Kapitulli 11: Karakteri i Perëndisë: Atributet e “pa komunikueshme”

Njohëshmëria e Perëndisë

A mundet ta njohim me të vërtetë Perëndinë? Sa shumë prej Perëndisë mund të njohim?

SHPJEGIMI DHE BAZA NGA SHKRIMET

A. Domosdoshmëria që Perëndia të na e zbulojë Veten

Nëse do mund që ta njohim ndopak Perëndisë, për këtë do duhej që Ai të na e zbulonte Veten. Edhe kur diskuton zbulesën e Perëndisë e cila vjen përmes natyrës, Pali thotë se ajo që mund të njihet rreth Perëndisë, është e qartë për njerëzit “sepse Perëndia ua ka shfaqur atyre” (Rom. 1:19). Krijimi natyror e zbulon Perëndinë për shkak se Ai zgjodhi që të zbulohej në këtë mënyrë.

Në lidhje me njohurinë personale të Perëndisë e cila vjen me shpëtimin, kjo ide është edhe më shumë e shkoqitur. Jezusi thotë: “Asnjëri nuk e njeh Birin, përveç Atit; dhe asnjëri nuk e njeh Atin, përveç Birit dhe atij të cilit Biri don t’ia zbulojë” (Mat. 11:27). Kjo lloj njohurie e Perëndisë nuk gjendet përmes përpjekjeve apo mençurisë njerëzore: “Nëpërmjet urtësisë së Perëndisë bota nuk e njohu Perëndinë me urtësinë e vet” (1 Kor. 1:21; kr. 1 Kor. 2:14; 2 Kor. 4:3–4; Gjoni 1:18).

Domosdoshmëria që Perëndia të na e zbulojë Veten edhe neve, shikohet gjithashtu në faktin që njerëzit e mëkatshëm e keqinterpretojnë zbulesën rreth Perëndisë, zbulesë e gjendur tek natyra. Ata të cilët “mbysin të vërtetën në padrejtësi” janë ata të cilët “u bënë të pamend në arsyetimet e tyre dhe zemra e tyre pa gjykim, u errësua... ata e shndërruan të vërtetën e Perëndisë në gënjeshtër” (Rom. 1:18, 21, 25). Për rrjedhojë, nëse ne duhet ta interpretojmë siç duhet zbulesën natyrore, për këtë do të na duhet Shkrimi. Qindra fetë e rreme të botës, janë prova të mënyrës se si njerëz mëkatarë që nuk kanë udhëzim nga Shkrimi, do të keqkuptojnë dhe shtrembërojnë gjithnjë zbulesën rreth Perëndisë të cilën ne gjejmë tek natyra. Por, vetëm Bibla na tregon se si ta kuptojmë dëshminë e Perëndisë nga natyra. Për rrjedhojë ne varemi nga komunikimi aktiv i Perëndisë ndaj nesh në Shkrimin për njohurinë tonë të vërtetë rreth Perëndisë.

B. Ne nuk do mund ta kuptojmë kurrë plotësisht Perëndinë

Për shkak se Perëndia është i pafundmë ndërsa ne të fundmë apo të kufizuar, ne nuk mundemi kurrë ta kuptojmë plotësisht Perëndinë. Në këtë kuptim, Perëndia thuhet të jetë i pakuptueshëm ku termi pakuptueshëm përdoret në një kuptim më të vjetër e më pak të zakonshëm, “i pamundur për të qenë tërësisht i kuptuar.” Kjo ndjesi duhet dalluar qartë nga kuptimi më i zakonshëm i atij termi, që është: “jo në gjendje për t’u kuptuar.” Nuk është e vërtetë po qe se thua se Perëndia nuk është i mundshëm për t’u kuptuar, por është e vërtetë të thuash që Ai nuk mund të kuptohet tërësisht apo deri në fund.

“Psalmi” 145 thotë: “ Zoti është i madh dhe i denjë për lëvdimin më të lartë dhe madhështia e tij është e panjohshme” (Ps. 145:3). Madhështia e Perëndisë shkon përtej zbulueshmërisë tonë: është aq e madhe saqë plotësisht nuk do mund të njihet asnjëherë. Në lidhje me kuptueshmërinë e Perëndisë, “Psalmi” 147 thotë: “I madh është Zoti ynë, e pamasë është fuqia e tij dhe e pafund zgjuarësia e tij” (Ps. 147:5). Ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të njohim plotësisht zgjuarsinë e Perëndisë. Ajo është aq e madhe saqë ne nuk mund ta barazojmë apo ta kuptojmë. Po kështu, kur mendonte për njohurinë e Perëndisë në të tëra rrugët e Tij, Davidi thotë: “Njohja jote është shumë e mrekullueshme për mua, aq e lartë sa nuk mund ta arrij” (Ps. 139:6; kr. v. 17).

Pali nënkupton pikërisht këtë pakuptueshmëri të Perëndisë kur thotë se “Fryma heton çdo gjë, edhe të thellat e Perëndisë,” dhe pastaj vazhdon duke thënë se “asnjeri s'i njeh gjërat^[3] e Perëndisë, përveç Frymës së Perëndisë” (1 Kor. 2:10–12). Në fund të një diskutimi të gjatë rreth historisë së planit të madh të Perëndisë për shpengimin, Pali shpërthen në lavdërim: “O thellësi pasurie edhe e urtësisë dhe e diturisë së Perëndisë! Sa të pahulumtueshme janë gjykimet e tij dhe të pagjurmueshme janë udhët e tij!” (Rom. 11:33).

Këto vargje na lejojnë ta shpiem kuptueshmërinë tonë rreth pakuptueshmërisë së Perëndisë edhe një hap më përpara. Jo vetëm që është e vërtetë që ne nuk mund ta kuptojmë kurrë plotësisht Perëndinë; por është gjithashtu e vërtetë që ne kurrë nuk mund të kuptojmë asgjë plotësisht rreth Perëndisë. Madhështinë e Tij (Ps. 145:3), kuptueshmërinë e Tij (Ps. 147:5), njohurinë e Tij (Ps. 139:6), pasuritë, mençurinë, gjykimet dhe rrugët e tij (Rom. 11:33) janë të tëra përtej aftësisë tonë për ta kuptuar plotësisht. Edhe vargjet e tjera e mbështesin këtë ide: Ashtu si qiejt janë më të lartë se toka, kështu edhe rrugët e mia janë më të larta se rrugët tuaja dhe mendimet e mia janë më të larta se mendimet tuaja (Isa. 55:9). Jobi thotë se veprat e mëdha të Perëndisë në krijimin dhe mbajtjen e tokës “Ja, këto janë vetëm thekët e veprave të tij,” dhe thërret: “Ç'mërmërimë të lehtë të tij arrijmë të dëgjojmë! Por vallë kush do të arrijë të kuptojë gjëmimin e fuqisë së tij?” (Jobi 26:14; kr. 11:7–9; 37:5).

Kësisoj, ne mund të dimë diçka rreth dashurisë, fuqisë, mençurisë e të tjera si këto të Perëndisë, por nuk mund ta njohim dot kurrë tërësisht apo krejtësisht dashurinë e Tij. Ne nuk mund ta njohim kurrë krejtësisht fuqinë e Tij. Ne nuk mund ta njohim kurrë krejtësisht mençurinë e Tij, e po kështu edhe të tjerat me radhë. Me qëllim që të dimë diçka rreth Perëndisë në mënyrë të plotë, do të na duhej ta dinim atë ashtu sikurse Ai Vetë e di. D.m.th. do të na duhej ta njihnim në lidhje me gjithçka tjetër rreth Perëndisë si dhe në marrëdhënien e saj me gjithçka tjetër që ka të bëjë me krijimin përgjatë gjithë përjetësisë! Ne vetëm sa mund të thërrasim me Davidin: “Njohja jote është shumë e mrekullueshme për mua, aq e lartë sa nuk mund ta arrij” (Ps. 139:6).

Kjo doktrinë e pakuptueshmërisë së Perëndisë, ka shumë zbatime pozitive në jetën tonë. Kjo do të thotë se nuk do të jemi kurrë në gjendje që të dimë “tepër shumë” rreth Perëndisë, sepse nuk do të na mbarojnë kurrë gjërat që mund të mësojmë rreth Tij dhe kësisoj nuk do të lodhemi kurrë së kënaquri në zbulimin gjithnjë e më shumë prej shkëlqyeshmërisë së Tij si dhe madhështisë së veprave të Tij.

Edhe në epokën në vazhdim, kur të çlirohemi nga prania e mëkatit, ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të kuptojmë tërësisht Perëndinë apo ndonjë gjë rreth Tij. Kjo shikohet nga fakti që pasazhet e cituara më sipër, e atribuojnë pakuptueshmërinë e Perëndisë, jo ndaj mëkatshmërisë tonë, por ndaj madhështisë së Tij të pafundme. Është për shkak se ne jemi të fundmë dhe Perëndia i pafundmë që ne nuk do të jemi kurrë në gjendje për ta kuptuar atë plotësisht.^[4]2 Për të tërë përjetësinë, ne do të jemi në gjendje që të vazhdojmë të rritemi në njohurinë tonë të Perëndisë dhe ta kënaqim veten gjithnjë e më shumë tek Ai, duke thënë me Davidin ndërkohë që mësojmë gjithnjë e më shumë rreth mendimeve të Perëndisë Vetë: “Oh, sa të çmuara janë për mua mendimet e tua, o Perëndi! Sa i madh është gjithë numri i tyre! Po të doja t'i numëroja, do të ishin më të shumtë se rëra” (Ps. 139:17–18).

Por nëse kjo vlen të thuhet kaq shumë për të ardhmen e përjetësisë, atëherë padyshim që duhet të vlejë edhe për këtë jetë. Faktikisht, Pali na thotë se nëse duam të jetojmë një jetë “të denjë për Zotin, që t`i pëlqeni në çdo gjë,” ajo duhet të jetë një në të cilën ne jemi vazhdimisht duke u “duke u rritur në njohjen e Perëndisë” (Kol. 1:10). Ne duhet të jemi duke e shtuar njohurinë tonë rreth Perëndisë përgjatë gjithë jetës tonë.

Nëse ndonjëherë do të donim ta bënim veten të barabartë me Perëndinë në njohuri, apo nëse do të donim të derivonim kënaqësi nga mëkati i krenarisë intelektuale, fakti që ne nuk do të reshtim së shtuari njohurinë tonë të Perëndisë, do të ishte diçka dekurajuese për ne. Ne mund të pezmatohemi që Perëndia është një subjekt studimi të cilin ne nuk do ta zotërojmë kurrë plotësisht! Por nëse gjejmë kënaqësi në faktin që vetëm Perëndia është Perëndi, që Ai është pafundësisht më i madh se ç’jemi ne, që ne jemi krijesat e Tij që i detyrohemi Atij adhurim dhe admirim, atëherë, kjo do të jetë një ide shumë inkurajuese. Paçka se ne kalojmë kohë në studimin e Biblës dhe në bashkësi me Perëndinë për çdo ditë të jetës tonë, gjithnjë do të ketë më shumë gjëra për të mësuar rreth Perëndisë si dhe raportet e Tij me ne dhe botën, dhe kështu gjithnjë do të ketë më shumë gjëra për të cilat të jemi mirënjohës dhe për të cilat ne mund ta lëvdojmë Atë. Kur e kuptojmë këtë, perspektiva e një zakoni jetëgjatë të studimit rregullisht të Biblës, si dhe perspektiva e një jete të tërë studimi të teologjisë (nëse është teologji që është e rrënjosur në mënyrë të palëkundshme tek Fjala e Perëndisë), kjo duhet të jetë një perspektivë shumë entuziazmues për ne. Të studiojmë dhe të japim mësim Fjalën e Perëndisë në mënyrë si formale ashtu edhe joformale, do të ishte gjithnjë një privilegj dhe gëzim i madh.

C. Megjithëkëtë, ne mund ta njohim me të vërtetë Perëndinë

Edhe pse ne nuk mund ta njohim tërësisht Perëndinë, ne mund të dimë gjëra të vërteta rreth Tij. Në fakt, gjithçka që Shkrimi na tregon rreth Perëndisë, është e vërtetë. Është e vërtetë të thuash që Perëndia është dashuri (1 Gjonit” 4:8), që Perëndia është dritë (1 Gjonit 1:5), që Perëndia është frymë (Gjoni 4:24), që Perëndia është i drejtë apo që vepron me drejtësi (Rom. 3:26), e kështu me radhë. Të thuash këtë nuk nënkupton e as kërkon që ne të dimë gjithçka rreth Perëndisë apo rreth dashurisë ose drejtësisë së Tij, apo ndonjë atributi tjetër të Tij. Kur them se kam tre djem, kjo deklaratë është tërësisht e vërtetë, paçka se unë nuk di gjithçka rreth djemve të mi, as rreth vetes time. Kështu është edhe për njohurinë tonë rreth Perëndisë: ne kemi një njohuri të vërtetë rreth Perëndisë nga Shkrimi, paçka se nuk kemi njohuri të plotë. Nga Shkrimi, ne mund të dimë disa prej mendimeve të Perëndisë, madje shumë prej tyre, dhe kur i njohim ato, ashtu si Davidi, shikojmë se ato janë të “çmuara” (Ps. 139:17).

Edhe më domethënës akoma, është fakti që kështu njohim Perëndinë Vetë, jo faktet e thjeshta rreth Tij apo veprimet që Ai bën. Ne bëjmë një dallim mes njohjes së fakteve dhe njohjes së personave në gjuhën e zakonshme që përdorim. Do të ishte e vërtetë nga ana ime po të thoja se unë di shumë fakte rreth presidentit të Shteteve të Bashkuara, por nuk do të ishte e vërtetë të thoja se e njoh atë personalisht. Po të thoja se e njoh atë, kjo thjesht do të nënkuptonte se e kam takuar dhe kam folur me të, dhe se të paktën deri në një farë shkalle, kam zhvilluar një marrëdhënie personale me të.

Tani, disa njerëz thonë se ne nuk mund ta njohim Perëndinë Vetë, por se mund të dimë vetëm fakte rreth Tij apo të dimë atë që Ai bën. Të tjerë kanë thënë se ne nuk mund ta njohim Perëndisë ashtu sikurse Ai është në Vetvete, por ne mund ta njohim Atë për nga mënyra se si Ai hyn në marrëdhënie me ne (dhe me këtë nënkuptohet që këto të dyja janë disi të ndryshme). Por Shkrimi nuk flet në këtë mënyrë. Ka një sërë pasazhesh që flasin për njohjen prej nesh të Perëndisë Vetë. Tek “Jeremia” ne lexojmë fjalët e Perëndisë:

I urti të mos lavdërohet me urtësinë e tij, njeriu i fortë të mos lavdërohet me forcën e tij, i pasuri të mos lavdërohet me pasurinë e tij. Por kush lavdërohet, të lavdërohet me këtë: të ketë gjykim dhe të më njohë mua që jam Zoti, që ushtroj mirësinë, gjykimin dhe drejtësinë mbi tokë; sepse kënaqem me këto gjëra», thotë Zoti. (Jer. 9:23–24)

Këtu, Perëndia thotë se burimi i gëzimit tonë dhe ndjenjës së rëndësisë, nuk duhet të vijë nga aftësitë apo zotërimet tona, por nga fakti që ne e njohim Atë. Në mënyrë të ngjashme, në lutjet ndaj Atit të Tij, Jezusi mund të thoshte: “Dhe kjo është jeta e përjetshme, të të njohin ty, të vetmin Perëndi të vërtetë, dhe Jezu Krishtin që ti ke dërguar” (Gjoni 17:3). Premtimi i besëlidhjes së re, është që të gjithë do ta njohin Perëndinë, “nga më i vogli e deri te më i madhi prej tyre” (Heb. 8:11), dhe letra e parë e Gjonit na tregon që Biri i Perëndisë ka ardhur dhe na ka dhënë një mendje të kthjellët që “ që të njohim të Vërtetin” (1 Gjonit 5:20; shiko gjithashtu Gal. 4:9; Fil. 3:10; 1 Gjonit 2:3; 4:8). Gjoni mund të thotë: “Fëmijë, po ju shkruaj sepse e keni njohur Atin ” (1 Gjonit 2:13).

Fakti që ne njohim Perëndinë Vetë, demonstrohet edhe më tej nga kuptimi që pasuria e jetës së krishterë, përfshin një marrëdhënie personale me Perëndinë. Siç nënkuptojnë këto pasazhe, ne kemi një privilegj shumë më të madh sesa thjesht njohurinë e fakteve rreth Perëndisë. Ne i flasim Perëndisë në lutje, dhe Ai na flet përmes Fjalës së Tij. Ne kemi përbashkësi me Të në praninë e Tij, ne këndojmë lavdet e Tij, dhe jemi të vetëdijshëm që Ai personalisht banon ndër ne dhe përbrenda nesh, për të na bekuar (Gjoni 14:23). Me të vërtetë që kjo marrëdhënie personale me Perëndinë Atë, me Perëndinë Bir dhe me Perëndinë Frymë e Shenjtë, mund të thuhet se është bekimi më i madh i jetës së krishterë.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Nganjëherë njerëzit thonë se parajsa duket si diçka e mërzitshme. Si ndihmon në përgjigjen ndaj këtij kundërshtimi fakti që Perëndia është i pakuptueshëm e megjithatë i njohshëm?

2.     Si mund të jemi të sigurt që kur të arrijmë në qiell, Perëndia nuk do të na thotë që pjesa më e madhe e asaj që ne patëm mësuar rreth Tij, qe e gabuar, dhe se do të na duhej të harronim atë që kishim mësuar, e të fillojmë të mësojmë të tjera gjëra rreth Tij?

