare (vgj. 15–16). Gjithashtu, kur po përballej me farisenj, Jezusi tha: “Dhe në qoftë se unë i dëboj djajtë me anë të Beelzebubit, me anë të kujt i dëbojnë bijtë tuaj?” (Mat. 12:27). Deklarata e tij nuk do të thotë që bijtë e tyre ishin shumë të suksesshëm por vetëm se ata po dëbonin demonë, apo po përpiqeshin për një gjë të tillë, por me pak sukses. Në fakt, argumenti i Jezusit funksionon mirë nëse ata përgjithësisht dështuan: “Nëse suksesi im i madh në dëbimin e demonëve vjen në sajë të Satanit, atëherë nga vjen suksesi i bijve tuaj’ i kufizuar? Supozohet se një fuqi më e paktë se Satani; padyshim jo Perëndia!” Sugjerimi është që fuqia e kufizuar e dëbuesve judenj të demonëve, nuk ishte nga Perëndia, por nga Satani.

[245]14. Një interpretim tjetër thotë se Jezusi e pa rënien e Satanit gjatë misionit të të shtatëdhjetëve.

[246]15. Shiko kapitullin 55 për një diskutim të mijëvjeçarit.

[247]16. Një mënyrë e zakonshme e përmbledhjes së tri burimeve të të keqes në jetën tonë sot, është “bota, mishi dhe djalli” (ku “mishi” i referohet dëshirave tona të mëkatshme).

[248]17. Koha e tashme e foljes greke të përdorur këtu ka kuptimin: “nuk vazhdon të mëkatojë.”

[249]18. Jo të tëra depresionimet janë demonike në origjinën e tyre. Disa syresh mund të shkaktohen nga faktorë kimikë të cilat reagojnë ndaj trajtimit mjekësor. Depresione të tjera mund të vijnë si pasojë e një larmie vazhdash sjelljeje apo marrëdhëniesh ndërpersonale të cilat nuk po zhvillohen në përputhje me standardet biblike. Por, ne nuk duhet ta përjashtojmë ndikimin demonik si një faktor të mundshëm.

[250]19. Kjo fjalë δαιμονίζομαι, G1227, e cila mund të përkthehet “nën ndikim demonik” apo “të demonizuar” shfaqet trembëdhjetë herë në Besëlidhjen e Re, e të tëra këto tek ungjijtë: “Mat.” 4:24; 8:16, 28, 33; 9:32; 12:22; 15:22 (“të demonizuar rëndë”); “Marku” 1:32; 5:15, 16, 18; “Luka” 8:36; dhe “Gjoni” 10:21. Të tëra këto raste nënkuptojnë një ndikim mjaft të rëndë demonik. Në dritën e kësaj, ndoshta do të ishte më mirë që fjalën në anglisht i/e demonizuar ta rezervojmë për raste më të skajshme apo të rënda siç janë ato që prezantohen nga rastet për të cilat është përdorur tek ungjijtë. Fjala i/e demonizuar në anglisht, mua më duket se sugjeron një ndikim apo kontroll të fortë demonik. (kr. me fjalë të tjera me “-zuar”: pasterizuar, homogjenizuar, tiranizuar, materializuar, nacionalizuar, etj. Të tëra këto fjalë nënkuptojnë një transformim tërësor të objektit për të cilin po flitet, e jo thjesht për ndikime të vogla apo të moderuara.) Por në një pjesë të literaturës së krishterë sot, është bërë e zakonshme të flitet për njerëzit që janë nën çfarëdo lloj sulmi demonik, si të “demonizuar.” Do të ishte më e mençur që këtë term ta rezervonim për raste më të rënda të ndikimit demonik.

[251]20. Nuk duket shumë e dobishme të përpiqesh të përkufizosh kategori apo shkallë ndikimesh demonike, sikurse është bërë në ndonjë rast, me fjalë të tilla si “i depresionuar,” “i shtypur,” “nën kontrollin e tyre,” etj., sepse Shkrimi nuk përkufizon një listë me kategori si kjo këtu që ne t’i përdorim, dhe kategori të tilla vetëm kanë prirjen për të bërë të ndërlikuar atë që është thjesht e vërtetë: se mund të ketë shkallë të ndryshme sulmi apo ndikimi demonik në jetën e personit.

[252]21. Shiko kapitullin 30, f. 640, si dhe kapitullin 39, fq. 770–772, për një diskutim të fuqisë më të madhe të Frymës së Shenjtë në punë në jetën e besimtarëve pas Rrëshajave.

[253]kjv—King James Version (Versioni i Autorizuar)

[254]22. Për një analizë të zgjeruar të kuptimit të frazës greke διακρίσεις πνευμάτων “të dallojë frymërat,” tek “1 Kor.” 12:10, shiko W. Grudem, “Përgjigje ndaj Gerhard Dautzenberg-ut rreth ‘1 Korintasve’ 12:10 (A Response to Gerhard Dautzenberg on 1 Corinthians 12:10),” tek Biblische Zeitschrift NF, 22:2 (1978), fq. 253–270.

[255]23. Shiko kapitullin 52, fq. 1022–1025, mbi faktin që dhuratat shpirtërore mund të variojnë për nga forca e tyre.

[256]24. Sigurisht, shembulli ynë më i madh i mënyrës se si të merremi me fuqitë demonike duke u folur drejtpërsëdrejti dhe duke i urdhëruar që të largohen, është shembulli i Jezusit Vetë, i Cili shpesh e bëri këtë tek Ungjijtë, dhe me shembullin dhe fjalën e Vet, Ai i mësoi dishepujt që ta imitonin Atë.

[257]niv—Versioni i Biblës në anglisht New International Version

[258]25. Në këtë paragraf, si dhe në atë pasuesin mbi adoptimin, unë i jam mirënjohës veprës së shkëlqyer të Timothy M. Warner, Luftë Shpirtërore (Spiritual Warfare) (Wheaton, Ill.: Crossway, 1991), fq. 55–63.

[259]nasb—Versioni i Biblës në anglisht, i titulluar New American Standard Bible

[260]26. Shiko kapitullin 37, fq. 736–745, mbi adoptimin.

[261]27. Për shkak se Shkrimi nuk na tregon që demonët mund t’i dinë mendimet tona (shiko më sipër, fq. 415–416), mund të duket e udhës që urdhëresa duhet të flitet e zëshme.

[262]28. Për shembull, nëse ne apo një prej fëmijëve tanë zgjohet nga një makth, përveç lutjes ndaj Jezusit për ngushëllim dhe mbrojtje, ne mund të themi gjithashtu: “Në emrin e Jezusit, unë e urdhëroj cilëndo frymë të keqe që shkakton këtë ëndërr frikësuese, që të largohet!” Fëmijët që në një moshë të njomë, mund të mësohen që të thonë: “Largohu në emrin e Jezusit!” ndaj çfarëdo pamjeje shtrigash, shpirtrash të këqij, etj. që mund t’u dalë në ëndërr apo t’u shfaqen në mendje e që i trazojnë natën, dhe pastaj t’i luten Jezusit për mbrojtje dhe mendime të gëzueshme rreth Tij. Një veprim i tillë prej këtyre të vegjëlve të cilët besojnë në Krishtin, shpesh herë do të jetë efektiv në kulm, sepse besimi i tyre në Jezusin, është shumë i thjeshtë dhe i mirëfilltë (shiko Mat. 18:1–4).

[263]29. Fjala në greqisht e përkthyer këtu “fjalë” është ῥῆμα (G4839) e cila mund t’i referohet fjalëve të folura (qoftë nga Perëndia, qoftë nga të tjerët). Nganjëherë, ajo përdoret për të folur për fjalët e Shkrimit kur ato fliten nga Perëndia apo nga njerëzit duke cituar Shkrimin (Mat. 4:4; Gjoni 15:7; 17:8; Rom. 10:17; Heb. 6:5; 1 Pjetrit 1:25 [dy herë]), dhe ky është kuptimin të cilin Pali duket se e përdor tek “Efe.” 6:17: ndërkohë që ne flasim fjalët e Shkrimit, ato janë të shoqëruara nga vepra e Frymës së Shenjtë, dhe kanë fuqinë e shpatës shpirtërore.