3.     A dëshiron të vazhdosh ta njohësh Perëndinë gjithnjë e më thellë përgjatë gjithë përjetësisë? Përse po ose përse jo? A do të doje që të ishe gati ndonjëherë për të njohur Perëndinë tërësisht? Përse po apo përse jo?

4.     Përse mendon se Perëndia vendosi të na e zbulojë Veten? A mëson më shumë rreth Perëndisë nga zbulesa e Tij në natyrë apo nga zbulesa e Tij në Shkrim? Përse mendon se mendimet e Perëndisë janë “të çmuara” ndaj nesh (Ps. 139:17)? A do ta quaje marrëdhënien e tanishme që ke me Perëndinë një marrëdhënie personale? Ku ngjason ajo me marrëdhëniet që ke me të tjerët, si dhe ku ndryshon? Çfarë do ta përmirësonte marrëdhënien tënde me Perëndinë?

TERMA TË VEÇANTË

i pakuptueshëm

i njohshëm

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton (pa trajtim të posaçëm)

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1875–1876 Pope, 1:242–248

1892–1894 Miley, 1:137–158

1983- Cottrell, 1:1–47, 306–387

1987–1990 Oden, 1:317–374

3. Baptiste

1767 Gill, 2:352–364

1887 Boyce, 8–54

1917 Mullins, 35–48

1976–1983 Henry, 2:17–167, 247–334; 5:375–409

1983–1985 Erickson, 137–140, 177–181, 268–271

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 1:179–186

1986 Ryrie, 25–34

5. Luteriane

1917–24 Pieper, 1:375–381

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:33–43 (1.1–2)

1871–1873 Hodge, 1:191–202, 335–365

1909 Bavinck, DG 13–110

1938 Berkhof, 29–40

1962 Buswell, 1:29–30

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentekostoale)

1988–1992 Williams, 1:29–46

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 17–24

2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II

1980 McBrien (pa trajtim të posaçëm)

Vepra të tjera

Bray, Gerald L. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1993.

Charnock, Stephen. Njohuria e Perëndisë. Veprat e Plota të Stephen Charnock (The Knowledge of God. The Complete Works of Stephen Charnock). Vol. 4. Edinburgh: James Nichol, 1865. Bot. i rishtypur: Edinburgh: Banner of Truth, 1985, veç. fq. 3–164.

Frame, John M. Doktrina e Njohurisë rreth Perëndisë (The Doctrine of the Knowledge of God). Phillipsburg, N.J.: Presbyterian and Reformed, 1987.

France, R.T. Perëndia i Gjallë (The Living God). Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1970.

Packer, J.I. “Perëndia (God).” Tek FRT (NDT) fq. 274–277.

_______. Të Njohim Perëndinë (Knowing God). London: Inter-Varsity Press, 1973, fq. 13–37.

Piper, John. Të Dëshirojmë Perëndinë (Desiring God). Portland, Ore.: Multnomah, 1986.

Tozer, A.W. Njohuria e të Shenjtit (The Knowledge of the Holy). New York: Harper and Row, 1961.

Van Til, Cornelius. Në Mbrojtje të Besimit (In Defense of the Faith) vol. 5: Një Hyrje tek Teologjia Sistematike (An Introduction to Systematic Theology). pa dt. botimi: Presbyterian and Reformed, 1976, fq. 159–199.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

(Vargu 3 i këtij pasazhi, na tregon që Perëndia nuk mund të njihet kurrë plotësisht, por fakti që Davidi po e lavdëron Perëndinë dhe që po i flet Atij, tregon gjithashtu se ai di gjëra të vërteta rreth Perëndisë dhe se ka një marrëdhënie personale me Të.)

“Psalmi” 145:1–3:

Unë do të të përlëvdoj, o Perëndia im dhe Mbreti im,

dhe do të bekoj emrin tënd përjetë.

Do të të bekoj çdo ditë

dhe do të lëvdoj emrin tënd përjetë.

Zoti është i madh dhe i denjë për lëvdimin më të lartë

dhe madhështia e tij është e panjohshme

HIMN

“TY DO TË LAVDËROJ O PERËNDIA DHE MBRETI IM (I WILL THEE PRAISE, MY GOD, O KING)”

Përgjatë gjithë historisë së kishës, të krishterët kanë shijuar riformulimin e fjalëve të psalmeve për t’iu përshtatur metrit poetik, dhe pastaj instrumentalizimit të këtyre psalmeve për qëllime adhurimi personal apo në grup. Ky që vijon është një rregullim metrik i fjalëve të “Psalmit” 145, i vënë sipas melodisë së njohur të himnit: “Jezusi do të Mbretërojë në Botën Mbarë (Jesus Shall Reign Where’er the Sun). Strofa 2 flet për pakuptueshmërinë e Perëndisë (“Zoti është i madh, lëvdimet për Të nuk mjaftojnë; Madhështinë e Tij askush nuk mund ta qëmtojë”), dhe shumë strofa të tjera flasin për atribute të ndryshme të Perëndisë të cilat ne i njohim përmes Shkrimit. Duhet të na japë gëzim fakti që po këndojmë këtë këngë, duke ditur edhe që po këndojmë gjëra absolutisht të vërteta rreth Perëndisë, edhe që madhështia e Tij tejkalon shumë çfarëdo lavdërimi që do të jemi në gjendje t’i këndojmë Atij.

Unë do të të përlëvdoj, o Perëndia im dhe Mbreti im,

Gjithnjë emrin Tënd do të bekoj;

Do të lartësoj emrin Tënd çdo ditë

Dhe përgjithnjë lavdërime për Ty do të kumtoj.

Zoti është i madh, lëvdimet për Të nuk mjaftojnë;

Madhështinë e Tij askush nuk mund ta qëmtojë;

Një brez do t’i shpall veprat e Tua brezit tjetër

Dhe mrekullitë e Tua do t’i tregojë.

Tek shkëlqimi Yt i lavdishëm

Dhe tek veprat e Tua të mrekullueshme mendja do të më qëndrojë;

Njerëzit do të flasin për veprat e Tua të tmerrshme,

Dhe madhështinë Tënde unë do të tregoj.

Ata do të shpallin kujtimin

e mirësisë Sate të madhe,

dhe do të këndojnë me gëzim lavde

ndërkohë që tregojnë për drejtësinë Tënde

Zoti është i dhembshur;

Tek Ai rrjedh mëshirë e artë;

Ai është i madh në mirësi,

Ndërsa në zemërim është i ngadaltë.

Tërë veprat e Tij do ta kremtojnë;

Zoti është i mirë me të gjithë që gjallojnë.

Tërë veprat e tua do të të kremtojnë o Zot,

Dhe shenjtorët e Tu do të të bekojnë.

Marrë nga: Libri i Psalmeve me Muzikë (The Book of Psalms With Music) (Pittsburgh: Reformed Presbyterian Church of North America, 1973), Psalmi 145 (fq. 350–351)

Himn alternativ: “Oh Adhuroni Mbretin (O Worship the King)” (shikojeni këtë himn në fund të kapitullit 12)

Kapitulli 11

Karakteri i Perëndisë: Atributet e “Patejçueshme”

Ku ndryshon Perëndia nga ne?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

A. Hyrje tek Studimi i Karakterit të Perëndisë

1. Klasifikimi i Atributeve të Perëndisë. Kur fillojmë që të flasim rreth karakterit të Perëndisë, kuptojmë se nuk mund t’i themi njëherësh të tëra ato që Bibla na mëson rreth karakterit të Tij. Na duhet një mënyrë për të vendosur se cilat aspekte të karakterit të Perëndisë na duhet të diskutojmë së pari, cilat të dytat e kështu me radhë. Me fjalë të tjera, na duhet një farë mënyre për të kategorizuar atributet e Perëndisë. Kjo çështje nuk është aq e parëndësishme sa ç’mund të duket. Ekziston mundësia që ne të adoptojmë një rend keqorientues të atributeve apo që të theksonim disa atribute aq shumë saqë të tjerat të mos prezantoheshin siç duhet.

Janë përdorur disa metoda të ndryshme të klasifikimit të atributeve të Perëndisë. Në këtë kapitull, ne do të adoptojmë klasifikimin që me shumë mundësi është i përdoruri më gjerësisht: atributet e patejçueshme të Perëndisë (d.m.th, ato atribute të cilat Perëndia nuk i ndan apo “tejçon” tek të tjerët) dhe atributet e tejçueshme të Perëndisë (ato që Perëndia i ndan me ne apo që na i “tejçon” neve).

Shembuj të atributeve të patejçueshme, do të ishin përjetësia e Perëndisë (Perëndia ka ekzistuar që nga përjetësia, ndërsa ne jo), pandryshueshmëria (Perëndia nuk ndryshon, ndërsa ne po), ose gjithëprania (Perëndia është i pranishëm ngado, ndërsa ne jemi të pranishëm në vetëm një vend në një njësi kohore). Shembuj të atributeve të tejçueshme do të ishin: dashuria (Perëndia është dashuri, dhe ne jemi në gjendje që të duam gjithashtu), njohuria (Perëndia ka njohuri, dhe ne jemi në gjendje që të kemi gjithashtu njohuri), mëshira (Perëndia është i mëshirshëm, e edhe ne jemi në gjendje të jemi të mëshirshëm gjithashtu), apo drejtësia (Perëndia është i drejtë, dhe edhe ne jemi në gjendje të jemi të drejtë). Ky klasifikim i atributeve të Perëndisë në dy kategori kryesore, është i dobishëm dhe pjesa më e madhe e njerëzve kanë një ide paraprake se cilat prej atributeve specifike duhen quajtur të patejçueshme, dhe cilat duhen quajtur të tejçueshme. Kësisoj, ka kuptim që të themi se dashuria e Perëndisë është e tejçueshme ndërsa gjithëprania e Tij jo.

Sidoqoftë, pas reflektimesh të mëtejshme, ne kuptojmë që ky dallim, paçka se ndihmues, nuk është i përsosur. Është kështu sepse nuk ka asnjë atribut të Perëndisë i cili të jetë tërësisht i tejçueshëm, dhe nuk ka asnjë atribut të Perëndisë që të jetë tërësisht i patejçueshëm! Kjo do të bëhet e dukshme nëse mendojmë për pak rreth disa gjërave që dimë tashmë rreth Perëndisë.

Për shembull, mençuria e Perëndisë, zakonisht do të quhej një atribut i tejçueshëm, sepse edhe ne mund të jemi të mençur. Por ne kurrë nuk do të jemi pafundësisht të mençur ashtu sikurse është Perëndia. Mençuria e Tij deri në një farë mase është ndarë me ne, por nuk është ndarë kurrë plotësisht me ne. Në mënyrë të ngjashme, ne kemi një pjesë të njohurisë së Perëndisë, e megjithëkëtë, nuk do kemi kurrë të tërën sepse mendimet e Perëndisë janë më të larta se të tonat “Ashtu si qiejt janë më të lartë se toka” (Isa. 55:9). Ne mund të imitojmë dashurinë e Perëndisë dhe ta kemi atë atribut deri në një farë mase, por kurrë nuk do të mund të duam pafundësisht sikurse bën Perëndia. E njëjta gjë vlen me atributet të cilat zakonisht quhen “atribute të tejçueshme”: Perëndia me të vërtetë i ndan ato me ne deri në një farë mase por asnjë prej këtyre atributeve nuk është tërësisht i tejçueshëm. Është më mirë të thuash se këto atribute që ne i quajmë të “tejçueshme” janë ato të cilat janë ndarë në një shkallë më të madhe me ne.

Ato atribute që ne i quajmë të “patejçueshme” përkufizohen më mirë duke thënë se ato janë atribute të Perëndisë të cilat janë ndarë më pak me ne. Asnjë prej atributeve të patejçueshme të Perëndisë nuk është tërësisht pa ngjashmëri fare me karakterin e qenieve njerëzore. Për shembull, Perëndia është i pandryshueshëm, ndërkohë që ne ndryshojmë. Por ne nuk është se ndryshojmë tërësisht, sepse ka disa aspekte të karakterit tonë të cilat mbeten gjerësisht të pandryshuara: identitetet tona individuale, shumë prej tipareve të personalitetit tonë, dhe disa prej qëllimeve tona afat-gjata, mbeten në thelb të pandryshuara përgjatë shumë viteve (dhe do të mbeten gjerësisht të pandryshueshme sapo ne të çlirohemi nga mëkati dhe të fillojmë të jetojmë përgjithmonë në praninë e Perëndisë).

Po kështu, Perëndia është i përjetshëm, ndërsa ne i nënshtrohemi kufizimeve të kohës. Megjithëkëtë, ne shikojmë ca reflektime të përjetësisë së Perëndisë në faktin që do të jetojmë me Të përgjithmonë dhe do të shijojmë jetë të përjetshme, si dhe në faktin që ne kemi aftësinë për të mbajtur mend të kaluarën dhe të kemi një ndjesi të fortë vetëdijësimi për të ardhmen (ndryshe nga një pjesë e mirë e krijimit të Perëndisë; kr. “Pred.” 3:11). Atributet e pavarësisë dhe gjithëpranisë së Perëndisë, janë ndoshta ato të cilat janë më pak të lehta për t’i parë të reflektuara në natyrën tonë, por edhe këto madje mund të shikohen të reflektuara dobët tek ne kur e krahasojmë veten me pjesën dërrmuese të gjërave që Perëndia ka krijuar. Kur rritemi, ne fitojmë një lloj shkalle pavarësie nga të tjerët për ekzistencën tonë; dhe, paçka se nuk mund të jemi në më shumë se një vend në një njësi kohore, ne kemi aftësinë për të vepruar në mënyra që kanë ndikim në shumë vende të ndryshme njëherësh (edhe kjo gjë na veçon nga pjesa më e madhe e krijimit).

Ne do të përdorim këto dy kategori të cilësive të “patejçueshme” dhe të “tejçueshme,” ndërkohë që kuptojmë që ato nuk janë klasifikime tërësisht precize, dhe që në realitet ka shumë mbivendosje mes këtyre kategorive.

2. Emrat e Perëndisë në Shkrim. Në Bibël, emri i një personi është përshkrim i karakterit të tij apo të saj. Po kështu, emrat e Perëndisë në Shkrim, janë përshkrime të ndryshme të karakterit të Tij. Në një kuptim më të gjerë atëherë, “emri” i Perëndisë është i barabartë me të gjitha ato që Bibla dhe krijimi na thonë rreth Perëndisë. Kur ne lutemi duke thënë: “u shenjtëroftë emri yt” si pjesë e Lutjes së Zotit (Mat. 6:9), po lutemi që njerëzit të flasin rreth Perëndisë në një mënyrë që është nderuese për Të, dhe që reflekton me saktësi karakterin e Tij. Ky përnderim i emrit të Perëndisë, mund të bëhet me veprime, njëlloj si edhe me fjalë, sepse veprimet tona pasqyrojnë karakterin e Krijuesit të Cilit i shërbejmë (Mat. 5:16). Për rrjedhojë, të nderojmë emrin e Perëndisë, do të thotë të nderojmë Atë. Urdhëresa: “ Mos e përdor emrin e Zotit, të Perëndisë tënd, kot” (Eks. 20:7) është një urdhëresë që ne të mos e turpërojmë reputacionin e Perëndisë qoftë nga fjalët që flasim në një mënyrë të pamend e keqorientuese, apo nga veprimet të cilat nuk pasqyrojnë karakterin e Tij të vërtetë.

Tani, Bibla i vë shumë emra individualë Perëndisë, ku të gjithë ato pasqyrojnë ndonjë aspekt të vërtetë të karakterit të Tij. Shumë prej këtyre emrave janë marrë nga përvoja njerëzore apo emocionet njerëzore, me qëllim për të përshkruar pjesë të karakterit të Perëndisë, ndërkohë që shumë emra të tjerë janë marrë nga pjesa tjetër e krijimit natyror. Nga një anë, të tëra këto shprehje të karakterit të Perëndisë në lidhje me gjërat që gjenden në univers, janë “emra” të Perëndisë, sepse ato na tregojnë diçka të vërtetë rreth Tij.

Herman Bavinck, tek Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God)^[5]1 jep një listë të gjatë të përshkrimeve të tilla të Perëndisë, të marra nga krijimi: Perëndia krahasohet me një luan (Isa. 31:4), një shqiponjë (L. i P. 32:11), një qengj (Isa. 53:7), një klloçkë (Mat. 23:37), me diellin (Ps. 84:11), me yllin e mëngjesit (Zbu. 22:16), një dritë (Ps. 27:1), një pishtar (Zbu. 21:23), një zjarr (Heb. 12:29), një burim (Ps. 36:9), një shkëmb (L. i P. 32:4), një vendstrehim (Ps. 119:114), një kullë (F. e Urta 18:10), një hije (Ps. 91:1), një mburojë (Ps. 84:11), një tempull (Zbu. 21:22), e kështu me radhë.

Marrë nga përvoja njerëzore, Bevinku (Bavinck) gjen një listë edhe më të gjatë, e cila këtu është paraqitur vetëm e pjesshme: Perëndia quhet dhëndër (Isa. 61:10), bashkëshort (Isa. 54:5), baba (L. i P.. 32:6), gjykatës dhe mbret (Isa. 33:22), luftëtar (Eks. 15:3), ndërtues dhe krijues (Heb. 11:10), bari (Ps. 23:1), mjek (Eks. 15:26), e kështu me radhë. Për më tepër, për Perëndinë është folur me terma të veprimeve njerëzore, të tilla si njohja nga afër me diçka (Zan. 18:21), mbajtja mend (Zan. 8:1; Eks. 2:24), shikimi (Zan. 1:10), dëgjimi (Eks. 2:24), nuhatja (Zan. 8:21), shijimi (Psa. 11:5), ulja (Ps. 9:7), ngritja (Ps. 68:1), ecja (Lev. 26:12), fshirja e lotëve (Isa. 25:8), e kështu me radhë. Emocionet njerëzore i janë atribuuar Perëndisë, të tilla si gëzim (Isa. 62:5), pikëllim (Ps. 78:40; Isa. 63:10), zemërim (Jer. 7:18–19), dashuri (Gjoni 3:16), urrejtje (L. i P. 16:22), zemërim (Ps. 2:5), e kështu me radhë.

Edhe pse Perëndia nuk ka një trup fizik,^[6]2 Shkrimi përdor pjesë të ndryshme të trupit njerëzor për të përshkruar në një mënyrë metaforike veprimtaritë e Perëndisë. Shkrimi madje flet për fytyrën apo shprehjen e fytyrës së Perëndisë (Eks. 33:20, 23; Isa. 63:9; Psa. 16:11; Zbu. 22:4), sytë (Psa. 11:4; Heb. 4:13), qepallat (Psa. 11:4), veshët (Psa. 55:1; Isa. 59:1), hundën (L. i P. 33:10), gojën (L. i P. 8:3), buzët (Jobi 11:5), gjuhën (Isa. 30:27), qafën (Jer. 18:17), krahët (Eks. 15:16), dorën (Num. 11:23), gishtërinjtë (Eks. 8:19), zemrën (Zan. 6:6), këmbën (Isa. 66:1), e kështu me radhë. Edhe termat të cilat përshkruajnë karakteristika personale të tilla si: i mirë, i mëshirshëm, i hirshëm, i paanshëm, i shenjtë, i drejtë, si dhe shumë të tjerë, janë terma kuptimi i të cilëve është i njohur për ne përmes një përjetimi të këtyre cilësive tek qeniet e tjera njerëzore. Madje, edhe këto terma të cilët duken më pak të lidhur me krijimin, si për shembull përjetësia apo pandryshueshmëria, kuptohen nga ne jo në mënyrë intuitive, por duke shfuqizuar konceptet të cilat ne i dimë nga përvoja jonë (përjetësia është të mos kufizohesh nga koha, ndërsa pandryshueshmëria është të mos ndryshosh).

Qëllimi i mbledhjes së të tërë këtyre pasazheve, është që në radhë të parë të tregohet, që në një farë kuptimi i gjithë krijimi na zbulon diçka rreth Perëndisë, dhe që krijimi i rendit më të lartë, veçanërisht njeriu i cili është bërë sipas shëmbëllimit të Perëndisë, e zbulon atë më plotësisht.

Arsyeja e dytë për përmendjen e kësaj liste të gjatë, është për të treguar që gjithçka që ne dimë rreth Perëndisë nga Shkrimi, vjen tek ne me terma të cilët ne i kuptojmë për shkak se ato përshkruajnë ngjarjet apo gjërat e zakonshme për përvojën njerëzore. Po të përdorim një term më teknik, ne mund të themi se gjithçka që Shkrimi thotë rreth Perëndisë, përdor një gjuhë antropomorfe, d.m.th., një gjuhë që flet për Perëndinë me terma njerëzorë.^[7]3 Nganjëherë, njerëzit janë trazuar nga fakti që në Shkrim ka gjuhë të stilit antropomorf. Por kjo nuk duhet të na shqetësojë sepse nëse Perëndia dëshiron të na mësojë rreth gjërave të cilat ne nuk i dimë nga përjetimi i drejtpërdrejtë (të tilla si atributet e Tij), ai duhet të na mësojë në lidhje me atë që ne e dimë. Kjo është arsyeja përse gjithçka që Shkrimi thotë rreth Perëndisë, është “antropomorfike” në një kuptim të gjerë (një e folur rreth Perëndisë ose në terma njerëzore apo në terma të krijimit që ne njohim). Ky fakt nuk do të thotë që Shkrimi na jep ide të gabuara apo keqorientuese rreth Perëndisë, sepse kjo është mënyra që Perëndia ka zgjedhur për të na e zbuluar Veten, dhe për të na e zbuluar Veten me të vërtetë e me saktësi. Megjithëkëtë, kjo duhet të na paralajmërojë që të mos marrim asnjë nga këto përshkrime të shkëputura e të izoluara nga konteksti i afërt i saj, apo nga pjesa tjetër e asaj që Shkrimi thotë rreth Perëndisë.^[8]4 Po qe se do ta bënim këtë, do të binim në rrezikun e keqkuptimit apo të krijimit të një tabloje të ç’ekuilibruar apo të papërshtatshme të asaj që Perëndia është. Secili përshkrim i një prej atributeve të Perëndisë, duhet kuptuar në dritën e gjithçkaje tjetër që Shkrimi na thotë rreth Perëndisë. Nëse nuk arrijmë ta kujtojmë këtë gjë, në mënyrë të pashmangshme ne do ta kuptojmë gabim karakterin e Perëndisë.

Për shembull, ne kemi një ide për dashurinë të nisur nga përvoja njerëzore. Kjo na ndihmon të kuptojmë atë që Shkrimi nënkupton kur thotë se Perëndia është dashuri, por kuptimi ynë i domethënies së “dashurisë” kur kjo i vishet Perëndisë, nuk është njëlloj me përjetimin tonë të dashurisë në marrëdhëniet njerëzore. Kështu, ne duhet të mësojmë duke vërejtur se si Perëndia vepron në të tërë Shkrimin dhe nga atributet e tjera të Perëndisë që jepen në Shkrim, si dhe nga përvojat tona të jetës reale të dashurisë së Perëndisë, nëse do të duam të përmirësojmë idenë tonë rreth dashurisë së Perëndisë në një mënyrë të përshtatshme si dhe për të shmangur keqkuptimin. Kështu, gjuha antropomorfike rreth Perëndisë është e vërtetë kur ajo haset tek Shkrimi, por ajo mund të kuptohet siç duhet vetëm përmes një leximi të vazhduar të Shkrimit përgjatë gjithë jetës tonë, me qëllim që të mund ta kuptojmë këtë gjuhë në kontekstin e të gjithë Shkrimit.

Ka edhe një arsye të tretë që tregon për larminë e madhe të përshkrimeve rreth Perëndisë, të marra nga përvoja njerëzore si dhe nga bota natyrore. Kjo gjuhë duhet të na kujtojë që Perëndia e krijoi gjithësinë në mënyrë që të tregojë shkëlqyeshmërinë e karakterit të Tij d.m.th. që të shpaloste lavdinë e Tij. Perëndia është i denjë për të marrë lavdinë për shkak se Ai krijoi gjithçka (Zbu. 4:11); për rrjedhojë, të tëra gjërat duhet ta nderojnë Atë.

“Psalmi” 148 është një shembull i të tërë krijimit i cili thirret për të lavdëruar Perëndinë:

Lëvdojeni, o diell e hënë,

lëvdojeni, ju mbarë yje të ndritshme!...

Lëvdojeni Zotin nga toka,

ju përbindësh të detit dhe mbarë oqeane,

zjarr dhe breshër, borë dhe re,

erë e shtrëngatës që zbaton urdhërat e tij!

mbarë male dhe kodra,

mbarë dru frutorë dhe cedra!...

ju mbretër të dheut dhe mbarë popuj...

Le të lëvdojnë emrin e Zotit,

sepse vetëm emri i tij përlëvdohet;

Lavdia e tij qëndron përmbi tokën dhe qiejt. (Psa. 148:3, 7–11, 13)

Ndërkohë që mësojmë nga Shkrimi rreth karakterit të Perëndisë, kjo duhet të na i hapë sytë dhe të na bëjë të aftë ta interpretojmë siç duhet krijimin. Si rezultat, ne do të jemi në gjendje që të shikojmë pasqyrime të shkëlqyeshmërisë së karakterit të Perëndisë ngado në krijim: “Tërë toka është plot me lavdinë e tij” (Isa. 6:3).

Duhet mbajtur mend që paçka se gjithçka që Shkrimi na tregon për Perëndinë është e vërtetë, nuk bëhet fjalë për një tablo të plotë. Shkrimi nuk na tregon gjithçka rreth karakterit të Perëndisë. Kështu, ne nuk do ta dimë kurrë “emrin” e plotë apo të tërë të Perëndisë në kuptimin që ne kurrë nuk do ta kuptojmë tërësisht karakterin e Perëndisë. Kurrë nuk do të dimë gjithçka që mund të dihet rreth Perëndisë. Për këtë arsye, teologët nganjëherë kanë thënë: “Perëndia ka shumë emra, e megjithëkëtë, Perëndia nuk ka emër.” Perëndia ka shumë emra në kuptimin që ne dimë nga Shkrimi shumë përshkrime të vërteta të karakterit të Tij, por Perëndia nuk ka emër, në kuptimin që ne nuk do të jemi kurrë në gjendje që të përshkruajmë apo kuptojmë tërësisht karakterin e Tij.

3. Përkufizimet e baraspeshuara të atributeve të patejçueshme të Perëndisë. Atributet e patejçueshme të Perëndisë janë ndoshta ato që keqkuptohen më kollaj për shkak se ato përfaqësojnë aspekte të karakterit të Perëndisë që janë më pak të njohura për përvojën tonë. Në këtë kapitull për rrjedhojë, secila prej cilësive të patejçueshme të Perëndisë, është përkufizuar me një fjali dy pjesëshe. Pjesa e parë përkufizon atributin që diskutohet, ndërsa pjesa e dytë shërben si masë parandaluese e keqkuptimit të atributit duke deklaruar një aspekt drejtpeshues apo të kundërt të lidhur me atë atribut. Për shembull, pandryshueshmëria e Perëndisë është përkufizuar si vijon: “Perëndia është i pandryshueshëm në Qenien, përsosmërinë, qëllimet dhe premtimet e Tij, megjithëkëtë Perëndia vepron, dhe ai vepron në mënyra të ndryshme në situata të ndryshme.” Pjesa e dytë e fjalisë shërben si masë parandaluese ndaj idesë që pandryshueshmëria nënkupton paaftësi për të vepruar sadopak. Disa njerëz e kuptojnë pandryshueshmërinë në këtë mënyrë, por një kuptim i tillë është i papërputhshëm me prezantimin biblik të pandryshueshmërisë së Perëndisë.

B. Atributet e patejçueshme të Perëndisë

1. Pavarësia. Pavarësia e Perëndisë përkufizohet si më poshtë: Perëndia nuk ka nevojë për ne apo për pjesën tjetër të krijimit, për asgjë, megjithëkëtë, ne dhe pjesa tjetër e krijimit mund ta përlëvdojë Atë dhe t’i sjellim Atij gëzim. Ky atribut i Perëndisë, nganjëherë quhet vetë-ekzistenca apo vetë-qenësia e Tij (nga fjalët latinisht a se që do të thotë “prej vetes“).

Shkrimi në disa vende na mëson që Perëndia nuk ka nevojë për ndonjë pjesë të krijimit me qëllim që të ekzistojë apo për ndonjë arsye tjetër. Perëndia është tërësisht i pavarur dhe i vetë-mjaftueshëm. Pali u shpalli athinasve: “Perëndia, që bëri botën dhe të gjitha sa janë në të, duke qenë Zot i qiellit dhe i tokës, nuk banon në tempuj të bërë nga duart e njeriut, dhe as shërbehet nga duart e njerëzve, sikur të kishte nevojë për ndonjë gjë, sepse ai u jep të gjithëve jetë, frymëmarrje dhe gjithçka” (Veprat 17:24–25). Nënkuptimi është që Perëndia nuk ka nevojë për asgjë nga njerëzimi.

Perëndia pyet Jobin, “Kush më ka bërë një shërbim i pari që unë duhet ta shpërblej? Çdo gjë nën qiejt është imja” (Jobi 41:11). Askush nuk i ka kontribuar ndonjë gjë Perëndisë e cila nuk ka ardhur së pari prej Perëndisë i Cili krijoi gjithçka. Në mënyrë të ngjashme, ne lexojmë fjalën e Perëndisë tek “Psalmi” 50, “ Të mia janë në fakt tërë kafshët e pyllit; imja është bagëtia që ndodhet me mijëra ndër male. I njoh tërë zogjtë e maleve; dhe të gjitha ato që lëvizin në fusha janë të miat. Po të kisha uri, nuk do ta thosha; sepse bota dhe sa ajo përmban janë të miat” (Psa. 50:10–12).

Njerëzit nganjëherë kanë menduar se Perëndia i krijoi qeniet njerëzore ngaqë ishte i vetmuar dhe kishte nevojë për miqësi me të tjerë. Po qe se kjo do të kishte qenë e vërtetë, kjo padyshim që do të nënkuptonte që Perëndia nuk është tërësisht i pavarur nga krijimi. Do të nënkuptonte që Perëndisë do t’i duhej të krijonte persona për të mundur për të qenë tërësisht i lumtur dhe tërësisht i përmbushur në ekzistencën e Tij personale.

Megjithëkëtë, ka tregues specifikë tek fjalët e Jezusit të cilët tregojnë se kjo ide nuk është e saktë. Tek “Gjoni” 17:5, Jezusi thotë: “Dhe tani, më përlëvdo, ti o Atë, pranë teje, me lavdinë që unë e kisha pranë teje para se të bëhej bota.” Këtu kemi një tregues që përpara krijimit ekzistonte një bashkë-zotërim i lavdisë mes Atit dhe Birit. Pastaj, tek “Gjoni” 17:24, Jezusi i flet Atit për “lavdinë time që ti më dhe, sepse ti më  deshe para themelimit të botës.” Kishte dashuri dhe komunikim mes Atit dhe Birit që përpara krijimit.

Këto pasazhe të lënë të kuptosh drejtpërsëdrejti atë që mund të mësojmë gjetiu nga doktrina e Trinisë, konkretisht, që ndër personat e Trinisë ka patur dashuri, përbashkësi dhe komunikim të përsosur përgjatë gjithë përjetësisë. Fakti që Perëndia është tre Persona, e megjithëkëtë vetëm një Perëndi, do të thotë që nuk ka patur vetmi apo mungesë të përbashkësisë personale nga ana e Perëndisë përpara krijimit. Në fakt, dashuria dhe përbashkësia ndërpersonale, si dhe ndarja e lavdisë tek Hyu kanë qenë dhe do të jenë gjithnjë, shumë më të përsosura se çfarëdo bashkësie që ne si qënie njerëzore do të kemi ndonjëherë me Perëndinë. Dhe, ashtu sikurse vargu i dytë i cituar më sipër flet për lavdinë që Ati i dha Birit, ashtu dhe ne duhet ta kuptojmë që ka një dhënie lavdie nga pjesëtarët e Trinisë ndaj njëri-tjetrit që tejkalon ndjeshëm çfarëdo dhënieje lavdie që mund t’i ishte dhënë ndonjëherë Perëndisë nga tërë krijimi i marrë bashkë.

Në lidhje me ekzistencën e Perëndisë, kjo doktrinë gjithashtu na kujton që jo vetëm që Perëndia ekziston në sajë të vetë natyrës së Tij, dhe që Ai nuk u krijua ndonjëherë e as erdhi në ekzistencë. Ai ka qenë gjithnjë. Kjo shikohet nga fakti që të tëra gjërat të cilat ekzistojnë, u bënë prej Tij (“sepse ti i krijove të gjitha gjërat, dhe për hir të vullnetit tënd janë dhe u krijuan” [Zbu. 4:11]; kjo pohohet gjithashtu tek “Gjoni” 1:3; “Rom.” 11:35–36; “1 Kor.” 8:6). Moisiu na thotë se Perëndia ekzistoi përpara se të krijohej ndonjë gjë: “Para se të kishin lindur malet dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën, madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia” (Psa. 90:2). Pavarësia e Perëndisë shikohet gjithashtu në Vetë-emërtimin e Tij tek “Eksodi” 3:14: “Perëndia i tha Moisiut: "UNË JAM AI QË JAM".”’ Këtë deklaratë është e mundshme që ta përkthesh gjithashtu kështu: “Unë do të jem çfarë do të jem,” por në të dyja rastet, nënkuptohet që ekzistenca dhe karakteri i Perëndisë përcaktohen nga Ai Vetë, dhe nuk varen nga ndokush apo nga ndonjë gjë tjetër. Kjo do të thotë se qenia e Perëndisë ka qenë gjithnjë dhe gjithnjë do të jetë ekzaktësisht çfarë është tani. Perëndia nuk varet nga ndonjë pjesë e krijimit për ekzistencën apo natyrën e Tij. Pa krijimin, Perëndia do të ishte ende pafundësisht i dashur, pafundësisht i drejtë, i përjetshëm, i gjithëditur, në Trini dhe kështu me radhë.