[264]30. Do të ishte mirë për të krishterët që të mësonin përmendësh vargjet sipas listës së sapopërmendur, në mënyrë që të jenë në gjendje t’i thonë përmendësh kur të jenë të përfshirë në çfarëdo lufte shpirtërore.

[265]31. Përderisa Shkrimi nuk të lë të kuptohet se demonët mund të lexojnë mendjet tona, qortime të tilla kundër demonëve me shumë mundësi do duhet të fliteshin në mënyrë të zëshme, paçka se qoftë edhe me zë të ulët. Në kontrast me këtë, Perëndia sigurisht që i di mendimet tona si dhe lutjet që i drejtojmë Atij, dhe ato mund t’i bëjmë edhe vetëm me mendje, pa i folur me zë të lartë.

[266]32. Folja ekzorcizmoj në anglisht, do të thotë “të dëbosh (një frymë të ndyrë) nëpërmjet një formule magjike apo një urdhërese të folur.” Një “ekzorcisëm” përkufizohet si veprimi i dëbimit të një fryme të ligë në këtë mënyrë. Këto fjalë nuk shfaqen në Bibël (paçka se “Veprat” 19:13 përmend ekzorcistët judaikë). Për shkak se këto terma janë përdorur si në kontekste pagane ashtu edhe në kontekste të krishtera përgjatë gjithë historisë, ka vend për të krishterët që të kenë mendime të ndryshme rreth asaj që është mençuri t’u thuhet atyre për t’iu referuar praktikave të krishtera sot.

[267]33. Shpesh do të ishte mençuri që në raste të vështira, të kërkoje ndihmë nga dikush që ka më shumë pjekuri dhe përvojë në këtë fushë.

[268]34. Për rrjedhojë, të krishterët nuk duhet të jenë të preokupuar me çështje që kanë të bëjnë me okultin apo lëvizjen e Epokës së Re. Ne duhet të mendojmë rreth gjërave të cilat janë “të ndershme”, “të pastra” dhe për “lëvdim” (Fil. 4:8).

[269]35. Kur Jezusi tha: “Ky lloj nuk mund të dëbohet ndryshe, përveçse me lutje” (Marku 9:29), me këtë, Ai nuk mund të ketë nënkuptuar se qe e nevojshme të luteshim për një kohë të gjatë për atë situatë specifike përpara se demoni të dëbohej, sepse Ai nuk u lut fare por thjesht foli një fjalë dhe me këtë e dëboi menjëherë demonin. Ai duhet të ketë nënkuptuar më tepër se një jetë e vazhduar në lutje dhe qëndrimi në Perëndinë do të çojë në një gatitshmëri shpirtërore dhe zotërim të fuqisë shpirtërore, dhe vajosjes së Frymës së Shenjtë që do të jetë efikase në konflikt edhe mbi çdo sulm të ashpër apo ndikim demonik.

[270]36. Jezusi nuk mund të ketë dashur të thotë me këtë se është e gabuar të gëzohesh kur armiku është mposhtur dhe kur njerëzit çlirohen nga zgjedha, pasi padyshim kjo është një arsye e mirë për t’u gëzuar. Më tepër Ai duhet të jetë duke shprehur një kontrast relativ në terma absolutë për t’u treguar dishepujve që madhështia e shpëtimit të tyre, është gjëja kryesore për të cilën ata duhet të gëzohen.

[271]FRT (NDT)—Fjalori i Ri i Teologjisë (New Dictionary of Theology). S.B. Ferguson, D.F. Wright, J.I. Packer, red. Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1988.