Qenia e Perëndisë është gjithashtu diçka tërësisht unike. Nuk është thjesht që Perëndia nuk ka nevojë për krijimin në asgjë. Perëndi nuk mund të kishte nevojë për krijimin për asnjë gjë. Ndryshimi mes krijesës dhe Krijuesit është një ndryshim tepër i madh, sepse Perëndia ekziston në një rend thellësisht ndryshe qenieje. Nuk është se ne ekzistojmë dhe Perëndia ka ekzistuar gjithnjë. Është gjithashtu që Perëndia ekziston domosdoshmërisht në një mënyrë pafundësisht më të mirë, më të fortë dhe më të shkëlqyer. Dallimi mes qenies së Perëndisë dhe nesh, është më shumë se ndryshimi midis diellit dhe një qiriu, më shumë se ndryshimi mes oqeanit dhe një pike shiu, më i madh se ndryshimi me shtresës së akullt të arktikut dhe një floku bore, më shumë se ndryshimi mes universit dhe dhomës në të cilën jemi ulur: Perëndia në qenien e Tij është cilësisht ndryshe. Asnjë kufizim apo papërsosmëri e krijimit nuk duhet të projektohet tek mendimet tona rreth Perëndisë. Ai është Krijuesi, gjithçka tjetër është e krijuar. Gjithçka tjetër mund të zhduket në çast ndërsa Ai ekziston domosdoshmërisht përgjithnjë.

Aspekti balancues në lidhje me këtë doktrinë është fakti që ne dhe pjesa tjetër e krijimit mund të përlëvdojë Perëndinë dhe t’i sjellë atij gëzim. Kjo duhet deklaruar me qëllim që të ruhemi kundër ndonjë ideje që pavarësia e Perëndisë, na bën ne të pakuptimtë. Ndonjë mund të pyesë veten se nëse Perëndia nuk ka nevojë për ndonjë gjë prej nesh, atëherë, a kemi ne ndopak rëndësi? A ka ndonjë rëndësi ekzistenca jonë apo ekzistenca e pjesës tjetër të krijimit? Në përgjigje të kësaj, duhet të thuhet se në fakt ne jemi shumë kuptimplotë sepse Perëndia na ka krijuar dhe Ai ka përcaktuar që ne duhet të jemi të kuptimplotë për Të. Ky është përkufizimi përfundimtar i domethënies së vërtetë të ekzistencës së njerëzimit.

Perëndia flet për bijtë dhe bijat e Tij që nga skajet e tokës si “tërë ata që quhen me emrin tim, që kam krijuar për lavdinë time, që kam formuar dhe bërë gjithashtu” (Isa. 43:7). Paçka se Perëndia nuk kishte përse të na krijonte, Ai zgjodhi që ta bënte këtë me vullnet tërësisht të lirë. Ai vendosi që të na krijonte që ne ta përlëvdonim (kr. Efe. 1:11–12; Zbu. 4:11).

Është gjithashtu e vërtetë që ne jemi në gjendje që të sjellim gëzim dhe kënaqësi reale ndaj Perëndisë. Një nga faktet më të mahnitshme në Shkrim, është që Perëndia faktikisht gjen kënaqësi tek njerëzit e Tij dhe gëzohet mbi ta. Isaia profetizon për rimëkëmbjen e popullit të Perëndisë:

Do të jesh një kurorë e shkëlqyer në dorën e Zotit,

një diademë mbretërore në dorë të Perëndisë tënd.

Nuk do të quhesh më “E braktisur”

as toka jote nuk do të quhet më "E shkretë";

por do të të quajnë "Kënaqësia ime është tek ajo",

dhe toka jote "E Martuar";

sepse Zoti gjen kënaqësi te ti

dhe toka jote do të ketë një dhëndër....

ashtu si i martuari gëzohet me nusen

kështu Perëndia do të gëzohet për ty. (Isa. 62:3–5)

Në mënyrë të ngjashme, Sofania profetizon që Zoti “do të mbushet me gëzim për ty, në dashurinë e tij do të qëndrojë në heshtje, do të gëzohet për ty me britma gëzimi. Unë do të mbledh ata që janë të pikëlluar për kuvendet solemne.” (Sof. 3:17-18). Perëndia nuk na e ka nevojën për ndonjë gjë, megjithëkëtë, është fakt i mahnitshëm i ekzistencës tonë që Ai zgjedh të gjejë kënaqësinë tek ne, e të na lejojë t’i sjellim gëzim zemrës së Tij. Kjo është baza për rëndësinë personale për jetën e tërë njerëzve të Perëndisë: të jemi të rëndësishëm për Perëndinë nënkupton se jemi të rëndësishëm në kuptimin më të lartë të fjalës. Asnjë rëndësi më e madhe personale se kjo nuk mund të përfytyrohet.

2. Pandryshueshmëria. Pandryshueshmërinë e Perëndisë mund ta përkufizojmë si vijon: Perëndia është i pandryshueshëm në qenien, përsosmëritë, qëllimet dhe premtimet e Tij, megjithëkëtë Perëndia vepron dhe ndjen emocione dhe Ai vepron dhe ndihet ndryshe në reagim ndaj situatave të ndryshme.^[9]5 Ky atribut i Perëndisë është quajtur gjithashtu patjetërsuarshmëria e Perëndisë.

a. Provat nga Shkrimi: Tek “Psalmi” 102 gjejmë një kontrast mes gjerave të cilat ne mund të mendojmë se janë të paluajtshme të tilla si toka dhe qiejt, nga njëra anë, dhe Perëndisë nga ana tjetër. Psalmisti thotë:

Së lashti ti ke vendosur tokën,

dhe qiejtë janë vepër e duarve të tua.

ata do të zhduken, por ti do të mbetesh;

do të konsumohen të gjithë si një rrobë.

ti do t`i ndërrosh si një rrobë dhe ata do të ndryshohen;

Por ti je gjithnjë po ai dhe vitet e tua nuk do të kenë kurrë fund.

(Psa. 102:25–27)^[10]6

Perëndia ekzistonte që përpara se të bëheshin qiejt dhe toka, dhe Ai do të vazhdojë të ekzistojë edhe pasi ato të jenë shkatërruar. Perëndia bën që universi të ndryshojë, por në kontrast me këtë ndryshim, Ai Vetë mbetet “i njëjtë.”

Si referencë ndaj cilësive të Tij të durimit, dajandisjes dhe mëshirës, Perëndia thotë: “Unë jam Zoti, nuk ndryshoj; prandaj ju, o bij të Jakobit, nuk jeni konsumuar” (Mal. 3:6). Këtu Perëndia përdor një deklaratë të përgjithshme të pandryshueshmërisë së Tij për t’iu referuar disa mënyrave specifike në të cilat Ai nuk ndryshon.

“Jakobi” i kujton lexuesit e tij që të gjitha dhuratat e mira vijnë në fund të fundit nga Perëndia “nuk ka ndërrim dhe as hije ndryshimi” (Jakobi 1:17). Argumenti i Tij është që përderisa dhuratat e mira kanë ardhur gjithnjë nga Perëndia, ne mund të jemi të bindur që prej Tij do të vijnë vetëm dhurata të mira në të ardhmen, për shkak se karakteri i Tij nuk ndryshon kurrë as edhe në shkallën më të vogël.

Përkufizimi i dhënë më lart, specifikon që Perëndia është i pandryshueshëm, jo nga çdo mënyrë që ne mund të përfytyrojmë por vetëm në mënyra të cilat Shkrimi i afirmon. Pasazhet e Shkrimit të cituara tashmë, i referohen ose vetë qenies së Perëndisë ose disa atributeve të karakterit të Tij. Nga këto ne mund të dalim në përfundimin se Perëndia është i pandryshueshëm, të paktën për sa i takon “qenies” së Tij, dhe për sa i takon “përsosmërive” të tij (d.m.th., atributeve të Tij apo aspekteve të ndryshme të karakterit të Tij).

Teologu i shkëlqyer holandez Hermën Bevink (Herman Bavinck) vëren që fakti që Perëndia është i pandryshueshëm në qenien e Tij është i rëndësisë parësore për ruajtjen e dallimit Krijues/krijesë, si dhe për adhurimin tonë të Perëndisë:

Doktrina e pandryshueshmërisë së Perëndisë, është e rëndësisë më të madhe për fenë. Kontrasti mes të qenurit dhe të bërit, shënon dallimin mes Krijuesit dhe krijesës. Çdo krijesë është duke u bërë në vazhdimësi. Është e ndryshueshme, vazhdimisht duke u përpjekur, kërkon prehje dhe kënaqësi, dhe këtë prehje e gjen tek Perëndia e vetëm tek Ai, sepse vetëm Ai është një qenie e plotë dhe jo në formim. Prandaj, në Shkrim Perëndia shpesh quhet Shkëmbi....^[11]7

Përkufizimi i dhënë më lart, afirmon gjithashtu pandryshueshmërinë apo patjetërsuarshmërinë e Perëndisë në lidhje me qëllimet e Tij. “ Plani i Zotit mbetet përjetë dhe qëllimet e zemrës së tij për çdo brez” (Psa. 33:11). Kjo deklaratë e përgjithshme rreth planit të Perëndisë mbështetet nga një sërë vargjesh specifike të cilat flasin për planet apo qëllimet individuale të Perëndisë që Ai ka patur përgjatë gjithë përjetësisë (Mat. 13:35; 25:34; Efe. 1:4, 11; 3:9, 11; 2 Tim. 2:19; 1 Pjetrit 1:20; Zbu. 13:8). Sapo që Perëndia të vendosë që të bëjë diçka, qëllimi i Tij është i pandryshueshëm dhe do të arrihet. Faktikisht, Perëndia thotë përmes Isaisë që askush nuk është si Ai nga ky drejtim:

Jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua,

që shpall fundin që në fillim

dhe shumë kohë më parë gjërat që ende nuk janë bërë,

duke thënë: "Plani im do të realizohet,

dhe do të bëj gjithçka më pëlqen" . . .

kam folur dhe do të bëj që të ndodhë;

kam bërë planin dhe do ta realizoj. (Isa. 46:9–11)

Për më tepër, Perëndia është i pandryshueshëm në premtimet e Tij. Sapo Ai ka premtuar diçka, Ai nuk do të dalë fjale: “Perëndia nuk është një njeri që mund të gënjejë, as edhe bir njeriu që mund të pendohet. Kur ka thënë një gjë, nuk do ta bëjë? Ose kur ka shpallur një gjë, nuk do ta kryejë?” (Num. 23:19; kr. 1 Sam. 15:29).

b. A ndryshon ndonjëherë mendje Perëndia? Megjithëkëtë, kur ne flasim rreth Perëndisë si i pandryshueshëm për sa i takon qëllimeve të Tij, ne mund të vrasim mendjen për ato vende në Shkrim ku Perëndia tha se do të gjykonte popullin e Tij e pastaj, për shkak të lutjeve apo pendesës së popullit të Tij (apo të dyjave bashkë) Perëndia e zbuti qëndrimin e Tij dhe nuk solli gjykim siç kishte thënë se do të bënte. Shembuj të tërheqjeve të tilla nga gjykimet kanosëse përfshijnë ndërmjetësimin e suksesshëm të Moisiut në lutjen për parandalimin e shkatërrimit të popullit të Izraelit (Ex. 32:9–14), shtimit edhe me pesëmbëdhjetë vjet të jetës së Ezekias (Isa. 38:1–6), apo mosdhënien e gjykimit të premtuar mbi Ninevenë kur populli i saj u pendua (Jona 3:4, 10). A nuk janë këto raste ku qëllimet e Perëndisë në fakt ndryshuan? Pastaj ka edhe pasazhe të tjerë ku thuhet se Perëndisë i erdhi keq për ndonjë veprim të mëparshëm që kishte kryer. Në mendje të vjen që Perëndisë i erdhi keq që e kishte bërë njeriun mbi tokë (Zan. 6:6), apo që i erdhi keq që e kishte bërë Saulin mbret (1 Sam. 15:10). A nuk ndryshuan qëllimet e Perëndisë në këto raste?

Këto raste duhen kuptuar të tëra si shprehje të vërteta të qëndrimit apo synimit të tanishëm të Perëndisë në lidhje me situatën ashtu sikurse ajo ekziston në atë moment. Nëse situata ndryshon, atëherë sigurisht që qëndrimi i Perëndisë apo shprehja e qëllimit të Tij do të ndryshojë gjithashtu. Kjo është thjesht si të thuash që Perëndia reagon ndryshe ndaj situatave të ndryshme. Shembulli i predikimit të Jonës ndaj Ninivesë, është i dobishëm këtu. Perëndia shikon ligësinë e Ninivesë dhe dërgon Jonën të shpallë: “Edhe dyzet ditë dhe Niniveja do të shkatërrohet!” (Jona 3:4). Mundësia që Perëndia do ta largojë gjykimin nëse njerëzit do të pendoheshin, nuk përmendet në mënyrë të shkoqur në shpalljen e Jonës siç është dokumentuar në Shkrime, por është sigurisht e nënkuptuar në atë paralajmërim: qëllimi për shpalljen e një paralajmërimi, është për të shkaktuar pendesë tek të paralajmëruarit. Sapo njerëzit u penduan, situata ndryshoi dhe Perëndia reagoi ndryshe ndaj atij ndryshimi të situatës: “Kur Perëndia pa atë që bënin, domethënë që po ktheheshin nga rruga e tyre e keqe, Perëndia u pendua për të keqen që kishte thënë se do t’u bënte dhe nuk e bëri” (Jona 3:10).

Situatat me Ezekian dhe me ndërhyrjet në lutje nga ana e Moisiut, janë të ngjashme: Perëndia kishte thënë se do të dërgonte gjykim, dhe kjo ishte një deklaratë e vërtetë, po qe se situata do të vazhdonte njësoj. Por pastaj situata ndryshoi: dikush filloi të lutej me zell (Moisiu në një rast dhe Ezekia tek tjetri). Këtu, vetë lutja ishte pjesë e një situate të re, dhe qe faktikisht ajo që ndryshoi situatën. Perëndia reagoi ndaj atij ndryshimi duke iu përgjigjur lutjes dhe duke e larguar gjykimin.

Në rastet kur Perëndisë i vjen keq që ka bërë njeriun, apo që e kishte bërë Saulin mbret, edhe këto mund të kuptohen si shprehje të pakënaqësisë së tanishme të Perëndisë ndaj mëkatshmërisë së njeriut. Në asnjërin rast, gjuha e përdorur nuk është aq e fortë sa të kërkojë prej nesh të mendojmë që nëse Perëndia mund t’ia niste nga e para e të sillej ndryshe, Ai faktikisht nuk do ta krijonte njeriun e as do ta bënte Saulin mbret. Përkundrazi kjo mund të nënkuptojë se veprimet e mëparshme të Perëndisë, çuan në ngjarje që në afatshkurtër, i shkaktuan Atij brengosje, por që pavarësisht kësaj në afatgjatë si përfundim do të realizonin qëllimet e Tij të mira. Kjo është disi analoge me një baba njerëzor i cili e lejon fëmijën e tij të niset në një rrugë në jetë për të cilën ai e di se do të sjellë shumë brenga, si për prindin ashtu edhe për fëmijën, por që e lejon atë gjithsesi sepse ai e di që të mira më të mëdha në afat gjatë, do të dalin prej kësaj.

c. Çështja e pandjeshmërisë emocionale të Perëndisë: Nganjëherë, në një diskutim të atributeve të Perëndisë, teologët kanë folur për një atribut tjetër, konkretisht, pandjeshmëria emocionale e Perëndisë. Ky atribut, nëse është i vërtetë, do të thotë që Perëndia nuk ka pasione apo emocione por është “i pandjeshëm emocionalisht,” e jo subjekt pasionesh. Në fakt, kapitulli 2 i Rrëfimit të Besimit të Uestministerit thotë se Perëndia është “pa ... pasione.” Kjo deklaratë shkon përtej asaj që gjejmë të pohuar në përkufizimin tonë të mësipërm rreth pandryshueshmërisë së Perëndisë dhe pohon më shumë se ajo që Perëndia nuk ndryshon në qenien, përsosmëritë, qëllimet apo premtimet e Tij. Ajo afirmon gjithashtu që Perëndia madje nuk ndjen emocione apo “pasione.”

Prova e Shkrimit e dhënë nga Rrëfimi i Besimit i Uestministerit, është “Veprat” 14:15, që tek versioni King James Version i Biblës në anglisht, tregon Barnabën dhe Palin që refuzojnë adhurimin nga njerëzit në Listër, duke protestuar duke thënë që ata nuk janë perëndi por “Njerëz me të njëjtat ndjenja si ju.” Ajo që nënkuptohet nga përkthimi i ^[12]KJV mund të jetë që dikush i cili është me të vërtetë Perëndi, nuk do të kishte “pasione (apo ndjenja) të ngjashme” siç kanë njerëzit, ose mundet që thjesht të tregojë që apostujt po reagonin ndaj pikëpamjes së pavërtetë të perëndive pa pasione të supozuar nga listrianët (shiko vgj. 10–11). Por nëse përkthehet siç duhet, ky varg padyshim që nuk vërteton që Perëndia nuk ka aspak pasione apo emocione, sepse termi greqisht i përdorur këtu (ὁμοιοπαθής, G3926) mundet që thjesht të nënkuptojë patjen e disa rrethanave apo përvojave të ngjashme, apo patjen e një natyre të ngjashme ndaj dikujt tjetër.^[13]8 Sigurisht, Perëndia nuk ka pasione apo emocione të mëkatshme. Por ideja që Perëndia nuk ka fare pasione apo emocione, bie ndesh qartazi me një pjesë të mirë të Shkrimit, dhe për këtë arsye, në këtë libër unë nuk përkrah tezën e pandjeshmërisë emocionale të Perëndisë. Në vend të kësaj, e kundërta është në fakt e vërtetë sepse Perëndia i Cili është origjina e emocioneve tona e i Cili krijoi emocionet tona, padyshim që ndjen emocione edhe Vetë: Perëndia gëzohet (Isa. 62:5). Ai pikëllohet (Psa. 78:40; Efe. 4:30). Zemërimi i Tij ndizet kundër armiqve të Tij (Eks. 32:10). Atij i vjen keq për fëmijët e Tij (Psa. 103:13). Ai shfaq një dashuri të përjetshme (Isa. 54:8; Psa. 103:17). Ai është një Perëndi pasionet e të Cilit ne duhet t’i imitojmë për tërë përjetësinë ndërkohë që edhe ne ashtu sikurse Krijuesi ynë e urrejmë mëkatin dhe gjejmë kënaqësi në drejtësinë.

d. Sfida nga teologjia e procesit: Pandryshueshmëria e Perëndisë është mohuar shpesh në vitet e fundit nga mbrojtësit e teologjisë së procesit, një pozitë teologjike kjo që thotë se procesi dhe ndryshimi janë aspekte thelbësore të ekzistencës së vërtetë, dhe se për rrjedhojë Perëndia duhet të ndryshojë gjithashtu me kalimin e kohës, njëlloj si gjithçka tjetër që ekziston. Në fakt, Charles Hartshorne, babai i teologjisë së procesit, do të thoshte se Perëndia është vazhdimisht duke i shtuar Vetes të tëra ngjarjet që ndodhin ngado në univers, dhe për rrjedhojë Perëndia është duke ndryshuar vazhdimisht.^[14]9 Aspekti që e bën vërtetë tërheqëse teologjinë e procesit, vjen nga fakti që të tërë njerëzit kanë një dëshirë të rrënjosur thellë për të patur vlerë, për t’u ndjerë të rëndësishëm në univers. Teologët e procesit nuk e kanë me qejf doktrinën e pandryshueshmërisë së Perëndisë për shkak se ata mendojnë se kjo nënkupton që asgjë nga ato që ne bëjmë nuk mund të ketë rëndësi për Perëndinë. Nëse Perëndia është me të vërtetë i pandryshueshëm, teologët e procesit do të thonë, atëherë asgjë që ne bëjmë, faktikisht asgjë që ndodh në univers), nuk ka ndonjë efekt real tek Perëndia, për shkak se Perëndia nuk mund të ndryshojë kurrë. Atëherë, ç’ndryshim bëjmë ne? Si mund të kemi ne domethënie tek e fundit? Në përgjigje ndaj kësaj pyetjeje, teologët e procesit e refuzojnë doktrinën e pandryshueshmërisë së Perëndisë dhe na thonë se veprimet tona janë kaq të rëndësishme saqë ato kanë ndikim tek qenia e Perëndisë Vetë! Ndërkohë që ne veprojmë dhe universi ndryshon, Perëndia ndikohet vërtetë nga këto veprime dhe qenia e Perëndisë ndryshon. Perëndia bëhet diçka ndryshe nga ç’ishte.^[15]10

Mbrojtësit e teologjisë së procesit, në mënyrë të gabuar shpesh i akuzojnë të krishterët ungjillorë (apo vetë shkruesit e Biblës) se besojnë në një Perëndi i Cili nuk vepron në botë, apo i Cili nuk mund të reagojë ndryshe ndaj situatave të ndryshme (gabime të cilat i kemi diskutuar më sipër). Në lidhje me idenë që ne duhet të jemi në gjendje që të ndikojmë tek qenia e Perëndisë Vetë me qëllim për të patur domethënie, ne duhet të përgjigjemi duke sqaruar se ky është një supozim i pasaktë i importuar në këtë diskutim, dhe që kjo nuk është në përputhshmëri me Shkrimin. Shkrimi e bën të qartë që rëndësia jonë në fund të fundit nuk vjen nga të qenurit në gjendje për të ndryshuar qenien e Perëndisë, por nga fakti që Perëndia na ka krijuar për lavdinë e Tij, dhe që Ai na llogarit si të rëndësishëm.^[16]11 Vetëm Perëndia jep përkufizimin më të arrirë të asaj që është e rëndësishme dhe të asaj që nuk është e rëndësishme në univers, dhe nëse Ai na llogarit si të rëndësishëm, atëherë të atillë jemi!

Gabimet e tjera themelore në teologjinë e procesit, janë  në supozimin që Perëndia duhet të jetë i ndryshueshëm ashtu sikurse universi që Ai krijoi. Kjo është ajo që Shkrimi shkoqur e mohon: “Ti, o Zot, në fillim themelove tokën; dhe qiejt janë vepër e duarve të tua. Ata do të prishen, por ti mbetesh; edhe të gjithë do të vjetrohen si rrobë... do të ndërrohen; por ti je po ai, dhe vitet e tua nuk do të shteren kurrë” (Heb. 1:10–12, citim i Psa. 102:25–27).

e. Perëndia është si i pafundmë ashtu edhe personal: Diskutimi ynë i teologjisë së procesit, ilustron një dallim të zakonshëm mes krishterimit biblik dhe të tërë sistemeve të tjera teologjike. Në mësimin e Biblës, Perëndia është edhe i fundmë edhe personal: Ai është i pafundmë në atë që Ai nuk është subjekt ndaj ndonjë prej kufizimeve me të cilat përballet njerëzimi, apo krijimi në përgjithësi. Ai është shumë më i madh se gjithçka që Ai ka bërë, shumë më i madh se gjithçka tjetër që ekziston. Por Ai është gjithashtu personal: Ai ndërvepron me ne si person, dhe ne mund të hyjnë në marrëdhënie me Të si persona. Ne mund t’i lutemi Atij, ta adhurojmë, t’i bindemi dhe ta duam, dhe Ai mund të na flasë, të gëzohet në ne e të na dojë.

Shkëputur nga feja e vërtetë e gjendur në Bibël, asnjë sistem fetar nuk ka një Perëndi i Cili të jetë edhe i pafundmë edhe personal.^[17]12 Për shembull, perënditë e mitologjisë së lashtë greke dhe romake ishin personalë (ata ndërvepruan shpesh me njerëzit), por ata nuk ishin të pafundmë: ata kishin dobësi, dhe shpesh të meta morale, e madje edhe rivalitete për çikërrima. Nga ana tjetër, deizmi e portretizon Perëndinë si një i Cili është i pafundmë por aq i shkëputur nga bota saqë nuk mund të jetë i përfshirë personalisht në të. Në mënyrë të ngjashme, panteizmi beson se Perëndia është i pafundmë (përderisa i tërë universi nga kjo pikëpamje mendohet se është Perëndi), por një Perëndi i tillë padyshim që nuk mund të jetë personal apo të krijojë marrëdhënie me ne si persona.

Gabimi i teologjisë së procesit, i përshtatet këtij modeli të përgjithshëm. Mbrojtësit e tij janë të bindur që një Perëndi i Cili është i pandryshueshëm në qenien e Tij, është shumë i ndryshëm nga pjesa tjetër e krijimit, aq i pafundmë, aq i pakufizuar nga ndryshimet që karakterizojnë të tërë ekzistencën tonë, saqë Ai nuk mund të jetë gjithashtu personal në një mënyrë që ne të sjellim ndonjë gjë të re për Të. Kështu, me qëllim për të fituar një Perëndi i Cili është personal, ata mendojnë se u duhet të heqin dorë nga një Perëndi i Cili është i pafundmë për të patur një Perëndi i Cili është vazhdimisht në proces ndryshimi. Ky lloj arsyetimi është tipik për shumë (ndoshta të tëra) kundërshtimet për llojin e Perëndisë të prezantuar në Bibël. Njerëzit thonë se nëse Perëndia është i pafundmë, Ai nuk mund të jetë personal, ose ata thonë se nëse Perëndia është personal, Ai nuk mund të jetë i fundmë. Bibla na mëson se Perëndia është edhe i pafundmë edhe personal. Ne duhet të pohojmë që Perëndia është edhe i pafundmë (apo i pakufizuar) në lidhje me ndryshimin që ndodh në univers (asgjë nuk ka për ta ndryshuar qenien, përsosmërinë, synimet apo premtimet e Perëndisë), që Perëndia është gjithashtu personal, dhe që Ai hyn në raport personal me ne, dhe na llogarit si të çmuar.

f. Rëndësia e pandryshueshmërisë së Perëndisë: Fillimisht mund të mos duket shumë e rëndësishme të pohojmë pandryshueshmërinë e Perëndisë. Ideja e kësaj është kaq abstrakte saqë ne nuk mund të kuptojmë aty për aty rëndësinë e saj, por nëse ndalemi për një moment për të përfytyruar se si do të ishte nëse Perëndia mund të ndryshonte, rëndësia e kësaj doktrine bëhet edhe më e qartë. Për shembull, nëse Perëndia mund të ndryshonte (në qenien, përsosmëritë, synimet apo premtimet e Tij), atëherë cilido ndryshim do të ishte ose për më mirë ose për më keq, por nëse Perëndia do të ndryshonte për më mirë, atëherë Ai nuk do të ishte qenia më e mirë e mundshme kur i besuam fillimisht. Dhe si do mund të ishim ne atëherë të sigurt që Ai është qenia më e mirë e mundshme tani? Por nëse Perëndia do mund të ndryshonte për më keq (në vetë qenien e Tij), atëherë ç’lloj Perëndie mund të bëhej Ai? A mund të bëhet Ai për shembull, pak i keq e jo tërësisht i mirë? Dhe nëse Ai do mund të bëhej pak i keq, atëherë nga ta dimë se Ai nuk do mund të ndryshonte për t’u bërë përgjithësisht i keq, apo tërësisht i keq? Kësaj ne nuk do të kishim asgjë që do mund t’i bënim, sepse Ai është shumë më i fuqishëm se ne. Kështu, ideja që Perëndia mund të ndryshojë, çon në mundësinë e tmerrshme që me mijëra vjet nga sot, ne mund të përfundojmë duke jetuar në amshim në një univers të dominuar nga një Perëndia tërësisht i keq e i gjithëpushtetshëm. Është e vështirë të përfytyrojmë ndonjë gjë më të tmerrshme se kjo. Si do mund t’i zinim besë ndonjëherë një Perëndie të tillë i Cili mund të ndryshojë? Si do mund t’ia kushtonim ndonjëherë jetën Atij?

Për më tepër, nëse Perëndia mund të ndryshonte në lidhje me qëllimet e Tij, paçka se kur Bibla u shkrua Ai premtoi që Jezusi do të kthehej për të sunduar mbi një qiell të ri dhe një tokë të re, ai ndoshta e ka braktisur atë plan tani, dhe kësisoj shpresa jonë për kthimin e Jezusit është e kotë. Apo, nëse Perëndia do mund të ndryshonte në lidhje me premtimet e Tij, atëherë si do mund t’i besonim Atij tërësisht në lidhje me jetën e përjetshme? Apo për çfarëdo gjëje tjetër që Bibla thotë? Ndoshta kur Bibla u shkrua, Ai premtoi falje për mëkatet dhe jetë të përjetshme për ata të cilët besojnë në Krishtin, por (nëse Perëndia mund të ndryshojë), ndoshta Ai ka ndryshuar mendjen për ato premtime tani, si do mund të ishim të sigurt? Ose përndryshe gjithëpushteti i Tij do të ndryshojë ndonjë ditë, kështu që edhe pse Ai dëshiron të mbajë premtimet e Tij, Ai nuk do jetë më në gjendje që ta bëjë këtë.

Një reflektimi i shkurtër si ky, tregon se sa absolutisht e rëndësishme është doktrina e pandryshueshmërisë së Perëndisë. Nëse Perëndia nuk është i pandryshueshme, atëherë e tërë baza e besimit tonë fillon të rrënohet dhe mënyra se si ne e kuptojmë universin fillon të zhbëhet. Kjo është për shkak se besimi, shpresa dhe njohuria jonë, tek e fundit varen të tëra tek një Person i Cili është pafundësisht i denjë për t’u besuar, për shkak se Ai është në mënyrë absolute dhe përjetësisht i pandryshueshëm në qenien, përsosmërinë, qëllimet dhe premtimet e Tij.

3. Përjetësia. Përjetësia e Perëndisë, mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk ka fillim, fund apo njëpasnjëshmëri të momenteve në qenien e Tij, dhe Ai e shikon të tërë kohën me të njëjtin lloj aktualiteti, megjithëkëtë, Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë.

Nganjëherë, kjo doktrinë është quajtur doktrina e pafundësisë së Perëndisë në lidhje me kohën. Të jesh i “pafundmë” do të thotë të jesh i pakufizuar, dhe kjo doktrinë na mëson që koha nuk e kufizon Perëndinë.

Kjo doktrinë është e lidhur gjithashtu me pandryshueshmërinë e Perëndisë. Nëse është e vërtetë që Perëndia nuk ndryshon, atëherë ne duhet të themi që koha nuk e ndryshon Perëndinë: nuk ka ndikim tek qenia, përsosmëritë, synimet apo premtimet e Tij. Por kjo do të thotë që koha nuk ka ndikim as tek njohuria e Perëndisë për shembull. Perëndia nuk mëson kurrë gjëra të reja e as harron ndonjë gjë, sepse kjo do të nënkuptonte një ndryshim në njohurinë e Tij të përsosur. Kjo nënkupton gjithashtu që kalimi i kohës nuk i shton e as i heq gjë njohurisë së Perëndisë. Ai i di të tëra gjërat: të kaluara, të tashme dhe të ardhshme, dhe i di të tëra këto me një aktualitet të njëlloj.

a. Perëndia është i pakohshëm në qenien e Vet: Fakti që Perëndia nuk ka fillim apo fund, vërehet tek “Psalmi” 90:2: “Para se të kishin lindur malet dhe para se ti të kishe formuar tokën dhe botën, madje nga mot dhe përjetë ti je Perëndia.” Në mënyrë të ngjashme, tek “Jobi” 36:26, Elihu thotë për Perëndinë: “numri i viteve të tij është i panjohshëm.”

Përjetësia e Perëndisë sugjerohet gjithashtu nga pasazhe të cilat flasin rreth faktit që Perëndia është apo ekziston gjithnjë. “Unë jam Alfa dhe Omega, fillimi dhe mbarimi», thotë Zoti «që është dhe që ishte dhe që vjen, i Gjithëpushtetshmi” (Zbu. 1:8; kr. 4:8).^[18]13

Kjo është gjithashtu e nënkuptuar nga përdorimi i guximshëm prej Jezusit i foljes në kohën e tashme që nënkupton ekzistencë të vazhdueshme në të tashmen, si në rastin kur Ai iu përgjigj kundërshtarëve të Tij judenj, “para se të kishte lindur Abrahami, unë jam” (Gjoni 8:58). Kjo deklaratë është në vetvete një pretendim i drejtpërdrejtë i patjes së emrit të Perëndisë, “UNË JAM AI QË JAM,” nga “Eksodi” 3:14, një emër që sugjeron gjithashtu ekzistencë të vazhdueshme të pranishme: Perëndia është “UNË JAM-i” i përjetshëm, Ai që ekziston në amshim.

Fakti që Perëndia nuk filloi kurrë të ekzistonte mund të konkludohet gjithashtu nisur nga fakti që Perëndia krijoi gjithçka, dhe që Ai Vetë, është një frymë jo materiale. Përpara se Perëndia të bënte universin, nuk kishte materie, e pastaj Ai krijoi gjithçka (Zan. 1:1; Gjoni 1:3; 1 Kor. 8:6; Kol. 1:16; Heb. 1:2). Studimi i fizikës na tregon që materia dhe koha dhe hapësira, duhet që të tëra të shfaqen bashkë: nëse nuk ka materie, nuk mund të ketë as hapësirë e as kohë gjithashtu. Kështu, përpara se Perëndia të krijonte universin, nuk kishte “kohë,” të paktën jo në kuptimin e një serie momentesh të njëpasnjëshme. Për rrjedhojë, kur Perëndia krijoi universin, Ai krijoi kohën. Kur Perëndia fillo të krijonte universin, koha filloi dhe kësisoj filloi të kishte një seri momentesh dhe ngjarjesh që rridhnin njëra pas tjetrës.^[19]14 Por përpara se të kishte një univers, dhe përpara se të kishte kohë, Perëndia ekzistonte gjithnjë, pa patur fillim dhe pa u ndikuar nga koha. Për rrjedhojë, koha nuk ka ekzistencë në vetvete, por ashtu si pjesa tjetër e krijimit, varet nga qenia dhe fuqia e përjetshme e Perëndisë, që ta mbajë atë në ekzistencë.

Pasazhet e mëparshme nga Shkrimi, si dhe fakti që Perëndia ekziston gjithnjë përpara se të kishte ekzistuar koha, ndërthuren për të nënkuptuar për ne që qenia e Perëndisë Vetë, nuk ka një vazhdimësi momentesh apo ndonjë përparim nga një gjendje ekzistence tek një tjetër. Për Perëndinë Vetë, e tërë ekzistenca e Tij, është gjithnjë disi “e tanishme,”^[20]15 paçka se është për t’u pranuar që kjo ide është e vështirë për t’u kuptuar prej nesh, sepse është një lloj ekzistence ndryshe prej asaj që ne përjetojmë.

b. Perëndia e shikon të tërë kohën me një aktualitet të njëllojtë: Në një farë mënyre, është më e lehtë për ne që të kuptojmë se Perëndia e shikon të tërë kohën me një aktualitet të njëllojtë. Ne lexojmë tek “Psalmi” 90:4, “Sepse një mijë vjet në sytë e tu janë si dita e djeshme që ka kaluar, ose sikur ta gdhish një natë.” Nganjëherë, ne e kemi të vështirë të kujtojmë ngjarje që kanë ndodhur disa javë, muaj apo vite më parë. Ne mbajmë mend në mënyrë më aktuale ngjarjet më të fundit, dhe qartësia e kujtesës tonë venitet me kalimin e kohës. Edhe po të ishte e mundshme për ne që të jetonim “një mijë vjet,” do të mund të kujtonim vetëm pak ngjarje nga qindra vjet më parë, dhe qartësia e atyre kujtimeve do të ishte shumë e ulët. Por këtu, Shkrimi na tregon që Perëndia e shikon mijëvjeçarin “si dje.” Ai mund të mbajë mend me hollësi të tëra ngjarjet të mijëvjeçarit, të paktën po aq qartë sa edhe ne mund të mbajmë mend ngjarjet e “djeshme.” Faktikisht, për Të, njëmijë vjet është “sikur ta gdhish një natë,” një periudhë tre apo katër orëshe, gjatë së cilës një roje bënte detyrën. Një periudhë e tillë e shkurtër kohore, do të kalonte shpejt, dhe të tëra ngjarjet në të do të mbaheshin mend kollaj. E megjithatë kështu duken një mijë vjet për Perëndinë.

Kur kuptojmë që fraza “një mijë vjet ” nuk nënkupton që Perëndia i harron gjërat pas 1 100 apo 1 200 vjetësh, por përkundrazi, kjo shpreh një kohë aq të gjatë sa ç’mund të përfytyrohet, dhe bëhet evidente që e tërë historia e kaluar shikohet nga Perëndia me qartësi dhe aktualitet të madh. E tërë koha, që prej krijimit, është për Perëndinë sikurse sapo ka ndodhur. Dhe gjithnjë do të mbetet po aq e qartë në vetëdijen e Tij, përgjatë miliona vitesh të përjetësisë në të ardhmen.

Në Besëlidhjen e Re, Pjetri na thotë: “pranë Zotit një ditë është si një mijë vjet, dhe një mijë vjet si një ditë” (2 Pjetrit 3:8). Gjysma e dytë e kësaj deklarate është bërë tashme tek “Psalmi” 90, por gjysma e parë prezanton një faktor shtesë që duhet marrë parasysh: “një ditë është si një mijë vjet”; d.m.th. një ditë çfarëdo nga pikëpamja e Perëndisë, duket se zgjat për ne sa “një mijë vjet”: është sikur ajo ditë të mos mbarojë kurrë, por është duke u përjetuar gjithnjë. Përsëri, përderisa “një mijë vjet” është një shprehje e figurshme për “aq kohë të gjatë sa ç’mund të përfytyrojmë,” apo “për tërë historinë,” ne mund të themi nga ky varg se çdo ditë duket për Perëndinë të jetë e tanishme për vetëdijen e Tij përgjithmonë.

Duke i marrë së bashku këto dy faktorë, mund të themi si më poshtë: nga pikëpamja e Perëndisë, cilado periudhë tërësisht e gjatë në kohë, është sikur të sapo ketë ndodhur. Dhe cilado periudhë shumë e shkurtër në kohë (si për shembull një ditë) i duket Perëndisë se zgjat përgjithmonë: nuk resht kurrë së qenuri e “tashme” në vetëdijën e Tij. Kështu, Perëndia shikon dhe di të tëra ngjarjet e të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes, me një aktualitet të njëjtë. Kjo nuk duhet të na bëjë kurrë të mendojmë se Perëndia nuk i shikon ngjarjet në kohë dhe që nuk vepron në kohë (shiko më poshtë), por pikërisht e kundërta: Perëndia është Zoti i përjetshëm dhe Sovran mbi historinë dhe Ai e shikon atë më qartë dhe vepron në të në mënyrë më të vendosur se kushdo tjetër. Por sapo ta kemi thënë këtë, ne ende duhet të pohojmë se këto vargje flasin për marrëdhënien e Perëndisë me kohën, në një mënyrë të cilën ne nuk e përjetojmë e as nuk mundemi ta përjetojmë: Përvoja e Perëndisë për kohën, nuk është thjesht një durim me ngulm përmes mijëvjeçarësh të pafundmë në kohëzgjatjeje, por Ai ka një përjetim cilësisht ndryshe të kohës nga ne. Kjo është e përputhshme me idenë që në qenien e Tij, Perëndia është i pakohshëm. Ai nuk përjeton një njëpasnjëshmëri momentesh. Kjo ka qenë pikëpamja mbizotëruese e ortodoksisë së krishterë përgjatë gjithë historisë së kishës, paçka se ajo është sfiduar shpesh herë, dhe edhe sot e kësaj dite, shumë teologë e mohojnë.^[21]16

Ne mund ta përfytyrojmë marrëdhënien e Perëndisë me kohën, ashtu siç tregohet tek figura 11.1. Ky diagram ka për qëllim të tregojë që Perëndia krijoi kohën dhe se Ai është Zot mbi kohën. Për rrjedhojë, Ai mund t’i shikojë të tëra ngjarjet në kohë, njëlloj aktuale, e megjithëkëtë, ai mund të shikojë ngjarjet në kohë, e të veprojë në kohë.

Figura 11.1: Raporti i Perëndisë me kohën

Perëndia

Krijimi         Jeta e Krishtit        2014                Gjykimi Përfundimtar

Ky diagram gjithashtu i paraprin diskutimit të mëposhtëm, përderisa tregon që Perëndia njeh ngjarjet në të ardhmen, madje edhe në të ardhmen pafundësisht të gjatë të amshimit. Për sa i takon të ardhmes, Perëndia shpesh herë pretendon përmes profetëve të Besëlidhjes së Vjetër që vetëm Ai i di dhe mund t’i deklarojë ngjarjet e ardhshme. “Kush e ka shpallur këtë që në kohët e lashta dhe e ka parashikuar prej një kohe të gjatë? Vallë, nuk jam unë, Zoti? Nuk ka Perëndi tjetër veç meje, një Perëndi i drejtë, një Shpëtimtar; nuk ka asnjë veç meje” (Isa. 45:21). Po kështu, lexojmë:

Sepse unë jam Perëndia dhe nuk ka asnjë tjetër;

jam Perëndia dhe askush nuk më ngjet mua,

që shpall fundin që në fillim, dhe shumë kohë më parë gjërat

që ende nuk janë bërë, duke thënë:

"Plani im do të realizohet dhe do të bëj gjithçka më pëlqen”. (Isa. 46:9–10)

Kësisoj Perëndia njëfarësoj qëndron përmbi kohën dhe është në gjendje që ta shikojë të tërën si të tashme në vetëdijen e Tij. Paçka se analogjia e përdorur nuk është e përsosur, ne mund të mendojmë për momentin kur ndalojmë së lexuari një roman. Përpara se ta vëmë përsëri në raft, mund t’i shfletojmë edhe një herë tjetër me të shpejtë faqet e tij, duke rifreskuar ngjarjet e shumta që kishim lexuar në roman. Për një moment të shkurtër, gjëra që ndodhën përgjatë një periudhe të gjatë kohore, duken sikur janë të tëra të “tashme” për mendjen tonë. Ndoshta kjo është një analogji e zbehtë e përvojës së Perëndisë në shikimin e të tërë historisë si njëlloj të tashme në vetëdijen e Tij.

c. Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë: Megjithëkëtë, pasi është thënë e gjitha kjo, është e nevojshme t’i ruhemi keqkuptimeve duke plotësuar përkufizimin e përjetësisë së Perëndisë: “megjithëkëtë, Perëndia i shikon ngjarjet në kohë dhe vepron në kohë.” Pali shkruan: “kur erdhi plotësimi i kohës, Perëndia dërgoi Birin e tij, të lindur prej gruaje, të vënë nën ligj, që të shpengonte ata që ishin nën ligj” (Gal. 4:4–5). Perëndia vërejti me qartësi dhe e dinte me ekzaktësi atë që po ndodhte me ngjarjet në krijimin e tij, ndërkohë që ato ndodhën me kalimin e kohës. Ne mund të themi se Perëndia vërejti përparimin e kohës ndërkohë që ngjarje të ndryshme ndodhën përbrenda krijimit që Ai kishte bërë. Pastaj, në kohën e duhur, “kur erdhi plotësimi i kohës,” Perëndia dërgoi Birin e tij në botë.

Është e dukshme nga Shkrimi që Perëndia vepron përbrenda kohës dhe vepron ndryshe në pika të ndryshme kohore. Për shembull, Pali u thotë athinasve: “Perëndia, pra, duke mos vënë re kohërat e padijes, tani i urdhëron të gjithë njerëzit kudo, që të pendohen. Sepse ai ka caktuar një ditë në të cilën do të gjykojë me drejtësi botën me anë të një burri të cilin ai e ka caktuar...” (Veprat 17:30–31). Kjo deklaratë përfshin një përshkrim të një mënyre të mëparshme në të cilën Perëndia veproi, mënyrën e tanishme të veprimit të Perëndisë, si dhe një veprimtari të ardhshme që ai do të zbatojë, e të gjitha këto në kohë.

Me të vërtetë që theksimi i përsëritur i aftësisë së Perëndisë për të parashikuar të ardhmen, nga ana e profetëve të Besëlidhjes së Vjetër, kërkon prej nesh që të kuptojmë se Perëndia, i parashikon veprimet e Tij në një pikë kohore, dhe pastaj kryen veprimet e Tij në një kohë të mëvonshme. Parë në një shkallë më të madhe, e tërë Bibla, nga “Zanafilla” e deri tek “Zbulesa” është dokumenti i Perëndisë për mënyrën se si Ai ka vepruar me kalimin e kohës për të sjellë shpengimin e njerëzve të Tij.

Për rrjedhojë, ne duhet të pohojmë edhe që Perëndia nuk ka njëpasnjëshmëri momentesh në Qenien e Tij dhe e shikon të tërë historinë njëlloj aktuale, edhe që në krijimin e bërë prej Tij, Ai shikon rrjedhën e ngjarjeve me kalimin e kohës, dhe vepron ndryshe në pika të ndryshme kohore. Me pak fjalë, Ai është Zoti i Cili krijoi kohën dhe që sundon mbi të, e që e përdor atë për qëllimet e Tij. Perëndia mund të veprojë në kohë për shkak se Ai është Zoti i kohës.^[22]17 Ai e përdor atë për të shpalosur lavdinë e Vet. Faktikisht, shpesh Perëndia e ka për kënaqësi të përmbushë premtimet e Tij dhe të kryejë veprat e tij të shpengimit përgjatë një periudhe kohore, në mënyrë që ne të mund të shikojmë me më shumë gatishmëri dhe të vlerësojmë mençurinë e Tij të madhe, durimin, besnikërinë, sundimin e Tij mbi të gjitha ngjarjet, dhe madje edhe pandryshueshmërinë dhe përjetësinë e Tij .

d. Ne do të ekzistojmë përgjithnjë në kohë: A do të shijojmë ne ndonjëherë përjetësinë e Perëndisë? Veçanërisht, në qiellin dhe tokën e re që do të vijnë, a do të vazhdojë të ekzistojë koha? Disa kanë menduar që jo. Faktikisht, është një himn që fillon kështu: “Kur trumbeta e Zotit të bjerë, dhe koha të mos ekzistojë më...” Gjithashtu, lexojmë në Shkrime: “Dhe qyteti nuk ka nevojë për diell, as për hënë që të ndriçojnë në të, sepse lavdia e Perëndisë e ndriçon atë, dhe llamba e tij është Qengji....nuk do të ketë natë atje” (Zbu. 21:23, 25; kr. 22:5).

Megjithëkëtë, nuk është e saktë të thuash që parajsa do të jetë “pa kohë,” apo pa praninë e kohës apo pa kalimin e kohës. Përkundrazi, për sa kohë ne jemi krijesa të fundme, ne detyrimisht do t’i përjetojmë ngjarjet njëra pas tjetrës. Edhe pasazhi i cili tregon se në qiell nuk do të ketë natë, përmend gjithashtu faktin që mbretërit e tokës do të sjellin në qytetin qiellor “lavdinë dhe nderin e kombeve në të” (Zbu. 21:26). Na thuhet në lidhje me dritën e qytetit qiellor: “Dhe kombet e të shpëtuarve do të ecin në dritën e tij” (Zbu. 21:24). Këto veprimtari të sjelljes së gjërave në qytetin qiellor dhe ecjes në dritën e qytetit qiellor, nënkuptojnë se ngjarjet janë bërë njëra pas tjetrës. Diçka është jashtë qytetit qiellor, dhe pastaj në një pikë të mëvonshme kohore, ajo gjë është pjesë e lavdisë dhe nderit të kombeve që janë sjellë në qytetin qiellor. Të hedhësh kurorën përpara fronit të Perëndisë (Zbu. 4:10) kërkon që në një moment, personi të ketë një kurorë, dhe në një moment të mëpasshëm, ajo kurorë të hidhet përpara fronit. Të këndosh një këngë lavdërimi përpara Perëndisë në qiell kërkon që njëra fjalë të ndjekë tjetrën. Faktikisht “pema e jetës” në qytetin qiellor, thuhet se “jep çdo muaj një frutë” (Zbu. 22:2), gjë që nënkupton një kalim të rregullt të kohës dhe shfaqjes së ngjarjeve në kohë.^[23]18

Për rrjedhojë, do të vazhdojë të ekzistojë një njëpasnjëshmëri momentesh dhe gjërash të cilat do të ndodhin një mbas një në qiell. Ne do të përjetojmë jetë të përjetshme jo me një dublikim ekzakt të atributit të përjetësisë së Perëndisë, por më tepër për një kohëzgjatje që nuk do të mbarojë kurrë: ne, si populli i Perëndisë, do të përjetojmë plotësi gëzimi në praninë e Perëndisë dhe të tërë përjetësinë, jo në kuptimin që ne nuk do të përjetojmë më kohën, por në kuptimin që jetët tona me të, do të vazhdojnë përgjithnjë: “Dhe natë nuk do të ketë atje; edhe nuk kanë nevojë për llambë, as për dritë dielli, sepse Zoti Perëndi i ndriçon; dhe do të mbretërojnë në jetë të jetëve ” (Zbu. 22:5).

4. Gjithëprania. Ashtu sikurse Perëndia është i pakufizuar apo i pafundmë në lidhje me kohën, ashtu edhe Perëndia është i pakufizuar edhe në lidhje me hapësirën. Kjo karakteristikë e natyrës së Perëndisë, është quajtur gjithëprania e Perëndisë (parashtesa latinisht omni- do të thotë “gjithçka”). Gjithëprania e Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk ka madhësi apo dimensione hapësinore, dhe është i pranishëm në çdo pikë të hapësirës me të tërë qenien e Tij, e megjithëkëtë, Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme.

Fakti që Perëndia është Zot i hapësirës dhe nuk mund të kufizohet prej saj, është evidente së pari prej faktit se është Ai që e ka krijuar atë, sepse krijimi i botës materiale (Zan. 1:1) nënkupton gjithashtu krijimin e hapësirës. Moisiu i kujtoi njerëzit për sundimin e Perëndisë mbi hapësirën: “Ja, Zotit, Perëndisë tënd, i përkasin qiejtë, qiejtë e qiejve, toka dhe gjithçka ajo përmban” (L. i P. 10:14).

a. Perëndia është kudo i pranishëm: Megjithëkëtë, ka pasazhe specifike të cilat flasin për praninë e Perëndisë në çdo pjesë të hapësirës. Ne lexojmë tek “Jeremia” “A jam unë vetëm një Perëndi nga afër», thotë Zoti, «apo dhe një Perëndi nga larg? A mund të fshihet dikush në vende të fshehta që unë të mos e shoh?», thotë Zoti. «A nuk e mbush unë qiellin dhe tokën?», thotë Zoti.” (Jer. 23:23–24). Perëndia këtu është duke qortuar profetët të cilët mendojnë se fjalët apo mendimet e tyre janë të fshehura nga Perëndia. Ai është ngado dhe mbush qiellin dhe tokën.

Gjithëprania e Perëndisë shprehet bukur nga Davidi:

Ku do të mund të shkoja larg Frymës sate?

ose ku do të mund të ikja larg pranisë sate?

Në rast se ngjitem në qiell, ti je atje!

në rast se e shtrij shtratin tim në Sheol, ti je edhe aty!

Në rast se marr krahët e agimit

dhe shkoj të banoj në skajin e detit,

edhe aty dora jote do të më udhëheqë,

dhe dora jote e djathtë do të më kapë. (Psa. 139:7–10)

Nuk ka asnjë vend në tërë universin, në tokë apo det, në qiell apo në ferr, ku mund t’i largohesh pranisë së Perëndisë.

Ne duhet që gjithashtu të vërejmë se nuk ka shenja që thjesht një pjesë e Perëndisë është në një vend dhe një pjesë e Tij në një tjetër. Është Perëndia Vetë që është i pranishëm ngado ku mund të shkojë Davidi. Ne nuk mund të themi që Perëndia është pjesërisht i pranishëm apo i pranishëm me vetëm një pjesë të Tij, sepse kjo do të nënkuptonte që po e mendojmë qenien e Tij në terma hapësinor, a thua se Ai është disi i kufizuar nga hapësira. Do ishte më e përshtatshme të thoshim që Perëndia është i pranishëm me tërë qenien e Tij në çdo pjesë të hapësirës (kr. gjithashtu “Vep.” 17:28 ku Pali pohon saktësinë e fjalëve: “në të ne jetojmë, lëvizim dhe jemi,” dhe “Kol.” 1:17, e cila thotë për Krishtin: “ të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij.”).

b. Perëndia nuk ka dimensione hapësinore: Ndërkohë që duket e domosdoshme që të themi se e tërë qenia e Perëndisë është e pranishme në çdo pjesë të hapësirës, apo në çdo pikë të hapësirës, është gjithashtu e rëndësishme që të themi se Perëndia nuk mund të përmbahet nga ndonjë hapësirë sado e madhe qoftë ajo. Salomoni thotë në lutjen e tij drejtuar Perëndisë: “Po a është e vërtetë që Perëndia banon mbi tokë? Ja, qiejt dhe qiejt e qiejve nuk mund të të nxënë, dhe aq më pak ky tempull që kam ndërtuar!” (1 Mbretërve 8:27). Qielli dhe qielli më i epërm nuk mund të përmbajë Perëndinë; me të vërtetë që Ai nuk mund të përmbahet edhe nga hapësira më e madhe e përfytyrueshme (kr. Isa. 66:1–2; Veprat 7:48). Ndërkohë që mendimi që Perëndia është ngado i pranishëm me të tërë qenien e Tij, fakti që asnjë vend nuk mund të thuhet se arrin ta përmbajë Perëndinë, duhet të na inkurajojë fuqishëm në lutje, pavarësisht se ku jemi. Kjo duhet që gjithashtu të na dekurajojë nga të menduarit se ekziston një vend hapësinor adhurimit që u jep njerëzve një qasje të veçantë tek Perëndia. Ai nuk mund të përmbahet në ndonjë vend të veçantë.

Ne duhet të ruhemi nga mendimi që Perëndia shtrihet pafundësisht në të tëra drejtimet, aq sa Ai Vetë ekziston në një hapësirë disi të pafundme e të paskajshme. Nuk duhet të mendojmë as që Perëndia është disi një “hapësirë më e madhe” apo një zonë më e madhe që rrethon hapësirën e universit që njohim ne. Të tëra këto ide, vazhdojnë ta konsiderojnë qenien e Perëndisë në terma hapësinorë, a thua se Ai është thjesht një qenie tejet e madhe. Në vend të kësaj, ne duhet të përpiqemi të shmangim idenë e të menduarit të Perëndisë në lidhje me madhësinë apo dimensione hapësinore. Perëndia është një qenie që ekziston pa madhësi apo dimensione në hapësirë. Faktikisht, përpara se Perëndia të krijonte universin, nuk kishte materie apo materiale, kështu që as hapësira nuk ekzistonte. Megjithëkëtë, Perëndia ekzistonte gjithsesi. Ku ishte Perëndia? Ai nuk ishte në një vend të cilin ne mund ta quanim “diku,” sepse “diku” nuk kishte, sikurse nuk kishte as hapësirë. Por Perëndia ishte gjithsesi! Ky fakt na bën të kuptojmë që Perëndia është me hapësirën në një raport shumë të ndryshëm nga ç’jemi ne apo nga ç’është ndonjë gjë e krijuar. Ai ekziston si një lloj qenieje që është shumë ndryshe dhe shumë më i madh nga ç’mund të përfytyrojmë ne.

Ne duhet të jemi gjithashtu të kujdesshëm që të mos mendojmë se Perëndia Vetë është i barabartë me ndonjë pjesë të krijimit e as me të tërë krijimin së bashku. Një panteist beson që gjithçka është Perëndi, apo që Perëndia është gjithçka që ekziston. Pikëpamja biblike është më saktë që Perëndia është i pranishëm ngado në krijimin e Tij, por që Ai është gjithashtu veçantë krijimit të Tij. Si mund të jetë kjo gjë? Analogjia e një sfungjeri të mbushur me ujë, nuk është e përsosur, por do të na ndihmonte gjithsesi. Uji është i pranishëm ngado në sfungjer, por uji gjithsesi vazhdon të jetë tërësisht veçantë sfungjerit. Tani kjo analogji zbërthehet deri në pika shumë të vogla përbrenda sfungjerit, ku ne mund të thoshim që në një pikë ka një sfungjer dhe jo ujë, apo ujë dhe jo sfungjer. Megjithëkëtë, kjo ndodh për shkak se analogjia merret me trajtimin e dy materialeve të cilat kanë karakteristika hapësinore dhe dimensione, ndërkohë që Perëndia nuk i ka këto.

c. Perëndia mundet që të jetë i pranishëm për të ndëshkuar, për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës, ose për të bekuar: Ideja e gjithëpranisë së Perëndisë nganjëherë i ka shqetësuar njerëzit të cilët vrasin mendjen se si Perëndia mund të jetë i pranishëm, për shembull, në ferr. Faktikisht, a nuk është ferri e kundërta e pranisë së Perëndisë apo mungesa e Perëndisë? Kjo vështirësi mund të zgjidhet duke kuptuar se Perëndia është i pranishëm në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme apo që Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme në krijimin që ka bërë. Nganjëherë Perëndia është i pranishëm për të ndëshkuar. Një pasazh i tmerrshëm tek “Amosi” portretizon në mënyrë shumë aktuale këtë prani gjykuese të Perëndisë:

Asnjë nga ata që ikin nuk do të mund t’ia dalë mbanë,

dhe asnjë nga ata që ikin nuk do të mund të shpëtojë.

Edhe sikur të depërtojnë në Sheol,

dora ime do t`i shkëpusë që andej;

edhe sikur të ngjiten në qiell,

unë do t`i tërheq poshtë që andej.

Edhe sikur të fshiheshin në majë të Karmelit,

unë do t`i gjej dhe do t`i marr;

edhe sikur t`i fshiheshin shikimit tim në fund të detit,

atje do të urdhëroj gjarpërin t`i kafshojë.

edhe sikur të shkonin në robëri para armiqve të tyre,

atje do të urdhëroj shpatën t’i vrasë;

Unë do të ngul sytë e mi mbi ta për të keqen dhe jo për të mirën. (Amos 9:1–4)

Herë të tjera, Perëndia është i pranishëm as për të ndëshkuar, as për të bekuar, por thjesht i pranishëm për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës apo për ta mbajtur universin në ekzistencë dhe në funksionim ashtu sikurse Ai synon që universi të funksionojë. Në këtë kuptim, natyra hyjnore e Krishtit është gjithkund e pranishme: “Ai është përpara të gjithave dhe të gjitha qëndrojnë nëpërmjet tij” (Kol. 1:17). Autori i “Hebrenjve” thotë për Perëndinë Bir që Ai është (pa ndërprerë) “duke i mbajtur të gjitha me fjalën e fuqisë së tij” (Heb. 1:3).^[24]19

Megjithëkëtë, herë të tjera, apo në vende të tjera, Perëndia është i pranishëm për të bekuar. Davidi thotë: “ka plot gëzim në praninë tënde; në të djathtën tënde ka kënaqësi në përjetësi” (Psa. 16:11). Këtu Davidi po flet jo për praninë e Perëndisë për të ndëshkuar apo thjesht për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës, por për praninë e Perëndisë për të bekuar.

Në fakt, në pjesën më të madhe të kohës që Bibla flet për praninë e Perëndisë, ajo po i referohet pranisë së Perëndisë për të bekuar. Për shembull, kësisoj ne duhet ta kuptojmë praninë e Perëndisë përmbi arkën e besëlidhjes në Besëlidhjen e Vjetër. Ne lexojmë për “Arkën e Besëlidhjes të Zotit të ushtrive, që ulet midis kerubinëve” (1 Sam. 4:4; kr. Eks. 25:22), një referencë kjo ndaj faktit që Perëndia e bëri të njohur praninë e Tij dhe veproi në një mënyrë të veçantë për të sjellë bekim dhe mbrojtje tek njerëzit e Tij në vendin që Ai kishte përcaktuar si froni i Tij, konkretisht, vendi përmbi dy figurat e arta të qenieve qiellore (“kerubinëve”) që qenë mbi arkën e besëlidhjes. Nuk ishte se Perëndia nuk ishte i pranishëm tjetërkund, por që veçanërisht këtu Ai e bëri të njohur praninë e Tij, dhe se veçanërisht këtu Ai manifestoi karakterin e Tij dhe solli bekime për njerëzit e Tij.

Në besëlidhjen e re, nuk ka asnjë vend në tokë që Perëndia ta ketë zgjedhur si vendbanimin e Tij të caktuar, sepse ne mund ta adhurojmë Atë kudo (shiko Gjoni 4:20). Por tani, si dhe për tërë përjetësinë, Perëndia ka zgjedhur vendin të cilin Bibla e quan “qiell” që të jetë fokusi i manifestimit të karakterit dhe pranisë së Tij për bekimin dhe lavdinë e Tij. Kështu, kur Jerusalemi i ri zbret nga qielli prej Perëndisë, Gjoni, në vegimin e tij dëgjon një zë të lartë nga froni i Perëndisë që thotë: “ Ja tabernakulli i Perëndisë me njerëzit! Dhe ai do të banojë me ta; edhe ata do të jenë populli i tij dhe vetë Perëndia do të jetë bashkë me ta, Perëndi i tyre” (Zbu. 21:3). Ka mundësi të keqorientohemi po të themi që Perëndia është “më i pranishëm” në qiell se kudo tjetër por nuk do të ishte keqorientuese të thoshim që Perëndia është i pranishëm në një mënyrë të veçantë në qiell, i pranishëm veçanërisht atje për të bekuar e për të shpalosur lavdinë e Tij. Ai mundej gjithashtu të thoshte që Perëndia e manifeston praninë e Tij më plotësisht në qiell se kudo tjetër.

Kësisoj mund të kuptohet edhe deklarata e Palit rreth Krishtit: “sepse në të banon trupërisht gjithë plotësia e Hyjnisë” (Kol. 2:9). Në një farë mënyre, sigurisht që ne do mund të thoshim se e tërë Qenia e Perëndisë është e pranishme në çdo pikë të hapësirës dhe për rrjedhojë në çdo pikë tek çdo person, jo vetëm tek Krishti. Por ka dy vështirësi me të folurën në këtë mënyrë: (1) Bibla nuk flet kurrë për praninë e Perëndisë tek besimtarët në një mënyrë të drejtpërdrejtë, ndoshta kjo për të shmangur çfarëdo lidhje mes Perëndisë dhe përgjegjësisë apo fajit për veprat e këqija, dhe me shumë mundësi, edhe për të shmangur çfarëdo sugjerimi për praninë e Perëndisë për të bekuar, përderisa është një prani vetëm sa për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës. (2) Për më tepër, ky kuptim i “pranishëm për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës” nuk është në kuptimin e asaj që ka Pali ndër mend tek “Kolosianëve” 2:9. Faktikisht, atje Pali madje as nuk ka kuptim për “i pranishëm për të bekuar” në të njëjtin kuptim në të cilin Perëndia është i pranishëm për të bekuar në jetën e të tërë besimtarëve. Përkundrazi, Pali duket se nënkupton që në Krishtin, natyra e Perëndisë Vetë është e pranishme për të bekuar dhe për të manifestuar karakterin e Tij, në mënyrën më të plotë dhe më të kompletuar të mundshme.

Vështirësia jonë në kuptimin se si të shprehim mënyrën në të cilën Perëndia është i pranishëm tek jobesimtarët për shembull, na bën të kuptomë që paçka se Bibla mundet të flasë për Perëndinë si i pranishëm gjithkund, gjithsesi, kur na tregon se Perëndia është i “pranishëm” ajo zakonisht nënkupton: “i pranishëm për të bekuar.” D.m.th., edhe pse ka ca referenca ndaj pranisë së Perëndisë për të mbështetur vazhdimësinë e ekzistencës apo prani për të ndëshkuar, pjesa dërrmuese e referencave biblike ndaj pranisë së Perëndisë, janë thjesht mënyra më të shkurtra deklarimi që Ai është i pranishëm për të bekuar. Kur familjarizohemi gjithnjë e më shumë me këtë model biblik të të folurit, bëhet gjithnjë e më e vështirë të flasim për praninë e Perëndisë në ndonjë mënyrë tjetër e madje mund të jetë keqorientuese po ta bëjmë këtë nëse nuk ofrojmë një shpjegim të qartë të asaj që kuptojmë me të.

Disa shembuj të mënyrës së zakonshme biblike të të shprehurit, janë si vijon: “2 Korintasve” 3:17: “atje ku është Fryma e Zotit, atje ka liri”; “Romakëve” 8:9–10: “Nëse Fryma e Perëndisë banon në ju, ju nuk jeni më në mish, por në Frymë....Nëse Krishti është në ju...Fryma është jetë”; “Gjoni” 14:23: “Nëse ndokush më do, do ta mbajë fjalën time; edhe Ati im do ta dojë dhe ne do të vijmë tek ai dhe do të bëjmë banesën tek ai,” e kështu me radhë. Të tëra këto vargje flasin për praninë e Perëndisë dhe supozojnë se ne e kuptojmë se ato nënkuptojnë praninë e Perëndisë për të bekuar.

Në një lloj paralel shprehjeje, kur Bibla flet për Perëndinë si “tepër larg”, zakonisht kjo nënkupton që Ai “nuk është i pranishëm për të bekuar.” Për shembull, “Isaia” 59:2 thotë: “paudhësitë tuaja kanë shkaktuar një ndarje midis jush dhe Perëndisë tuaj,” dhe “Fjalët e Urta” 15:29 deklaron: “Zoti është larg të pabesëve, por dëgjon lutjen e të drejtit..”

Si përmbledhje, Perëndia është i pranishëm në çdo pjesë të hapësirës me të tërë qenien e Tij, e megjithëkëtë, Perëndia vepron ndryshe në vende të ndryshme. Për më tepër, kur Bibla flet për praninë e Perëndisë, zakonisht e ka fjalën për praninë e Tij për të bekuar, dhe është normale që të folurën tonë ta përshtatim me këtë përdorim biblik.

Hermën Bevink (Herman Bavinck), tek Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God) citon një paragraf të bukur ku ilustrohet zbatimi praktik i doktrinës së gjithëpranisë së Perëndisë:

Kur dëshiron të bësh diçka të keqe, ti largohesh nga publiku e futesh në shtëpinë tënde ku asnjë armik nuk mund të të shikojë. Duke u futur në dhomën tënde, ti largohesh nga ato vende të shtëpisë tënde të cilat janë të hapura dhe të dukshme për syrin e njerëzve. Por ja që edhe në dhomën tënde ti ke frikë se mos dikush të sheh nga një kënd tjetër. Kështu ti mbyllesh brenda vetes tënde, atje t’i përsiatesh. Ai është më i brendshëm sesa vetë zemra jote. Për rrjedhojë, pavarësisht se ku do t’ia kishe mbathur, Ai është atje. Nga vetja jote, ku do të largoheshe? A nuk do të ndjekësh veten tënde ngado që të largohesh? Por, derisa ka Një që është më i brendshëm se vetja jote, atëherë nuk ka vend se ku mund t’i shpëtosh Perëndisë së zemëruar, përveçse tek Perëndia i pajtimit. Nuk ka asnjë vend ku të mund të gjesh vrimë e të futesh. A do t’i largohesh Atij? Largoju atëherë thellë brenda Tij.^[25]20

5. Uniteti. Uniteti i Perëndisë mund të përkufizohet si vijon: Perëndia nuk është i ndarë në pjesë, ne shikojmë atribute të ndryshme të Perëndisë të theksuara në kohë të ndryshme. Ky atribut i Perëndisë është quajtur thjeshtësia e Perëndisë duke përdorur termin i thjeshtë në kuptimin më pak të përdorur “jo kompleks” apo “jo i përbërë prej pjesësh të ndryshme.” Por përderisa fjala i thjeshtë sot ka kuptim më të përgjithshëm “i lehtë për t’u kuptuar” dhe “jo inteligjent apo budalla,” do ishte më e dobishme tani që të flasim duke përdorur termin “uniteti” i Perëndisë sesa “thjeshtësia” e Tij.^[26]21

Kur Shkrimi flet për atributet e Perëndisë, nuk veçon asnjëherë njërin atribut të Tij si më të rëndësishëm se të tjerët. Ekziston një supozim që çdo atribut është tërësisht i vërtetë për Perëndinë si dhe është i vërtetë për të tërë karakterin e Perëndisë. Për shembull. Gjoni mund të thotë se “Perëndia është dritë” (1 Gjonit 1:5) dhe pastaj, pak më vonë të thotë gjithashtu se “Perëndia është dashuri” (1 Gjonit 4:8). Me këtë nuk po sugjerohet që një pjesë e Perëndisë është dritë dhe një pjesë e Perëndisë është dashuri, apo që Perëndia është pjesërisht dritë dhe pjesërisht dashuri. Gjithashtu, nuk duhet të mendojmë se Perëndia është më shumë dritë sesa dashuri, apo më shumë dashuri sesa dritë. Përkundrazi, është Perëndia Vetë që është dritë, dhe është Perëndia Vetë që është gjithashtu dashuri.

E njëjta gjë vlen të thuhet edhe për përshkrimet e tjera të karakterit të Perëndisë, si ai që kemi tek “Eksodi” 34:6–7:

Dhe Zoti kaloi pranë tij dhe thirri: «Zoti, Zoti Perëndi, i mëshirshëm dhe i dhembshur, i ngadalshëm në zemërim, i pasur në mirësi dhe në besnikëri, 7 që përdor mëshirën për mijëra njerëz, që fal paudhësinë, shkeljet dhe mëkatin, por nuk e lë të pandëshkuar fajtorin dhe që viziton paudhësinë e etërve mbi bijtë dhe mbi bijtë e bijve deri në brezin e tretë dhe të katërt.”

Ne nuk do të donim të thonim se këto atribute janë vetëm karakteristika të një pjese të Perëndisë, por përkundrazi, që ato janë karakteristika të Perëndisë Vetë, dhe për rrjedhojë karakteristika të të tërë Perëndisë.

Këto faktorë nënkuptojnë që ne nuk duhet ta mendojmë Perëndinë si një lloj grumbulli atributesh të ndryshme të mbledhura bashkë si në figurën 11:2.

PËRJETËSI

DREJTËSI        GJITHËFUQI

DASHURI        GJITHËPRANI

SHENJTËRI        ZEMËRIM MENÇURI        NJOHURI

LUMNI        PAVARËSI        XHELOZI

VËRTETËSI        MËSHIRË

Figura 11.2: Qenia e Perëndisë nuk është një lloj grumbulli atributesh të mbledhura bashkë

Gjithashtu, ne nuk duhet t’i mendojmë atributet e Perëndisë si diçka të jashtme nga qenia reale e Perëndisë apo nga Vetja e Tij reale, diçka e shtuar ndaj asaj që është Perëndia në të vërtetë, sipas analogjisë së paraqitur tek figura 11.3.

DASHURI

DREJTËSI        MËSHIRË         VËRTETËSI                 GJITHËFUQI

        SHENJTËRI                 ZEMËRIM         NJOHURI         LIRI

        PAVARËSI         PËRJETËSI        

Figura 11.3: Atributet e Perëndisë nuk janë shtojca ndaj qenies së Tij reale

Përkundrazi, ne duhet të kujtojmë që e tërë qenia e Perëndisë përfshin të tërë atributet e Tij: Ai është tërësisht i dashur, tërësisht i mëshirshëm, tërësisht i drejtë, e kështu me radhë. Çdo atribut i Perëndisë të cilin ne gjejmë tek Shkrimi, është i vërtetë për të tërë qenien e Perëndisë, dhe për rrjedhojë ne mund të themi që çdo atribut i Perëndisë kualifikon çdo atribut tjetër.

Figura 11.4 mund të jetë e dobishme për të kuptuar këtë doktrinë të unitetit të Perëndisë. Në diagramën e mëposhtme, le të supozojmë se vijat horizontale përfaqësojnë atributin e dashurisë, dhe se vijat vertikale përfaqësojnë aspektin e drejtësisë së Perëndisë.

Figura 11.4: Dashuria dhe drejtësia e Perëndisë

Për më tepër, le të kuptojmë vijat diagonale që kalojnë nga majtas lart në të djathtë poshtë e që përfaqësojnë shenjtërinë e Perëndisë, ndërsa dhe vijat diagonale që kalojnë nga lart djathtas në poshtë majtas si përfaqësuese të mençurisë së Perëndisë si tek figura 11.5.

Figura 11.5: Dashuria, drejtësia, shenjtëria dhe mençuria e Perëndisë

Sigurisht që ne do mund të vazhdonim me vija të llojeve të ndryshme për cilindo atribut të ndryshëm të Perëndisë, por duhet të jetë e qartë që secili atribut, është thjesht një mënyrë përshkrimi e një aspekti të karakterit apo qenies tërësore të Perëndisë. Vetë Perëndia është një unitet, një person i unifikuar dhe tërësisht i integruar i Cili është pafundësisht i përsosur në të gjitha këto atribute.

Përse atëherë Shkrimi flet për këto atribute të ndryshme të Perëndisë? Me shumë mundësi ngaqë ne nuk jemi në gjendje që të kuptojmë të tërë karakterin e Perëndisë njëherësh dhe ngaqë na duhet ta mësojmë atë nga pikëpamje të ndryshme përgjatë një periudhe kohore. Megjithëkëtë, këto pikëpamje nuk duhen vënë kurrë në kundërshtim ndaj njëra tjetrës, sepse ato janë thjesht mënyra të ndryshme të shikimit në karakterin total të Perëndisë.

Në lidhje me zbatimin praktik, kjo do të thotë se për shembull ne nuk duhet të mendojmë kurrë që Perëndia është një Perëndi i dashur në një pikë të historisë dhe një Perëndi i drejtë apo zemërak në një pikë tjetër të historisë. Ai është gjithnjë i njëjti Perëndi, dhe gjithçka që Ai thotë apo bën, është tërësisht e përputhshme me të tëra atributet e Tij. Nuk është e saktë të thuash siç kanë thënë disa, që Perëndia është Perëndi i drejtësisë në Besëlidhjen e Vjetër, dhe një Perëndi i dashurisë në Besëlidhjen e Re. Perëndia është dhe gjithnjë ka qenë pafundësisht i drejtë dhe pafundësisht i dashur gjithashtu, dhe gjithçka që Ai bën në Besëlidhjen e Vjetër si dhe në Besëlidhjen e Re, është tërësisht e përputhshme me të dy këto atribute.

Tani, është e vërtetë që disa veprime të Perëndisë bëjnë që disa atribute të Tij të spikasin më shumë. Krijimi demonstron fuqinë dhe mençurinë e Tij, shlesa demonstron dashurinë dhe drejtësinë e Tij, dhe shkëlqimi i qiellit demonstron lavdinë dhe bukurinë e Tij. Por të tëra këto, në një mënyrë a një tjetër, demonstrojnë gjithashtu njohurinë, shenjtërinë, mëshirën, vërtetësinë, durimin, sovranitetin e Tij e kështu me radhë. Do të ishte me të vërtetë e vështirë të gjeje ndonjë atribut të Perëndisë i cili nuk pasqyrohet të paktën deri diku, në ndonjë prej veprave të Tij të shpengimit. Kjo vjen si pasojë e faktit të lartpërmendur: Perëndia është një unitet dhe gjithçka që Ai bën, është një akt i të tërë personit të Perëndisë.

Për më tepër, doktrina e unitetit të Perëndisë duhet të na paralajmërojë kundër përpjekjes për të trajtuar një atribut të Perëndisë si më të rëndësishëm se tërë të tjerët. Në kohë të ndryshme, njerëzit janë rrekur ta shikojnë shenjtërinë e Perëndisë, apo dashurinë, vetë-ekzistencën, drejtësinë apo ndonjë atribut tjetër të Tij, si atributin më të rëndësishëm të qenies së Tij. Por të tëra përpjekjet e këtilla duket se e keqkuptojnë Perëndinë si një ndërthurje pjesësh të ndryshme, ku disa pjesë duken disi më të gjata apo më ndikuese sesa të tjerat. Për më tepër, është e vështirë të kuptojmë saktësisht çfarë mund të nënkuptojë “më e rëndësishmja”. A do të thotë kjo se ka disa veprime të Perëndisë që nuk janë tërësisht të përputhshme me disa prej atributeve të Tij? Që ka disa atribute të cilat Perëndia njëfarësoj i vë mënjanë në ndonjë rast, me qëllim për të vepruar në mënyrë paksa të ndryshme ndaj këtyre atributeve. Padyshim që ne nuk mund t’i përmbahemi asnjërës prej këtyre pikëpamjeve, sepse kjo do të thoshte që Perëndia është i papërputhshëm me karakterin e Vet, apo që Ai ndryshon dhe bëhet diçka ndryshe nga ajo që Ai ka qenë më përpara. Përkundrazi, kur ne shikojmë të tëra atributet si thjesht aspekte të ndryshme të karakterit të Perëndisë, atëherë, një çështje e tillë bëhet mjaft e panevojshme dhe ne zbulojmë se nuk ka atribut që mund të veçohet si më i rëndësishëm se të tjerët. Është Perëndia Vetë në të tërë qenien e Tij Ai i Cili është tejet i rëndësishëm, dhe është Perëndia Vetë në të tërë qenien e Tij, të Cilin ne duhet ta kërkojmë për ta njohur dhe dashur.

PYETJE PËR ZBATIM PERSONAL

1.     Ndërkohë që mendon për pavarësinë, pandryshueshmërinë, përjetësinë, gjithpranishmërinë dhe unitetin e Perëndisë, a mund të shikosh disa pasqyrime të zbehta të këtyre pesë atributeve të patejçueshme tek vetja jote, ashtu sikurse Perëndia të krijoi që të ishe? Çfarë do të thoshte të përpiqeshe të bëhesh më shumë si Perëndia në këto fusha? Në ç’pikë do të ishte e gabuar të madje doje të ishe si Perëndia në secilën prej këtyre fushave, për shkak se kjo do të ishte përpjekje për të uzurpuar rolin unik të Tij si Krijues dhe Zot?

2.     Duke përdorur secilin prej këtyre pesë atributeve të patejçueshme, shpjego se si do të ishim më shumë si Perëndia në qiell nga ç’jemi tani, dhe se si për tërë përjetësinë ne nuk do të jemi si Perëndia në secilën prej këtyre pesë fushave.

3.     Shpjego se si secili prej këtyre aspekteve i doktrinës së pavarësisë së Perëndisë, të bën të ndjehesh emocionalisht. A ka kjo doktrinë një aspekt negativ apo pozitiv në jetën tënde shpirtërore? Shpjego përse.

4.     Shpjego përse doktrina e patjetërsueshmërisë apo e pandryshueshmërisë së Perëndisë, ndihmon në dhënien përgjigje ndaj pyetjeve të mëposhtme: A do të jemi në gjendje t’ia dalim mbanë mirë në rritjen të mbarë të fëmijëve tanë në një botë kaq të keqe sa ç’është kjo e sotmja? A është e mundur të kemi të njëjtën bashkësi të ngushtë me Perëndinë që kishin njerëzit gjatë kohës së Biblës? Çfarë mund të mendojmë apo bëjmë për t’i bërë historitë e Biblës që të duken më reale dhe më pak të shkëputura nga jeta jonë e tanishme? A mendon se Perëndia është më pak i gatshëm t’u përgjigjet pyetjeve sot nga ç’ishte në kohën e Biblës?

5.     Nëse mëkaton kundër Perëndisë sot, kur do të fillonte kjo gjë të sillte pikëllim në zemrën e Perëndisë? Kur do të reshte së sjelli pikëllim në zemrën e Perëndisë? A të ndihmon ky reflektim që të kuptosh arsyen përse karakteri i Perëndisë kërkon që Ai ta ndëshkojë mëkatin? Përse Perëndisë iu desh të dërgonte Birin e Tij për të mbajtur ndëshkimin për mëkatin në vend që thjesht të harronte për mëkatin dhe t’i mirëpriste mëkatarët në qiell pa dhënë ndëshkimin për mëkatin ndaj askujt? Po tani, a i mendon Perëndia mëkatet e tua si të falura apo si të pafalura?

6.     Nëse i këndon sot lavde Perëndisë, kur do të reshtë së qenuri i pranishëm në vetëdijen e Perëndisë tingulli i atij lavdërimi e t’i sjell kënaqësi zemrës së Tij? A kanë këngët e lavdërimit ndaj Perëndisë ndonjë kuptim tek e fundit? Po besimi tek Ai për çdo orë, apo bindja ndaj Tij për çdo ditë?

7.     A është kontrolli yt mbi përdorimin e kohës tënde një nga pikat e vështira në jetën tënde? Ndërkohë që ne bëhemi gjithnjë e më të pjekur në jetën e krishterë dhe vazhdojmë përpara drejt konformitetit me imazhin e Krishtit, a do të bëhemi më shumë si Perëndia në zotërimin tonë mbi kohën tonë? Në ç’mënyrë?

8.     Shpjego se si secili prej atributeve të patejçueshëm të Perëndisë të diskutuara në këtë kapitull, mund të jetë një ndihmesë në jetën tënde të lutjes.

TERMA SPECIFIKË

gjuhë antropomorfike

vetë-qenësia

atribute të tejçueshme

përjetësia

patjetërsueshmëria

atribute të patejçueeshme

pavarësi

i pafundmë

pafundësia në lidhje me hapësirën

pafundësia në lidhje me kohën

emrat e Perëndisë

gjithëprania

vetë-ekzistenca

thjeshtësia

pandyshueshmëria

uniteti

BIBLIOGRAFIA

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Shënim: Për këtë kapitull mbi atributet e patejçueshme të Perëndisë, duhet vërejtur që disa teologji sistematike i klasifikojnë dhe diskutojnë atributet e Perëndisë në kategori të quajtura jo me termat e këtueshëm ‘të tejçueshme’ dhe ‘të patejçueshme, kështu që një referencë e kryqëzuar ekzakte me seksione paralele, nuk është gjithnjë e mundshme. Një listë më e plotë e seksioneve në tekstet e teologjisë sistematike të cilat diskutojnë atributet e Perëndisë në përgjithësi, do të gjendet tek bibliografia në fund të kapitullit 13.

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 58–67

2. Arminiane (Ueslijane apo Metodiste)

1847 Finney, 49–65

1875–1876 Pope, 1:248–255, 287–325

1892–1894 Miley, 1:159–180, 214–222

1940 Wiley, 1:241–393

1960 Purkiser, 127–144

3. Baptiste

1767 Gill, 25–31, 33–50, 119–122

1887 Boyce, 1:125–135, 183–190

1907 Strong, 243–303

1917 Mullins, 214–250

1983–1985 Erickson, 1:263–278

1987–1994 Lewis/Demarest, 1:175–248

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 1:179–191, 212–224, 260–271

1949 Thiessen, 118–128

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 1:427–447

1934 Mueller, 160–167

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, 1:96–120

1861 Heppe, 57–104

1871–1873 Hodge, 1:366–393

1878 Dabney, ST 38–45, 144–154

1887–1921 Warfield, SSW 1:69–87; ST 109–114

1889 Shedd, 1:151–194, 334–392

1909 Bavinck, DG 113–172

1938 Berkhof, 47–63

1962 Buswell, 1:36–57

7. Ripërtëritja (apo karizamtike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 55–59, 77–79

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 24–38

2. Katolike Romake: Pas Vatikanit II

1980 McBrien, 1:238–341

Vepra të Tjera

Bromiley, G.W. “Perëndia (God).” Tek ENSB (^[27]ISBE) 2:493–503.

Charnock, Stephen. Ekzistenca dhe Atributet e Perëndisë (The Existence and Attributes of God). Bot. i rishtypur Evansville, Ind.: Sovereign Grace Book Club, pa datë botimi, fq. 69–180 (botimi i parë 1655–1680).

Diehl, D.W. “Teologjia e Procesit (Process Theology).” Tek FUT (^[28]EDT) fq. 880–885.

Helm, Paul. Perëndi i Përjetshëm: Një Studim i Perëndisë pa Kohë (Eternal God: A Study of God Without Time). Oxford: Clarendon, 1988.

Kaiser, Christopher B. Doktrina e Perëndisë (The Doctrine of God). Westchester, Ill.: Good News, 1982.

Lewis, Gordon R. “Perëndia, Atributet e (God, Attributes of).” Tek FUT (EDT) fq. 451–459.

McComiskey, Thomas E. “Perëndia, Emrat e (God, Names of).” Tek FUT (EDT) fq. 464–468.

Packer, J.I. Të Njohim Perëndinë (Knowing God). London: Hodder and Stoughton, 1973, fq. 67–79.

Saucy, R.H. “Perëndia, Doktrina e (God, Doctrine of).” Tek FUT (EDT) fq. 459–464.

Tozer, A.W. Njohuria e të Shenjtit (The Knowledge of the Holy). New York: Harper and Row, 1961.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Psalmi” 102:25–27:

Së lashti ti ke vendosur tokën

dhe qiejt janë vepër e duarve të tua.

ata do të zhduken, por ti do të mbetesh;

do të konsumohen të gjithë si një rrobë.

ti do t'i ndërrosh si një rrobë dhe ata do të ndryshohen

Por ti je gjithnjë po ai dhe vitet e tua nuk do të kenë kurrë fund.

HIMN

“I PAVDEKSHËM, I PADUKSHËM, I VETMI PERËNDI I MENÇUR (IMMORTAL, INVISIBLE, GOD ONLY WISE)”

Në disa prej vargjeve të këtij himni, atributet e ndryshme të Perëndisë përmenden në një rrjedhë aq të shpejtë saqë është e pamundur për ne që të reflektojmë mbi secilën prej tyre në mënyrë individuale ndërkohë që këndojmë. Gjithsesi kjo nuk është aspak një mangësi e këtij himni, sepse ai na bën të kuptojmë që kur ne e shikojmë më në fund Perëndinë në tërë lavdinë e Tij në qiell, mrekullia e shikimi të Tij dhe tërë përsosmërive të Tij njëherësh, do të na kaplojë shumë më tërësisht nga ç’arrin të bëjë ky himn dhe kështu do ta gjejmë veten të kredhur mes lavdesh ndaj Tij.

I pavdekshëm, i padukshëm, i vetmi Perëndi i mençur,

Në dritë të paarritshme prej syve tanë i fshehur,

Më i bekuari, i Lashti i Ditëve, më i lavdishmi

Emrin Tënd madhështor ne lavdërojmë, i plotfuqishmi, fitimtari

I palodhur, i panxituar dhe si drita i heshtur,

As në mungesë, as në shpërdorim, me forcë duke sunduar;

Si malet, lart e më lart ngrihet e Jotja drejtësi,

Retë e Tua janë burime plot mirësi dhe dashuri.

I pastër At i dritës, At i Madh i lavdëruar

Engjëjt e Tu të admirojnë, të tërë me vel sytë mbajnë mbuluar;

Tërë lavdinë ne do të ta japim; Oh, na ndihmo të shikojmë tamam

Këtë vezullim drite që të fshehur prej nesh të mban!

Autori: Walter Chalmers Smith, 1867

Himn Alternativ: “A Nuk e Ke Ditur, a Nuk e Ke Dëgjuar (Have You Not Known, Have You Not Heard?)”